Contact tussen slachtoffer/nabestaande en tbs-er

Contact tussen slachtoffer/nabestaande en tbs-er Een richtlijn voor forensisch netwerkbegeleiders in Forensisch Psychiatrische Centra M. van Denderen, R. Bax, en N. Sweers

Fase 1 Initiatief en motivatie tot contact. Fase 2 Wil de andere partij contact en vanuit welke motivatie? Fase 3 Uitvoer van contact situatie 1 p.6 tbs-er? situatie 4 situatie 6 p.9 p.12 situatie 2 p.7 slachtoffer? situatie 5 p.11 situatie 7 p.13 situatie 3 p.8 derde partij situatie 8 p.15 Uitleg = positief = negatief? = onbekend Wanneer je het stroomdiagram gebruikt, begin je te kijken welke situatie in fase 1 van toepassing is (situatie 1, 2 of 3). Bij iedere situatie in het stroomdiagram hoort een uitleg met bijbehorende stappen die uitgevoerd moeten worden (zie de volgende pagina s). De situaties zijn bewust breed gedefinieerd zodat ze bij verschillende casussen kunnen worden gebruikt en er ruimte wordt gelaten voor individuele verschillen. In de uitleg staan een aantal stappen die je moet doen. Deze stappen hoeven niet noodzakelijkerwijs in een bepaalde volgorde te worden uitgevoerd. Na het afronden van deze stappen volg je de pijl in het stroomdiagram naar de volgende fase. Voorbeeld: je start in fase 1, situatie 1 en voert de stappen uit die bij deze situatie horen. Vervolgens volg je de pijl naar fase 2, situatie 4. Je leest de uitleg die bij deze situatie hoort en voert de stappen uit. Vervolgens ga je naar fase 3, situatie 6 of 7 en voert de bijbehorende stappen uit. Situatie 3, waarin het initiatief tot contact vanuit een derde partij komt, is niet uitgewerkt met pijlen maar heeft wel een uitleg met stappen. Mocht in fase 2 blijken dat zowel slachtoffer als tbs-er geen contact met elkaar willen, dan vindt er geen contact plaats en stopt het proces.

Gebruik De richtlijn geeft geen concrete informatie over de uitvoer van het contact zelf. Er is bijvoorbeeld niet in opgenomen dat het ook belangrijk is om: het slachtoffer vooraf de ruimte te laten zien waar het contact zal plaatsvinden; om afspraken te maken over wie als eerste begint met spreken; om af te spreken of slachtoffer en tbs-er elkaar een hand geven of niet en hoe de privacy van beide partijen gewaarborgd is. Dergelijke afspraken gelden ook voor andersoortig contact zoals telefonisch contact of contact via een bemiddelaar. Voor (minder ervaren) forensisch netwerkbegeleiders die het contact uitvoeren is het belangrijk zich over dergelijke zaken te laten informeren door meer ervaren collega s, bijvoorbeeld van Slachtoffer in Beeld. Taken en verantwoordelijkheden van de forensisch netwerkbegeleider en hoofdbehandelaar Forensisch netwerkbegeleider (c.q. maatschappelijk werker of forensisch netwerkbegeleider) Deze richtlijn is geschreven voor de forensisch netwerkbegeleider, omdat deze vanuit zijn functie contacten heeft met het netwerk van de tbs-er. De forensisch netwerkbegeleider is primair de persoon die de stappen van de richtlijn uitvoert, zoals het inschatten van de draagkracht en draaglast van slachtoffer en tbs-er. In sommige gevallen voert Slachtoffer in Beeld deze inschatting en de bemiddeling uit. Wanneer Slachtoffer in Beeld deze stappen uitvoert, bespreken zij hun bevindingen met de forensisch netwerkbegeleider en de hoofdbehandelaar. Hoofdbehandelaar De hoofdbehandelaar wordt door de forensisch netwerkbegeleider geïnformeerd over de vraag tot contact, de risico s, draagkracht en draaglast van tbs-er en slachtoffer. Indien Slachtoffer in Beeld betrokken is bij de bemiddeling, dan bespreekt de hoofdbehandelaar met Slachtoffer in Beeld en de forensisch netwerkbegeleider hun bevindingen over zowel de tbs-er als het slachtoffer. De hoofdbehandelaar is verantwoordelijk voor het proces, de veiligheid van slachtoffer en tbs-er, en neemt de beslissing of contact wel of niet kan plaatsvinden (al dan niet in afstemming met het multidisciplinair behandelteam). Fase 1: Initiatief tot contact en uitzoeken van motivaties Situatie 1 Het slachtoffer heeft het initiatief tot contact genomen. Het is nog onduidelijk hoe de tbs-er over contact denkt. (slachtoffer tbs-er ) Noteer wie de aanmeldende partij is. Dit kan het slachtoffer zelf zijn of een organisatie zoals Slachtoffer in Beeld, Slachtofferhulp Nederland of het Informatiepunt Detentieverloop. Bespreek met de hoofdbehandelaar dat het slachtoffer contact wil met de tbs-er. Er dienen een aantal dingen in kaart te worden gebracht. Indien je al contact hebt met het slachtoffer (bijvoorbeeld omdat dit een bekende van de tbs-er is), wordt dit vaak door de forensisch netwerkbegeleider zelf gedaan. Indien het slachtoffer geen contact wil met het FPC, kunnen zaken door Slachtoffer in Beeld in kaart worden gebracht. Als je geen contact hebt met het slachtoffer kun je contact opnemen met Slachtoffer in Beeld, Slachtofferhulp Nederland of Informatiepunt Detentieverloop, om via hen meer informatie te krijgen. Brengt de intentie, doelen en verwachtingen omtrent het contact in kaart. Vraag aan het slachtoffer of hij een bemiddelaar van Slachtoffer in Beeld bij het contact wenst. Brengt de risicovolle kenmerken, draagkracht en draaglast van het slachtoffer in kaart. Maak een inschatting van de effecten en mogelijke risico s van contact. Bespreek alle bevindingen met de hoofdbehandelaar. De hoofdbehandelaar beslist of contact al dan niet kan plaatsvinden. Vraag aan het slachtoffer of hij een steunfiguur tijdens het proces wil en wie dit kan zijn. Vraag aan het slachtoffer of het wenselijk is het contact met netwerkleden te bespreken. Vraag aan het slachtoffer of hij nazorg wil en door wie. Indien er geen belemmeringen zijn voor contact aan de kant van het slachtoffer: ga naar fase 2, situatie 4. 5 6

Fase 1: Initiatief tot contact en uitzoeken van motivaties Situatie 2 De tbs-er heeft het initiatief tot contact genomen. Het is nog onduidelijk hoe het slachtoffer over contact denkt. (tbs-er slachtoffer ) Bespreek met de tbs-er waarom hij contact met het slachtoffer wil. Bespreek met hem zijn intentie, doelen en verwachtingen omtrent het contact. Vraag aan de tbs-er of hij een bemiddelaar van Slachtoffer in Beeld bij het contact wil. Breng risicovolle kenmerken, draagkracht en draaglast van de tbs-er in kaart. Breng motivatie, intentie en verwachtingen van de tbs-er over het contact in kaart. Bespreek alle bevindingen met de hoofdbehandelaar. De hoofdbehandelaar beslist of contact al dan niet kan plaatsvinden. Vraag aan de tbs-er of hij een steunfiguur tijdens het proces wil. Indien het wenselijk is kan het initiatief tot contact vanuit de tbs-er nog worden besproken met zijn netwerkleden. Indien er geen belemmeringen zijn voor contact aan de kant van de tbs-er: ga naar fase 2, situatie 5. Fase 1: Initiatief tot contact en uitzoeken van motivaties Situatie 3 Het uitgangspunt is dat slachtoffer en tbs-er beiden geen initiatief tot contact hebben genomen. Het contact wordt geïnitieerd vanuit een derde partij, zoals een forensisch netwerkbegeleider, een familie- of netwerklid van slachtoffer of tbs-er of de politie. Inventariseer de motivatie van de derde partij om contact tussen slachtoffer en tbs-er te leggen. Informeer bij het IDV naar de contactgeschiedenis tussen slachtoffer en tbs-er. Maak in samenspraak met de hoofdbehandelaar een inschatting of de motivatie van deze derde partij zwaar genoeg weegt om slachtoffer en tbs-er ongevraagd te benaderen. Op basis van deze inschatting beslist de hoofdbehandelaar of er wel of geen bezwaar is om slachtoffer en tbs-er te benaderen. Indien geen bezwaar ga naar fase 2, situatie 4 én 5. Indien wel bezwaar koppel het bezwaar terug naar de derde partij en rond het proces voor nu af. 7 8

Fase 2: Wil de andere partij contact en vanuit welke motivatie? Situatie 4 Het uitgangspunt is dat het slachtoffer contact wil. Het is onduidelijk of de tbs-er contact wil. (slachtoffer tbs-er ) Bespreek met de tbs-er dat het slachtoffer een vraag tot contact heeft en vraag de tbs-er of hij contact met het slachtoffer wil. Indien je meer informatie over het slachtoffer wil kun je contact opnemen met Slachtoffer in Beeld, Slachtofferhulp Nederland, Informatiepunt Detentieverloop of met het slachtoffer zelf (indien daar al contact mee was). Indien de tbs-er contact wil volg de onderstaande stappen. Bespreek met de tbs-er zijn intentie, doelen en verwachtingen omtrent het contact. Vraag aan de tbs-er of hij een bemiddelaar van Slachtoffer in Beeld bij het contact wil. Breng de risicovolle kenmerken, draagkracht en draaglast van de tbs-er in kaart. Breng de motivatie, intentie en verwachtingen van de tbs-er over het contact in beeld. Bespreek alle bevindingen met de hoofdbehandelaar. De hoofdbehandelaar beslist of contact al dan niet kan plaatsvinden. Vraag aan de tbs-er of hij een steunfiguur tijdens het proces wil, en zo ja wie. Indien het wenselijk is kan het initiatief tot contact vanuit de tbs-er nog worden besproken met zijn netwerkleden. Indien de tbs-er contact wil ga naar fase 3; situatie 6. Indien de tbs-er geen contact wil, inventariseer dan de redenen van de tbser waarom hij geen behoefte heeft aan contact. Daarbij kunnen de volgende vragen worden gesteld: Waarom heeft hij geen behoefte aan contact? Welke factoren spelen hierbij een rol? Is het mogelijk om (op termijn) toch naar contact toe te werken? Op welke manier kan dit eventueel worden bereikt? Bespreek met de hoofdbehandelaar de mogelijkheid om het onderwerp slachtoffer in de behandeling van de tbs-er aan de orde te stellen. Het proces omtrent (het afwijzen van) contact kan een aanleiding zijn tot het (nogmaals) bespreekbaar maken van het onderwerp slachtoffer in de behandeling. Het bespreken ervan dient niet het primaire doel om alsnog toe te werken naar contact met het slachtoffer. Wel kan dit bijdragen aan het vergroten van inzicht in de gevolgen van het delict voor zowel het slachtoffer als de tbs-er. Ga vervolgens naar fase 3; situatie 7. 9 10

Fase 2: Wil de andere partij contact en vanuit welke motivatie? Situatie 5 Het uitgangspunt is dat de tbs-er contact wil. Het is onduidelijk of het slachtoffer contact wil. (tbs-er slachtoffer ) Ga na of je te maken hebt met een bekend of onbekend slachtoffer. Bij een bekend slachtoffer kun je onderstaande stappen zelf uitvoeren, tenzij het slachtoffer geen direct contact wil met een FPC. Dan verloopt het contact vaak via Slachtoffer in Beeld als bemiddelende partij. Indien er sprake is van een onbekend slachtoffer worden de onderstaande stappen veelal door Slachtoffer in Beeld gedaan. In dat laatste geval dien je de informatie van hen te ontvangen. Bespreek met het slachtoffer dat de tbs-er een vraag tot contact heeft. Brengt de intentie, doelen en verwachtingen van het slachtoffer omtrent het contact in kaart. Vraag aan het slachtoffer of hij een bemiddelaar van Slachtoffer in Beeld bij het contact wil. Brengt de risicovolle kenmerken, draagkracht en draaglast van het slachtoffer in kaart. Bespreek alle bevindingen met de hoofdbehandelaar. De hoofdbehandelaar beslist of contact al dan niet kan plaatsvinden. Vraag aan het slachtoffer of hij een steunfiguur tijdens het proces wil en zo ja wie. Indien het wenselijk is kan de wens tot contact met netwerkleden van het slachtoffer worden besproken. Vraag aan het slachtoffer of hij nazorg wil en door wie. Indien het slachtoffer contact wil en er geen belemmeringen voor contact zijn: ga naar fase 3, situatie 6. Indien het slachtoffer geen contact wil en/of er belemmeringen voor contact zijn: ga naar fase 3, situatie 8. Fase 3: Uitvoer van contact Situatie 6 Het uitgangspunt is dat zowel slachtoffer als de tbs-er contact met elkaar willen. (slachtoffer tbs-er ) Wanneer zowel het slachtoffer als de tbs-er aangeven contact met elkaar te willen, kunnen onderstaande stappen worden gevolgd. In fase 1 of 2 zijn bij zowel slachtoffer als tbs-er motivatie, doelen en verwachtingen van het contact in kaart gebracht. Bespreek deze aspecten met beide partijen en stem verwachtingen en (on)mogelijkheden op elkaar af. Belangrijk is dat beide partijen weten wat ze kunnen verwachten van het contact met de ander. Indien de verwachtingen en mogelijkheden niet op elkaar afgestemd kunnen worden, kan de hoofdbehandelaar besluiten het contact niet te laten plaatsvinden. Indien verwachtingen en mogelijkheden met elkaar overeenkomen worden de volgende stappen genomen. Leg slachtoffer en tbs-er uit welke mogelijke vormen van contact er zijn, zoals direct contact (face-to-face) of indirect contact (pendelcontact, schriftelijk contact, telefonisch contact, skypecontact). Vraag naar hun ideeën hierover. Maak afspraken over het soort contact: pendelcontact, schriftelijk contact, telefonisch contact, skypecontact, face-to-face contact, of andere vormen. Maak afspraken over de wijze waarop het contact wordt vormgegeven (locatie, tijdstip, tijdsduur, aanwezige personen, bemiddelaar, opbouw van het gesprek, rol- en taakverdeling tijdens het gesprek en eventuele beveiligingsmaatregelen). Indien wenselijk regel dat een steunfiguur voor slachtoffer en tbs-er aanwezig is bij het contact (zoals besproken in fase 1 en 2). Voer het contact uit. Plan een nagesprek met het slachtoffer. Plan een nagesprek met de tbs-er. Regel nazorg voor het slachtoffer. Biedt nazorg aan de tbs-er. Informeer de hoofdbehandelaar en het Informatiepunt Detentieverloop, met inachtneming van afspraken m.b.t. privacy, over het resultaat van het contact en eventueel gemaakte afspraken. 11 12

Fase 3: Uitvoer van contact Situatie 7 Het uitgangspunt is dat het slachtoffer contact wil, terwijl de tbs-er contact afwijst. (slachtoffer tbs-er ) worden nagegaan of het slachtoffer gebruik wil maken van een steunfiguur en, indien dit het geval is, van wie. Naast de keuze voor een steunfiguur kan het slachtoffer eventueel begeleid worden door een forensisch netwerkbegeleider van het FPC. Wanneer de tbs-er aangeeft geen contact met het slachtoffer te willen, zijn er verschillende mogelijkheden voor het slachtoffer: Inventariseer de behoeften van het slachtoffer en kijk welke vorm van contact mogelijk is. Inventariseer of het slachtoffer specifieke informatie over (het behandeltraject van) de tbs-er wil. Alvorens deze informatie aan het slachtoffer kan worden verstrekt, dient de tbs-er hier nadrukkelijk mee in te stemmen en hier (schriftelijk) toestemming voor te geven. Indien de tbs-er hier mee akkoord gaat, geeft de forensisch netwerkbegeleider de informatie aan het slachtoffer, al dan niet telefonisch. Inventariseer of het slachtoffer algemene informatie over het tbs-systeem wil, bijvoorbeeld informatie over de wijze waarop behandeling binnen de tbs wordt vormgegeven. Voor deze algemene voorlichting is geen toestemming van de tbs-er vereist. De forensisch netwerkbegeleider geeft de informatie aan het slachtoffer, al dan niet telefonisch. Inventariseer of het slachtoffer in contact zou willen komen met een andere tbs-er die een soortgelijk delict heeft gepleegd (ervaringsdeskundige). Dit heeft echter enkele praktische implicaties, zoals het zoeken naar een tbs-er die zijn medewerking hieraan wil verlenen en het waarborgen van privacy. Als er een interventie kan plaatsvinden, ga dan naar fase 3, situatie 7. Indien het slachtoffer geen behoeften heeft die aansluiten bij bovenstaande mogelijkheden, dan kan het proces worden afgesloten. Inventariseer of het slachtoffer behoefte heeft aan ondersteuning van een steunfiguur. Wanneer het slachtoffer geen direct contact met de tbs-er heeft, maar gebruik maakt van één van bovenstaande mogelijkheden, kan dit ook veel impact hebben op het slachtoffer. Hierbij kan het van belang zijn dat het slachtoffer wordt ondersteund door een steunfiguur. Er dient te 13 14

Fase 3: Uitvoer van contact Situatie 8 Het uitgangspunt is dat de tbs-er contact wil, terwijl het slachtoffer contact afwijst. (slachtoffer tbs-er ) Wanneer het slachtoffer aangeeft geen contact met de tbs-er te willen, kan worden bekeken welke mogelijkheden er zijn voor de tbs-er. In elke fase wordt de hoofdbehandelaar betrokken in het proces. Inventariseer de behoeften van de tbs-er. Indien de tbs-er zijn verhaal kwijt wil, zijn delict wil erkennen of spijt wil betuigen zou dit in de vorm van een brief kunnen die door de behandelaar wordt bewaard. Een andere mogelijkheid is contact te zoeken met een ander slachtoffer, zoals een ervaringsdeskundige, die daarvoor open staat. Bespreek in de behandeling wat het voor de tbs-er betekent nu hij contact wil, maar het slachtoffer daar afwijzend op reageert. Belangrijke ketenpartners Slachtoffer in Beeld Slachtoffer in Beeld is een door de overheid gesubsidieerde organisatie die gesprekken tussen slachtoffers en daders (zowel daders met en zonder tbs maatregel) van misdrijven en verkeersongevallen begeleidt. Ook organiseert Slachtoffer in Beeld bewustwordingsbijeenkomsten voor daders en verzorgt trainingen voor professionals die werken met slachtoffers en daders. Slachtoffer-daderbemiddeling kan slachtoffers en daders van misdrijven helpen bij de verwerking door samen te kijken naar de vragen rondom een misdrijf, de motieven en de gevolgen ervan. Dit kan beide partijen helpen om het incident een plek te kunnen geven. Contactgegevens Tel: 030 234 00 45 Email: info@slachtofferinbeeld.nl Slachtofferhulp Nederland Slachtofferhulp Nederland is een door de overheid gesubsidieerde organisatie die slachtoffers na een ingrijpende gebeurtenis ondersteunt met praktische hulp, emotionele steun en juridisch advies. Sinds enkele jaren worden slachtoffers van ernstige misdrijven, waar tbs-delicten vaak onder vallen, altijd ondersteund door een professionele casemanager (gespecialiseerde beroepskracht). De casemanager is betrokken vanaf het moment direct na het misdrijf tot een half jaar na behandeling van de strafzaak in hoger beroep. Daarna bepalen het slachtoffer en de casemanager of verdere hulp nodig is en wie de hulp kan verlenen. De casemanager kan eventuele vervolghulp regelen. Contactgegevens Tel: 0900-0101 Informatiepunt Detentie Verloop Het Informatiepunt Detentieverloop informeert slachtoffers en nabestaanden over de plaatsing, de verloven, eventuele onttrekking aan verlof en/of aanhouding door de politie en eventueel overlijden van de tbs-er. Verder inventariseert het Informatiepunt Detentieverloop de wensen en belangen van slachtoffer en nabestaanden. Contactgegevens Tel: (088) 699 1951 Email: IDV@om.nl 15 16