Oost-West wat je van ver haalt Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw
zaal 3 zaal 4 zaal 5 4 5 Oost-West wat je van ver haalt zaal 2 2 3 zaal 1 1 Ingang Uitgang begane grond Nederlanders zijn een ondernemend volk. Al in 17de eeuw gingen Nederlandse handelaren naar Azië, Afrika en Amerika om geld te verdienen met de producten (en slaven!) die zij daar haalden. Nederland is vooral door de handelsorganisaties voc (Verenigde Oost-Indische Compagnie: Azië) en de wic (West-Indische Compagnie: Afrika en Amerika) een welvarend land geworden. zaal 9 zaal 8 zaal 11 6 zaal 10 zaal 6 zaal 7 Pas op! Wees voorzichtig! De schilderijen zijn kostbaar en kwetsbaar. Wijs er niet naar met je pen of potlood! De schilderijen en objecten waarover de vragen worden gesteld vind je op de plattegrond. Als het bij een schilderij of object te druk is kun je dat beter even overslaan. Probeer het later nog een keer. zaal 12 7 zaal 14 Veel plezier en succes! zaal 13 Museumwinkel eerste verdieping zaal 1 3
1 Artus Quellinus De vier werelddelen 2. De Stedenmaagd van Amsterdam staat in het Haar voeten rusten op de wereldbol en haar armen zijn gastvrij gespreid. 3. Aan weerskanten van de Stedenmaagd liggen riviergoden. Je kunt dat zien aan Plaats het nummer van het tekstblok op de juiste plek op het timpaan. Waarom staat de Amsterdamse Stedenmaagd in het midden van het timpaan? Als je goed kijkt, zie je dat Amsterdam het middelpunt van de wereld is. De mensen in die tijd zagen zichzelf als de belangrijkste bewoners van de aarde. Als Amsterdam er niet was geweest, waren die andere landen nooit ontdekt. Nederland dreef handel met Europa, Azië, Afrika en Amerika. Op dit timpaan (een gevelversiering) zijn de werelddelen verbeeld door mensen. Bij deze mensen zie je dieren, gebruiksvoorwerpen en producten van dat werelddeel. Bekijk de linkerhelft van het timpaan goed. Lees daarna de tekstblokjes. Vul de ontbrekende woorden in. 1. Afrika heeft een hoed op tegen de zon. Haar zijn bloot en zij heeft twee dieren bij zich: een en een 4 zaal 1 5
2 Jacob Coeman De familie Cnoll Waaraan kun je zien dat de familie rijk is? Kijk goed naar de dochters. 1 2 3 Er staan huisslaven op het schilderij. Wat voor slaven zullen ze nog meer gehad hebben behalve huisslaven? Slaven hadden veel minder rechten dan de burgers. Hoe kwam dat? In die tijd: waren er genoeg mensen die slaaf konden zijn vond men inlandse mensen niet aardig kocht men slaven, zij waren geen vrije mensen Ken jij een (belangrijke, beroemde) familie die uit meer culturen bestaat? Ja, namelijk Nee Pieter Cnoll was eerste opperkoopman voor de voc in Batavia (Indonesië). Hij deed de boekhouding van heel Azië en was dus een belangrijk man. Je ziet hier drie culturen op één schilderij. Kijk goed naar de gezichten van de personen op het schilderij. Wat is wie? Trek een lijn van de personen naar de bijbehorende cultuur. dochters vader moeder huisslavinnen Indonesisch half Japans/half Nederlands kwart Japans/driekwart Nederlands Nederlands Het gezin Cnoll ziet er best gelukkig uit. Alleen moet moeder Cnoll wel opletten als vader Cnoll haar iets uitlegt! Ze vindt de schilder blijkbaar interessanter. 6 zaal 2 7
3 Schommelwieg Zou jij je kindje in deze wieg willen laten slapen? Ja / Nee, want Jij maakt in deze kinderkamer een verbinding tussen Oost en West. 1 Teken iets echt exotisch in de kamer 2 Teken iets typisch Nederlands in de kamer Dit ebbenhouten wiegje is een mix van Oost en West. Het is waarschijnlijk in India gemaakt om cadeau te geven, misschien aan een Europees gezin. De Indiase mensen zelf legden hun kinderen niet in zulke wiegjes. Loop om de wieg heen. Wat is de stijl van het oosten en wat is de stijl van het westen? Veel gebruiken worden overgenomen uit het oosten. Noem nog een voorwerp voor een baby dat nu veel gebruikt wordt. Streep het verkeerde antwoord door: Het snijwerk aan het hoofd- en voeteneind is: oosters / westers De spijltjesversiering is: oosters / westers Deze wieg is vast nooit gebruikt. In de rand staat niet één afdruk van een klein babytandje 8 zaal 2 9
4 plateelbakkerij Het Moriaenshooft Twee schalen Kijk goed rond in de vitrines in deze zaal. Noem minstens drie voorwerpen die normaal van een ander materiaal dan aardewerk zijn gemaakt. 1 2 3 In deze zaal staan ook twee sets tulpenvazen. Tegenwoordig zijn tulpen heel goedkoop. Mensen kopen vaak bossen tegelijk. In de 17de eeuw waren tulpen waren heel bijzonder en zeldzaam. Hoe kun je aan de vaas zien dat tulpen als bijzondere bloemen werden behandeld? Deze vaas heeft heel veel culturen in zich. Uit Delft kwam het beroemde Delftse aardewerk dat door veel rijke burgers werd gekocht. Het aardewerk was een imitatie van het porselein dat uit China werd geïmporteerd. Het lukte wel om de af beeldingen na te maken, maar het geheim van het dunne, witte porselein hebben de Nederlanders in de 17de eeuw niet ontdekt. Bekijk de schalen goed. Beschrijf één van de Chinese afbeeldingen. Wat hoort hier niet in dit rijtje thuis? de tulp komt uit Turkije de obeliskvorm komt uit Egypte de maker komt uit Nederland de klei komt uit Polen het patroon/voorstelling komt uit Azië Hoeveel bloemen kunnen er in deze vaas? Ik zie 10 zaal 5 11
5 Melchior d Hondecoeter Het drijvend veertje Welk twee vogels staan niet op het schilderij? papegaai Vlaamse gaai pelikaan eend flamingo reiger pauw kraai roodborstje Kijk goed naar de vogel in de lucht. Wat is er met deze vogel aan de hand, denk jij? hij stoot zo zijn kop tegen een tak hij vliegt gewoon zoals alle vogels hij zingt onder het vliegen iets anders, namelijk: Vinden de vogels het fijn in dit park? Laat de vogels iets tegen elkaar zeggen. Schrijf de tekst in de ballonnen. Ook dieren werden uit Azië, Afrika en Amerika meegenomen naar ons koude land. Willem iii had een hele dierentuin achter Paleis Soestdijk. Ook dit schilderij was van hem. Het schilderij heet eigenlijk Een pelikaan en ander gevogelte bij een waterbassin. Hoe komt het dat het schilderij in het kort Het drijvend veertje heet? Ik denk dat dit schilderij zo heet omdat Er staan vijf vogelsoorten op. De eenden op de voorgrond zien er wel verschillend uit maar behoren allemaal tot de eendensoort. 12 zaal 5 13
6 Willem van de Velde ii De windstoot Varen deze schepen al lang in de storm? Kies uit en maak af: Ja, want Nee, want Denk jij dat deze schepen de storm doorstaan? Ja Nee Het schilderij is donker want het weer is slecht. Hoeveel kleuren gebruikte de schilder ongeveer om de donkere delen te schilderen? 1 10 20 Naar Azië, Afrika en Amerika reisden de Nederlanders altijd per schip. Ander vervoer was er nog niet in die tijd en over land duurde te lang. Dat zo n reisje lang niet altijd plezierig was, zie je aan De windstoot. Kijk naar het rechter schip. Hoeveel mannen zitten in de masten? 14 zaal 11 15
7 Rembrandt Harmensz van Rijn De Nachtwacht Maak de titel van dit thema af. Wat je van ver haalt De stijl van de kleding is ook niet puur Nederlands, maar afgekeken van een ander land. Bekijk deze twee af beeldingen. Wijs de overeenkomsten aan. Trek lijnen. Het schilderij De Nachtwacht is heel beroemd. Mensen uit de hele wereld komen om dit doek te bekijken. Op het schilderij worden de schutters (soldaten) van Amsterdam uitgebeeld. Ook op dit schilderij staan heel wat spullen die niet uit Nederland komen maar uit een ander land. Trek een lijntje van het materiaal of voorwerp naar het land van herkomst. hout van de trommel metaal van de helmen stof van de kleding marmer van de muren edelmetaal van de sieraden van het meisje veren op de hoeden België Afrika Peru Zweden Rusland Italië Frankrijk Spanje 16 zaal 12 17
Colofon In opdracht van de afdeling Publiek & Educatie van het Rijksmuseum door Warmer tekst en advies voor onderwijs en kunstinstellingen 2011, derde herziene druk (eerste druk in 2004) Ontwerp Druk Fotografie Irma Boom Office Kunstdrukkerij Mercurius Afdeling Beeld van het Rijksmuseum
zaal 1