Gezondheidsrecht
Gezondheidsrecht Onder redactie van Prof. mr. dr. D.P. Engberts Mr. L.E. Kalkman-Bogerd Met medewerking van Prof. mr. dr. A.C. Hendriks Mr. W. Kool A. Oosterlee, arts MBA Mr. Y.M. Reidsma Mr. L.S. Rieter Bohn Stafleu van Loghum Houten 2006
2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN 90 313 4614 4 978 90 313 4614 1 NUR 820/870 Disclaimer De informatie in dit boek is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld op basis van de gerefereerde literatuur. De auteurs kunnen geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade ten gevolge van het gebruik van de informatie in dit boek. Eerste druk, eerste oplage, 2006 Eerste druk, tweede oplage, 2008 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
V Inhoud Over de auteurs XI Woord vooraf XIII Lijst van afkortingen XV 1 Inleiding (D.P. Engberts) 1 1.1 Gezondheidszorg en recht 1 1.1.1 Verandering 1 1.1.2 Toename 2 1.1.3 Andere regels 3 1.1.4 Twee voorbeelden 3 1.2 Soorten wetgeving 3 1.2.1 Privaatrecht 4 1.2.2 Publiekrecht 5 1.2.3 Tuchtrecht: publiek en privaat 6 1.3 Drie voorbeelden 7 1.3.1 Kwaliteitswet zorginstellingen (KZI) 7 1.3.2 Wet BIG 8 1.3.3 WGBO 9 1.4 Ter afsluiting 11 Literatuur 12 2 Relatie arts-patiënt (D.P. Engberts) 13 2.1 Ter inleiding 13 2.1.1 Ontvoogding en emancipatie 14 2.1.2 Rechten van de patiënt 14 2.1.3 Dwingend recht 17 2.2 De behandelingsovereenkomst 17 2.2.1 Recht op informatie 19 2.2.2 Toestemmingsvereiste 23 2.2.3 Dossierplicht en recht op inzage 25 2.2.4 Geheimhouding 27 2.2.5 Minderjarige patiënt 35 2.2.6 Meerderjarige wilsonbekwame patiënt 37 2.3 Plichten van de patiënt 44 2.4 Patiëntenrechten in overige wetgeving 45 Literatuur 46
VI INHOUD 3 Opneming en behandeling van psychiatrische patiënten en onbekwamen (L.E. Kalkman-Bogerd) 47 3.1 Inleiding 47 3.2 Opneming van de psychiatrische patiënt 48 3.2.1 Inleiding 48 3.2.2 De voorlopige machtiging 49 3.2.3 De inbewaringstelling 52 3.2.4 De rechterlijke machtiging op eigen verzoek 53 3.2.5 De voorwaardelijke machtiging 54 3.2.6 De observatiemachtiging 56 3.2.7 Zelfbinding (wetsvoorstel) 57 3.3 Opneming van de verstandelijk gehandicapte en psychogeriatrische patiënt 58 3.3.1 Opneming zonder rechterlijke tussenkomst (op grond van een indicatieadvies) 58 3.3.2 Opneming met rechterlijke tussenkomst 59 3.4 Interne rechtspositie van de onvrijwillig opgenomen patiënt 59 3.4.1 Behandeling(splan) 60 3.4.2 Dwangbehandeling 61 3.4.3 Middelen en maatregelen 63 3.4.4 Klachtrecht 64 3.4.5 Verlof en ontslag 65 3.5 Interne rechtspositie van de op basis van een indicatieadvies opgenomen patiënt 66 3.6 Rechtspositie van de vrijwillig opgenomen patiënt 67 3.7 De toekomst 69 Literatuur 70 4 Juridische vraagstukken rond het begin van het leven (L.E. Kalkman-Bogerd) 71 4.1 Inleiding 71 4.2 Sterilisatie 71 4.2.1 Sterilisatie van verstandelijk gehandicapten 72 4.2.2 Schadevergoeding in geval van mislukte sterilisatie 72 4.3 Zwangerschapsafbreking 73 4.3.1 Bepalingen in het Wetboek van Strafrecht 73 4.3.2 Wet afbreking zwangerschap 74 4.4 Fertiliteitsbevordering en draagmoederschap 78 4.4.1 Zeggenschap over geslachtscellen en embryo s 79 4.4.2 Wetenschappelijk onderzoek met embryo s 81 4.4.3 (Opheffing van de) anonimiteit van de donor 83 4.4.4 Draagmoederschap 87 4.5 Status van de ongeborene, geboorte 89 Literatuur 90 5 Juridische vraagstukken rond het einde van het leven (D.P. Engberts) 91 5.1 Algemene regels 91 5.1.1 Behandelend arts 92 5.1.2 Natuurlijk en niet-natuurlijk 93 5.1.3 Verklaring van overlijden 94 5.1.4 Sectie, obductie, autopsie 95 5.1.5 Ontleding 96
INHOUD VII 5.2 Beslissingen rond het levenseinde 96 5.2.1 Einde van de behandeling 96 5.2.2 Euthanasie en hulp bij zelfdoding 102 5.2.3 Actieve levensbeëindiging zonder verzoek 105 Literatuur 108 6 Orgaantransplantatie en bloedtransfusie (D.P. Engberts/Y.M. Reidsma) 109 6.1 Inleiding 109 6.2 Donatie van organen bij leven 110 6.2.1 Toestemming 111 6.2.2 Wilsonbekwame donors 111 6.2.3 Minderjarige donors 113 6.3 Donatie van organen na overlijden 113 6.3.1 Wilsverklaring 113 6.3.2 Ontbreken van een wilsverklaring 114 6.3.3 Het vaststellen van de dood 114 6.3.4 Protocol in het ziekenhuis 115 6.3.5 Toewijzing organen 115 6.3.6 Voorbereidende en preserverende maatregelen 116 6.3.7 Orgaanbanken 116 6.3.8 Evaluaties van de Wet op de orgaandonatie 116 6.3.9 Voorstel tot wijziging van de Wet op de orgaandonatie 117 6.4 Xenotransplantatie en artificiële organen 118 6.5 Donatie van bloed of bestanddelen van bloed 118 6.5.1 Doel en uitgangspunten 119 6.5.2 Veiligheid 119 6.5.3 Uitsluiting van risicodonors 121 Literatuur 122 7 Gezondheidszorg en belangen van derden (L.E. Kalkman-Bogerd) 123 7.1 Inleiding 123 7.2 Geneeskundige verklaring 123 7.2.1 Voorwaarden voor het afgeven van een geneeskundige verklaring 123 7.3 Medische keuringen 125 7.3.1 Wet op de medische keuringen (WMK) 126 7.3.2 Medische keuring en WGBO 131 7.4 Bedrijfsgezondheidszorg en sociale verzekeringsgeneeskunde 133 7.4.1 Inleiding 133 7.4.2 Geneeskundig onderzoek 133 7.4.3 Beroepsgeheim van de bedrijfsarts 134 7.4.4 Beroepsgeheim verzekeringsgeneeskundige werkzaam voor het UWV 140 7.5 Geneeskundig adviseur in particuliere verzekeringszaken 142 Literatuur 145 8 Preventieve gezondheidszorg (L.S. Rieter) 147 8.1 Preventie 147 8.1.1 Openbare, publieke of collectieve preventieve gezondheidszorg 147 8.1.2 Preventie en de relatie met de individuele gezondheidszorg 148
VIII INHOUD 8.1.3 Op welke aspecten van gezondheid is preventie gericht? 149 8.1.4 Individuele uitvoerders van openbare gezondheidszorg 150 8.2 Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV) 150 8.2.1 Herziene Wet collectieve preventie volksgezondheid 151 8.2.2 Taken in het kader van de WCPV 151 8.3 Wet op het bevolkingsonderzoek (WBO) 153 8.3.1 Het vergunningstelsel 154 8.3.2 Evaluatie WBO 156 Literatuur 157 9 Wetenschappelijk onderzoek (W. Kool/Y.M. Reidsma) 159 9.1 Wetenschappelijk onderzoek met mensen 159 9.1.1 Inleiding 159 9.1.2 Doel en reikwijdte van de WMO 161 9.1.3 Toetsing 162 9.1.4 Het toestemmingsvereiste 163 9.1.5 Minderjarigen en wilsonbekwamen 163 9.1.6 Verzekering 165 9.1.7 Onafhankelijke arts 165 9.1.8 Multicenteronderzoek 165 9.1.9 Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek 166 9.1.10 Evaluatie van de WMO 166 9.1.11 Geneesmiddelenonderzoek EU-richtlijn Good Clinical Practice 168 9.2 Wetenschappelijk onderzoek met humaan lichaamsmateriaal 169 9.2.1 Inleiding 169 9.2.2 Materiaal afgenomen voor wetenschappelijk onderzoek 169 9.2.3 Restmateriaal 169 9.3 Wetenschappelijk onderzoek met medische gegevens 170 9.3.1 Gegevens verzameld ten behoeve van WMO-onderzoek 170 9.3.2 Gegevens verzameld ten behoeve van niet-wmo-onderzoek 170 Literatuur 172 10 Wettelijke regeling van de beroepsuitoefening (A.C. Hendriks) 175 10.1 Inleiding 175 10.2 De regulering van de beroepsuitoefening 175 10.2.1 Voorgeschiedenis 175 10.2.2 De Wet BIG in hoofdlijnen 177 10.3 Uitoefening van de individuele gezondheidszorg 178 10.4 De verschillende beroepsgroepen 179 10.4.1 Beroepstitels (art. 3 Wet BIG) 179 10.4.2 Opleidingstitels (art. 34 Wet BIG) 181 10.4.3 Overige beroepen, inclusief alternatieve behandelaren 182 10.5 Kwaliteitswaarborgen 182 10.5.1 Bevoegdheid 182 10.5.2 Deskundigheid 184 10.5.3 Bekwaamheid 185 10.5.4 Overige waarborgen 187
INHOUD IX 10.6 Arts 187 10.7 Verpleegkundige 189 10.8 Buitenlands gediplomeerden 191 10.9 Herschikking en nieuwe beroepen 193 10.9.1 Herschikking 193 10.9.2 Nieuwe beroepen 193 10.10 Toezicht en handhaving 194 10.11 Slot 195 Literatuur 196 11 Klachtrecht en aansprakelijkheid (L.E. Kalkman-Bogerd) 197 11.1 Ontevreden patiënt 197 11.1.1 Inleiding 197 11.1.2 Openheid en polisvoorwaarden aansprakelijkheidsverzekering 197 11.1.3 Overleg met advocaat of verzekeraar 198 11.2 Klachtrecht op grond van de Wet klachtrecht cliënten zorgsector 198 11.2.1 Inleiding 198 11.2.2 De WKCZ op hoofdlijnen 199 11.2.3 Enkele kanttekeningen 205 11.2.4 Klachtencommissies: een aanwinst? 207 11.3 Tuchtrecht voor de gezondheidszorg 208 11.3.1 Inleiding 208 11.3.2 Werkingssfeer, tuchtnormen en maatregelen 209 11.3.3 De procedure 215 11.3.4 Het beroep 221 11.3.5 Maatregelen wegens ongeschiktheid 222 11.3.6 Het tuchtrecht geëvalueerd 222 11.4 Civielrechtelijke aansprakelijkheid 223 11.4.1 Inleiding 223 11.4.2 Gronden voor aansprakelijkheid 223 11.4.3 Voorwaarden voor aansprakelijkheid 225 11.4.4 Bewijs 228 11.4.5 Geheimhouding 229 11.4.6 Een spraakmakende casus tot slot (baby Kelly-zaak) 230 11.5 Strafrechtelijke aansprakelijkheid 232 11.5.1 Inleiding 232 11.5.2 Voorwaarden voor strafrechtelijke aansprakelijkheid 234 11.5.3 Geheimhouding 235 11.5.4 Enkele voor de gezondheidszorg relevante strafbare feiten 235 Literatuur 236 12 Kwaliteit, financiering en bereikbaarheid van de zorg (A. Oosterlee) 237 12.1 Kwaliteitswet zorginstellingen 237 12.1.1 De wettelijke regeling 237 12.1.2 Melding van fouten en ongelukken 239 12.2 Bouw en exploitatie van zorginstellingen 242 12.2.1 Hoofdlijnen planningswetgeving 242
X INHOUD 12.2.2 Exploitatie van zorginstellingen 242 12.2.3 Bijzondere medische verrichtingen 244 12.3 Ziektekostenverzekeringsstelsel 245 12.3.1 Een nieuw stelsel 246 12.3.2 Van planeconomie naar (beperkte) vrije markt 247 12.4 Schaarste, wachtlijsten en selectie van patiënten 248 Literatuur 250 Bijlage Burgerlijk Wetboek, art. 7:446-468 (WGBO) 251 Register 257
XI Over de auteurs Prof. mr. dr. D.P. Engberts Prof. mr. dr. D.P. Engberts is hoogleraar normatieve aspecten van de geneeskunde aan de Universiteit Leiden en werkzaam in het LUMC als hoofd van de sectie Ethiek en Recht van de Gezondheidszorg. Prof. mr. dr. A.C. Hendriks Prof. mr. dr. A.C. Hendriks is werkzaam als lid van de Commissie Gelijke Behandeling en als bijzonder hoogleraar gezondheidsrecht aan de Universiteit Leiden. Mr. L.E. Kalkman-Bogerd Mr. L.E. Kalkman-Bogerd is werkzaam in het LUMC als wetenschappelijk docent van de sectie Ethiek en Recht van de Gezondheidszorg. Mr. W. Kool Mr. W. Kool is werkzaam in het LUMC als stafadviseur bij de Raad van Bestuur met als primair aandachtsgebied het gezondheidsrecht. A. Oosterlee, arts MBA A. Oosterlee, arts MBA, was directeur medische zaken in het LUMC en is thans algemeen directeur van Eurotransplant International Foundation te Leiden. Mr. Y.M. Reidsma Mr. Y.M. Reidsma is werkzaam in het LUMC als stafadviseur bij de Raad van Bestuur met als primair aandachtsgebied het gezondheidsrecht en als docent/onderzoeker van de sectie Ethiek en Recht van de Gezondheidszorg. Mr. L.S. Rieter Mr. L.S. Rieter is werkzaam in het LUMC als stafadviseur bij de Raad van Bestuur met als primair aandachtsgebied het gezondheidsrecht.
XIII Woord vooraf Het initiatief tot het schrijven van dit boek is voortgekomen uit het onderwijs in het gezondheidsrecht aan studenten geneeskunde. Hoewel het gezondheidsrecht, althans een aantal belangrijke onderdelen daarvan, behoort tot de verplichte stof voor het artsexamen, bestond er nog geen boek gezondheidsrecht voor geneeskundestudenten. In dit boek wordt geprobeerd, uitgaande van de eindtermen gezondheidsrecht zoals die zijn geformuleerd in het Raamplan 2001, 1 het gezondheidsrecht te presenteren en te expliciteren op een wijze die (aankomende) artsen voldoende kennis aanreikt en tevens overtuigt van de noodzaak en aantrekkelijkheid van het vak. Behalve door het aanreiken van theoretische kennis wordt, waar mogelijk, de verbinding met de praktijk gelegd door bespreking van casuïstiek. Ook zal op diverse plaatsen in het boek de relatie tussen het gezondheidsrecht en de ethiek van de gezondheidszorg aan de orde komen. Er zijn verschillende boeken op het terrein van het gezondheidsrecht, elk met hun eigen focus en hun eigen verdiensten. Twee ervan verdienen het met name te worden genoemd, omdat zij de auteurs van dit boek dikwijls tot steun en vraagbaak zijn geweest. In de eerste plaats zij genoemd het tweedelige Handboek Gezondheidsrecht van H.J.J. Leenen, waarvan de vierde druk (mede) werd bewerkt door J.K.M. Gevers (Deel I, 2000; Deel II, 2002). Het Handboek Gezondheidsrecht is echter niet toegesneden op het kennisniveau en de wetenschappelijke oriëntatie van studenten geneeskunde. Dat geldt in nog sterker mate voor Gezondheidsrecht: Tekst & Commentaar, waarvan in 2004 de tweede druk verscheen onder redactie van B. Sluijters, et al. De context waarin dit boek is ontstaan, maakt het begrijpelijk dat voor zover het hulpverlenersperspectief aan de orde is, het doorgaans gaat over het perspectief van de arts. Naast deze feitelijke achtergrond was er bovendien nauwelijks aan te ontkomen dat zowel in het wetenschappelijke discours als in de publieke beeldvorming het meestal de arts is die als paradigmatische hulpverlener de toon zet. Het boek is echter ook goed bruikbaar buiten de specifieke context van de opleiding tot arts. In dit boek zal in verschillende hoofdstukken worden verwezen naar een voor artsen in relatie tot hun patiënten belangrijke wettelijke regeling: de overeenkomst inzake geneeskundige behandeling, opgenomen in boek 7 van het Burgerlijk Wetboek (BW). In de praktijk wordt deze regeling vaak aangeduid met de afkorting WGBO (Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst). Ook de auteurs van dit boek zullen regelmatig van deze afkorting gebruikmaken. De volledige tekst van de overeenkomst inzake geneeskundige behandeling is als bijlage achter in dit boek opgenomen. De auteurs van dit boek zijn (c.q. waren) allen op enigerlei wijze verbonden aan het Leids Universitair Medisch Centrum en/of de Universiteit Leiden. Dat betekent niet dat is gekozen voor een bepaalde gezondheidsrechtelijke of medischonderwijskundige richting, het impliceert wel 1 Metz JCM, Verbeek-Weel AMM, Huisjes HJ (red). Raamplan 2001 artsopleiding. Bijgestelde eindtermen van de artsopleiding. Den Haag: VSNU; 2001.
XIV WOORD VOORAF een gedeelde academische context en voor de meeste auteurs betrokkenheid bij de dagelijkse praktijk van een universitair medisch centrum. Wij hopen dat het boek zijn weg zal vinden in de Nederlandse artsopleidingen en mogelijk ver daarbuiten. Suggesties voor verbeteringen zijn van harte welkom. De tekst is op 1 januari 2006 afgesloten, uitgezonderd enkele verspreide actualiseringen. D.P. Engberts L.E. Kalkman-Bogerd Leiden, januari 2006
XV Lijst van afkortingen AB: AB Rechtspraak Bestuursrecht ABRvS: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State AIOS: Assistent in opleiding tot specialist AGNIO: Assistent geneeskundige niet in opleiding AMvB: Algemene maatregel van bestuur Arbowet: Arbeidsomstandighedenwet 1998 AV&S: Aansprakelijkheid Verzekering & Schade Awb: Algemene wet bestuursrecht AWBZ: Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten BAZ: Besluit Afbreking Zwangerschap BW: Burgerlijk Wetboek CBG: Commissie Gelijke Behandeling CBS: Centraal Bureau voor de Statistiek CCMO: Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek CMT: Centraal Medisch Tuchtcollege CRvB: Centrale Raad van Beroep CTG: Centraal Tuchtcollege voor de gezondheidszorg CWI: Centrum voor werk en inkomen DBC: Diagnose behandeling combinatie EG: Europese Gemeenschap(pen) EER: Europese Economische Ruimte EHRM: Europese Hof voor de rechten van de mens EU: Europese Unie EVRM: Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden FONA: Fouten, Ongevallen, Near-Accidents FMWV: Federatie van medisch-wetenschappelijke verenigingen GGD: Gemeentelijke Gezondheidsdienst GGZ: Geestelijke gezondheidszorg GHI: Geneeskundige Hoofdinspectie van de Volksgezondheid Gw: Grondwet HLA: Human-Leukocyte Antigen HR: Hoge Raad IBS: Inbewaringstelling IGZ: Inspectie voor de gezondheidszorg IVF: In-vitrofertilisatie JB: Jurisprudentie Bestuursrecht KG: Kort Geding KI: Kunstmatige inseminatie KNMG: Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst
XVI LIJST VAN AFKORTINGEN KZI: Kwaliteitswet zorginstellingen LHV: Landelijke Huisartsen Vereniging LUMC: Leids Universitair Medisch Centrum MC: Medisch Contact METC: Medisch-ethische toetsingscommissie MIP: Melding incidenten patiëntenzorg m.nt.: Met noot MT: Medisch Tuchtcollege MTW: Medische tuchtwet MvA: Memorie van antwoord MvT: Memorie van toelichting NEV: Nota naar aanleiding van het eindverslag NJ: Nederlandse Jurisprudentie NJB: Nederlands Juristenblad NTOG: Nederlands Tijdschrift voor Obstetrie en Gynaecologie NTS: Nederlandse Transplantatie Stichting NTvG: Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde NVAB: Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde NVK: Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde OM: Openbaar Ministerie OvJ: Officier van justitie PbEG: Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PVP: Patiëntenvertrouwenspersoon Rb.: Rechtbank RIAGG: Regionale Instelling voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg RIO: Regionaal Indicatie-orgaan RT: Regionaal Tuchtcollege Rv: Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering RvdW: Rechtspraak van de Week RvT: Raad van Toezicht verzekeringen RVZ: Raad voor de Volksgezondheid en Zorg Sr: (Wetboek van) Strafrecht Stb.: Staatsblad Stcrt.: Staatscourant Sv: (Wetboek van) Strafvordering Trb.: Tractatenblad TVAZ: Tijdschrift van de Vereniging van Artsen in de Zorg voor mensen met een verstandelijke handicap TvGR: Tijdschrift voor Gezondheidsrecht UMC: Universitair medisch centrum UWV: Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen VWS: (Ministerie van) Volksgezondheid, Welzijn en Sport WAO: Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (per 1 januari 2006 vervangen door de WIA) WAZ: Wet afbreking zwangerschap WBMV: Wet op bijzondere medische verrichtingen WBO: Wet op het bevolkingsonderzoek WBP: Wet bescherming persoonsgegevens WCPV: Wet collectieve preventie volksgezondheid
LIJST VAN AFKORTINGEN XVII WDKB: Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting Wet BIG: Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg Wet BOPZ: Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen Wet Suwi: Wet structuur uitvoering werk en inkomen WGBO: Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (Boek 7 Burgerlijk Wetboek, art. 446-468) WIA: Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen Wib: Wet inzake bloedvoorziening WKCZ: Wet klachtrecht cliënten zorgsector WLb: Wet op de lijkbezorging WMCZ: Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen WMK: Wet op de medische keuringen WMO: Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen WOD: Wet op de orgaandonatie WTG ExPres: Wijziging van de Wet tarieven gezondheidszorg WTL: Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding WTZi: Wet toelating zorginstellingen WUG: Wet uitoefening geneeskunst ZBC: Zelfstandig behandelcentrum ZFW: Ziekenfondswet ZonMw: Zorgonderzoek Nederland Medische Wetenschappen Zvw: Zorgverzekeringswet ZW: Ziektewet