Beleidsplan Schuldhulpverlening 2012-2015 Gemeente Hengelo Hengelo, mei 2012 Sector Publieksdiensten en Sociale Zaken Afdeling Juridische Zaken en Beleid
Voorwoord Momenteel maken we een periode mee van Rijksbezuinigingen, ook binnen de sociale zekerheid. Voor veel mensen is er onzekerheid over het voortbestaan van hun werk. Voorzieningen worden versoberd en de toegang ertoe verkleind. Ondanks deze economisch ongunstige tijden wil Hengelo nog steeds voluit inzetten op participatie en het ondersteunen van mensen in het vinden van werk. Daarnaast kennen we een ruim armoedebeleid. Dat is ook de kern van onze Sociale Visie die in 2010 door de raad is aangenomen. Het aantal mensen dat ondanks ondersteuning toch in de schulden terecht komt, blijkt echter te groeien. Steeds vaker zien we nu ook mensen uit hogere inkomensgroepen en huizenbezitters in de schulden komen. Als gevolg van het hebben van schulden dreigen mensen onder het absolute bestaansminimum te zakken. Door het lage besteedbare inkomen nemen mensen vaak niet deel aan het maatschappelijke leven. Ze staan letterlijk aan de kant en in heel wat situaties geldt dit eveneens voor kinderen. Een onacceptabele situatie die vraagt om een intensivering van het schuldhulpverleningsbeleid. Het bevorderen van de participatie, waaronder werk, en het bestrijden van armoede heeft voor het college van B en W een hoge prioriteit. De beste remedie tegen armoede is betaald werk. Recentelijk is de nota 'Sterker aan het werk' vastgesteld door de raad. Hiermee geven we, ondanks teruglopende middelen, uitkeringsgerechtigden een kans op de arbeidsmarkt. Voor mensen voor wie dat nog niet haalbaar is, wordt gezocht naar andere vormen van participatie, zoals vrijwilligerswerk of welzijnsactiviteiten. Wij als college van B en W nemen de handschoen op. Hengelo heeft een goede financieeltechnische schuldhulpverlening, maar verdere versterking is nodig. Dat kunnen we echter niet alleen. Door het verbinden van lokale overheid, Stadsbank en andere partijen uit het maatschappelijk middenveld kunnen we integrale schuldhulpverlening verder vormgeven. Het bestrijden van armoede en schuldenproblematiek zal daarom de komende jaren veel vragen van lokale overheid en andere partijen. Samen moeten we de ambitie hebben om de toekomstkansen van mensen met schulden te verbeteren en zeker daar waar het gaat om kinderen die opgroeien in een gezin met een smalle beurs. Mariska A. ten Heuw, wethouder sociale zaken, werk (arbeidsmarkt), inburgering, educatie, reintegratie en economie 2
Inhoudsopgave Voorwoord p. 2 Inhoudsopgave p. 3 Samenvatting p. 4 Hoofdstuk 1. Inleiding p. 6 1.1 De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening p. 6 1.2 Actuele ontwikkelingen in de samenleving p. 6 1.3 Algemeen beleidskader p. 7 1.4 Regierol gemeente bij schuldhulpverlening p. 7 1.5 De rol van de Stadsbank p. 7 1.6 Van schuldhulpverlening naar schulddienstverlening: Naar een toekomstbestendig beleid p. 7 1.7 Opbouw beleidsplan p. 8 Hoofdstuk 2. Schuldhulpverlening in Hengelo p. 9 Hoofdstuk 3. Visie op schuldhulpverlening p. 10 Hoofdstuk 4. Wet gemeentelijke schuldhulpverlening p. 12 Hoofdstuk 5. Wat willen we bereiken p. 13 5.1 Schulddienstverlening breed toegankelijk p. 13 5.2 Schuldenpakket, vaardigheden en motivatie bepalen het maximaal haalbare p. 15 5.3 Signaleringsfuntie, preventie en nazorg p. 16 5.4 Poortwachtersfunctie p. 18 Hoofdstuk 6. De spelers binnen de integrale schulddienstverlening en hun rollen p. 19 Hoofdstuk 7. Monitoring p. 21 Begrippenlijst p. 22 3
Samenvatting Schuldhulpverlening zetten wij in om de participatie van onze inwoners te bevorderen. Door het hebben van problematische schulden komt het regelmatig voor dat mensen moeite hebben hun werk vol te houden of om werk te vinden. Hiermee willen wij ze ondersteunen. Daarnaast zetten we schuldhulpverlening in om (andere) maatschappelijke kosten ten gevolge van schulden te beperken. Hierbij denken we aan huisuitzettingen, afsluiten van energie of water en uitsluiting van de ziektekostenverzekering. De gemeente neemt binnen de schuldhulpverlening de regierol op zich. BudgetAlert wordt door het college ingezet om de poortwachtersfunctie uit te voeren. Hiermee wordt de toegang tot de schuldhulpverlening bepaald. Op (korte) termijn wordt de intake voor de gehele integrale schuldhulpverlening door de gemeente uitgevoerd. De hoofdlijnen van deze poortwachtersfunctie en op termijn het intakeproces zijn in dit beleidsplan opgenomen. Het college werkt dit nader uit. Het college beoordeelt aan de hand van de schulden, de vaardigheden én motivatie welke dienstverlening er wordt aangeboden. Deze dienstverlening werkt aanvullend op wat mensen zelf kunnen regelen. Wij gaan uit van de eigen kracht en eigen verantwoordelijkheid van mensen. Aanvullend op wat de aanvrager zelf kan regelen, bieden we dan bijvoorbeeld adviesgesprekken, budgetbegeleiding of we verwijzen naar andere hulpverlening. Afhankelijk van de problematiek kan dit zijn algemeen maatschappelijk werk, verslavingszorg of bijvoorbeeld psychiatrie. Voor financieel-technische schuldhulpverlening wordt de Stadsbank Oost Nederland ingezet. Vrijwilligers kunnen worden ingeschakeld als hulp wenselijk is bij thuisadministratie. De uitvoering van de schulddienstverlening gebeurt binnen ons budget. Als er budgetoverschrijding dreigt, wordt er bijgestuurd. Ondanks dit uitgangspunt moeten we ons bewust blijven van het feit dat het een zogenaamde open einde regeling is. Iedere inwoner die schulddienstverlening nodig heeft, kan hiervoor in aanmerking komen. Gezien de economisch zwaardere tijden, werkloosheid en de dalende woningmarkt is een verdere toename in het aantal aanvragen te verwachten. Dit heeft consequenties voor onze uitgaven. Cliënten die vaker terugkomen met dezelfde of nieuwe schulden, vallen binnen het recidivebeleid en dus (tijdelijk) buiten de schuldhulpverlening. Met de uitvoering van dit beleidsplan beogen wij een aantal punten te bereiken. 1 Wij willen met schulddienstverlening participatie (onder andere werk) van onze inwoners bevorderen. Tevens willen we maatschappelijke kosten ten gevolge van schulden beperken. Wij bieden inwoners met problematische schulden één mogelijkheid per 12 maanden om de schuldsituatie op te lossen of beheersbaar te maken. Het aanbod is breed toegankelijk en stelt het duurzaam vergroten van de zelfredzaamheid van de burger centraal. Wij voeren de regie op het proces, de cliënt is zelf verantwoordelijk voor het slagen van het traject. (H3) 2 Bij het aanbod schulddienstverlening aan gezinnen met kinderen wordt extra aandacht besteed aan de situatie van de minderjarige inwonende kinderen. Gezinnen met inwonende minderjarige kinderen krijgen voorrang, als er een wachtlijst bij het aantal aanvragen schulddienstverlening ontstaat. (H5.1) 3 Wij zetten in op een aanbod schulddienstverlening dat maatwerk biedt. (H5.2) 4 Wij zetten in op het vergroten van de zelfredzaamheid en participatie van de cliënt. (H5.2) 4
5 Wij zetten in op een vermindering van maatschappelijke problematiek en kosten als gevolg van huisuitzetting, afsluiting van energie en belemmering van re-integratie. Ons doel is dat 90% van de crisisinterventies slaagt. (H5.3) 6 Wij zetten in op een integrale werkwijze waarmee schulddienstverlening een blijvend resultaat heeft en leidt tot minder recidive. (H5.3) 7 Vanaf begin 2014 rapporteren wij jaarlijks achteraf over de doelgroep, de ingezette middelen en de resultaten hiervan. Wij zetten hiermee in op betere sturingsmogelijkheden om de gewenste resultaten te behalen binnen de beschikbare middelen. (H6.1) 8 In het 4 e kwartaal van 2012 zal een monitor worden ontwikkeld om de resultaten van de schulddienstverlening inzichtelijk te maken. Deze monitor vormt de basis voor de rapportage aan de Raad. (H7) 5
Hoofdstuk 1. Inleiding Het aantal aanvragen om schuldhulpverlening neemt toe. Nieuwe doelgroepen vragen om hulp. Gemeenten staan voor een flinke bezuinigingsopgave. De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening treedt in werking op 1 juli 2012. Gemeenten staan juist nu voor de uitdaging om scherpe en doordachte keuzes te maken voor de realisatie van een effectief en betaalbaar aanbod van schuldhulpverlening. Zo ook de gemeente Hengelo. Wij staan voor de uitdaging de integrale schuldhulpverlening te organiseren, de dienstverlening te optimaliseren maar ook om dit te doen binnen de grenzen van onze begroting. Dit beleidsplan beoogt: een aanbod schulddienstverlening op te leveren dat maatwerk biedt; een integrale werkwijze tot stand te brengen waarmee schulddienstverlening een blijvend resultaat heeft en leidt tot minder recidive; meer in te zetten op de zelfredzaamheid en participatie van de klant; extra aandacht te besteden aan gezinnen met inwonende minderjarige kinderen; een vermindering van maatschappelijke problematiek en kosten als gevolg van huisuitzetting, afsluiting van energie en belemmering van re-integratie; een betere sturing op resultaten van het aanbod door een heldere regierol van de gemeente. 1.1 De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Per 1 juli 2012 voert het rijk de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) in om de effectiviteit van schuldhulpverlening te vergroten. Deze wet geeft gemeenten de regierol om een integraal aanbod schuldhulpverlening tot stand te brengen. Een integraal aanbod besteedt naast de schuldensituatie ook aandacht voor de achterliggende problematiek omdat dit bijdraagt aan een duurzame oplossing. Met de invoering van de Wgs is de Algemene wet bestuursrecht (Awb) van toepassing op de gemeentelijke schuldhulpverlening. Op grond van de Wgs dienen gemeenten een beleidsplan voor maximaal vier jaar vast te stellen waarin: de ambities staan beschreven voor preventie, integrale schuldhulpverlening en nazorg; staat hoe schuldhulpverlening aan gezinnen met kinderen wordt vormgegeven; staat hoe de uitvoering plaatsvindt en de kwaliteit wordt geborgd. Lees hierover meer in hoofdstuk 4. 1.2 Actuele ontwikkelingen in de samenleving Mede als gevolg van de economische crisis hebben steeds meer huishoudens te maken met problematische schulden. In het verleden deden vooral huishoudens met een uitkering of een laag inkomen een beroep op schuldhulpverlening. De laatste jaren neemt het aantal aanvragen van hogere inkomensgroepen toe. Vaak is daar sprake van schulden ontstaan door baanverlies veelal in combinatie met (hoge) hypotheken en/of verbreking van relaties. Landelijk worden grote wijzigingen doorgevoerd in het sociale domein. Het gaat om de transitie van de jeugdzorg, de overheveling van de begeleiding uit de Awbz naar de Wmo en de Wet werken naar vermogen. Deze transities brengen ons van verzorgingsstaat naar een lokaal zorgstelsel waar participatie voorop staat. Gemeenten krijgen de verantwoordelijkheid over de totale ondersteuning aan kwetsbare burgers, met uitzondering van de medische zorg. We verwachten dat deze operatie een groot effect zal hebben voor: huishoudens met lage inkomens die afhankelijk zijn van een of meerdere uitkeringen; huishoudens die te maken hebben met multiproblematiek; werkende minima met kinderen die ook gebruik moeten maken van zorg- en welzijnsvoorzieningen. 1 Na de val van het kabinet Rutte en het gesloten Lente-akkoord hebben we nog geen uitsluitsel over de voortgang van deze transities. 1 Nicis rapport Stapelingseffecten van de bezuinigingen in het sociale domein, november 2011 6
Ondanks deze onzekerheden blijft wel het feit bestaan dat gemeenten te maken hebben met tekorten en staan voor stevige bezuinigingsopgaven. Een bezuiniging op schuldhulpverlening kan hoge maatschappelijke kosten op andere terreinen tot gevolg hebben. Onze inzet is om de schuldhulpverlening uit te voeren binnen de grenzen van de begroting. Door verdergaande integrale werkwijze moet het mogelijk zijn om een toenemende vraag om schuldhulpverlening ook binnen die financiële grenzen te kunnen verwerken. 1.3 Algemeen beleidskader We plaatsen schuldhulpverlening in het perspectief van de Wet werk en bijstand (WWB) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). Via beide wetten vervult de gemeente een zorgtaak. Beide wetten geven als opdracht zo veel mogelijk burgers te laten participeren. Participatie in de samenleving vraagt een financieel stabiele situatie. Zonder dak boven je hoofd of middelen om in je basisvoorzieningen te voorzien is arbeidsparticipatie lastiger. Problematische schulden belemmeren een volwaardig deelname aan de samenleving. Ook zien we dat schulden tot hoge maatschappelijke kosten leiden. 1.4 Regierol gemeente bij schuldhulpverlening Wij hebben vanuit wet- en regelgeving en vooral zichtbaar via subisidierelaties, veel invloed op wat er binnen onze gemeente aan dienstverlening is. Deze relaties worden ingezet om de totale dienstverlening en hulpverlening rondom een burger te verbeteren. Om de gemeenteijke regierol op het gebied van schuldhulpverlening vorm te geven leggen we de toegang tot alle (door de gemeente betaalde) schuldhulpverlening bij de gemeente. Hiervoor is het aanmeldloket van BudgetAlert op het Publieksplein gesitueerd. Na aanmelding volgt eventueel een intake door een casemanager. De casemanager van BudgetAlert is de regievoerder op klantniveau. Net als bij de kanteling binnen de WMO willen we bereiken dat de burger zelf verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen leven, in dit geval meer specifiek: zijn financiën. Hij weet zelf het beste hoe zijn huishouding en administratie is of kan zijn. Hoe iemand zijn geld wenst uit te geven is eigen keuze, zolang hij ook verantwoording neemt voor die keuzes. Niet iedereen neemt deze verantwoordelijkheid en niet iedereen kan deze verantwoordelijkheid nemen. In alle gevallen kan de gemeente een passende dienstverlening bieden of doorverwijzen. De grenzen van deze dienstverlening worden bepaald door het schuldenpakket, de motivatie en de vaardigheden van de schuldenaar. Kortom, regie bij de gemeente, maar de cliënt aan het roer. De mate van eigen verantwoordelijkheid van de inwoners en de aanvullende dienstverlening door de gemeente komt terug in hoofdstuk 3. 1.5 De rol van de Stadsbank De gemeente neemt het probleem van de schuldenaar niet over en laat de verantwoordelijkheid voor de oplossing van het probleem in principe bij de burger zelf. Dit uitgangspunt leidt ook tot een andere rol voor de Stadsbank. Voorheen bood de Stadsbank als hulpverlener elke schuldenaar die zich meldde een oplossing. Ongeacht de rol die de schuldenaar zelf speelde bij die escalatie, nam de Stadsbank het over. In de nieuwe visie vraagt de gemeente de Stadsbank als dienstverlener te werken in een relatie van wederkerigheid. In deze visie blijft de verantwoordelijkheid voor het verloop van een dossier bij de cliënt. De Stadsbank gaat naar een nieuwe rol. Heldere communicatie over de nieuwe rol van de Stadsbank is nodig. Hiermee kunnen klanten, opdrachtgevers en ketenpartners van de Stadsbank hun verwachtingen bijstellen. De gemeente Hengelo vraagt de Stadsbank de rol van financieel-technisch dienstverlener te vervullen. Niet in alle gevallen kan de Stadsbank vanuit deze rol hulpvragen afdoende beantwoorden. Er zijn schuldenaren die (tijdelijk) niet in staat zijn om de eigen financiële huishouding zelf te voeren, bijvoorbeeld vanwege psychische omstandigheden. In dergelijke situaties legt de gemeente de rol van hulpverlener neer bij een relevante ketenpartner zoals het Algemeen Maatschappelijk Werk, Mediant of Tactus. 1.6 Van schuldhulpverlening naar schulddienstverlening: Naar een toekomstbestendig beleid Doordat de schuldenproblematiek niet meer wordt overgenomen door de Stadsbank, maar de cliënt wordt ondersteund om weer financieel zelfstandig te zijn, spreken we voortaan over schulddienstverlening in plaats van schuldhulpverlening. Net als bij de WMO staat de eigen kracht en eigen verantwoordelijkheid van de burger centraal. Aanvullend op wat de cliënt zelfstandig of met behulp van zijn sociale netwerk zelf kan regelen, wordt dienstverlening ingezet. Dit wordt verder uitgewerkt in hoofdstuk 5. 7
De vraag naar schulddienstverlening neemt toe terwijl de beschikbare middelen niet groeien. Vanuit deze realiteit vraagt de te ontwikkelen visie om zorgvuldige en duidelijke keuzes. Toekomstbestendig beleid vraagt een nieuwe kijk op schulddienstverlening! In hoofdstuk 3 gaan wij nader in op onze visie. 1.7 Opbouw beleidsplan In hoofstuk twee schetsen we de huidige situatie in Hengelo. In het derde hoofdstuk van dit beleidsplan formuleren we de visie en uitgangspunten van de Gemeente Hengelo. We beschrijven integraal beleid, de regierol van de gemeente en welke partners een rol hebben binnen dit beleidsterrein. In hoofdstuk vier staan de verplichtingen vanuit de Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening (Wgs) centraal. In het vijfde hoofdstuk geven we aan wat we willen bereiken. We lichten nader toe wat onze doelstellingen en kwaliteitseisen zijn en welke resultaten we verwachten van schulddienstverlening. Vervolgens geven we in hoofdstuk zes aan hoe we gaan sturen op deze doelstellingen. Tevens benoemden we hier de benodigde financiën en personele inzet. 8
Hoofdstuk 2. Schuldhulpverlening in Hengelo Één loket Er is in Hengelo altijd gestreefd naar een goed toegankelijke, laagdrempelige schulddienstverlening. Om de aandacht voor andere leefgebieden blijvend te betrekken in schulddienstverlening, is in Hengelo in 2007 BudgetAlert opgericht. Dit is een samenwerkingsverband tussen gemeente en Carint Specifieke Diensten. Hiermee is een samenwerking tot stand gekomen die een groot deel van de integrale schulddienstverlening bijeenbrengt. Schuldhulpverleners van sociale zaken van de gemeente werken binnen BudgetAlert volledig samen met de maatschappelijk werkers van Carint, het Hengelose informatie Team (HinT) van de gemeente en Bureau Reken Maar van Carint. Daarnaast wordt zeer intensief samengewerkt met de vrijwilligers van de Omslag, Hulpdienst Hengelo en de kerken. Vanuit het Diaconaal Platform wordt momenteel bekeken of de vrijwilligers die binnen de verschillende kerken aanwezig zijn, ingezet kunnen worden als schuldhulpmaatje. Hiermee zou het aantal vrijwilligers dat inzetbaar is voor mensen die (thuis)begeleiding nodig hebben op financieel-administratief gebied aanzienlijk groter kunnen worden. Met BudgetAlert is er één loket voor informatievoorziening, formulieren invullen, thuisadministratie, schulddienstverlening, Jongeren & Schulden (Kop of Munt), doorverwijzing naar vrijwilligers op gebied van thuisadministratie en het casemanagement bij multiproblemgezinnen met schulden. Er wordt actief doorverwezen naar de Stadsbank als de schuldensituatie van de cliënt dit vereist. Andersom verwijst de Stadsbank ook actief naar BudgetAlert, wanneer de cliënt verdere begeleiding nodig heeft. De opstart van BudgetAlert was er een van vallen en opstaan. Samenwerking met mensen uit verschillende bedrijfsculturen, met verschillende achtergronden en zeer wisselende werkzaamheden gaat niet zonder slag of stoot. Er is keihard gewerkt om steeds de vraag van de cliënt als uitgangspunt te nemen voor verdere inzet. BudgetAlert heeft dankzij doorzettingsvermogen en een uitstekende samenwerking met andere organisaties in de stad een positie verworven in de Hengelose schulddienstverlening die meerwaarde heeft. Samenwerking met de klantmanagers van sociale zaken is inmiddels vast onderdeel van de dagelijkse uitvoeringspraktijk. Ook het maatschappelijk middenveld weet het loket goed te vinden. Over en weer houden organisaties elkaar op de hoogte van wijzigingen in werkwijze of wetgeving. Zeker ook op cliëntniveau weten de medewerkers elkaar te vinden. Dit alles komt ten goede aan de dienstverlening voor de burger. Indien nodig verzorgt BudgetAlert spreekuren op locatie, zoals wekelijks bij de Voedselbank. Op het Publieksplein Vanaf dit jaar is het loket voor schulddienstverlening fysiek gevestigd op het Publieksplein in het stadhuis. Hiermee wordt ook de verbondenheid aangegeven met de dienstverlening op het gebied van de WMO. WMO medewerkers signaleren soms dat er problematische situaties zijn bij hun cliënten. Is dit op financieel gebied, dan wordt een collega van BudgetAlert ingeschakeld. Andersom signaleren medewerkers van BudgetAlert soms een zorgbehoefte. Zij kunnen cliënten dan op eenvoudige wijze in contact brengen met het Zorgloket. Kijkend naar de nieuwe Wet gemeentelijke schuldhulpverlening kunnen we niet anders concluderen dan dat we in Hengelo al jaren in de geest van de nieuwe wet handelen. Dit beleidsplan zorgt er voor dat onze werkwijze vastgelegd wordt, alsmede onze verwachtingen voor schulddienstverlening in de komende jaren. Tevens worden enkele meer formele zaken vastgelegd, zoals termijnen, waarborgen en bezwaar en beroep. Recidive beleid Het hoge niveau van schulddienstverlening in Hengelo kent uiteraard ook een financiële kant. Er worden kosten gemaakt voor de Stadsbank én voor BudgetAlert. De wens binnen onze gemeente is om dit dienstverleningsniveau te handhaven, waarbij het uitgangspunt geldt dat de kosten binnen de begroting blijven. Hiertoe is vanaf 1 januari 2012 recidive beleid van kracht. Het recidivebeleid biedt de burgers van Hengelo in principe één kans per jaar voor stabilisatie en schuldbemiddeling. Indien de cliënt zelf tot beëindiging van de dienstverlening overgaat, of wij moeten de dienstverlening stoppen vanwege gedrag van de cliënt, dan wordt binnen een jaar geen nieuw verzoek tot het regelen van schulden of het openen van een budgetbeheerrekening behandeld op kosten van de gemeente. Wat we willen bereiken met deze maatregel is dat mensen gaan beseffen dat schulddienstverlening wel gratis kan zijn, maar niet vrijblijvend is. Het brengt ook verplichtingen met zich mee. In hoofdstuk 5 wordt hier nader op ingegaan. 9
Hoofdstuk 3. Visie op schuldhulpverlening Wij bieden inwoners met problematische schulden een kans om de schuldsituatie op te lossen of beheersbaar te maken. Het aanbod is breed toegankelijk en stelt het duurzaam vergroten van de zelfredzaamheid van de burger centraal. De gemeente voert de regie op het proces, de burger is zelf verantwoordelijk voor het slagen van het traject. Wanneer schulden leiden tot ongewenste maatschappelijke effecten zoals woningontruiming, afsluiten van gas, water, elektra of geen leefgeld, is ingrijpen door de gemeente legitiem. We maken een onderscheid in klanten als niet willer en niet kunner (dit wordt nader uitgewerkt in 5.2). Wij bieden met schulddienstverlening een (tijdelijk) vangnet voor hen die het zelfstandig niet redden. Dit houdt in dat we mensen die (tijdelijk) niets of weinig aan de eigen situatie kunnen doen, een fatsoenlijk vangnet bieden. Wij hebben daarbij bijzondere aandacht voor het voorkomen van overerving van armoede en schuldenproblematiek bij kinderen en jongeren. Schulddienstverlening heeft met de inzet van een stabilisatietraject een direct netto rendement: het voorziet inwoners in de basisbehoefte van voedsel, energie en onderdak. Om hoge maatschappelijke kosten te voorkomen heeft de gemeente er belang bij dat er in de basisbehoeften is voorzien. Recent onderzoek toont aan dat de inzet van schuldhulpverlening leidt tot baten op andere terreinen. 2 Deze zijn het hoogst op de terreinen van het wonen en de uitkeringsverstrekking. Gemiddeld genomen bespaart 1,00 voor de inzet van schuldhulp 2,40 aan uitgaven op andere terreinen. Wij willen met schulddienstverlening participatie (onder andere werk) van onze inwoners bevorderen. Tevens willen we maatschappelijke kosten ten gevolge van schulden beperken. Wij bieden inwoners met problematische schulden één mogelijkheid per 12 maanden om de schuldsituatie op te lossen of beheersbaar te maken. Het aanbod is breed toegankelijk en stelt het duurzaam vergroten van de zelfredzaamheid van de burger centraal. Wij voeren de regie op het proces, de cliënt is zelf verantwoordelijk voor het slagen van het traject. Schulddienstverlening is vaak nodig om mensen actief richting arbeidsmarkt te krijgen of om hun baan te behouden. We hebben als algemeen uitgangspunt om in te zetten op de totale breedte en onderkant van de arbeidsmarkt. Iedereen telt mee. Via gerichte maatregelen op het gebied van gesubsidieerde arbeid, sociale activering, scholing, sociale economie en ondernemerschap scheppen we (meer) kansen op betaald werk voor deze groep. De gemeente claimt een sterke regierol om de instroom in de WWB te voorkomen, maar vooral om uitstroom naar werk te stimuleren. Inzetten op schulddienstverlening levert een goede bijdrage aan deze doelstelling. Werk en participatie blijft een stevig uitgangspunt om uit de schulden te blijven of om uit de schulden te komen. 3 Vrijwel ieder mens is ingebed in een netwerk van relaties met familie, vrienden, collega s en andere bekenden. Via dit sociale netwerk zijn de meeste burgers nauw met elkaar verbonden. Ze hebben zo de mogelijkheid om een beroep op anderen te doen voor ondersteuning, informatie en advies. Dat betekent een relativering van de rol van de overheid: het grootste deel van de problemen lossen mensen zelf op. In onze sociale visie 4 gaan wij uit van de kracht van de sociale netwerken en de zelfwerkzaamheid van burgers. De grondhouding zal zijn wat doet u er zelf aan. We willen mensen motiveren om hun leven in eigen hand te nemen. Het is belangrijk dat de schuldenaar weer zelf verantwoordelijkheid kan dragen voor zijn eigen financiën. De aandacht voor het schuldenvrij maken van de schuldenaar wordt verlegd naar de schuldenaar zelf. Centraal staat de vraag hoe iemand financieel sterker kan worden en daardoor kan blijven participeren: behoud van baan, afronden van de opleiding, meedoen aan sociale 2 N. Jungmann & R. van Geuns, Hogeschool Utrecht/Regioplan, Schuldhulpverlening loont! (2011) 3 Hengelo, Coalitieakkoord Investeren in verbinding, april 2010 4 Hengelo, Sociale Visie 2020, december 2010 10
activiteiten, voorkomen van huisuitzetting. De schuldenaar moet weer perspectief krijgen. Hiervoor is het nodig dat hij zicht krijgt op de te zetten stappen en vooral weer eigenaar wordt van het proces. Een schulddienstverleningstraject begint daarom niet meer standaard met het schuldenvrij maken, wat vaak veel tijd en geld kost, maar met de vraag wat de schuldenaar zelf kan regelen. De schuldenaar kan vanuit de eigen kracht en inzet van de mensen om hem heen vaak al veel stabiliteit in zijn financiën verkrijgen. Waar dit nodig is, kan de gemeente zorgen voor tijdelijke aanvullende dienstverlening. Dit gehele proces richt zich op het versterken van de financiële zelfstandigheid en leidt daardoor tot een zoveel als mogelijk passende en duurzame oplossing voor de financiële problemen. Deze manier van denken wordt verwoord in het model voor integrale dienst- en hulpverlening dat ook de basis vormt voor de inzet van schulddienstverlening. Preventie vormt hierop een uitzondering, maar vooral voor de financieel-technische inzet van schulddienstverlening geldt: 1. Mensen zorgen voor zichzelf en/of gebruiken het eigen sociale netwerk; 2. Mensen zorgen voor elkaar, eventueel aangevuld door vrijwilligers; 3. Collectieve voorzieningen alleen waar nodig; 4. Professionele inzet van de overheid als sluitstuk. Dit dienstverleningsmodel bepaalt dat professionals alleen worden ingezet als dat echt hoogst noodzakelijk is. Hetzij om een probleem op te lossen, hetzij om nieuwe problemen te voorkomen. Bij de doorontwikkeling van het aanbod schulddienstverlening zal de gemeente de inzet van dit dienstverleningsmodel nadrukkelijk in het werkproces inbedden. 11
Hoofdstuk 4. Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Per 1 juli 2012 voert het rijk de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) in om de schuldhulpverlening een wettelijke basis te geven en om de effectiviteit van schuldhulpverlening te vergroten. Deze wet geeft gemeenten de regierol om een integraal aanbod schuldhulpverlening tot stand te brengen. Een integraal aanbod besteedt naast de schuldensituatie ook aandacht voor de achterliggende problematiek omdat dit bijdraagt aan een duurzame oplossing. Zoals eerder al vermeld spreken we voortaan over schulddienstverlening in plaats van schuldhulpverlening. Met de invoering van de Wgs is de Algemene wet bestuursrecht (Awb) van toepassing op de gemeentelijke schulddienstverlening. Vanaf 1 juli 2012 wordt een besluit op een aanvraag schriftelijk bevestigd aan de cliënt via een beschikking. Het college zal deze beschikkingen afgeven. Op een besluit tot toelating (of afwijzing) staat de mogelijkheid van bezwaar en beroep open. Op grond van de Wgs stellen gemeenten een beleidsplan vast. Daarin moet worden ingegaan op: de beoogde resultaten, het borgen van de kwaliteit en de schuldhulp aan gezinnen met minderjarige kinderen het ingezetenschap dat vereist is voor een eventueel recht op schulddienstverlening gemeenten mogen schulddienstverlening weigeren aan personen die fraude hebben gepleegd of al eerder gebruik hebben gemaakt van schulddienstverlening het eerste gesprek waarin de hulpvraag wordt vastgesteld, moet binnen vier weken plaatsvinden. Voor bedreigende schulden geldt een maximum van drie werkdagen de gemeente moet de klant goed informeren over de verwachte doorlooptijden de gemeenten kunnen de rechtbank verzoeken een moratorium in te stellen. Voor een periode van maximaal zes maanden mogen schuldeisers dan geen incassomaatregelen nemen; zodra de wet in werking treedt valt de schulddienstverlening binnen het kader van de Algemene wet bestuursrecht. Gemeenten moeten dan aangeven hoe het schulddienstverleningsaanbod eruit ziet en aan welke voorwaarden burgers moeten voldoen om ervoor in aanmerking te komen. Ook is bezwaar en beroep mogelijk op genomen besluiten (bijvoorbeeld over toekenning of uitsluiting) en de Wet Dwangsom is van toepassing; gemeenten moeten plannen maken die gericht zijn op preventie en nazorg; de plannen voor een integrale aanpak van de schulddienstverlening worden per gemeente voor een periode van maximaal vier jaar opgesteld. Deze punten worden in hoofdstuk 5 uitgewerkt of benoemd. 12
Hoofdstuk 5. Wat willen we bereiken 5.1 Schulddienstverlening breed toegankelijk Wij bieden inwoners één mogelijkheid per 12 maanden om de schuldsituatie op te lossen of beheersbaar te maken. Een traject om schulden op te lossen vraagt veel van betrokkene én van de samenleving. Een gemiddeld schuldentraject inclusief budgetbeheer bij de Stadsbank kost 3.500,00 over een periode van drie jaar. De persoonlijke omstandigheden en de inzet van de klant bepalen welk aanbod wordt ingezet in samenwerking met ketenpartners. In het ene geval is een adviesgesprek afdoende om de klant op het goede spoor te brengen. Al dan niet met een gerichte verwijzing naar een ketenpartner. In andere gevallen is de keuze voor een schulddienstverleningstraject geïndiceerd. Een crisis vraagt acuut een adequate actie om grotere problemen voor de klant en hoge maatschappelijke lasten te voorkomen. De persoonlijke omstandigheden van de klant (en zijn gezinssituatie) vragen een op de klant toegesneden vorm van dienstverlening. Deze vraaggerichte dienstverlening gaat niet om u vraagt, wij draaien maar om een aanbod dat professioneel en maatschappelijk verantwoord is. Integrale schuldhulpdienstverlening vraagt nauwe afstemming met partners in de keten van zorg, welzijn, werk en veiligheid. Participatie in deze keten is overigens niet exclusief voorbehouden aan professionele dienstverleners. Ook de inzet van vrijwilligers of het netwerk van de klant (familie, bekenden, vrijwilligers) zien wij als waardevol. Ingezetene van Hengelo De burgers van de gemeente Hengelo komen in aanmerking voor schulddienstverlening in Hengelo. Deze domicilie-eis is gelijk aan de WWB. Een inwoner van een andere gemeente wordt doorverwezen. Als er al sprake is van een aanvraag schulddienstverlening, zal deze worden doorgestuurd naar de betreffende gemeente. Gezinnen met kinderen Het aanbod op basis van individueel maatwerk biedt geen voorrang aan bepaalde groepen. Op deze regel hanteren we één uitzondering: Bij het ontstaan van een wachtlijst krijgen gezinnen met inwonende minderjarige kinderen voorrang. Dit vanwege het belang dat wij hechten aan ondersteuning van kinderen die leven in een gezin met financiële problemen om overerving van schulden te voorkomen. Bij het aanbod schuldhulpverlening aan gezinnen met inwonende minderjarige kinderen zal altijd afstemming plaatsvinden aan de hand van hun individuele situatie. Bij het aanbod schulddienstverlening aan gezinnen met kinderen wordt extra aandacht besteed aan de situatie van de minderjarige inwonende kinderen. Gezinnen met inwonende minderjarige kinderen krijgen voorrang, als er een wachtlijst bij het aantal aanvragen schulddienstverlening ontstaat. Ondernemers Ondernemers die in de financiële problemen komen en schulden maken, kunnen een beroep doen op de dienstverlening van het Regionale Organisatie Zelfstandigen (ROZ). Ze kunnen of een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz) of ze kunnen gebruik maken van de schuldhulpverlening voor ondernemers. Ook ex-ondernemers, die niet meer staan ingeschreven bij de Kamer van koophandel, kunnen met hun schulden uit de voormalige onderneming een beroep doen op het ROZ. Uitsluitingsgronden De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening bepaalt dat de gemeente een inwoner kan uitsluiten van schulddienstverlening wanneer deze: al eerder gebruik maakte van schulddienstverlening (recidive); is veroordeeld voor fraude met overheidsdienstverlening of daarvoor een bestuurlijke sanctie opgelegd heeft gekregen (fraude). In dit beleidsplan regelen wij de toegang naar schulddienstverlening in Hengelo op hoofdlijnen. Er is al recidivebeleid opgesteld. Dit wordt voortgezet en wordt van toepassing op de gehele toegang tot de schulddienstverlening in Hengelo. Wij zien nog onvoldoende aanleiding om aparte beleidsregels op te stellen over fraude. 13
Recidive Er zijn per 1 januari 2012 recidivebepalingen opgesteld. Deze passen wij per 1 juli 2012 toe op de gehele toegang tot de gemeentelijke schulddienstverlening. Deze houden in dat: A. De toegang wordt beperkt voor mensen die (snel) terugkomen voor schuldhulpverlening. a. Intake en advies Om goed in te schatten welke (bank)zaken van belang zijn, voeren wij een intakegesprek. Na inventarisatie van inkomsten, uitgaven, bezittingen, schulden, oorzaak van verschulding en aanwezige hulpverlening brengen wij een schriftelijk advies uit. Het is van belang dat deze intake met goed resultaat wordt afgerond. Wordt de intakefase beëindigd omdat er onvoldoende medewerking wordt verleend door de cliënt, dan nemen wij (noch de Stadsbank) gedurende zes maanden geen nieuwe aanvraag in. Dit betekent dat de cliënt dan zes maanden geen toegang heeft tot de schulddienstverlening. Hierop is een uitzondering wanneer er sprake is van een crisissituatie. b. Budgetbeheer Met budgetbeheer wordt balans gebracht in inkomsten en uitgaven. Het eerste doel van budgetbeheer is betalingszekerheid bieden voor huur/hypotheek, gas, water, electriciteit en ziektekostenverzekering. Wordt de budgetbeheerrekening beëindigd omdat er onvoldoende medewerking wordt verleend, of de cliënt beëndigt zelf de budgetbeheerrekening, dan wordt er gedurende een (1) jaar geen nieuwe aanvraag in behandeling genomen voor budgetbeheer. Hierop is een uitzondering wanneer er sprake is van een crisissituatie. c. Schulden oplossen De Stadsbank kan bemiddelen tussen cliënt en schuldeisers om een schuldregeling tot stand te brengen. Die schuldregeling kan bestaan uit een herfinanciering, een (complex van) betalingsregeling(en), een schuldbemiddeling, een saneringskrediet of een begeleide verwijzing naar de Wet schuldsanering natuurlijke personen. Beëindigt de cliënt zelf een schuldtraject, of wordt deze door de Stadsbank beëindigd omdat de cliënt onvoldoende medewerking verleent, dan zullen wij (noch de Stadsbank) gedurende een (1) jaar geen nieuwe aanvraag in behandeling nemen. B. Budgetbeheer Totaalpakket wordt minder snel ingezet. De meeste mensen met een budgetbeheerrekening hebben een Totaalpakket. Dit houdt in dat de Stadsbank alle reserveringen en doorbetalingen regelt. De cliënt ontvangt meestal alleen het huishoudgeld zelf. Vanaf 1 januari 2012 zet de gemeente standaard het Basispakket in. Dit houdt in dat de Stadsbank alleen huur/hypotheek, gas, water, elektriciteit en de ziektekostenverzekering betaalt en een (1) reservering doet. De cliënt ontvangt de rest van het inkomen zelf en moet daarvan alle andere kosten betalen. Alleen in bijzondere omstandigheden komt iemand nog in aanmerking voor het Totaalpakket. Mensen die op 1 januari 2012 een budgetbeheerrekening met een Totaalpakket hebben, die volgens de gemeente omgezet moet worden, ontvangen hierover in de loop van het jaar bericht van de Stadsbank. Wanneer een uitsluitingsgrond feitelijk van toepassing is, kunnen wij deze vanuit het maatwerkprincipe in bijzondere gevallen buiten toepassing verklaren. Bijvoorbeeld wanneer de inzet van integrale schulddienstverlening een duidelijk perspectief biedt op een structurele oplossing van de financiële problemen en de oorzaken daarvan. Fraude Schuldenaren met een fraudeschuld komen niet in aanmerking voor schuldbemiddeling, omdat dit een niet-regelbare schuld betreft. Wij kunnen echter wel vanuit de maatwerkgedachte een fraudeur een aanbod schulddienstverlening doen. Deze wordt afgestemd op het soort schulden, de motivatie en de vaardigheden van de cliënt. Wij kunnen bijvoorbeeld besluiten om ter ondersteuning tijdelijk budgetbeheer in te zetten, zodat de primaire vaste lasten geborgd zijn. Wij stellen hier nog geen apart beleid voor op. 14
5.2 Schuldenpakket, motivatie en vaardigheden bepalen het maximaal haalbare Naast de persoonlijke hulpvraag bepaalt de regelbaarheid van het gedrag en het schuldenpakket van de schuldenaar de maximaal haalbare oplossing. De gemeente houdt in haar werkwijze met beide componenten rekening en hanteert daarbij het door de Gemeente Tilburg ontwikkelde kwadrant als hulpmiddel. Dat kwadrant stelt twee vragen centraal: 1. Is de schuldenaar regelbaar? 2. Is de schuldsituatie regelbaar? De typering regelbaar komt wellicht niet zo sympathiek over als we het over mensen hebben, maar het geeft wel aan of iemand bijvoorbeeld vaardigheden kan leren, of aan zijn motivatie kan werken. Een regelbare schuldenaar is gemotiveerd en houdt zich (met hulp) aan afspraken. Ook is hij bereid om, indien mogelijk, meer inkomen te verwerven en ten gunste van crediteuren keuzen te maken in het bestedingspatroon. Een regelbare schuldsituatie bevat geen schulden die niet voor een schuldregeling in aanmerking komen. Voorbeelden van niet-regelbare schulden zijn verkeersboetes, fraudevorderingen of schulden waar nog juridische procedures voor lopen. Door de (on)regelbare schuldenaar af te zetten tegen het (on)regelbare schuldenpakket ontstaat een kwadrant met groepen voor wie het maximaal haalbare varieert van een schuldregeling tot het op orde brengen van de beslagvrije voet. Dit kwadrant geeft aan wat er financieel-technisch mogelijk is. schuldenaar schuld- situatie w e l r e g e l b a a r n i e t r e g e l b a a r Wel regelbaar Alex verloor zijn baan en ging een half jaar later weg bij zijn vrouw. In die turbulente periode bouwde hij een flinke schuld op. Hij wil er nu alles aan doen om uit de schulden te komen. Hij solliciteert zo veel hij kan, betaalt elke maand zijn huur en maakt geen nieuwe schulden. Met deze opstelling kan de gemeente de crediteuren vragen om mee te werken aan een schuldregeling. In 2009 vulde Meindert zijn aanvraag voor huurtoeslag verkeerd in. Althans, volgens de belastingdienst. Nu moet hij een groot bedrag terugbetalen. Meindert is het er niet mee eens en maakt bezwaar. Als het moet gaat hij door tot de rechter. Zolang de vordering betwist wordt, kan de gemeente geen oplossing bieden. Wel biedt zij tijdelijk budgetcoaching om te voorkomen dat hij nieuwe schulden maakt. Niet regelbaar Riek is psychiatrisch patiënt. Ze neemt niet trouw haar medicijnen in. Met regelmaat is ze de realiteit kwijt en maakt ze nieuwe schulden. Zolang zij niet medicijntrouw is, kan de schuldhulpverlening er niet op rekenen dat zij geen nieuwe schulden maakt. De gemeente begeleidt haar naar beschermingsbewind. Pas als dat geregeld is, gaat zij de mogelijkheid van een schuldregeling na. Dik is verslaafd aan drugs en verblijft in de maatschappelijke opvang. Hij heeft een aantal niet saneerbare schulden bij de CJIB. De gemeente kan zowel vanwege z n verslaving als vanwege de boetes niets voor hem betekenen. Hij heeft een lange weg te gaan om z n leven op de rit te krijgen. Het is maar de vraag of hij ooit aan een schuldregeling toe komt. Lukt dat, dan staat de gemeente voor hem klaar Het kwadrant schetst met cases als voorbeelden het maximaal haalbare in verschillende situaties. Hierbij is de motivatie van belang, maar ook de vaardigheden. Dit zal door ons ingeschat moeten worden. Dit kan vaak niet in een enkel gesprek. Soms duurt het maanden voordat je je cliënt voldoende kent om dit in te schatten. Tot die tijd zetten we via maatwerk acties in die nodig én mogelijk zijn. Dit voorbeeld zet de grenzen scherper neer dan ze in werkelijkheid zijn. In de praktijk zullen de meeste mensen en hun individuele situaties allerlei grijstinten vertonen. Dit kwadrant is een denkmodel om in de dagelijkse praktijk het maximaal haalbare voor iedere cliënt te kunnen afwegen. 15
Wij zetten in op een aanbod schulddienstverlening dat maatwerk biedt. In hoofdstuk 3 onderscheiden we klanten in niet willers en niet kunners. Dit onderscheid halen we uit het onderzoek Klantprofielen voor schuldhulpverlening 5. Dit onderzoek zegt dat de motivatie en vaardigheden van de klant het hoogst haalbare resultaat van schulddienstverlening bepalen. Motivatie is daarbij de cruciale factor. Een gebrek aan vaardigheden en leerbaarheid is te compenseren door de inzet van instrumenten als bewindvoering of ondersteuning vanuit het eigen netwerk. Een gebrek aan motivatie om het gedrag te vertonen dat nodig is om uit de problematische schulden te komen, kan niet gecompenseerd worden. Het kan daarom een uitsluitingsgrond voor hulpverlening vormen. Het onderzoek hanteert de volgende definities voor de begrippen motivatie en vaardigheden. Motivatie is niet een morele beoordeling of iemand het wel of niet wil. Het gaat om de mate waarin iemand van plan is om bepaald gedrag te vertonen. Bij het ontbreken van motivatie kan het gaan om iemand die: zich niet verantwoordelijk voelt en daardoor geen verantwoordelijkheid neemt voor eigen gedrag; door teleurstelling (diverse keren proberen) de hoop is verloren; uit is op eigen voordeel en maling heeft aan negatieve gevolgen voor anderen; zich schaamt en moeilijk hulp vraagt, iemand die onzeker is over eigen kunnen. Bij het ontbreken van vaardigheden gaat om meer dan alleen een bepaalde financiële vaardigheid. Cruciaal zijn ook sociale vaardigheden, weerbaarheid tegen de eigen behoeftes, weerbaarheid tegen druk van anderen en de vaardigheid om (Nederlands) te kunnen lezen. Wij zetten in op het vergroten van de zelfredzaamheid en participatie van de cliënt. Wij willen klantprofielen hanteren om schuldenaren een gericht aanbod te doen dat past bij schuldensituatie, motivatie en vaardigheden. Hierdoor kunnen we: minder zware en goedkopere instrumenten inzetten; meer schuldregelingen succesvol afsluiten; aantal schuldenaren dat recidiveert terugdringen. Het hanteren van klantprofielen in de dagelijkse praktijk van schulddienstverlening behoeft nog een vertaalslag. De onderzoekers komen binnenkort met adviezen over hoe bijvoorbeeld de cliënt (ondersteund door de schulddienstverlener en andere hulpverleners) zicht krijgt op zijn (mate van) motivatie en vaardigheden. Vervolgens kunnen we dan bepalen welke ondersteuning we inzetten om de schuldenproblematiek op te lossen. Een belangrijke kanttekening willen we wel maken: niet alles is maakbaar. Soms zijn er op onvoldoende mogelijkheden op dat specifieke moment. Een schuldregeling treffen is dan niet zinvol. Het is dan al mooi dat iemand financieel stabiel kan blijven. Ook kan het zo zijn dat schulddienstverlening niet mogelijk is door diepere problemen. In dat geval kan de schulddienstverlener de cliënt niet ondersteunen en is andere hulp nodig. 5.3 Signaleringsfunctie, preventie en nazorg Een integrale aanpak begint bij een nauwe afstemming tussen relevante beleidsterreinen zoals armoedebeleid, re-integratie en zorg (Wmo). De keten van werk (waaronder scholing en reintegratie), inkomen (uitkeringsverstrekking en armoede), bouwen en wonen (wijk, buurt, huisvesting) en welzijn en zorg (Wmo), moet zodanig in elkaar grijpen dat dit bijdraagt aan het behalen van de doelstellingen van schulddienstverlening. De uitwerking van het integrale beleid vindt plaats op de werkvloer en met ruimte voor professionals. Daar trekken de betrokken organisaties nauw met elkaar op om een passend aanbod en maatwerk voor de cliënt te creëren. Hierbij geldt dat er zoveel mogelijk slechts één dienstverlener in een gezin werkt. Deze dienstverlener vormt dan de spreekbuis naar andere dienstverleners. 5 R. van Geuns, N. Jungmann, e.a., Klantprofielen voor schuldhulpverlening, juni 2011 16
Signaleringsfunctie Het vroegtijdig signaleren van problematische schulden biedt de beste garantie voor het oplossen hiervan. In Hengelo is in de afgelopen jaren sterk ingezet op het versterken van het de formele en informele netwerken. Dit gebeurt enerzijds door het aangaan van convenantanten of samenwerkingsafspraken. Anderzijds gebeurt dit door het jaarlijks organiseren van een armoedeconferentie en het instellen van periodieke overlegstructuren. Binnen deze netwerken of samenwerkingsverbanden wordt ook intensief samengewerkt op het terrein van de vroegsignalering van schulden. Met Welbions en Stadsbank hebben wij een convenant afgesloten om al in een vroeg stadium te signaleren dat er een huurschuld wordt opgebouwd. Om dreigende huisuitzetting te voorkomen, zijn afspraken gemaakt om deze crisis gezamenlijk op te pakken en de cliënt naar schulddienstverlening te begeleiden. Wij zetten in op een vermindering van maatschappelijke problematiek en kosten als gevolg van huisuitzetting, afsluiting van energie en belemmering van re-integratie. Ons doel is dat 90% van de crisisinterventies slaagt. Juist ook vele informele organisaties komen relatief gemakkelijk achter de voordeur van de burger in onze stad. Cruciaal is de betrokkenheid van ketenpartners bij de schulddienstverlening. Zij kunnen schulden ter sprake brengen of deze signaleren. Ze kunnen cliënten naar het juiste adres verwijzen en eventueel namens de cliënt al contact leggen met BudgetAlert. Ook tijdens een schulddienstverleningstraject is informatievoorziening van belang. De casemanager voert de regie en zal dus informatie halen en brengen. Het is van belang dat de ketenpartners zich realiseren dat zij als hulpverlener een bijdrage kunnen leveren aan het succes van de schulddienstverlening. Door de cliënt tijdens hun eigen contacten ook te vragen naar hoe het gaat met de financiën, kunnen ze hun signalerende rol goed vorm geven. Preventie en nazorg Preventie begint al met de toegang. Zo kunnen alle burgers zich melden (digitaal, telefonisch of fysiek) met hun vraag bij een laagdrempelig voorportaal voor de Hengelose schulddienstverlening. BudgetAlert heeft een eigen balie op het Publieksplein en is alle werkdagen geopend. De verwachting is dat hiermee meer inwoners vroegtijdig geholpen kunnen worden met een adviesgesprek. De gemeente is vaak vroeg op de hoogte van zaken die bij burgers gebeuren, zoals voortijdig schoolverlaten, werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, scheiding, overlijden, aanvraag verblijfsvergunning en (dreigend) faillissement. Ook krijgen we signalen van schulden van bijvoorbeeld Welbions, energieleveranciers en Menzis voor wat betreft de collectief verzekerden. Dit gebeurt op grond van convenant of contract. Andere signalen komen van diverse hulp- en dienstverlening vanuit individuele klantsituaties. Door goede afspraken op het gebied van vroegsignalering bij leveranciers van primaire levensbehoeften, worden betalingsachterstanden al vroeg bekend. Bij deze leveranciers hebben we het over de woningbouwcorporaties, energieleveranciers en waterschap. Schulden bij de primaire lasten geeft vaak aan dat er meerdere schulden zijn en deze schulden worden snel als problematisch bestempeld. Door direct actie hierop te ondernemen wordt vaak erger voorkomen. Hierover zijn met verschillende partijen gemeentelijke of landelijke convenanten afgesloten. Bij BudgetAlert wordt actief actie ondernomen bij iedere melding van achterstand bij een burger in Hengelo. De burger ontvangt dan een brief met het aanbod om contact op te nemen met BudgetAlert. Om verdere escalatie van schulden te voorkomen pakken we de signaleringsfunctie actief op. Door BudgetAlert en Stadsbank wordt actief ingezet op het voorkomen van huisuitzettingen en dreigende afsluiting van energie of water. Hiervoor zijn zogenaamde crisisprocedures opgesteld. Naast bovengenoemde zaken spelen bij schuldensituaties ook verkeerde keuzes een rol, naast het ontbreken van bereidheid om bepaalde concessies te doen of het onvermogen om realistische inschattingen te doen. We willen contactmomenten binnen de gemeentelijke organisatie benutten om mensen actief te wijzen op de verantwoordelijkheid voor de eigen financiële huishouding. In eerste instantie is er aandacht voor schuldpreventie op het Werkplein en bij het Wmo-loket. Ook de contactmomenten met andere dienst- of hulpverlening levert vaak nuttige tips op. Door samen te werken in de hulpverlening rondom een cliënt, komen signalen veel sneller op de juiste plek. 17
Wij zetten in op een integrale werkwijze waarmee schulddienstverlening een blijvend resultaat heeft en leidt tot minder recidive. Voorkomen is beter dan genezen. BudgetAlert ondersteunt burgers bij het aanvragen van bijvoorbeeld toeslagen, maar ook de inkomensondersteunende voorzieningen in onze stad. Door te kijken waar burgers recht op hebben en ze daarbij te ondersteunen houdt men het inkomen op peil en kunnen schulden worden voorkomen. De ervaring is dat mensen vaker terugkomen voor korte dienstverlening. De regel is dan dat ze de eerste keer geholpen worden met het invullen van formulieren. De volgende keer doen ze het zelf, maar kijkt iemand van BudgetAlert mee. Verder kunnen ze het dan zelf en hebben geen hulp meer nodig. Als er meer behoefte is aan begeleiding, dan kan een vrijwilliger gevraagd worden om die persoon te begeleiden. Thuisadministratie Er wordt in Hengelo actief begeleidt bij de thuisadministratie. Hulpdienst Hengelo en De Omslag zetten vrijwilligers in om bij mensen thuis ondersteuning te bieden bij het op orde brengen en houden van hun administratie. Vrijwilligers van de Hulpdienst helpen vooral mensen zonder schulden en vrijwilligers van De Omslag helpen vooral mensen met schulden. Alle vrijwilligers wordt opgeleid en bijgeschoold vanuit een samenwerking met Humanitas. Thuisadministratie door vrijwilligers levert een zeer waardevolle bijdrage aan burgers om het overzicht te behouden op de inkomsten en uitgaven. Het houden van overzicht is een voorwaarde om schulden te voorkomen. 5.4 Poortwachtersfunctie Wij werken toe naar één ingang voor schulddienstverlening in Hengelo. Deze ingang zal liggen bij de gemeente, in het bijzonder bij BudgetAlert. Het loket voor de eerste aanmelding is reeds vorm gegeven op het Publieksplein. Bij BudgetAlert op het Publieksplein kunnen mensen terecht voor een eenmalig adviesgesprek. Is er meer dienstverlening nodig, dan wordt een intake ingepland met een casemanager. Het eerste inhoudelijke gesprek vindt plaats binnen vier (4) weken. In geval van crisis vindt binnen drie (3) werkdagen een inhoudelijk gesprek plaats, conform crisiswerkafspraken met de Stadsbank en de leveranciers van de primaire vaste lasten. De casemanager beoordeelt de aanvraag aan de hand van het intakegesprek en de gegevens van de cliënt. Het aanbod schulddienstverlening is maatwerk en is afhankelijk van de soort schulden, de motivatie en vaardigheden van de cliënt. Zowel het doel als de afspraken worden vastgelegd en ondertekend door de cliënt. De cliënt ontvangt in principe binnen acht (8) weken een beslissing van de gemeente op zijn aanvraag voor schulddienstverlening. In de brief staat tevens een indicatie genoemd van de duur van het traject. Een van de mogelijkheden binnen schulddienstverlening is de financieel-technische dienstverlening van de Stadsbank. De casemanager van BudgetAlert bepaalt of de cliënt dienstverlening van de Stadsbank ontvangt. Hiervoor wordt de cliënt doorverwezen. De Stadsbank ontvangt bericht welk produkt er wordt ingekocht voor deze individuele cliënt. De Stadsbank hoeft geen indicatiestelling uit te voeren. Alle gegevens die van belang zijn worden bij de doorverwijzing aangeleverd aan de Stadsbank. De cliënt is zelf verantwoordelijk voor zijn traject bij de Stadsbank. Wel houdt de casemanager vinger aan de pols door periodiek de vorderingen door te nemen met zowel de cliënt als met de Stadsbank. De casemanager beëindigd de schulddienstverlening als het doel is bereikt of als de cliënt niet meewerkt aan het traject. Dit werkproces wordt in de tweede helft van 2012 verder uitgewerkt. 18
Hoofdstuk 6. De spelers binnen de integrale schulddienstverlening en hun rollen 6.1 De gemeente: regierol, uitvoerder en financierder De gemeente heeft de wettelijke taak om regie te voeren op de integrale schulddienstverlening binnen de gemeente. Simpel gezegd houdt dit in dat de gemeente er voor zorgt dat er integrale schulddienstverlening wordt verleend en hoe dit wordt uitgevoerd. Hiertoe is dit beleidsplan opgesteld. Daarnaast heeft de gemeente de taak om de kwaliteit en het resultaat van de integrale schulddienstverlening te borgen en te monitoren. Hierover wordt jaarlijks gerapporteerd aan de gemeenteraad. Wij voeren zelf ook een deel van de schulddienstverlening uit. Zo voeren wij een poortwachtersfunctie uit. Tevens is de gemeente de grootste financierder van schulddienstverlening. Vanaf begin 2014 rapporteren wij jaarlijks achteraf over de doelgroep, de ingezette middelen en de resultaten hiervan. Wij zetten hiermee in op betere sturingsmogelijkheden om de gewenste resultaten te behalen binnen de beschikbare middelen. In hoofdstuk 7 wordt ingegaan op de monitoring en de kosten van schulddienstverlening. 6.2 De Stadsbank: financieel-technische schulddienstverlening Binnen de integrale schulddienstverlening zorgt de Stadsbank als ketenpartner voor het borgen van de primaire vaste lasten van de klant. Veiligstellen van primaire levensbehoeften is cruciaal om het integrale schulddienstverleningstraject kans van slagen te bieden. Indien er sprake is van een bedreigende situatie (crisis) vindt binnen 3 werkdagen het eerste gesprek plaats waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. Bij een indicatie van schuldregeling is de Stadsbank intermediair tussen de klant en zijn schuldeisers. 6.3 De maatschappelijke partners: samenwerking Binnen Hengelo zijn vele organisaties actief, zowel professioneel als vrijwillig. We denken dan aan onderwijs, zorg en welzijn, culturele instellingen, kerken, charitas, belangenbehartigers en de gemeentelijke instanties. Heel vaak zien we dezelfde mensen en gelukkig weten we het ook vaak van elkaar. Er zijn diverse samenwerkingsvormen vastgelegd in contracten of convenanten, maar ook vaak gebeurt samenwerken op basis van mondelinge afspraken. Wij vinden het belangrijk dat iedereen vanaf het begin dezelfde boodschap uitspreekt naar cliënten. Wat kan de cliënt wel of niet verwachten van schulddienstverlening en wat kan de hulpverlener (naast de schulddienstverlener) daaraan bijdragen. Daarom zullen wij periodiek alle samenwerkingsverbanden bevestigen of aanhalen. 6.4 Vrijwilligers: ondersteuning De laatste jaren neemt het aantal burgers dat in schulddienstverlening terechtkomt toe. Het doel van de komende Wet gemeentelijke schuldhulpverlening is de effectiviteit van de schulddienstverlening te vergroten. Uit onderzoek 6 blijkt dat de inzet van vrijwilligers zeer effectief is bij de uitvoering van deze hulpverlening. Wij gaan de inzet van vrijwilligers uitbreiden. Waar een burger niet kan terugvallen op het eigen netwerk, kan ondersteuning door een vrijwilliger zeer waardevol zijn. Deze hulp kan een belangrijke rol spelen bij het vergroten van de zelfredzaamheid van de klant. Vrijwilligers zetten hun eigen kwaliteiten in naast de professional. Ze bieden mensen praktische ondersteuning vanuit een vertrouwenspositie, vooral in preventieve zin. Vrijwilligers zorgen er vaak voor dat mensen niet wegzakken in de schulden en tijdig hulp krijgen om hun administratie op orde te krijgen. In Hengelo wordt de ondersteuning geboden door vrijwilligers van de Hulpdienst Hengelo, de Omslag of Stichting Welzijn Ouderen. 6 Verwey-Jonker Instituut, Vrijwillig, effectief en efficiënt, Handreiking voor de inzet van vrijwilligers bij schuldhulpverlening, 2011 19
De trajecten duren over het algemeen maximaal een jaar. Ouderen die vaak langdurige begeleiding nodig hebben, worden begeleid door medewerkers van Stichting Welzijn Ouderen Hengelo. Bij te grote schuldproblemen verwijzen de vrijwilligers door naar het professionele bemiddelingstraject bij BudgetAlert. Ook dan kan een vrijwilliger mensen helpen om het traject vol te houden. Bij de nazorg ondersteunen vrijwilligers burgers om terugval te voorkomen en greep op het huishoudboekje te houden. De professionals van BudgetAlert die samenwerken met vrijwilligers zijn hier positief over. De administratieve ondersteuning gebeurt dan door een vrijwilliger, waarmee de professional meer tijd beschikbaar is voor andere dienstverlening. In deze vorm van schulddienstverlening zijn duidelijke afspraken over de taakverdeling tussen professionals en vrijwilligers en het trainen en begeleiden van vrijwilligers een must. De training wordt in samenwerking met Humanitas enkele malen per jaar gegeven aan nieuwe vrijwilligers. Ook zijn er trainingen om de kennis op peil te houden. Dit is zeker nu van belang met alle grote wijzigingen in de sociale zekerheid. 6.5 De schuldeisers: maatschappelijk verantwoord ondernemen Bij een schuldregeling is de medewerking van de schuldeisers van essentieel belang. Dit zijn ook vaak maatschappelijke partners zoals woningcorporaties. Door schuldeisers aan te spreken op de maatschappelijke verantwoordelijkheid kan de gemeente hen motiveren om de samenwerking te intensiveren. Deze samenwerking gebeurt vooral op het terrein van preventie en vroegsignalering. Door de Stadsbank wordt met een aantal grote schuldeisers contacten gelegd om te kijken of er afspraken kunnen komen waardoor het (slechte) betalingsgedrag van hun afnemers wordt verbeterd. De Stadsbank is bezig om een soort leveranciers-budgetbeheerrekening (bbr) te openen voor puur het afdragen van primaire vaste lasten. Het gaat dan om huur, electra, gas, water en zorgverzekering. Deze bbr is dan voor rekening van deze leveranciers. Hun voordeel is dat een slechte betaler voortaan een tijdige betaler is. 20