Vleermuiswinterobjecten: ingang, microklimaat en vleermuizen Anne-Jifke Haarsma
Inleiding In de winter slapen vleermuizen Meestal in ondergrondse objecten, zoals een fort, ijskelder, bunker of mergelgroeve
Inleiding Wij zoeken en tellen winterslapende vleermuizen Monitoring tussen 15 dec. en 15 feb.
Inleiding 13 soorten vleermuizen Grote variatie in aantal en soorten per object verspreiding soort in zomer object voorkeur sociale aspecten
Driehoek
Onderzoek Tussen 2002 en 2012 35 mergelgroeven Verzamelde data: object verdeeld in >> secties, elk 50 m. lang per sectie notitie hanglocatie vleermuis en temperatuur 9 objecten met 9 observaties per winter Eisen data: minimaal 3 observatie jaren per object
Omschrijving object afmeting object (l x b x h) tunnelvorming of versmalling in object afmeting ingang (~ doorvliegopening) (b x h) klein groot
Omschrijving temperatuur 5 waarden per sectie: lucht (hoog, laag), straling (hoog, midden, laag) Totaal waarde voor gehele object = stabilisatiewaarde. ingang 0 100 200 300 385 Afstand (m) tot de ingang
Temperatuur (graden) Stabilisatiewaarde Het punt t.o.v. de ingang (%) waarop verschil (δ) plafond en grond <0,5 graad Bv: totaal lengte object = 385 m, stabilisatieafstand = 230 m. Stabilisatiewaarde = 60%. 14 plafond 12 10 8 6 grond 4 2 0-2 Afstand (m) tot de ingang dynamisch (koud) object statisch (warm) object Stabilisatiewaarde 100 % 50 % 1 %
Omschrijving vleermuizen Soort Hangpositie Alleen Vrijhangend Half vrijhangend Verstopt Groep
Stelling 1: elke soort heeft zijn eigen temperatuur voorkeur 14,6 C
dwergvl. Bechstein grootoor baardvl. franjest. meervl. watervl. ingekorv. vale vl. Temperatuur (graden) Resultaten 1 (temp. voorkeur) Vrijwel alle soorten kunnen zowel heel koud als heel warm overwinteren
dwergvl. Bechstein grootoor baardvl. franjest. meervl. watervl. ingekorv. vale vl. Temperatuur (graden) Resultaten 1 (temp. voorkeur) Optimum temperatuur (binnen 1 object temp. met meeste dieren) verschilt iets per soort
dwergvl. Bechstein grootoor baardvl. franjest. meervl. watervl. ingekorv. vale vl. Resultaten 1 (temp. voorkeur) Temp omgeving bepaalt hangplek of visa versa
Resultaten 1 (temp. voorkeur) Kier kouder dan omgeving Kier warmer dan omgeving
Dus... Stelling 1: elke soort heeft zijn eigen temperatuur voorkeur Elke soort heeft een optimum temperatuur, maar... veel variatie sterke invloed hangpositie Absolute temperatuur lijkt een slechte maat Stelling 1 is onwaar.
Stelling 2: de ingang bepaald voor een groot deel de stabiliteit van het microklimaat?
Resultaten 2 (ingang vs. klimaat) Helaas... geen relatie. (cm2) ~ gemiddelde afmeting opening
Resultaten 2 (ingang vs. klimaat) (cm2)
Resultaten 2 (ingang vs. klimaat) dynamisch statisch (cm2)
Versmalling? Type ingang heeft geen effect!
Log dichtheid meervleermuizen Resultaten 2 (ingang vs. klimaat) Dynamische (koude) objecten -> meer individuen Meervleermuis Bechstein Dwergvleermuis Baardvleermuis Brandt vleermuis Grootoor Stabilisatiewaarde
Resultaten Binnen 1 object ook veel verschillen in dichtheid Vaak koppeling met temperatuurzone
Dus... Stelling 2: de ingang bepaalt voor een groot deel de stabiliteit van het microklimaat De afmeting van een ingang bepaalt niet altijd het binnenklimaat Sterke invloed tunnel of versmalling Voor objecten zonder versmalling Stelling 2 = waar. Voor objecten met een versmalling, Stelling 2 = Onwaar. Versmalling vormt een 2 e ingang.
Stelling 3: alle soorten slapen even lang
Temperatuur (graden) Relatief aantal dieren Resultaten 3 (duur slaap) In en uitvliegen lijkt gekoppeld aan winter Winterdag Maand
Resultaten 3 (duur slaap) De duur van de winterslaap verschilt sterk per soort
Resultaten 3 (duur slaap) Duur winterslaap wordt mogelijk bepaald door: geslacht van vleermuis reproductieperiode migratieafstand tussen zomer -en winterverblijf voedselaanbod dynamiek winterverblijf
Dus... Stelling 3: alle soorten slapen even lang Grote variatie in winterslaapperioden Meerdere factoren die slaapperiode bepalen Stelling 3 is onwaar.
Beheer adviezen! Voorkom verstoring Vleermuizen slapen van begin augustus tot begin mei! Dynamiek en variatie zijn goed! Grote opening Tocht (meerdere openingen) Voorkom versmallingen en tunnels En andere objecten? Bijvoorbeeld bunkers. Resultaten zijn vergelijkbaar Bunkers zijn over het algemeen klein, met een dynamisch klimaat Groot effect van dikte dekking
Dankwoord Dank aan alle telgroepen en het mogen doen van metingen in hun groeven. Dank aan alle vrijwilligers die hebben geholpen met de vleermuistellingen.
Literatuur: Haarsma, A-J. (2011). Vleermuizen in mergelgroeven, verschillende aspecten met betrekking tot de in het kader van Natura2000 aangewezen mergelgroeven als belangrijk leefgebied voor meer-, vale en ingekorven vleermuis. Rapport Batweter, 2011.03 (www.batweter.nl) Noort C. A., Achterkamp, AJ. Haarsma & P.H.C. Lina (2009). Resultaten tien jaar vleermuisonderzoek tussen Katwijk en Den Haag 2000 2009. Uitgave van Zoogdierenwerkgroep Zuid- Holland. (www.zwg-zh.nl) Vleermuiswerkgroep Limburg (Ghis Palmans). Kaart Koegat. Foto s ingangen: Orbons, J. (2005). Inventarisatie van de ingangen van onderaardse kalksteengroeven in Nederland 2002-2004. SOK mededelingen. Overige fotos: R. Janssen, A-J Haarsma, R. Verlinde, Y. Adams, W. Teunissen, N. Gilissen, P. Voorn