GEZONDHEIDSZORG 14 2 FMT gezondheidszorg: Vakblad over huisvesting en technologie in de gezondheidszorg De ruggengraat van het Erasmus MC Nieuw ZMC: eerste LEAN ziekenhuis in Nederland 0 2 gebouw: flexibiliteit in technologie
Kant-en-klaar... operatiekamercomplex. Uitbreiding van de activiteiten, veranderende wetgeving en nieuwe technologieën stellen voortdurend nieuwe eisen aan operatiekamercomplexen. Interflow en Cyclusbouw bieden samen een kant-en-klaar, modulair concept voor OK-complexen. Een hoogwaardig concept dat voldoet aan alle eisen van nu, maar door het modulaire karakter ook is voorbereid op toekomstige ontwikkelingen. Eenvoudig aanpasbaar en verplaatsbaar en daardoor blijvend passend in tijden van groei en krimp. Het concept wordt grotendeels opgebouwd uit geprefabriceerde modulaire bouwdelen. Dit industriële bouwproces bespaart u niet alleen tijd en geld door de hoge reactie- en realisatiesnelheid, maar garandeert ook een minimale overlast op de bouwlocatie. Hoogwaardig, kant-en-klaar, snel en écht toekomstbestendig. www.interflow.nl www.cyclusbouw.nl
VOORWOORD INHOUD Eén zin Als up-to-date lezer en gefocust (zo heet dat tegenwoordig) op moderne media, weet u dat FMT Gezondheidszorg de laatste jaren behoorlijk actief is online. En dan hebben we het niet alleen over de website, maar ook over allerlei sociale media. Het meest recente sociale medium waarop onze redactie zich nu richt is Pinterest. Ik wilde het echter niet hebben over onze activiteiten, maar wel over de tweet van René Tabak die ik onlangs las op het aloude, vertrouwde Twitter: Een dagje zorg: Els Borst overleden, Jansen Steur 3 jaar cel, Antonius zkh beboet en de jeugd gzz naar de knoppen. Dat je in één zin zoveel kunt zeggen. Enkele dagen later bleek dat deze zin nog dramatischer had moeten zijn, toen duidelijk werd dat voormalig minister van Volksgezondheid Els Borst naar alle waarschijnlijkheid door een misdrijf is overleden. Over de andere aspecten in die ene tweet wil ik het hier niet hebben Wel wil ik stil staan bij het overlijden van Els Borst en haar betekenis voor de gezondheidszorg. Vanuit haar overtuiging heeft ze wetgeving mogelijk gemaakt die door velen werden aangemerkt als vooruitstrevend en humaan. Bij de vele overdenkingen hoorden we ook meningen van politieke tegenstanders die met haar wetgeving op het gebied van abortus en onderzoeken van embryo s helemaal niet gelukkig waren. Vrijwel iedereen was het er wel over eens dat Els Borst een vakvrouw was en een integer persoon. De dood van Els Borst door een misdrijf is een wreed einde aan haar leven. Ik hoop dat dit oude vertrouwde drukwerk door de actualiteit wordt achterhaald. Dat u, op het moment dat u dit leest, alweer beter bent geïnformeerd en dat het toch een ongeval was waar mevrouw Borst aan is overleden. Cor van Litsenburg, Uitgever FMT Gezondheidszorg. Nieuwe passage Erasmus MC. Foto: EGM Architecten. 4 18 42 14 IN DEZE UITGAVE Huisvesting: Zaans Medisch Centrum, het eerste LEAN ontworpen ziekenhuis in Nederland 4 Huisvesting: Nieuw ZMC wil ziekenhuis met de meeste omzet per vierkante meter worden 7 Huisvesting: ABC Nova: onafhankelijk objectief huisvestingsadvies geven bij diverse contractverhoudingen 10 Huisvesting: De ruggengraat van het Erasmus MC 14 Huisvesting: O 2 gebouw is staaltje van flexibiliteit in technologie 18 Huisvesting: Labgebouw O 2: over alles is nagedacht 20 Laboratoriuminrichting: De laboratoriuminrichting voor het nieuwe labgebouw O 2 van de VU 22 Bouw: Faillissement van aannemer is strop voor opdrachtgever! Hoe risico s te beperken? 24 Veiligheid: De operatiekamer-cockpit: alle factoren rondom patiëntveiligheid in één systeem 27 ICT: Zorg & ICT 2014: State of the art in domotica en zelfmanagement 28 Nieuwbouw OK: Interflow en Cyclusbouw realiseren een toekomstbestendig operatiekamercomplex 30 Modulair bouwen: Bussman bouwt modulair voor Isala 33 Logistiek: Intelligente logistiek van Swisslog 36 Kort Nieuws 38 Robotica: Moeizame opmars robotica 40 Medische technologie: Kwaliteit scopen prima maar reinigen en desinfecteren nog steeds discussiepunt 42 Bedrijvenindex 45 Agenda 50 Advertentie-index 50 VTDV FMT gezondheidszorg 3
HUISVESTING Nieuwbouw Zaans Medisch het eerste LEAN ontworpen Onlangs is de start van de nieuwbouw gevierd en de eerste paal geslagen voor de bouw van de parkeergarage van het Zaans Medisch Centrum in Zaandam. Op de locatie van het huidige ziekenhuis wordt respectievelijk een parkeergarage, ziekenhuis en zorgboulevard gerealiseerd. Hannelore Schouten, manager Innovatie en Kwaliteit, vertelt over de invloed van de LEAN en hoe dit werd geïntegreerd in de nieuwbouwplannen die al in ontwikkeling waren. In Nederland is het Zaans Medisch Centrum een voorloper met de ontwikkeling van een ziekenhuis op basis van het zogenoemde Lean Build Hospital Design. 4 FMT Gezondheidszorg
Centrum ziekenhuis in Nederland Door: Cor van Litsenburg Foto: Vooraanzicht nieuwbouw Zaans Medisch Centrum Foto:w Bam/De Beeldredaktie In de jaren 90 van de vorige eeuw bleek uit onderzoek dat het Japanse Toyota auto s bouwde met de helft minder mensen, de helft minder voorraad, de helft minder ruimte en de helft minder fouten dan Amerikaanse fabrikanten. De kwaliteit van Toyota was beter en dat tegen lagere kosten. Geïnspireerd door het succes met deze LEAN-methode hebben sinds die tijd veel andere sectoren LEAN geadopteerd. Dat geldt ook voor de zorg. De belangstelling voor LEAN neemt nog altijd toe. Regelmatig worden er informatiebijeenkomsten over de managementfilosofie georganiseerd en er bestaat een actief netwerk LEAN in de zorg. In 2012 realiseerde bestuur en management van het Zaans Medisch Centrum dat gelijktijdig twee belangrijke ontwikkelingen voor het ziekenhuis gaande waren die niet altijd met elkaar in overeenstemming waren. Enerzijds ging dat over de implementatie van LEAN en anderzijds betrof dit de realisering van de nieuwbouw. Op dat moment was het Programma van Eisen al gereed. Niettemin werd toch besloten de bouwplannen over een andere boeg te gooien door LEAN en de nieuwbouw te integreren. Een beslissing waar Hannelore Schouten als manager van de afdeling Innovatie en Kwaliteit en verantwoordelijk voor implementatie van het Lean-programma, uitermate blij mee is. Bijbel In datzelfde jaar gingen een aantal stakeholders van het lean programma binnen het Zaans Me- FMT Gezondheidszorg 5
HUISVESTING Hannelore Schouten in de mock up. (Foto: Lach eens Fotografie). Mock up Om te ervaren of hetgeen wat op papier was ontworpen in de praktijk ook naar verwachting functioneert is recent een unieke mock up gerealiseerd. Met behulp van karton werden in de VOfase de ruimten van 15 afdelingen die over veel technologie beschikken en die met ingewikkelde logistieke processen te maken hebben, nagebouwd. Te denken valt aan de SEH, OK, dialyse en beeldvormende technieken. In deze mock ups werden de waardestromen getest, hetgeen situaties opleverde die in het ontwerpproces anders waren ingeschat. Zo bleek de doorgang van een deur van de SEH wel voldoende ruimte te bieden voor een bed, maar toch aan de krappe kant om snel te kunnen werken. Bepaalde locaties werdisch Centrum op studiereis naar de VS waar we o.a. het Michigan University Hospital bezochten; een ziekenhuis met een lange ervaring op het gebied van LEAN. We hebben daar veel geleerd en we hebben er ook gezien hoe het niet moet. Tijdens de gesprekken in Michigan kwam het boek Lean led Hospital Design ter sprake. Ik kan niet anders zeggen dat deze uitgave inmiddels tot een soort bijbel is geworden voor ons. Op de website van het Netwerk LEAN in de zorg valt te lezen dat de betekenis van LEAN begint bij de reflectie van wat de zorgvraag is. Wat vindt een patiënt belangrijk als het gaat om zijn zorgvraag? In hoeverre lukt het een zorginstelling die waarde te realiseren? Daarvoor is het noodzakelijk naar het totale zorgproces te kijken. Welke handelingen voegen waarde toe? Welke handelingen doen dat niet? LEAN biedt methodes en principes om niet-waarde toevoegende handelingen te reduceren. Hierdoor gaan kosten omlaag en komen middelen vrij voor het daadwerkelijke zorgproces. Voornoemde zien we terug in het ontwerp van het nieuwe Zaans Medisch Centrum. Bij de ontwikkeling van het nieuwe ziekenhuis vormden de zorgprocessen het uitgangspunt. Bij de keuze van de architect speelde nadrukkelijk mee dat deze de LEAN-filosofie moest omarmen. Mecanoo architecten sloot met hun presentatie naadloos aan op de visie van het Zaans Medisch Centrum en hun bouwalliantiepartner Vitaal Zorgvast. Kritisch werd stilgestaan bij het feit dat deze architect niet eerder een ziekenhuis had ontworpen. De bouwalliantie stapte over die drempel en, zoals Hannelore Schouten stelt, de samenwerking verloopt prima. Door in de nieuwbouw LEAN toe te passen is het ontwerpproces gekanteld, stelt ze. In de zorg lossen we van oudsher procesmatige problemen vaak snel en ad hoc op. Daarentegen zullen we als het op diagnostiek aan komt altijd naar grondoorzaken zoeken. In de LEAN-filosofie zoek je bij procesmatige problemen ook altijd naar de grondoorzaak. Dit zien we terug in het ontwerp van ons nieuwe gebouw. Vijf waardestromen Bij het ontwerp zijn we uitgegaan van vijf waardestromen die we in ons zorgproces onderscheiden. Deze zijn: acute zorg, kliniek, polikliniek, diagnostiek en planbare zorg. Elke waardestroom heeft zijn eigen prioriteiten. Voor acute zorg is snelheid van handelen belangrijk. Deze afdeling is dan ook zo gesitueerd dat de zorgzwaarte snel kan worden opgeschaald. Hij is gesitueerd bij de spoedlift in een directe verticale verbinding met de OK s. Dat geldt ook voor de verloskamers. Een polikliniek vereist heel andere waarden. Daar moeten mensen wel eens wachten en is de beleving van de omgeving belangrijker dan op een afdeling waar snelheid een eerste vereiste is. In het nieuwe ziekenhuis proberen we de processen zo te organiseren dat we zoveel mogelijk waarde voor de patiënten kunnen toevoegen en dat processen zo efficiënt mogelijk verlopen. In elke waardestroom staat de patiënt en zijn eventuele begeleider centraal. Iedere waardestroom biedt toegevoegde waarde in termen van kwaliteit afgezet tegen de kosten. den als te druk, te onrustig ervaren. Hannelore Schouten: In deze testsituatie werd duidelijk dat er locaties zijn die om specifieke voorzieningen of aanpassingen vragen. In het ontwerp streven we naar zoveel mogelijk standaardisatie, maar soms moeten we dat streven, vanwege de specifieke eigenschappen, loslaten. De ervaring met de mock up is zeer positief. Met de mock up ontstond een ruimtelijke ervaring die voor veel mensen erg verduidelijkend was. Als zorgverleners zijn we nu eenmaal niet deskundig in het interpreteren van ontwerptekeningen. Geen monument Ik ben er van overtuigd dat door LEAN het nieuwe ziekenhuis anders, meer mensgerichter wordt. Het is nu nog prematuur om aan te geven waarin wij ons onderscheiden. In elk geval kan ik wel stellen dat we geen monument bouwen, het is een flexibel gebouw dat aanpasbaar is aan nieuwe situaties en waarin we met minder meters meer kunnen doen. Het is zeker niet zo dat straks een patiënt zal opmerken van Joh wat is het hier LEAN Ik denk dat wij door het LEAN-ontwerpen nog veiligere en betere zorg kunnen leveren in een voor de patiënten, bezoekers en medewerkers prettige omgeving. De eerlijkheid gebied te zeggen dat LEAN ook wel eens pijn doet. Standaardisering maakt dat sommige zaken niet realiseerbaar zijn. In oktober 2013 verzorgde Lean-autoriteit Joan Wellman op uitnodiging van het Zaans Medisch Centrum en Vitaal ZorgVast in Zaandam een 2-daagse workshop over LEAN Build Hospital Design in Zaandam. Wellman is een van de eerste LEAN healthcare consultants in de wereld. Ze heeft onder andere Seattle Children s Hospital (werkt al meer dan 15 jaar volgens de lean filosofie) als klant. Wellman gaf te kennen dat de bouwalliantie van het Zaans Medisch Centrum in haar visie een prachtig project realiseert. n 6 FMT Gezondheidszorg
HUISVESTING Nieuw ZMC wil ziekenhuis met de meeste omzet per vierkante meter worden In 2009 ging het Zaans Medisch Centrum (ZMC) op zoek naar een partner voor de ontwikkeling, realisatie en het onderhoud van de nieuwbouw. De visie van het ziekenhuis is dat het allianties vormt met anderen, waardoor de kwaliteit van dienstverlening in de regio gewaarborgd blijft tegen een aanvaardbare kosten. De externe partners staan garant voor een overeengekomen kwaliteitsniveau tegen vaste kosten op de lange termijn. Met Siemens is een meerjarencontract gesloten voor de medische techniek. Vitaal ZorgVast werd als ontwikkelpartner gecontracteerd. Het ambitieniveau voor de nieuwbouw is helder: geen state of the art, maar wel de beste in zijn soort. Een gesprek met Jitske de Haan (Vitaal ZorgVast), projectmanager Nieuwbouw Zaans Medisch Centrum. Door: Cor van Litsenburg Verantwoordelijk voor de ontwikkeling en realisatie en 25 jaar beheer en onderhoud van de nieuwbouw is de Alliantie die wordt gevormd door het ZMC en Vitaal ZorgVast, een dochteronderneming van BAM Utiliteitsbouw. Voor zowel de realisatie van het 40.000 m 2 tellende nieuwe ziekenhuis als voor jaarlijkse kosten voor het beheer, onderhoud, schoonmaak en energie, heeft de alliantie prijsplafond-afspraken gemaakt. Er zijn prestaties afgesproken met het ZMC die het plafondbedrag niet mogen overschrijden. Jitske de Haan: Als partner in de alliantie dragen wij gezamenlijk met het ZMC het risico voor de nieuwbouw. Daarnaast garanderen we voor 25 jaar dat beheer en onderhoud binnen het overeengekomen budget blijft. In combinatie met het meerjarig contract dat het ziekenhuis met Achmea heeft, werd het met deze overeenkomst voor het ziekenhuis mogelijk de financiering te regelen. Zowel de inkomsten en de kosten werden inzichtelijk voor de hypotheekverstrekkers Rabobank en BNG Bank. Voor de nieuwbouw is een integrale business case opgesteld, dat door partijen gezamenlijk is gemaakt en dat gedetailleerd inzoomt op productie- en omzetverwachtingen, het omzetpercentage dat gereserveerd moet worden voor de huisvesting, bouwbudget voor het nieuwe ziekenhuis, hypotheek etc. Bij alle aspecten is kritisch stil gestaan. Wat wil het ziekenhuis en sluit dat ook aan op wat daadwerkelijk nodig is? Het uitgangspunt is dat het ZMC als regionaal ziekenhuis geen state of the art hoeft te zijn, maar wel the best of breed of wel: de beste in zijn soort. Lean Led Hospital Design Jitske de Haan vertelt over de introductie van het Lean led hospital design (lees hierover elders in deze FMT). Dat heeft ertoe geleid dat we op een Mijn oprechte doelstelling is dat hier een heel mooi, perfect functionerend ziekenhuis wordt gebouwd binnen het beschikbare budget. andere wijze naar de invulling van plattegronden en functionaliteiten zijn gaan kijken. Vanuit LEAN probeer je zoveel mogelijk waarde toe te voegen en verspilling uit te sluiten. Dat geeft een andere visie en invulling van een ontwerp. Bij het opstellen van het Programma van Eisen (PVE) hebben we van zo n 25 functionele eenheden geanalyseerd wat de wensen zijn. Voor de invulling van het gebruikersoverleg in de fases FMT Gezondheidszorg 7
HUISVESTING Standaardisering De nieuwbouwkosten voor het ZMC bedragen circa 120 miljoen euro. De jaarlijkse onderstimuleert als men weet dat een nieuwe manier van werken binnenkort ondersteunt gaat worden door het gebouw. Partnership Voor Vitaal ZorgVast is het ZMC het vierde ziekenhuis waarbij het betrokken is. Bij het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam ging het om de ontwikkeling van de zorgboulevard. Bij de bouw van het Maasziekenhuis in Boxmeer was Vitaal ZorgVast betrokken vanaf de fase van het Voorontwerp. van het Structuurontwerp (SO) en Voorontwerp (VO) zijn we uitgegaan van zogenoemde waardestromen (lees hier elders over in deze FMT). Alle afdelingen die een rol spelen in een waardestroom, zijn door middel van waardestroomconferenties gezamenlijk bij het ontwerp betrokken. In de fase van het Defintief Ontwerp (DO) stellen we kaderdocumenten op waarbij alle relevante disciplines betrokken worden. Op deze manier wordt het mogelijk om vanuit verschillende invalshoeken de eisen te beoordelen die aan een ruimte worden gesteld. Verschillende invalshoeken kunnen tegengestelde belangen en wensen opleveren. Bijvoorbeeld: een gang die over een antislip vloer beschikt en op dat punt veilig kan zijn, is nog niet altijd optimaal schoon te houden. Goede verlichting aan het plafond is niet altijd de juiste verlichting voor een patiënt in bed om een healing environment te ervaren. Natuurlijk is er veel bekend over materialen, inrichtingseisen en optimalisering daarvan en hoeft het wiel niet telkens opnieuw te worden uitgevonden. Maar een standaard ziekenhuis bestaat niet. Bij elk nieuwbouwproject zoek je naar de optimalisering voor dat betreffende ziekenhuis en die specifieke situatie, daardoor zal het ene gebouw zich altijd blijven onderscheiden van het andere. houdskosten kennen een plafond van 6 miljoen. Jitske de Haan: Bij de ontwikkeling van nieuwbouw wordt uiteraard veel gewicht gegeven aan de initiële kosten. De beheer- en onderhoudskosten op de lange termijn zijn echter minstens even belangrijk. Vitaal ZorgVast streeft naar een optimalisatie van de ontwikkeling op de Life Cycle Costs (LCC). Gedurende iedere fase van het ontwerp wordt getoetst of het plan nog past binnen de gestelde budgettaire kaders, zowel vanuit het oogpunt van de initiële investering als vanuit de jaarlijkse kosten voor beheer, onderhoud, schoonmaak en energie. We streven ernaar dat het nieuwe ZMC het ziekenhuis wordt met de meeste omzet per vierkante meter. Nog niet zo lang geleden werden ziekenhuizen vooral ontwikkeld rekening houdend met de uitbreidingsmogelijkheden. Dat is bij deze nieuwbouw volledig anders. Vanuit de LEAN filosofie is kritisch gekeken naar wat je nodig hebt om een meerwaarde voor de patiënten te realiseren en welke niet noodzakelijke zaken geschrapt kunnen worden. We hebben geprobeerd een zo klein en doelmatig mogelijk ziekenhuis te bouwen. Door standaardisering van ruimtes zijn functies redelijk eenvoudig uitwisselbaar. Binnen bepaalde marges zijn daarom voldoende mogelijkheden gecreëerd voor groei of krimp. Mooi is te ervaren dat de nieuwbouw op positieve wijze bijdraagt aan het invoeren van het LEAN denken in het ziekenhuis. We merken dat medewerkers door de nieuwbouw de urgentie voelen om te participeren in het LEAN proces. Het Critici willen nogal eens benadrukken dat de rol van Vitaal ZorgVast gericht is op het afsluiten van een contract voor het moederbedrijf BAM Utiliteitsbouw. Natuurlijk willen wij graag zaken doen, beaamt Jitske de Haan. Als projectontwikkelaar zit Vitaal ZorgVast immers voor eigen risico in het project. Maar om een relatie op te bouwen die het mogelijk maakt dat je 25 jaar in goede samenwerking het beheer en onderhoud uitvoert, is het vanzelfsprekend dat je elkaars belangen als partner respecteert. Uiteraard krijg ik ook wel eens kritische opmerkingen te horen van buitenstaanders over hoe je een realistische prijs krijgt als je maar met één partij aan tafel zit. Er vindt dan ook per fase een toetsing plaats op marktconformiteit. We laten alle prijsafspraken door een onafhankelijke derde partij valideren. Dat is een vast onderdeel van onze aanpak. Mijn oprechte doelstelling is dat hier een heel mooi, perfect functionerend ziekenhuis wordt gebouwd binnen het beschikbare budget. n 8 FMT Gezondheidszorg
pieterse terwel grevink opent Healthcare Lab Amersfoort In het kader van ons 15-jarig bestaan als toonaangevend huisvestingsadviesbureau in de cure bieden wij een startend adviesbureau in de gezondheidszorg de mogelijkheid zich kosteloos* in ons Healthcare Lab te vestigen. Wij bieden jullie een inspirerende omgeving op steenworp afstand van station Amersfoort met enthousiaste adviseurs en gaan ervan uit dat onze gezamenlijke huisvesting tot nieuwe inzichten en ontdekkingen leidt voor ons beiden. Zijn jullie dat beginnende adviesbureau in de gezondheidszorg dat met kop en schouders boven de rest uitstijgt op het gebied van organisatie, huisvesting, ICT of een andere zorg gerelateerde specialiteit, meld je dan nu aan via healthcarelab@ptg-advies.nl en laat ons weten waarom jullie kans maken op dit prachtige aanbod. * er worden geen huurkosten in rekening gebracht, alleen servicekosten worden verrekend. www.ptg-advies.nl BU MAN www.bussman.nl Specialist in flexibele huisvesting voor de gezondheidszorg FMT Gezondheidszorg adv FMT Gezondheidszorg.indd 1 03-01-14 12:479
HUISVESTING ABC Nova: onafhankelijk objectief huisvestingsadvies geven bij diverse contractverhoudingen Management-adviesorganisatie ABC Nova is op diverse fronten betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwbouw van het Zaans Medisch Centrum (ZMC). Zo is ABC Nova één van de partijen die het Programma van Eisen heeft opgesteld, daarnaast heeft het bedrijf de outsourcing van de parkeerexploitatie voor zijn rekening genomen en tenslotte adviseert het zorgorganisatie Evean bij het Programma van Eisen voor de ontwikkeling van het zorghotel, onderdeel van de Zorgboulevard. Een gesprek met Erik Groen, managing partner, en Eric Königs, projectmanager, over de rol van deze adviseur in de ontwikkeling van het ZMC en andere zorgprojecten. Door: Cor van Litsenburg In 2013 zijn ABC Management Groep en Smitshoek Melles gefuseerd en ontstond de nieuwe organisatie ABC Nova; een bedrijf met zo n 50 adviseurs en met meer dan 65 jaar ervaring in diverse sectoren zoals overheid, welzijn, onderwijs en de zorgsector. ABC Nova, met vestigingen in Amsterdam, Nieuwegein en Assen, beschouwt de zorgsector als een interessante groeimarkt en wil zijn activiteiten in dit segment de komende periode uitbreiden. Als een belangrijk kenmerk van ABC Nova noemt Erik Groen de onafhankelijke positie. Wij zijn geen extra schakel in de keten van contractvorming. Wij hebben ook geen contracten met andere partijen, die bij een project 10 FMT Gezondheidszorg
reeds over een kaderdocument waarin de visie helder was vastgesteld. Echter was er nog wel behoefte aan uitwerking op functionele, ruimtelijke, installatietechnische en bouwkundige eisen. Het bouwkundige deel heeft ABC Nova voor haar rekening genomen. Bij dit Programma van Eisen, waar sprake is van een geïntegreerd contract (DBFMO), worden eisen geformuleerd op basis van Key Performance Indicatoren (KPI s). Parkeergarage Eric Königs: Als adviseur is het uiteraard ons doel de belangen van het ZMC zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen. Omdat als bouwlocatie gekozen werd voor de huidige parkeerterreinen, werd de realisering en exploitatie van een nieuwe parkeergarage een belangrijk onderdeel. Er zou namelijk pas gebouwd kunnen worden op de parkeerterreinen zodra een nieuwe parkeergarage met voldoende capaciteit beschikbaar is. Omdat het ziekenhuis zich wil richten op haar core business, stond van meet af aan vast dat het parkeren diende te worden geoutsourced. Er is door ABC Nova een uitvraag gedaan in de markt voor bouwers en exploitanten. Op basis van een erfpachtconstructie van 30/50 jaar is een contract aangegaan met een consortium voor de realisering en exploitatie van de parkeergarage. Het gebouw wordt gerealiseerd door BAM Utiliteitsbouw, de exploitatie komt in handen Parking Protection, een bekende partij in de zorgsector. De derde partij in het consortium is de financierende partij Holland Immo Groep. In zo n proces is het voor de opdrachtgever belangrijk dat wij bijvoorbeeld biedingen controleren. Zijn de aangeleverde documenten compleet, kloppen ze ten opzichte van de uitvraag? Niets is zo vervelend als dat er nog van alles om de hoek komt kijken waarmee geen rekening is gehouden. waarvoor we worden ingehuurd, zijn betrokken. Ons doel is onze opdrachtgevers objectieve informatie te verstrekken. Wij analyseren en geven vervolgens onze bevindingen weer. Op het moment dat een proces gaande is, zoals nu bijvoorbeeld het geval is met de outsourcing van de parkeergarage van het ZMC, kan onze rol grotendeels gespeeld zijn. Mocht er iets gebeuren wat vragen oproept of waarvoor onze ondersteuning nodig is, trekt het ZMC aan de bel en vliegen wij in. Op het moment dat ABC Nova ingehuurd werd om het Programma van Eisen voor het ziekenhuis mede vorm te geven, beschikte het ZMC Ontzorgen Het klinkt als een cliché, maar een van de belangrijke doelstellingen van ABC Nova is de opdrachtgever te ontzorgen. Als een opdrachtgever dat wenst kunnen wij in het gehele proces een rol spelen. Vanaf de initiatie tot aan het moment dat een gebouw in gebruik is. Uiteraard komt het in de praktijk voor dat er voor een tussenvorm wordt gekozen waarbij we een onderdeel van het traject voor onze rekening nemen. Dikwijls toetsen we ook sec de bouwkwaliteit. Dat is belangrijk voor de opdrachtgever, maar ook voor de bouwende partijen. Als uit een toetsingsacceptatie blijkt dat de kwaliteit in orde is, dan heeft dat voor hen ook toegevoegde waarde. Zo n toet- FMT Gezondheidszorg 11
HUISVESTING sing hebben we bijvoorbeeld verricht tijdens de realisatie van het Meander Medisch Centrum in Amersfoort, aldus Erik Groen. Voor het zorghotel dat Evean in de zorgboulevard gaat realiseren, zijn door de zorgorganisatie de kaders van de verwachtingen aangegeven. Eric Königs vertelt dat bij het opstellen van het Programma van Eisen op ruimteniveau is vastgesteld wat het verwachtingspatroon met betrekking tot de kwaliteit is. Zowel op het gebied van installaties, maar ook wat betreft de onderliggende relaties. Het Programma van Eisen is een document dat gedurende het proces uiteraard steeds wordt aangescherpt. Het is ook een document waarop je kunt terugvallen. Een rol die we in het proces spelen is alle partijen aan hun verplichtingen te houden. Ik zeg wel eens: Vreemde ogen dwingen. Ik bedoel daarmee dat een externe partij vaak beter in staat is iedereen aan zijn verplichtingen te houden. Dat geldt ook voor de verplichtingen die vanuit de organisatie van de opdrachtgever moeten worden nagekomen. Succesvol Het is al vaker gesteld: goed opdrachtgeverschap bepaalt mede in belangrijke mate of een bouwproject succesvol wordt afgerond. ABC Nova beaamt dit. In de zorgsector zien we grote verschillen in de aanwezigheid van expertise. Dat ligt ook voor de hand. Een groot ziekenhuis dat regelmatig bouwt, heeft op dat vlak natuurlijk meer expertise in huis dan een kleinere organisatie voor ouderenzorg die slechts sporadisch nieuwbouw realiseert. Voor goed opdrachtgeverschap is het niet noodzakelijk dat de eigen organisatie over veel deskundigheid beschikt, maar weet wat de beperkingen zijn. Het belangrijkste is dat duidelijk wordt omschreven wat de verwachtingen zijn. Als dat niet helder is, wordt het proces heel moeilijk. Uiteraard spelen wij desgewenst graag een rol in het helder krijgen van deze verwachtingen. Goed opdrachtgeverschap is ook dat een opdrachtgever zijn eigen beperkingen kent en daarvoor externe deskundigheid inhuurt. In zo n situatie hebben wij een coachende rol. Wij sturen en u beslist. Het maakt niet uit of het om een groot of klein bouwproject gaat. Bij elke huisvesting komen ongeacht de omvang dezelfde vragen. En elke opdrachtgever wil dat zijn bouwproject een succes wordt. Enkele projecten ABC Nova in het Zorgsegment Zaans Medisch Centrum, Zaandam Bij de ontwikkeling van de nieuwbouw van het Zaans Medisch Centrum hoort ook een zorgboulevard voor maatschappelijke zorggerelateerde voorzieningen, retail, een zorghotel en supermarkt. In het project zijn parkeervoorzieningen opgenomen voor het ziekenhuis en voor de zorgboulevard. Onder andere ten behoeve van de contractvorming heeft ABC Nova het ZMC geadviseerd en ondersteund bij het opstellen van het Programma van Eisen voor het ziekenhuis. ABC heeft in samenwerking met een installatietechnisch adviseur en een organisatie adviseur een samengesteld PvE opgesteld dat als bijlage is toegepast bij het DBFMO-contract. ABC Nova heeft daarin het bouwtechnische deel van dit PvE verzorgd. Voor het Zorghotel is het gehele technische, functionele en ruimtelijke PvE opgesteld. Voor de realisering van de parkeergarage voor het ziekenhuis heeft ABC Nova de uitvraag en de aanbesteding van deze parkeeraanbieder verzorgd en heeft het geadviseerd in het opstellen van contracten. De Schans, Emmen Voor Zorggroep Tangenborgh heeft ABC Nova een bidbook opgesteld waarin marktpartijen de mogelijkheid werd geboden een aanbieding te doen voor de vernieuwbouw van 154 aanleunwoningen bij het zorgcomplex De Schans te Emmen. Samen met De Schans heeft ABC Nova het selectieproces gedaan. ABC Nova is tijdens de ontwerp- en bestekfase bij het project betrokken gebleven voor de toetsing van de belangen van Tangenborgh en de naleving van de voorwaarden. Belangrijke voorwaarde in dit proces was dat het zorgcomplex moest blijven functioneren tijdens het proces. AriensZorgpalet, Glanerbrug Voor AriensZorgpalet heeft ABC Nova het volledige projectmanagement vanaf initiatief (schrijven van PvE) tot en met oplevering begeleid voor de verbouwing van het Dr Ariënshuis (locatie Glanerbrug). De locatie had voorheen alleen verzorgingshuisplaatsen in een verouderde huisvesting. In de nieuwe situatie zijn 64 verpleeghuisplaatsen (32 PG bestemd voor bewoners en 32 somatiek) en 71 verzorgingshuisplaatsen gerealiseerd. Van de 71 verzorgingshuisplaatsen zijn er 20 met de indicatie visueel gehandicapt, deze plaatsen worden ingevuld door Bartimeus. Het ontwerp gaat uit van een duurzaam en energiearm concept. n 12 FMT Gezondheidszorg
Het Roessingh, Enschede Het omvangrijke Centrum voor revalidatie Het Roessingh is door renovatie en nieuwbouw veranderd in een modern complex dat voldoet aan de huidige eisen en wensen. ABC Nova heeft afgelopen 10 jaar het volledige projectmanagement begeleid. De werkzaamheden betreffen de renovatie van het gehele revalidatiecentrum alsmede de op het terrein aanwezige kinder- en pijnkliniek. Het geheel is in een viertal fasen opgedeeld. Het revalidatiecentrum is gedurende de renovatie continu in bedrijf gebleven, waardoor tussen de fase-overgangen telkens interimvoorzieningen zijn getroffen. Het complex heeft zowel aan de buitenzijde als aan de binnenzijde een geheel nieuwe uitstraling gekregen. Deze nieuwe uitstraling begint direct bij de verplaatste hoofdentree gekoppeld aan een herontwikkeld buitengebied. St. Lucas Andreas Ziekenhuis, Amsterdam ABC Nova speelde tijdens de verbouwing van de afdeling psychiatrie een ondersteunende rol. Wensen van gebruikers waren niet verwerkt in de bouwdocumenten, waardoor tijdens het proces regelmatig wijzigingen moesten worden doorgevoerd. Deze afstemming heeft ABC Nova verzorgd. Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden ABC Nova adviseerde de Raad van Bestuur en voerde de directie en toezicht ten behoeve van de realisering van het onderzoek- en onderwijsgebouw van het LUMC. Activiteiten: ABC Nova heeft met name in de advisering het initiatief genomen en de begeleiding verzorgd om te komen tot een nieuwe visie op onderzoek, onderwijs en huisvesting en heeft daar vervolgens inhoud aan gegeven. Dit bestond uit het opstellen van het Programma van Eisen, leidinggeven aan de projectorganisatie, houden van toezicht, inrichting proefdierencentrum en inrichting museum en collegezaal. Resultaat is een flexibel gebouw voor research en onderwijs waarmee een IFD-prijs is gewonnen. FMT Gezondheidszorg 13
HUISVESTING Nieuwe Passage Erasmus MC verbindt meer dan alleen gebouwen De ruggengraat van het Erasmus MC De ruggengraat van het nieuwe Erasmus MC is deels geopend. De nieuwe passage vormt het verbindende atrium tussen het Erasmus MC, het Sophia Kinderziekenhuis en het bestaande faculteitsgebouw. Tijdens een wandeling door dit 5.600 m 2 ruime deel van de Passage en het Plein, bekijken architecten Bas Molenaar en Willemineke Hammer van EGM architecten, projectsecretaris Liesbeth van Heel van het Erasmus MC en landschapsarchitect Cor Geluk van Juurlink [+] Geluk hoe de ontwerpen van de tekentafel in de praktijk uitpakken. De nieuwe Passage en het Plein van het Erasmus MC zijn nog maar net officieel geopend, of de eerste mensen zitten al op de houten bankjes en stoelen tussen het groen. Ouders van kinderen die in het Sophia Kinderziekenhuis liggen, komen er op adem. Studenten kijken nog even hun boeken in voor ze de collegebanken weer opzoeken en medewerkers van het Erasmus MC halen hun boterhammen uit de trommel en gaan aan de lange tafel in het midden van de Passage lunchen. De bedrijvigheid van het met glas overdekte atrium die de Wytemaweg met het Museumpark verbindt, toont exact wat EGM architecten bij het ontwerp van dit overgangsgebied voor ogen had: een verbindend element tussen de verschillende disciplines van het omvangrijke nieuwe medisch centrum, de bestaande faculteitsgebouwen en het Sophia Kinderziekenhuis. Mensen hebben altijd gelijk, zegt Bas Molenaar, terwijl hij de activiteiten in de Passage vanaf de door: KatjA Meertens Afbeeldingen: EGM architecten / Erasmus MC bovenhangende loopbrug goedkeurend gadeslaat. Je kunt als architect wel iets bedenken en het duizend keer uitleggen, maar uiteindelijk gaan mensen er gewoon zitten. Tussen het groen Nu zitten de medewerkers nog met hun thuis gesmeerde boterhammen aan de lange houten tafel, binnenkort kunnen ze koffie en een broodje halen bij het restaurant dat over een paar maanden op de hoek van de Passage en het Plein wordt geopend. Ook komen er winkels en een kleine supermarkt. De lange tafel in het groen is een idee van landschapsarchitect Juurlink [+] Geluk, verantwoordelijk voor het ontwerp van de landschappelijke omgeving in en rond het ziekenhuis. Liesbeth van Heel, sinds 1999 projectsecretaris nieuwbouw van het Erasmus MC, kan zich de scepsis over de tafel nog herinneren. Ik denk dat het in 2004 was dat een collega van Cor Geluk tijdens een presentatie over de kwaliteit van het gebouw vertelde over zo n tafel als vergaderplek voor medewerkers, of waar je als patiënt met je familie kan zitten om een verjaardag te vieren. Hij had persoonlijk meegemaakt dat daar in het ziekenhuis geen goede ruimte voor was, terwijl die behoefte er wel was. Veel toehoorders zeiden toen: Wat een raar idee. Maar nu is het wachten op de eerste medewerkers die hier willen vergaderen, even weg van de afdeling. Beschut en veilig tussen het groen, maar toch in een open ruimte. De beplanting in de Passage is de eerste van de vele groenstroken die in de diverse atria van het ziekenhuis zullen verrijzen. Even verderop, vlak voor de glazen wand die de parkeergarage van de ruime entree scheidt, zie je de aanleg van een Overzichtsplattegrond van het deel van de Passage dat op 7 januari 2014 in gebruik is genomen. 14 FMT Gezondheidszorg
FMT Gezondheidszorg 15
HUISVESTING tenruimte met elkaar vermengt, voorkom je dat mensen het ziekenhuis als een bolwerk zien, zegt Geluk. Het ziekenhuis moet laagdrempelig worden. Vanuit de positie van de stad hoort het ziekenhuis er gewoon bij. Lange houten tafel voor bezoekers of als vergaderplek. Straatnamen en herkenningspunten Nieuw zijn ook de immens grote letters boven de diverse ingangen van het ziekenhuis die uitkomen op de Passage en het Plein. Ze geven de straatnaam aan waaraan ze grenzen, een onderdeel van het bewegwijzeringsplan van het ziekenhuis. De verschillende gebouwen van het Erasmus MC hebben een gebouwcode zoals Na, Nb en Nc. Straks helpen straatnamen in het publieksgebied om de zelforiëntatie van patiënten en bezoekers te bevorderen en stress te verminderen. Het past in het streven van het Erasmus MC naar een healing environment, waar patiënten gemakkelijk hun weg kunnen vinden zonder zich overgeleverd te voemetershoge bamboestrook. Groen zie je ook terug in de grijsgroene terrazzotegels die naar buiten worden doorgetrokken, zegt Cor Geluk. Hierdoor loopt de openbare ruimte van het ziekenhuis naadloos over naar de stad. Dat sluit beter aan op hoe de gezondheidszorg in deze tijd in de samenleving is ingebed. Het ziekenhuis is een onderdeel van de stad. Ik ben benieuwd hoe het straks wordt gebruikt. Het is belangrijk dat medewerkers, patiënten en familie vanuit het ziekenhuis naar buiten lopen, maar andersom kan ook: dat je vanuit het groen in de stad naar het groen in het ziekenhuis wandelt en hier een kopje koffie komt drinken. Nu is de Wytemaweg, de toegangsweg naar de nieuwe hoofdentree, een saaie betonnen weg die meer bij de stad dan bij het ziekenhuis hoort. In het ontwerp van Juurlink [+] Geluk wordt het groen van de atria doorgetrokken naar de Wytemaweg, die daardoor verandert in een aangename laan met zitjes. Als je de binnen- en builen aan een wirwar van ondoorzichtige gangen. Inmiddels is de Passage vanuit de nieuwe parkeergarage onder het Museumpark te bereiken en grenst de bestaande parkeergarage van het ziekenhuis met een glazen wand direct aan de hoofdingang. Dat vind ik zo geweldig, zegt Bas Molenaar wijzend naar de auto s. We hebben hier het groot- Personeel van het Erasmus MC en studenten van de universiteit maken dankbaar gebruik van de zitjes tussen het groen. 16 FMT Gezondheidszorg
ste drive-in ziekenhuis van Nederland. Je stapt je auto uit en staat meteen midden in het ziekenhuis. Je weet meteen waar je naar toe moet. Toen Molenaar in 1999 de opdracht van het Erasmus MC kreeg, was zijn ideaal een ziekenhuis te ontwerpen waar patiënten zelfs zonder bordjes hun weg kunnen vinden. Dat is niet haalbaar, maar je kunt het wel zo makkelijk mogelijk maken door gebouwen hun eigen adres te geven en herkenningspunten te creëren, zegt Molenaar. Het Sophia heeft een andere inrichting en voelt anders dan het medisch centrum voor volwassenen, zoals in de stad een laan anders aanvoelt dan een plein. We denken ook aan een app voor binnen, zegt architect Willemineke Hammer. Een soort TomTom die tevens het afsprakenbriefje vervangt. Die technieken kunnen in 2017 best ontwikkeld zijn. SEH eerder klaar Hammer ziet dat wat in 1999 op papier is bedacht, vijf tien jaar later daadwerkelijk wérkt. Zo n gezamenlijke voor tuin slecht muren en creëert een collectief, zegt Hammer. Dat de 20 meter brede en 300 meter lange overdekte corridor een band schept, blijkt wel uit het feit dat de kinderafdelingen van het Sophia nu gemakkelijker samenwerken met de volwassen afdelingen van het Erasmus MC. De samenwerking leidde tot de wens de opening van de nieuwe SpoedEisende Hulp (SEH) te vervroegen. De nieuwe SEH heeft één voordeur voor zowel kinderen als volwassenen en komt recht naast de entree van het ziekenhuis te liggen, tussen het Erasmus MC en het Sophia Kinderziekenhuis in. Dat is heel handig, zegt Molenaar. Mensen komen om 3 uur s nachts in paniek naar het ziekenhuis, parkeren bij de hoofdentree en denken: Waar is de eerste hulp eigenlijk? Nou, die zit dus vlak naast de ingang. Het casco staat er al, zegt Van Heel. We hebben de aannemer gevraagd of het sneller kan worden ingericht en afgebouwd. Dat kon. Het is de bedoeling dat de SEH op 2 oktober 2014 in gebruik wordt genomen. Er heerst nu al een geweldige hectiek. Het is een spannende tijd. n Eerste deel in gebruik In 2013 is het eerste deel van de nieuwbouw in gebruik genomen. In deze nieuwe gebouwdelen zijn de staffuncties, de apotheek, de laboratoria en de Centrale Sterilisatie Afdeling gehuisvest. Ook is de eerste polikliniek van de afdelingen fysiotherapie en Revalidatiegeneeskunde Rijndam naar de nieuwbouw verhuisd. Veel ruimte voor diverse ontmoetingen. (Boven) Passage tussen parkeergarage en nieuwbouw. (Onder) Ingang Wytemaweg. FMT Gezondheidszorg 17
HUISVESTING O 2 gebouw is staaltje van flexibiliteit in technologie O 2 maakt deel uit van de vernieuwde campus van VU en VUmc op de Amsterdamse Zuidas. Het is het eerste academische gebouw in Nederland dat op onderzoeksthema wordt gebouwd. In het gebouw gaan vanaf 2015 zo n 750 onderzoekers van VU, VUmc en de Universiteit van Amsterdam (UvA) samenwerken aan belangrijke maatschappelijke vraagstukken binnen het domein Human Health & Life Sciences. Het gebouw, dat komt tussen de poli van het ziekenhuis en het gebouw van ACTA, is niet alleen architectonisch bijzonder. Vanuit het oogpunt van techniek is het een duurzaam en toekomstbestendig gebouw. Erik Schipper van J.P. van Eesteren legt uit waarom. Door: Frank van Wijck In nauwe afstemming met de opdrachtgever is gekozen voor een geïntegreerde planning. Tussen het accepteren van de opdracht en de start van de bouwwerkzaamheden lag slechts drie maanden. Dit komt doordat het gebouw wordt opgetrokken bovenop de al bestaande parkeergarage. Er was dus geen tijd meer gemoeid met het leggen van een fundering. En drie maanden alleen al is kort tijd om alle materialen te bestellen en geleverd te krijgen, zegt Erik Schipper van de bouwcombinatie. Bovendien had de opdrachtgever al wel heel nauwkeurig het bestek omschreven, maar moesten wij als uitvoerders nog wel de werktekeningen maken voor de installatietechniek, de bouwtechniek en de constructie. Best bijzonder, leveranciers en onderaannemers contracteren, werktekeningen maken en materialen onder andere prefab beton en de staalconstructie produceren in slechts drie maanden. Ook de bouwtijd is met twee jaar tamelijk krap. Zeker als je bedenkt dat volgens het bestek na veertien maanden de eerste verdieping volledig gereed moest zijn, zegt Schipper. Dit was nodig om Wesemann, dat de laboratoria gaat bouwen, dan al op die verdieping het meubilair met de daarbij horende installaties moest kunnen aanbrengen. Maar we zitten nog steeds volledig op schema. Het feit dat wij als één partij integraal optrekken Van Eesteren voor de bouw, Wolter & Dros voor de werktuigbouwkunde en Croon voor de elektrotechnische installaties is hierin van doorslaggevend belang. De kosten voor de totstandkoming van dit gebouw zitten bijna voor de helft in de techniek. Als je daarin efficiënt wilt werken, moet je denken in termen van projectbelangen en voorkomen dat partijen ieder op basis van hun eigen agenda aan het werk gaan. Dit project is daarom bij uitstek geschikt om integraal uit te voeren. Toekomstbestendig Het labgebouw O 2 is in technisch opzicht nogal bijzonder. Niet alleen omdat er zoveel hoogwaardige laboratoriumtechnologie in wordt ondergebracht wat op zich al de nodige technische eisen aan een gebouw stelt maar de opdrachtgevers hadden ook nog een eis: Als de onderzoeksdoelstellingen in de loop der jaren veranderen, moeten de laboratoriumfaciliteiten probleemloos aan die veranderende eisen kunnen worden aangepast. Schipper: Dit vraagt om een gebouw waarin ook tijdens de gebruiksfase nog heel flexibel zaken Het atrium in aanbouw. 18 FMT Gezondheidszorg
Voor de gevel is gebruikgemaakt van Click-Brick bakstenen, die droog, dus zonder specie, worden gestapeld. In Nederland is dit voor een gebouw van deze hoogte, zestig meter, nog niet eerder gedaan. Op de eerste, vijfde en tiende verdieping is gebruik gemaakt van bollenplaatvloeren. Schipper: Dit heeft te maken met gewichtsbesparing. Het gebouw moet immers bovenop de al bestaande parkeergarage worden gebouwd. Daarom is direct boven de parkeergarage ook gebruik gemaakt van V-kolommen, voor belastingsoverdracht naar de kolommen die in de bouw van die parkeergarage zijn toegepast. Op de bovenste verdiepingen van het gebouw is er een donutvormig gat, wat ervoor zorgt dat het daglicht tot aan de begane grond in het gebouw kan komen. Hiervoor is de zesde verdieping voorzien van een glasatriumdak. Tussen de vijfde en tiende verdieping bevindt zich een open deel in het gebouw. Dit betekent dat we onder de tiende verdieping een hangende werkvloer moesten creëren, vertelt Schipper. Hiervoor hebben we gebruik gemaakt van hangstaven die door de tiende verdieping heen lopen en waaraan de werkvloer, bestaand uit steigermateriaal, is bevestigd. Op deze manier konden we tegelijkertijd werkzaamheden verrichten, zowel direct onder de tiende verdieping als op de vijfde. kunnen worden aangepast. Daarom is gekozen voor een stramien van 3,60 meter, waarop ook de installatie is aangepast. Het is dus altijd mogelijk nog te schuiven als de situatie daarom vraagt. De casco-installatie is bijvoorbeeld per stramien van 3.60 meter zo ingericht dat de ventilatie in elk laboratorium op elke verdieping op te schalen is naar het twintigvoudige, als de laboratoriuminrichting denk ook aan zuur- en LAFkasten daarom vraagt. Dit maakt de plaatsing en inrichting van laboratoria optimaal flexibel. Ook zijn alle verdiepingen met betrekking tot de elektrotechnische installatie voorzien van railkokers. Hierdoor kan de gebruiker flexibeler apparaten in de laboratoria aansluiten zonder dat de casco-installatie moet worden aangepast. Bijzondere bouwelementen Een bijzonder bouwstaaltje was de plaatsing van de Mikadokolommen die het gebouw zijn bijzondere aanzien geven. Schipper: Die kolommen staan schuin en dit betekent dat we deze kolommen niet zomaar konden plaatsen. Voor het aanbrengen hiervan hebben we een stappenplan opgezet. Het is een behoorlijke puzzel geweest om te zorgen dat er elke keer aan het einde van de dag een stabiele constructie stond. We hebben ze stuk voor stuk met een torenkraan en een driehonderd tons mobiele kraan aangebracht. De ene dag stond zo n kolom om 15.00 uur op zijn plaats en was de constructie stabiel, de andere dag waren we tot s avonds laat bezig. Acht weken De geplande oplevering van het pand is eind februari 2015. Het gebouw is dan feitelijk al acht weken klaar, maar die acht weken hebben de bouwers toch nog nodig. Schipper legt uit waarom: We testen dan alle onderdelen van het totale gebouw. Uiteraard zijn tijdens de bouw al diverse testen uitgevoerd, maar als het hele gebouw met alle installaties gereed is, willen we ook nog testen of alles in onderlinge samenhang volledig werkt zoals bedoeld is zodat het project gebruikklaar kan worden opgeleverd. Op basis van onze ervaring die we bij andere projecten hebben opgedaan, hebben we hiervoor een protocol ontwikkeld en weten we dat dit acht weken vergt. n Mikadokolommen. FMT Gezondheidszorg 19
HUISVESTING Labgebouw O 2: over alles is nagedacht In het labgebouw O 2 is niets aan het toeval overgelaten. Duurzaamheid, flexibiliteit, ontmoeting: over alles is nagedacht en alle elementen in en aan het gebouw zijn zo opgezet en ingericht dat ze dit alles optimaal faciliteren. Ook na de ingebruikname blijft de flexibiliteit in de toepassing van het gebouw de norm. Door: F. van Wijck Bovenop de bestaande parkeergarage wordt een laboratoriumgebouw neergezet waarin in 2015 fundamenteel en toegepast onderzoek zal plaatsvinden. Die samenvoeging van al dit onderzoek in één gebouw, maakt het veel eenvoudiger voor onderzoekers om bij elkaar binnen te lopen en informatie te delen, zegt bouwdirecteur John van Houten. Vakoverstijgende ontmoeting is in de opzet van het gebouw dan ook een kernbegrip. Het gebouw zal geen vaste werkplekken kennen, maar in ruil daarvoor wordt er alles aan gedaan om ontmoeting te faciliteren. Ook de onderwijsfaciliteiten die in het gebouw worden ondergebracht grotendeels op de begane grond zullen door de toepassing van veel glas een heel flexibel karakter krijgen. Efficiencyverbetering Behalve dat het gebouw ontmoeting tussen wetenschappers moet faciliteren, was er ook een efficiencyreden om het te bouwen. Nu staan op diverse locaties in de stad laboratoria van de deelnemende partijen en samenvoeging daarvan op één locatie is veel efficiënter. Sommige van die gebouwen zijn verouderd en aanpassing ervan zou veel geld vergen, vertelt Van Houten. Bovendien werken die locaties deels met oudere en energieverslindende apparatuur. Samenvoeging levert een aanzienlijke ruimtereductie op en is een logisch moment om te investeren in nieuwe en energiezuinige apparatuur. We hebben dus een zorgvuldige demarcatielijst opgesteld: oudere apparatuur wordt direct vervangen door state-ofthe-art nieuwe. De zuurkasten bijvoorbeeld zijn allemaal nieuw, en beschikken over automatische raambediening en faciliteiten voor energiebesparing. Standaardisatie Standaardisatie staat in het nieuwe gebouw hoog in het vaandel. Het wordt een gebouw met een uitgebreid centraal voorzieningenniveau, legt Van Houten uit. De kelder, de nu al bestaande parkeergarage dus, wordt tevens de ruimte waarin centrale technische voorzieningen worden ondergebracht en waarin ook alle min-80 vriezers komen te staan. Het MLIII-lab krijgt een hotelfunctie: wetenschappers die hierin willen werken, kunnen er ruimte in boeken. Die hotelfunctie wordt centraal beheerd, zodat het lab altijd optimaal benut wordt. De centralisatiegedachte wordt ook doorgevoerd voor de spoelkeukens, de klimaatkamers en de apparaatkamers. De standaardisatie is ook terug te vinden in de vaste stramienmaten die in het gebouw worden toegepast. Voor alle labs wordt een stramienmaat van 3.60 meter gehanteerd, zodat daar binnen alle Krachtenbundeling De bouw van O 2, het nieuwe labgebouw van de VU, is volop in gang. O 2 maakt deel uit van de vernieuwde campus van VU en VUmc op de Amsterdamse Zuidas. Het O 2 gebouw maakt vakgebiedoverstijgende wetenschappelijke ontmoeting mogelijk. In 2016 zullen hier de VU, de UvA en het VUmc hun krachten bundelen in onderzoek naar belangrijke maatschappelijke vraagstukken binnen het domein van Human Health & Life Science..De indeling op onderzoeksthema in plaats van op discipline, is uniek in Nederland., Ook de samenwerking tussen de verschillende universiteiten is bijzonder. In O 2 zal toegepast bètamedisch onderzoek gedaan worden dat zowel maatschappelijk relevant is als interessant voor het bedrijfsleven. In het samenbrengen van onderzoekers van verschillende disciplines en verschillende onderzoeksinstellingen zit de sleutel tot het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken. Die samenwerking maakt ook dat het gebouw heel flexibel en duurzaam moet zijn om verandering in gebruikte kunnen accommoderen. Samenwerking is er ook in ontwerp en bouw: Het bouw wordt gerealiseerd samen met partners, ontwerpers en bouwers. Het O 2 gebouw is ontworpen door EGM Architecten en wordt in opdracht van de VU gerealiseerd door bouwcombinatie J.P. van Eesteren,Wolter & Dros en Croon Elektrotechniek v.o.f. Parallel aan de afbouw worden de laboratoria ingericht door Wesemann. 20 FMT Gezondheidszorg