Klimaatadaptatie Gelderland ruimtelijke inspelen op klimaatverandering Waar staan we en welke opgave zien we voor ons

Transcriptie

1 Klimaatadaptatie Gelderland ruimtelijke inspelen op klimaatverandering Waar staan we en welke opgave zien we voor ons Samenvattend: de Gelderse aanpak klimaatadaptatie We werken via drie sporen aan klimaatadaptatie: 1. We nemen klimaatadaptatie mee bij de uitwerking en aanpak van de Gelderse kerntaken en programma s. We kiezen daarbij bewust niet voor een zelfstandig programma. 2. We werken aan een aantal provinciale stresstesten om klimaatkwetsbaarheden en kansen in kaart te brengen en van daaruit te handelen. 3. We werken met partners met name waterschappen en gemeenten regionaal om de klimaatkwetsbaarheden en kansen in kaart te brengen en een aanpak te maken. Vanuit onze rol en kerntaken leveren we hier een bijdrage aan. Vooraf Deze notitie laat zien hoe de provincie Gelderland inspeelt op het veranderende klimaat. We leggen het verschil uit tussen klimaatadaptatie en klimaatmitigatie. En laten zien wat de link met duurzaamheid is. We bespreken de belangrijkste landelijke ontwikkelingen op het gebied van klimaatadaptatie. De Gelderse aanpak laten we zien: hoe werken we aan deze opgave en met wie doen we dat? Hoe ziet onze rol eruit en wat hebben we te doen om ervoor te zorgen dat Gelderland duurzaam en dus gaaf blijft? U leest het in deze notitie. 1. Duurzaamheid - Klimaatadaptatie waar hebben we het over? We leven in een dynamische samenleving. Na de economische crisis van enkele jaren geleden gaat het economisch weer goed met Nederland én met Gelderland. Tegelijkertijd staan we voor nieuwe uitdagingen. Hoe houden we die samenleving veilig, gezond en leefbaar? Hoe gaan we om met het energievraagstuk, kwetsbare natuur, klimaatverandering en hoe versterken we de circulaire economie? We hebben de aandacht voor deze vraagstukken samengevat onder het begrip duurzaamheid. In de ontwerp Omgevingsvisie Gaaf Gelderland hebben we gesteld dat een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland voor ons voorop staat. Wij leggen daarbij de focus op een duurzaam, verbonden en economisch krachtig Gelderland. Eén van de thema s die aandacht vraagt vanuit het begrip duurzaamheid is klimaatverandering. We merken steeds vaker dat het klimaat verandert. Ook de provincie Gelderland spant zich in om deze verandering te temperen. Dit doen wij onder meer via het programma Energietransitie en het Figuur 1: Gevolgen van klimaatverandering en de sectoren waarop dit effect heeft. (Bron: NAS). 1

2 Gelders Energie Akkoord (GEA), die inzetten op het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen (onder meer CO 2 en methaan). Dit noemen we klimaatmitigatie. Het brengt de klimaatverandering niet meteen tot stilstand. Extremer weer doet zich steeds vaker voor: wateroverlast door hoosbuien, langdurige hitte, droogte en overstromingsrisico s. Dit heeft gevolgen voor onze samenleving. Bijvoorbeeld voor de landbouw, de volksgezondheid, de energiesector en de infrastructuur (figuren 1 en 2). Naast mitigatie is daarom ook aanpassing aan klimaatverandering nodig: klimaatadaptatie. Hierbij gaat het om het verminderen van de kwetsbaarheid voor klimaatverandering nu, om schade, desinvesteringen en slachtoffers in de toekomst te verminderen. Maar ook om het benutten van kansen die een veranderd klimaat biedt. Gelderland heeft daarvoor met haar kennisinstellingen, hogescholen en innovatieve bedrijven een uitstekende positie. Figuur 2: De gevolgen van klimaatverandering (Bron: Uitvoeringsprogramma NAS) 2. Klimaatadaptatie: gezamenlijke aanpak en verantwoordelijkheid 2.1 Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie 2018 Op Prinsjesdag 2017 lanceerde de Deltacommissaris het eerste Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Dit plan is erop gericht om de gevolgen van wateroverlast, hittestress, droogte en overstromingen te beperken. Het plan is een bestuurlijke afspraak (geen wet) tussen Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen met als doel de aanpassing aan klimaatverandering te versnellen en te intensiveren. Hieraan ten grondslag ligt de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie 2014 waarin overheden hebben afgesproken dat klimaatbestendig en waterrobuust inrichten uiterlijk in 2020 onderdeel is van het beleid en handelen van overheden. Dit betekent: bij regionale en lokale afwegingen nemen overheden de gevolgen en effecten van klimaatverandering op het eigen plangebied in de afweging mee. 2

3 Figuur 3: Maatregelen om Nederland klimaatbestendig en waterrobuust in te richten. Bron: Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie In het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie is dit vertaald in een aanpak in 7 stappen (figuur 3). Stap 1 is het beeld brengen van kwetsbaarheden en kansen, de zogenoemde klimaatstresstesten. Deze dienen uiterlijk door alle overheden te zijn uitgevoerd. Gemeenten, waterschappen, provincies en het Rijk maken regionale afspraken over samenwerking bij deze analyse en de uitwerking ervan. Deze afspraken worden vastgelegd in beleid, waaronder de omgevingsvisies en omgevingsplannen. 2.2 Investeringsagenda Naar een duurzaam Nederland De noodzaak tot versnellen en intensiveren van het aanpassen aan klimaatverandering is ook onderdeel van de investeringsagenda Naar een duurzaam Nederland. (PS ). Deze gezamenlijke investeringsagenda van het IPO, de VNG en de Unie van Waterschappen (UvW) is in maart 2017 aangeboden aan de kabinetsformateur. Hierin slaan gemeenten, provincies en waterschappen de handen ineen om Nederland energieneutraal (trekker: provincies), klimaatbestendig (trekker: waterschappen) en circulair (trekker: gemeenten) te maken. Het initiatief is opgepakt in de kabinetsformatie en verankerd in het Regeerakkoord. 2.3 Interbestuurlijk Programma (IBP) en Bestuursakkoord Klimaatadaptatie In het Regeerakkoord zijn afspraken gemaakt over een Interbestuurlijk Programma (IBP, ): een breed akkoord van het kabinet met de medeoverheden over negen thema s. Met de ondertekening van het IBP hebben Rijk en koepels (VNG-IPO-UvW) afspraken gemaakt over samenwerking aan belangrijke maatschappelijke opgaven, waaronder klimaatadaptatie, zoals dat is neergelegd in het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie en de Nationale Adaptatie Strategie. Voor de zomer van 2018 zal een bestuursakkoord klimaatadaptatie worden opgesteld. Op grond van de coördinerende rol in het dossier klimaatadaptatie, trekt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dit proces, mede namens de andere departementen. Daarbij wordt samengewerkt met de VNG, het IPO en de Unie van Waterschappen (UvW). De nadruk bij het bestuursakkoord klimaatadaptatie ligt op ruimtelijke inrichting en verbindingen leggen met andere opgaven zoals de energietransitie, circulaire economie, toekomstbestendig 3

4 wonen, vitaal platteland en regionale economie als versneller. Er wordt een relatie gelegd met andere akkoorden zoals klimaat- en energieakkoord (EZK) en de bestuursakkoord Novi (BZK). Het Rijk heeft voor Klimaatadaptatie geen budget beschikbaar gesteld. De koepels VNG, IPO en UVW hebben hiervoor bij de minister van IenW per brief aandacht gevraagd. Er moet gezocht worden naar verbindingen met andere opgaven waarvoor het Rijk wél geld beschikbaar heeft gesteld ( de zgn. enveloppes ). 2.4 Ontwerp Omgevingsvisie Gaaf Gelderland samen aan de slag Duurzaam, economisch krachtig en verbonden Gelderland. Dat is de kernboodschap in de ontwerp Omgevingsvisie Gaaf Gelderland. Klimaatadaptatie is een van de vier pijlers binnen het focusthema duurzaamheid. Waar we ons hier op richten is dat Gelderland in al haar taken is voorbereid en aangepast aan het veranderend klimaat. Dit doen wij in ons eigen beleid en handelen en geven daarmee het goede voorbeeld. En dit doen wij samen met gemeenten, waterschappen en andere gebiedspartijen. Zo versterken wij een duurzaam Gelderland: nu en in de toekomst. 3. Gelderse aanpak Klimaatadaptatie In de Statenbrief Ruimtelijke inspelen op klimaatverandering in Gelderland (PS ) hebben we een aanpak voorgesteld hoe klimaatadaptatie te verankeren in ons eigen beleid. We kiezen daarbij bewust niet voor een zelfstandig programma, maar nemen het aanpassen aan klimaatverandering mee als een van de duurzaamheidsafwegingen in onze provinciale taken en beleid. Een klimaatbestendig en waterrobuust Gelderland, dat is waar we aan werken. Dat doen we door ons eigen beleid en handelen op orde te hebben. En door onze gebiedspartners te helpen dit te doen, waarbij wij, passend bij ons eigen beleid, meedenken en meedoen. Om u een indruk te geven hoe we dit doen en waar we nu staan, geven we een beeld van wat we zelf al doen en nog kunnen doen. Daarnaast laten we zien hoe we met onze gebiedspartners aan de slag zijn meedoen in regionale strategieën voor klimaatadaptatie. We starten met duidelijkheid te geven over onze rol. 3.1 Onze rollen Het aanpassen aan klimaatverandering is een van de grootste vraagstukken van nu en in de toekomst. Klimaatadaptatie is om verschillende redenen complex en het vraagt een bijzondere prestatie van de overheid. Er moet niet alleen tussen de verschillende bestuurslagen worden samengewerkt van internationaal tot lokaal ook zijn vrijwel alle beleidsdomeinen en partijen in de samenleving van belang (figuur 4). 4

5 Figuur 4: verantwoordelijkheden klimaatadaptatie. Uit: Positiebepaling klimaatadaptatie Waterschap Rijn en IJssel; Strategie voor onze rol en positie in de omgang met klimaatverandering. NB: ook andere partijen zoals ondernemers en terrein-beherende organisaties hebben hier een rol en verantwoordelijkheid in. Van de provincie wordt verwacht dat ze voor wet- en regelgeving zorgt. Dit kan ook betekenen dat we het aantal wetten en regels vermindert. We voeren zelf uit, werken samen en stimuleren processen die uit de samenleving komen. Dit vraagt dus om verschillende sturingsstijlen en rollen. Deze zijn hieronder nader uitgewerkt. 1. Wettelijke rol Vanuit onze wettelijk taak zijn wij onder meer een verantwoordelijk voor duurzame ruimtelijke ordening, volkshuisvesting, watersysteem met schoon en voldoende water, een gezonde leefomgeving en voor aanleg en onderhoud van provinciale wegen, bruggen en viaducten. Wij besteden in onze omgevingsvisie expliciet aandacht aan klimaatadaptatie en vertalen dit naar de omgevingsverordening en naar instrumenten. Dit wordt nader uitgewerkt in het traject Doorontwikkeling Omgevingsvisie Gaaf Gelderland. Uitkomsten van klimaatstresstesten leggen we vast als kader voor bovengemeentelijke afspraken voor ruimtelijke ontwikkelingen, natuur- en landschapsontwikkeling en in omgevingsplannen. Wij geven zelf het goede voorbeeld bij provinciale wegen en andere eigendommen. 2. Verbinden en faciliteren Vanuit onze ambitie en positie als middenbestuur verbinden we sectoren en partijen met elkaar, waar nodig via bovenregionale verbindingen en over de (provincie)grens. We vergroten onze kennis, delen kennis, ervaringen en netwerken ook in Europees verband - en laten goede voorbeelden zien. We faciliteren waterschappen en gemeenten bij het uitvoeren van regionale 5

6 klimaatstresstesten en het ontwikkelen van regionale adaptatiestrategieën en uitvoeringsplannen. Hierbij nemen wij zelf ook onze verantwoordelijkheid. We vertalen in ons eigen beleid en handelen. Bijvoorbeeld door klimaatadaptatie mee te nemen in het beheer en onderhoud van onze provinciale wegen. Klimaateffectatlas Vallei en Veluwe 28 gemeenten en Waterschap Vallei en Veluwe en de provincies Gelderland en Utrecht hebben een klimaateffectatlas uitgebracht om mensen te laten zien hoe ze direct te maken kunnen krijgen met de effecten van klimaatverandering. De atlas laat bijvoorbeeld zien waar hevige hittegolven en extreme hoosbuien tot schade kunnen leiden. En waar de kwaliteit van zwemwater risico loopt. Gemeenten moeten in 2019 in kaart hebben waar door het klimaat de grootste veranderingen gaan plaatsvinden. Die gegevens zijn nu voor publiek toegankelijk gemaakt op de site van het waterschap. De hoop is dat burgers samen met hun gemeente gaan nadenken over groene oplossingen. En dat de informatie gebruikt wordt wanneer ergens de schop in de grond gaat. Overheden en andere partijen in het gebied bepalen nu samen wat nodig is om Vallei en Veluwe klimaatbestendig te maken. 3. Ondersteunen partners in gemaakte afspraken Wanneer onze partners, de waterschappen en gemeenten, onvoldoende voortgang boeken, zullen wij hen ondersteunen op gemaakte afspraken. Dit kan het geval zijn als gemeenten niet aan de slag gaan met het uitvoeren van een klimaatstresstest. We bieden een helpende hand om het proces te versnellen. 4. Stimuleren van initiatieven Bij het aanpassen op klimaatverandering heeft iedereen een verantwoordelijkheid en kan iedereen een steentje bijdragen. Niet alleen overheden maar ook bedrijven, burgers en andere (maatschappelijke) organisaties. Wij zijn actief betrokken bij enkele van deze initiatieven om daarvan te leren, ervaring op te doen, kennis aan te dragen en om deze over te dragen aan andere partijen. Zij hoeven het wiel niet opnieuw uit te vinden, liften mee en leren van de fouten van anderen. We vergroten kennis door mee te doen in voorbeeldprojecten: Herinrichting van Muijlwijkstraat Arnhem Waar het gaat om verduurzaming en toekomstbestendig maken van bestaande wijken, voor behoud en versterken van het vestigingsklimaat, staan wij samen met onze partners voor grote uitdagingen. Dit vraagt om een integrale en wijkgerichte aanpak, samen met bewoners en andere partners in het gebied. Als gebruik wordt gemaakt van natuurlijke momenten en als leefbaarheid, energietransitie, klimaatadaptatie, wonen, biodiversiteit, gezondheid en vastgoed in samenhang worden bekeken, vergroot dat het draagvlak bij bewoners en andere partijen en kunnen kansen worden gekoppeld. In de Van Muijlwijkstraat in Arnhem doen zich kansen voor en liggen verschillende opgaven. In dit project van de gemeente Arnhem leren we in de praktijk hoe we als provincie onze rol nog beter kunnen vormgeven. Klimaat Kloar?! De pilot Klimaat Kloar?! ligt in de omgeving van Lichtenvoorde, een gebied dat bekend staat vanwege haar mooie landschap, evenementen zoals de Zwarte Cross en prachtige 6

7 fietspaden. Maar ook droogte, wateroverlast, waterkwaliteit en hittestress spelen hier een steeds grotere rol. De omstandigheden in het gebied zijn uniek vanwege het grote hoogteverschil van 20 meter. In 2010 kreeg Lichtenvoorde te maken met extreme wateroverlast. Dit was voor Waterschap Rijn en IJssel en de gemeente Oost Gelre aanleiding om maatregelen te nemen. Maar: voor een veerkrachtig gebied dat tegen een stootje kan zijn ook inwoners, ondernemers en organisaties hard nodig. Zij kennen het gebied namelijk het best. Deze betrokkenheid kreeg op een succesvolle dag van de Sneeuwbal (mei 2017) vorm. Waterschap Rijn en IJssel, de gemeente Oost Gelre, de provincie Gelderland en LTO Noord Regio Oost besloten hierna de pilot door te zetten tot juli Gelders beleid, taken en handelen klimaatadaptief in 2020 We zijn op weg om ons beleid en handelen klimaatbestendig en waterrobuust te maken. Dit betekent dat we bij alles wat we doen afwegen of we tegelijkertijd maatregelen kunnen meenemen waarmee we beter zijn aangepast aan het veranderend klimaat. De afgelopen maanden zijn benut om de kansen en raakvlakken van klimaatadaptatie met de bestaande provinciale programma s te onderzoeken, in beeld te brengen en te benutten. Dit heeft ertoe geleid dat klimaatadaptatie inmiddels onderdeel is van verschillende provinciale kerntaken en programma s: Doorontwikkeling Gelderse Omgevingsvisie Gaaf Gelderland. Klimaatadaptatie is een van de vier pijlers van het focusthema duurzaamheid. Dit is nader uitgewerkt in de ontwerpvisie Gelderse Omgevingsvisie en Omgevingsverordening Ambitiedocument Natuur; Veelzijdige natuur voor iedereen (PS ). Onder de ambitie Natuur en klimaat kijken we hoe maatregelen voor natuur (dieren en planten) ook bijdragen aan aanpassen aan klimaatverandering. Voorbeeld hiervan is de aanplant van bomen en planten, zowel in de stad als op het platteland ter verbetering van de biodiversiteit en ter vermindering van hittestress. Een ander voorbeeld is groenblauwe dooradering van stad en land om water bij hoosbuien beter vast te houden/te bergen door de bodemkwaliteit en sponswerking van de bodem te verbeteren (figuur 5). Dit laatste onderwerp pakken we samen op met het programma Bodem en Ondergrond. Uitwerking Motie: Meer groene schoolpleinen in Gelderland (motie art. 37 RvO). In de uitwerking van deze motie wordt klimaatbestendigheid meegenomen. Doorontwikkeling Koers Ruimte voor goed wonen (PS ): Duurzaamheid is een belangrijke ontwikkeling in het Gelders woonklimaat en heeft direct effect op de woningmarkt. We staan voor de transitie naar hernieuwbare, duurzame energiebronnen en het terugbrengen van het energieverbruik. Dit leidt tot maatregelen en aanpassingen in woonwijken. We kijken naar de mogelijkheid om knelpunten als hittestress en waterberging tegelijkertijd op te lossen. Programma SteenGoed Benutten: richt zich op de aanpak van (dreigende) leegstand op beeldbepalende locaties in Gelderland. De leegstand is aanleiding om integraal naar het gebied te kijken. Per project wordt bekeken wat nodig is om het verder te brengen. Dit kan zowel de inzet van kennis en kunde, procesbegeleiding of een financiële bijdrage zijn. De financiële bijdrage is indien duidelijk is dat de betrokken partijen er alles aan gedaan hebben om het project te realiseren erop gericht om het project het laatste zetje te geven zodat uitvoering mogelijk is. Bij ieder project wordt aandacht gevraagd voor klimaatbestendige waterhuishouding en het voorkomen van hittestress. Bij de volgende actualisatie van de subsidieregeling SGB wordt toegevoegd dat de plannen op dit onderdeel in moeten gaan. Het gaat hierbij om het maken van de juiste afwegingen nu om schade in de toekomst en desinvesteringen te voorkomen. Ook bij de drie spotlight locaties voor de SteenGoed Challenge wordt bij de keuze van het beste idee per locatie gekeken naar klimaatadaptatie. 7

8 Programma Energietransitie en de aanpak wijken van de toekomst. Zoals eerder geschetst bij de Koers Wonen bieden aanpassing voor energietransitie in woonwijken kansen om maatregelen te treffen tegen klimaatverandering. Deze kansen benutten wij zoveel mogelijk. Daarnaast gaan wij onderzoeken welke kansen en mogelijkheden de regionale energie en klimaatstrategieën die nu worden opgesteld bieden voor aanpassingen aan klimaatverandering. Figuur 5: Maatregelen op wijkniveau in de stad; Bron: Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie Ruimtelijke ordening en advisering. Provinciale adviseurs ruimtelijke ordening (planbegeleiding) nemen klimaatadaptatie mee als onderwerp van hun advisering richting gemeenten. Op deze manier gaat dit thema leven en zorgen we voor bewustwording bij gemeenten. Klimaatadaptatie is een belangrijk aandachtspunt in het Programma Bodem en Ondergrond. Er is een integrale aanpak opgesteld voor verbetering van de toplaag van de bodem in de agrarische sector. Klimaatadaptie wordt als opgave meegenomen bij diverse projecten die in gang gezet zijn. Er wordt intensief samengewerkt met onderwijs, overheden en private partijen. De opgave staat centraal en vandaar uit wordt gekeken welke ondersteuning wij kunnen bieden. Op deze manier wordt ook bijgedragen aan bewustwording van het thema klimaatadaptatie, kennis vergroting en worden maatregelen ondersteund. Programma Water - Deltaplan Zoetwater Deltaplan Hoogwaterveiligheid: De doelen van het programma Water, inclusief de Deltaplannen Zoetwater en Hoogwaterveiligheid gaan gelijk op met en zijn complementair aan de doelen van klimaatadaptatie en het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Het motto Schoon en voldoende water voor alle functies en veilig tegen overstroming staat hier centraal. Wij benutten de samenwerkingskansen en trekken voor deze thema s samen op richting gemeenten en waterschappen. Programma Regionale Economie, onderdeel versterken Werklocaties: Aantrekkelijke werklocaties zijn belangrijk voor de economische ontwikkeling van bedrijven in Gelderland. Ook met het oog op het veranderende klimaat is het belangrijk dat deze locaties in de toekomst aantrekkelijk blijven voor werkgevers en werknemers. We starten een of meerdere pilots naar het verduurzamen van werklocaties en nemen klimaatadaptatie hierin mee. Gelderse Gebiedsopgave: De Gelderse Gebiedsopgave bevordert economie en leefbaarheid door te werken aan de onderscheidende kwaliteiten van 6 gebieden. Ook binnen deze opgaven zijn er kansen om klimaatadaptatie te integreren. Deze kansen werken wij nader uit en concretiseren wij in projecten. 8

9 Programma Sterk Bestuur: De afgelopen jaren zijn veel nieuwe taken op de gemeenten afgekomen en liggen in de toekomst nieuwe uitdagingen in het verschiet. Klimaatadaptatie is hier een van, naast bijvoorbeeld energietransitie en circulaire economie. Al deze ontwikkelingen doen een groot beroep gedaan op de bestuurskracht van gemeenten. Vanuit haar medeverantwoordelijk voor de kwaliteit van lokaal bestuur investeren we in samenwerkingskracht van gemeenten en de regio, spelen we in op specifieke hulpvragen van gemeenten en brengen we aan de hand van bewustwordingsacties kennis over. Klimaatadaptatie is een van de duurzaamheidsthema s waarover wij met gemeenten in gesprek gaan. 3.3 Provinciale Klimaatstresstest kansen en kwetsbaarheden in kaart In het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie is afgesproken dat vóór 1 januari 2020 alle overheden de kwetsbaarheden en kansen voor klimaatverandering in kaart brengen. Wij zijn hier in 2018 mee gestart. We hebben voor onze provinciale wegen een stresstest uitgevoerd en hebben de resultaten gedeeld met Beheer en Onderhoud Wegen. Hierdoor is er nu meer aandacht voor de effecten van extreem weer bij het onderhoud en beheer van onze Gelderse wegen en andere eigendommen. Om een goed beeld te krijgen van de kansen en kwetsbaarheden van klimaatverandering, gaan wij de komende 1,5 jaar als volgt te werk: Voor een aantal typisch Gelderse landschappen brengen we de kwetsbaarheden in kaart; dit alleen indien nodig in aanvulling op de (regionale) gemeentelijke stresstesten (zie paragraaf 3.4). Door warmere zomers wordt Nederland en een groene provincie als Gelderland bij uitstek, aantrekkelijker voor toeristen. We brengen in beeld welke kansen en mogelijkheden dit Gelderland biedt en hoe wij deze beter kunnen benutten. Nu al zien we dat het aantal toeristen in Nederland jaarlijks groeit. We zien hier een interessante relatie met cultuur en (groen) erfgoed die (sterker) kan worden benut. We werken door aan het vergroten van de bewustwording in de eigen organisatie van specifiek het thema klimaatadaptatie en van het begrip duurzaamheid. Dit doen wij door ambtelijk aan te sluiten bij het duurzaamheidsplatform en door een Community of Practice voor klimaatadaptatie in de eigen organisatie. We verkennen de mogelijkheid om dit (beter) te verankeren in ons instrumentarium en in het provinciale inkoopbeleid; We zien meerwaarde en mogelijkheden om klimaatadaptatie onderdeel te maken van landelijk ambitieweb duurzaam GWW Regionale aanpak en samenwerking Klimaatadaptatie We sluiten aan bij de samenwerkingsverbanden (werkregio s) van gemeenten, waterschappen en andere partijen die gezamenlijk aan de slag zijn met klimaatadaptatie. Met hen samen werken we aan regionale stresstesten die in beeld brengen waar de kwetsbaarheden voor klimaatverandering in een gebied liggen. We doen mee met de regionale risico-dialoog en de uitvoeringsprogramma s. We leveren hierbij input vanuit onze brede blik, kennis en netwerken. Wij faciliteren dit proces met kennis, kunde, bijvoorbeeld vanuit planbegeleiding, maar ook vanuit natuur en landschap, wonen etc. Kort samengevat: vanuit al onze kerntaken. Zo nodig ondersteunen wij met een kleine financiële bijdrage. De regionale stresstesten, dialoog en plannen worden gemaakt in werkregio s. In Gelderland is er sprake van maatwerk per regio, zie figuur 6 en tabel 1. De regionale plannen krijgen een lokale 1 Het ambitieweb duurzaam GWW is ontwikkeld door overheden en de grond, water en wegenbouwsector. Het is een hulpmiddel voor het vastleggen en vast blijven houden van de duurzaamheidsambities in GWW projecten. Er wordt mee gewerkt van het begin tot aan de afronding van het project. Het ambitieweb helpt om de duurzaamheidsambities en -afwegingen in één oogopslag helder te maken. 9

10 uitvoering. Hierbij is burgerbetrokkenheid noodzakelijk. Figuur 6: Werkregio s in Gelderland Tabel 1: Overzicht werkregio s en stand van zaken werkregio Deelnemers Stand van zaken Achterhoek + Achterhoekse gemeenten + Zutphen en Lochem, Waterschap Rijn IJssel, provincie Geldeland (agenda-lid) Gemeenten voeren alleen of met 1 of 2 andere gemeenten een stresstest uit; nog niet alle gemeenten hebben stresstest uitgevoerd of weten wanneer ze dat gaan uitvoeren. Waterschap ondersteunt stresstesten. Regionale discussie waar klimaatadaptatie het best onder valt (regionaal overleg RO of waterketen). RAS Rijk van Maas en Waal Regio Rivierenland Platform Water Vallei en Eem Regio Noord Veluwe 7 gemeenten in het Land van Maas en Waal en het Rijk van Nijmegen, Waterschap Rivierenland en provincie Gelderland 10 gemeenten in regio Rivierengebied, Waterschap Rivierenland, provincie Gelderland 16 gemeenten (Utrecht en Gelderland), waterschap Vallei en Veluwe, provincie Gelderland 8 gemeenten, waterschap Vallei en Veluwe en de Medio april is een regionale mini-risico dialoog gevoerd. Al in 2015 is hier gestart met een klimaatstresstest. Momenteel wordt gewerkt aan een klimaatadaptatiestrategie, welke eind 2018 gereed zal zijn. Het proces in dit gebied levert kennis en ervaring op die bruikbaar is voor de andere processen in Gelderland. Gemeenten hebben de handen in een geslagen om een regionale stresstest uit te gaan voeren. Daarnaast zijn individuele gemeenten aan de slag met een stresstest, voor met name wateroverlast op lokaal niveau. Samenwerking wordt mogelijk ondersteund door een Samenwerkingsovereenkomst. In december 2017 is voor het gehele gebied van het waterschap Vallei en Veluwe het Regionaal manifest Ruimtelijke adaptatie ondertekend. Hierin spreken waterschap, 28 gemeenten en provincies Utrecht en Gelderland af hoe ze zullen samenwerken aan de doelen van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Stap één is het opstellen van een klimaatstresstest voor het gehele gebied, gereed in Per werkregio zal vervolgens een risicodialoog worden gevoerd en adaptatiestrategie worden opgesteld. Zie Platform Water Vallei en Eem 10

11 Regio Oost Veluwe provincie Gelderland 4 gemeenten, waterschap Vallei en Veluwe en provincie Gelderland Zie Platform Water Vallei en Eem We hebben in 2017 het Gelders Platform Ruimtelijke Adaptatie opgezet, waarin de Gelderse waterschappen, gemeenten Nijmegen, Ede, Apeldoorn, Arnhem en Zutphen, Rijkswaterstaat, VNG Gelderland en wij zelf kennis en ervaringen delen op het gebied van klimaatadaptatie. We hebben in het voorjaar van 2018 een bijeenkomst georganiseerd over klimaatadaptatie in de doorontwikkeling van de Gelderse omgevingsvisie. In 2018 organiseren we twee workshops over aanpak van hittestress. Samen met het ministerie van I&W hebben wij de Responsgroep Extreem Weer opgezet. Doel van de responsgroep is om burgers en bedrijven bij klimaatadaptatie te betrekken. Dat doen we door gemeenten en waterschappen te ondersteunen als zij tijdens en direct na extreem weersituaties contact zoeken met getroffen burgers en bedrijven. De steeds vaker voorkomende extreem weersituaties zijn een goed moment om burgers en bedrijven bewust te maken van nut en noodzaak van klimaatadaptatie en daarin samen op te trekken. 3.5 Landelijke aanpak en samenwerking Klimaatadaptatie In IPO verband werken wij samen met andere provincies aan klimaatadaptatie. Iedere provincie kiest voor klimaatadaptatie een eigen aanpak. In IPO-verband stemmen we belangrijke dossiers af en wisselen kennis en ervaringen uit over rollen, verantwoordelijkheden en andere zaken die relevant zijn op dit thema. We leren van elkaar en krijgen inzicht in welke zaken generiek zijn en welke zaken provincie/regiospecifiek. Bovendien geeft IPO de legitimatie om ook richting de andere koepels (VNG-UvW), ministeries en overige (branche)organisaties in gesprek te komen. Ook het Rijk heeft een verantwoordelijkheid bij klimaatadaptatie. Zo gaat het Rijk een stresstest uitvoeren voor vitale en kwetsbare functies. 3.6 Monitoring Als het doel is de aanpak klimaatadaptatie te versnellen en te intensiveren is het nodig de vooruitgang te monitoren. Dit wordt landelijk gecoördineerd vanuit de staf Deltacommissaris. Alle overheden (werkregio s) worden geacht hier jaarlijks de voortgang te rapporteren. Het resultaat verschijnt jaarlijks in het geactualiseerde Deltaprogramma dat jaarlijks door de Deltacommissaris aan de Tweede Kamer wordt aangeboden. De resultaten van de voortgang van zijn te lezen in het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie 2019 dat met Prinsjesdag in september verschijnt. Zie hierover ook Naast informatie over de stand van zaken in de werkregio s wordt een actualisatie gegeven van de activiteiten die landelijk in gang zijn gezet om de aanpak van klimaatadaptatie te intensiveren en te versnellen. 4. Financiële paragraaf Wij stellen voor om hier op in te zetten: Procesgeld (bijdrage naast anderen) en ondersteuning voor regionale externe trajecten (meerdere samenwerkende gemeenten) klimaatstresstesten /risicodialoog ( ); Bijdrage aan pilots voor kennisvergaring en verspreiding. Intern: vooralsnog geen eigen budget want het is/wordt onderdeel van bestaand duurzaam beleid en handelen. Beschikbaar budget lijkt op dit moment voldoende voor