Klimaatadaptatie Onderdeel van het Programmaplan Duurzame en Gezonde Stad Inleiding ten behoeve van vergadering commissie Omgeving 20 juni 2017 1
Inleiding klimaatadaptatie Onder invloed van menselijke activiteiten verandert ons klimaat. Door het gebruik van fossiele brandstoffen komt er meer CO2 in onze atmosfeer terecht, waardoor deze opwarmt en er wijzigingen optreden op in ons klimaat. Dit uit zich voor Nederland als volgt: zachtere, nattere winters drogere, hetere zomers meer kans op extreem weer in alle seizoenen Ook als we, op wereldschaal, in staat zijn de afgesproken doelen met betrekking tot CO2uitstoot te realiseren, dan nog zullen veranderingen in ons klimaat een feit zijn. De boven beschreven consequenties voor het Nederlandse klimaat leiden tot het volgende: meer kans op wateroverlast in de winterperiode vanuit het regionale watersysteem meer kans op wateroverlast in de zomerperiode vanuit het stedelijke en lokale watersysteem hitte eilanden in bebouwd gebied (niet alleen in de binnensteden, ook in de woonwijken en landelijke kernen treedt dit verschijnsel op). meer watervraag in zomerperiode, terwijl de beschikbaarheid van water in deze periode juist afneemt zowel de wateroverlast als de droogte en hitte zullen in aard en omvang extremer worden dan we tot nu toe gewend zijn. ZuidNederland is het afgelopen jaar (mei/juni 2016) hard getroffen door extreem weer. De schade door deze wateroverlast was enorm (285 miljoen, de hagelschade is hierin niet meegeteld), terwijl de maanden daarna weer sprake was van droogte. De toename van wateroverlast, hitte en droogte heeft een aantoonbaar negatief effect op het welzijn van de burger, de arbeidsproductiviteit en de leefbaarheid in de stad in het algemeen. Ook de economische schade aan gebouwen, infrastructuur en landbouwgewassen zal toenemen. Een veranderend klimaat biedt echter ook kansen. Zo wordt het groeiseizoen voor landbouwgewassen langer, evenals het toeristische seizoen. De behoefte aan waterrecreatie zal toenemen en daarmee ook de behoefte aan schoon (zwem)water. 2
waterveiligheid zoet water (o.a. beschikbaarheid en kwaliteit van water) ruimtelijke adaptatie (waaronder klimaatadaptatie op basis van de vier belangrijkste opgaven: wateroverlast, hittestress, droogte en waterveiligheid) De Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) beoogt dat Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten samen zorgen dat Nederland in 2050 klimaatbestendig is ingericht. Uiterlijk in 2020 moet hiervoor beleid zijn ontwikkeld en geïmplementeerd. In 2016 heeft het Rijk de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS) vastgesteld. Hierin is opgenomen langs welke lijn de beleidsdoelen vanuit de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie gehaald kunnen worden en welke zaken het Rijk op zal pakken. De NAS wordt uitgewerkt in een Uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie, waarin maatregelen en benodigde middelen concreter worden gemaakt. Doel van deze notitie en de presentatie in de commissie Omgeving Doel van deze notitie is om uw college te informeren over de landelijke en regionale ontwikkelingen en het proces om te komen tot ene plan van aanpak. De commissie zal via een presentatie kennis nemen van de ontwikkelingen. Wat gebeurt er landelijk en regionaal rondom klimaatadaptatie Rijksbeleid Sinds 2010 kennen we in Nederland voor het waterbeleid het Deltaprogramma met de bijbehorende Deltabeslissingen. In het Deltaprogramma is de aanpak opgenomen voor de belangrijkste waterthema s in Nederland. Voor de provincie Brabant zijn dat vooral: Regionaal bod ZuidNederland (DPRAzuid) De provincies Brabant en Limburg hebben, samen met de waterschappen en een aantal gemeenten, op hoofdlijnen in beeld gebracht wat nodig is om ZuidNederland klimaatbestendig en waterrobuust in te richten. Hiervan is een regionaal bod gemaakt dat afgelopen 20 april is aangeboden aan de Deltacommissaris. Dit bod komt erop neer dat van het Rijk een bijdrage wordt gevraagd in de te nemen maatregelen van 52 miljoen in de periode 20182020 en daarna 50 miljoen jaarlijks. Bij de vaststelling van de Rijksbegroting voor 2018 op Prinsjesdag wordt duidelijk wat het Rijk daadwerkelijk zal bijdragen. (Sub)regionale samenwerking In MREverband is afgelopen maanden gewerkt aan een klimaatstresstest die, op het niveau van het MREgebied, inzicht geeft in de uitdagingen 3
waar we mee geconfronteerd worden. De bedoeling van deze stresstest is vooral agendavormend: weten wat er op ons afkomt en het bieden van handelingsperspectief. Deze stresstest is opgenomen van de Integrale Strategie Ruimte die op 21 juni in het regionaal platform wordt besproken. In Peelverband wordt samen met waterschap Aa en Maas gewerkt aan een visie op een klimaatbestendige Peel. Deze visie is mede ingegeven door de wateroverlast die in het voorjaar van 2016 vooral de gemeenten Asten, Deurne en Someren hard heeft getroffen. De Peelaanpak is onder andere als voorbeeldproject genoemd in het DPRAZuid (zie boven). afkoppelprojecten en aanpassingen in de openbare ruimte (onderhoud riolering i.c.m. weg en groenonderhoud). specifieke aanpak van Twijnsterhof en omgeving Zwanenbeemd 2000bomenplan vergroenen van het stadshart in zowel grotere gebieden (Havenpark, Watertorenpark) als op straatniveau aanleg van parken in woongebieden zoals Park Goorloop en Weverspark vergroenen van daken van gemeentelijke gebouwen Stimulering van derden: regeling Groene Daken voor burgers en bedrijven Versnellingsagenda Duurzaamheid Wat gebeurt er al in Helmond? In Helmond zijn in het verleden een aantal onderzoeken uitgevoerd naar de impact van de klimaatontwikkelingen in onze stad. In 2009 heeft DHV onderzoek gedaan naar de gevolgen op het gebied van hittestress en wateroverlast. Dit was nog op basis van de oude klimaatscenario s uit 2006. In 2015 heeft de Hogeschool van Amsterdam specifiek gekeken naar de wateroverlastgevoelige gebieden in Helmond op basis van de klimaatscenario s uit 2014. Er zijn een aantal projecten die nu al invulling geven aan de doelen van klimaatadaptatie. Projecten die op dit moment lopen zijn onder andere: Educatie en communicatie: uitrol programma SPRAAKwater voor groepen 7 en 8 op basisscholen in Helmond via Cultuurcontact: educatie over duurzaam waterbeheer in het algemeen waaronder ook klimaat. samen met Peelgemeenten en waterschap communicatie over het veranderend klimaat en wat mensen zelf kunnen bijdragen aan klimaatadaptatie. Eigen gemeentelijke projecten: 4
Aanpak in Helmond In het Programmaplan Duurzame en Gezond Stad is klimaatadaptatie opgenomen als onderwerp dat verder uitgewerkt moet worden binnen het thema Leefbaarheid. Tevens is bij de behandeling van de begroting 2017 een motie ingediend rondom klimaatadaptatie (D66, PvdA en HH). In de motie wordt het college het volgende opgedragen: een quickscan uit te voeren naar de huidige aanpak van klimaatadaptatie door de gemeente Helmond; op basis van deze quickscan een plan van aanpak op te stellen om de gemeente klaar te maken voor extreme weersomstandigheden; dit plan van aanpak ter besluitvorming voor de leggen aan de commissie Omgeving. en vergroot de mogelijkheden om tijdelijk water te bergen. Vanuit een duurzame gezondheid wordt veel aandacht geschonken aan beweging, beleving van groen, luchtkwaliteit etc. Duurzame maatregelen voor klimaatadaptatie, gaan heel vaak goed samen met maatregelen voor gezondheid. Op die manier kunnen maatschappelijke doelen vanuit verschillende beleidsterreinen aan elkaar gekoppeld worden. Vervolg Het vervolgtraject bestaat in hoofdlijnen uit het opstellen van een quickscan (fase 0) en het op basis hiervan opstellen van een plan van aanpak (cf. motie). Hiervoor zijn de onderstaande stappen met een globale planning in beeld gebracht: De kunst is, om alle huidige projecten en initiatieven met elkaar te verbinden en op te nemen in een programmatische aanpak waarin een rol is weggelegd voor de gemeente zelf, onze ketenpartners (o.a. waterschap, woningbouwcoöperaties) en burgers en bedrijven. De tijdshorizon van zo n programmatische aanpak is relatief lang. Klimaatadaptatie is niet iets van vandaag op morgen. Het heeft tijd nodig, zowel in awareness van alle stakeholders als in uit te voeren maatregelen, waarbij we voor dat laatste ook zoveel mogelijk moeten meeliften met andere initiatieven en reeds gepland werk. Relatie klimaatadaptatie en gezondheid Een belangrijk onderdeel daarin is de relatie tussen klimaatadaptatie en gezondheid. Vanuit klimaatadaptatie is het ontharden c.q. vergroenen van de buitenruime een belangrijk punt: Het verlaagd het hitteeilandeffect Fase Wat 0. Opstellen quickscan voor Helmond update rapport DHV uit 2009 met nieuwe klimaatscenario s gebruik wateroverlaststudie 1. Inventarisatie opstellen stakeholdersanalyse (o.a. college, raad, waterschap, bedrijven, burgers, woningbouwcoöperaties, projectontwikkelaars, etc.) gesprekken met stakeholders. ophalen informatie bij andere actieve gemeenten: hoe hebben zij het aangepakt, wat zijn de dingen die energie geven, hoe kun je Periode Julinovember 2017 Novemberapril 2018 5
zaken koppelen, wat moet je vooral niet doen. Bijv. B5, klimaatbestendig Land van Cuijk, Rotterdam,.. klimaatadaptatie onder te brengen binnen de Omgevingswet. Dit lijkt ook de meest logische plek omdat de Omgevingswet gaat over de fysieke leefomgeving en de relatie hiervan met gezondheid. 2. Opstellen plan van aanpak Aprilmei 2018 3. Besluitvorming plan van aanpak en doorvertaling naar Junijuli 2018 benodigde budgetten vanaf begroting 2019 4. Implementatie en uitvoering plan van aanpak na bestuurlijke vaststelling. NB. Evaluatiemomenten en sturingsinstrumenten worden opgenomen in het plan van aanpak. Juli 2018. Raakvlakken met andere aspecten en beleidsterreinen Het onderwerp klimaatadaptatie raakt aan verschillende andere beleidsvelden. In de voorgaande tekst is de relatie met het aspect gezondheid al genoemd. In breder verband kan hier de term leefbaarheid ook aan gekoppeld worden: niet alleen leefbaar op dit moment, maar ook nog leefbaar over enkele decennia. Belangrijke relatie liggen er onder meer met: waterplan en gemeentelijk rioleringsplan groen in en om de stad (waaronder het Bidbook Brabantse B5steden voor het Natuurnetwerk) bomenbeleid stedenbouw, landschapsinrichting en planologie Niet in de laatste plaats moet ook nog de komst van de Omgevingswet genoemd worden, met daarin de instrumenten omgevingsvisie en omgevingsplan. Het Rijk opteert op dit moment om het onderwerp Meer informatie: KNMI: http://www.klimaatscenarios.nl/ Deltaprogramma: https://www.deltacommissaris.nl/deltaprogramma/inhoud/gebiedenengeneriekethemas/ruimtelijkeadaptatie Before the flood; documentaire op National Geographic Channel (wordt regelmatig op TV vertoond en is via de website te zien): http://channel.nationalgeographic.com/beforetheflood/ 6
Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) : https://www.ipcc.ch/pdf/assessmentreport/ar5/syr/ar5_syr_final_spm.pdf 7