Achtergrondinformatie werkprocesonderzoek capaciteitsorgaan beroepen GG Het capaciteitsorgaan heeft het CAOP gevraagd onderzoek te verrichten naar veranderingen in de inzet van de 5 beroepen Geestelijke Gezondheid: klinisch psychologen, gz-psychologen, psychotherapeuten, klinisch neuropsychologen en verpleegkundig specialisten. Doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen hoe deze beroepsgroepen in de praktijk en in diverse werkvelden worden ingezet. Centraal staat in het onderzoek het inzicht krijgen in of zichtbare, externe ontwikkelingen zorgen voor intern andere afwegingen in de inzet van de 5 GG beroepen. Het onderzoek bestaat uit drie fasen: Deskresearch, met name toegespitst op de GGZ (afgerond; zie een samenvatting van de resultaten in de bijlage) Groepsinterviews voor verschillende branches om informatie uit deskresearch te verrijken en te testen (gesprek met experts in diverse branches) Praktijksimulatie om de bevindingen te testen (29 september en 11 oktober)
Samenvatting resultaten deskresearch 1 Externe sociaal-culturele en beleidsontwikkelingen Meer nadruk op de juiste behandeling op het juiste moment (matched care) en rekening houden met de persoonlijke problematiek en mogelijkheden tot zelfregie in relatie tot het sociale netwerk van de patiënt/cliënt (personalized care en accent op herstel). Ambulantisering en verschuiving van specialistische ggz naar basis ggz en zorg en ondersteuning vanuit de huisarts en praktijkondersteuner GGZ en sociale teams. Meer nadruk op demedicalisering, in het bijzonder in de Jeugdwet, en aandacht voor bijwerkingen van farmacotherapie. Beschikbaarheid sociaal psychiatrische expertise voor verwarde personen en in het bijzonder in crisissituaties. Invoering regiebehandelaarschap en het kwaliteitsstatuut. Invoeren van de DSM-V. De impact van ROM, privacy en administratieve lasten. Ontwikkelingen in het behandelaanbod in de Jeugdhulp en de rolverdeling tussen sociale wijkteam en specialistische jeugdhulp. De onvervulde vraag en tekorten op de arbeidsmarkt beïnvloeden de inzet van de 5 beroepen GG en de psychiaters en ondersteunende behandelaars, zoals wogedragskundigen, hbo-agogen, hbo-therapeuten en verpleegkundigen. De bezuinigingen, voorwaarden voor bekostiging en algemene krimp van personeel waaronder het ondersteunend personeel. 2 Inhoudelijke kaders en richtlijnen (zorgstandaarden in ontwikkeling) Voor een aantal diagnoses geldt dat de behandeling stapsgewijs wordt opgebouwd en opgeschaald en afgeschaald van huisarts naar basis GGZ en naar specialistische GGZ. De behandeling begint vaak met basisinterventies. Afhankelijk van de diagnose richt verdere behandeling zich op farmacotherapie en/of gedragstherapie. Voor persoonlijkheidsstoornissen, psychoses en adhd (bij volwassenen) wordt snel doorverwezen naar de specialistische ggz. 2
De inzet van beroepsgroepen blijkt vooral samen te hangen met de ernst en complexiteit van de problematiek en de aard van de behandeling. De inzet van beroepsgroepen GG is maar in geringe mate te specificeren voor verschillende aandoeningen. Bij de meest voorkomende aandoeningen zijn alle beroepsgroepen in zekere mate betrokken. De rollen zijn wel te specificeren voor de verschillende echelons. Ook bij de inzet in de echelons van thuiszorg, eerstelijnszorg, zorg door sociale wijkteams, basis ggz en specialistische ggz is er sprake van ordening naar de ernst en complexiteit van de psychische problematiek. De klinisch (neuro)psycholoog (KP en KNP) is vooral inzetbaar als specialist. Dat geldt ook voor de psychiater. De klinisch psycholoog wordt ingezet voor de meest complexe problematiek. Tussen de klinisch psycholoog en de psychiater bestaat een horizontale substitutierelatie. Voor de farmacotherapie bestaat een verticale substitutierelatie tussen psychiater en verpleegkundig specialist. De psychotherapeut (PT) is in te zetten voor complexe behandelingen en kan ook de functie vervullen van regiebehandelaar. De gezondheidszorgpsycholoog (GP) wordt breed en generalistisch ingezet voor matig complexe diagnostiek en behandelingen. Er bestaat een verticale substitutierelatie met de klinisch (neuro)psycholoog, de wo-psycholoog en de hbo-agogen en een horizontale substitutierelatie met de psychotherapeut. De verpleegkundig specialist (VP) wordt (vooralsnog) gericht ingezet voor met name chronische problematiek in de basis ggz en voor farmacotherapie. De ondersteunende behandelaars wo-gedragskundigen/masterpsycholoog en verpleegkundige worden breed ingezet. Als praktijkondersteuner GGZ zijn zij ook werkzaam in de huisartsenzorg. De hbo agogen (hbo-a) en hbo (vak)therapeuten (hbo-t) worden zowel ingezet in de basis ggz als in de ambulante en intramurale specialistische behandeling. 3 Analyse Vektisdata 2014 en 2015 De basis ggz groeit in uren en in aantallen patiënten meer dan de specialistische ggz. De groei van de beroepsgroepen is ongelijkelijk verdeeld over basis GGZ en specialistische ggz (zie Tabel 1). Bij de beroepen GG is sprake van groei, uitgezonderd de psychotherapeuten. 3
De productmix in de basis ggz (kort, middel, intensief, chronisch) verandert. Intensief en chronisch stijgen sneller dan kort en middel. De functiemix per product in de basis ggz verschilt per setting (instellingen, ziekenhuizen, vrijgevestigden) (zie Tabel 2). De vijf GG beroepen gezamenlijk worden het meeste ingezet voor angst (48%) en persoonlijkheid (43%) en het minst voor schizofrenie (11%) en pervasief (27%). De functiemix per diagnosegroep in de specialistische ggz verschilt en de inzet van personeel in verschillende settingen (instellingen, ziekenhuis, vrijgevestigd) voor vergelijkbare aandoeningen verschilt eveneens. Er zijn over het algemeen weinig verschillen in directe ureninzet tussen 2014 en 2015 voor de vijf GG beroepen voor zowel de basis ggz als de specialistische ggz. Bij de vijf gg beroepen zien we een relatieve stijging van uren per patiënt in de specialistische ggz en bij de ondersteunende behandelaars relatief meer groei in de basis ggz. Dat geldt niet voor verpleegkundigen. Over het algemeen blijken klinisch psychologen meer te worden ingezet in ziekenhuizen en in de vrijgevestigde setting en psychotherapeuten vooral in de vrijgevestigde setting. Verpleegkundigen worden weinig ingezet in de setting van vrijgevestigden en wo-gedragskundigen des te meer. Tabel 1 functiemix breed GB-GGZ S-GGZ Beroep 2014 2015 2014 2015 GGZ Verpleegkundig specialist 6% 11% 11% 11% GZ-psycholoog 84% 80% 52% 53% Klinisch neuropsycholoog 0% 0% 0% 0% Klinisch psycholoog 4% 3% 16% 17% Psychotherapeut 6% 5% 20% 18% Totaal 100% 100% 100% 100% (Bron Vektisdata) 4
Tabel 2 Basis Kort middel Intensief Chronisch ggz 2014 Instellingen GP 61% WO 14% Artsen 8% GP 59% WO 19% VP 8% GP 54% WO 20% VP 11% VS 22% GP 19% VP 29% Ziekenhuizen KP 17% GP 11% GP 48% KP 33% GP 53% KP 28% VS 40% KP 11% Artsen 60% Vrijgevestigden GP 88% PT 4% WO 5% WO 10% GP 86% PT 4% WO 5% WO 12% GP 82% PT 8% WO 5% GP = gezondheidszorgpsycholoog PT = psychotherapeut VP= verpleegkundig specialist KP = klinisch psycholoog KNP = klinisch neuropsycholoog WO= gedragskundigen wo (met name masterpsycholoog en (ortho)pedagoog) VP 36% GP 60% VP 10% Artsen 10% Conclusies Er zijn vooralsnog geen fundamentele wijzigingen te herkennen in het werkproces. Ook doen zich weinig grote verschuivingen voor in de functiemix van de basis ggz en de specialistische ggz. De grootste verschillen in functiemix blijken vooral te maken te hebben met de aard van het product en de setting (instelling, ziekenhuis, vrijgevestigd) waarin het product wordt geleverd. De basis ggz lijkt meer generalistisch te worden en de specialistische ggz meer specialistisch. De psychiater en de klinisch psycholoog lijken in de basis ggz en de specialistische ggz meer op basis van hun specialistische expertise te worden ingezet wat tot uiting komt in minder uren per patiënt. De rolverdeling tussen psychiater en klinisch psycholoog tekent zich meer uit; terwijl ze vroeger nog horizontaal substitueerbaar waren, lijkt het dat de psychiater steeds meer wordt ingezet op zijn medische expertise en de klinisch psycholoog op de gedragswetenschappelijke expertise. De verpleegkundig specialist kan voor wat betreft de somatische kant de psychiater ondersteunen en voor een klein deel substitueren. De gz-psycholoog kan voor wat betreft de gedragswetenschappelijke kant de klinisch psycholoog ondersteunen en voor een groot deel substitueren. De masterpsycholoog wordt in de praktijk ingezet voor het uitvoeren van werkzaamheden van de gz-psycholoog. In de basis ggz worden de ondersteunende behandelaars wo-gedragskundigen, hbo-agogen en hbo-therapeuten relatief vaker ingezet vanwege kostenoverwegingen. 5
In de specialistische ggz neemt de inzet van de klinisch neuropsycholoog relatief toe. Dat kan te maken hebben met vakinhoudelijke ontwikkelingen en het inzetten van de klinisch neuropsycholoog als regiebehandelaar. De inzet van de 5 beroepen GG is afhankelijk van tekorten op de arbeidsmarkt. 6