Handreiking voor advies & voorlichting aan studenten STUDENT & FINANCIËN NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING
Colofon Aan deze uitgave hebben meegewerkt: Minou van der Werf Robin Stoof Gea Schonewille Geert-Jan van der Veen Digitale uitgave, september 2017 Nibud, Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting, Utrecht Tekstwerk en redactie: Paula van Gemen, tekstmodel.nl Vormgeving, fotografie & opmaak: PUUR Publishers Utrecht, puurpublishers.nl Deze handreiking is ontwikkeld door het Nibud en (financieel) mede mogelijk gemaakt door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en ING. Deze handreiking hebben we zeer zorgvuldig samengesteld. Toch kunnen er fouten of onvolledigheden in voorkomen. Hiervoor neemt het Nibud geen aansprakelijkheid. Niets uit deze uitgave mag u reproduceren zonder schriftelijke toestemming van het Nibud. Het gaat hierbij om druk, film, fotokopie of andere manieren. 2 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Handreiking STUDENT & FINANCIËN 3
Inhoud Inleiding... 6 Hoofdstuk 1 De inkomsten van de student... 9 Waar komt het geld vandaan?... 10 De basisbeurs onder het oude stelsel... 10 De student weet welke toeslagen er zijn... 11 Studenten en belastingaangifte... 12 Hoofdstuk 2 De uitgaven van de student... 13 Studenten onderschatten de maandelijkse uitgaven... 14 Wat zijn de uitgaven van een student?... 14 Studenten met een schuld geven meer uit... 16 Wat betalen ouders tijdens de studietijd?... 18 De hoogte van de maandelijkse bijdrage... 18 Hoofdstuk 3 De schulden van de student... 21 Wat voor schulden hebben studenten? En hoe hoog zijn die schulden?... 22 Schulden nemen toe met de leeftijd... 23 Wanneer moeten we ons zorgen maken?... 23 Hoofdstuk 4 Het leengedrag van de student... 25 Waarom lenen studenten bij DUO?... 26 Lenen om te sparen... 26 Hoe bepaalt de student het leenbedrag?... 27 Waarom lenen studenten niet?... 28 4 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Hoofdstuk 5 Wat de student weet van het studiefinancieringsstelsel... 29 Onbekendheid met renteregels studieschulden... 30 Een meerderheid weet dat de studieschuld consequenties heeft voor de hypotheek... 31 Welke vragen heeft de student over de veranderingen?... 31 Begrotingsformulier voor de student... 32 Tot slot... 34 5
Inleiding Een woord vooraf De studietijd is een tijd waarin veel verandert voor jongeren. Ze volgen een andere opleiding, komen in een nieuwe omgeving terecht en worden steeds zelfstandiger. Ook op financieel gebied. Ze krijgen te maken met nieuwe kosten en allerlei belangrijke beslissingen met financiële consequenties. Het nieuwe studiefinancieringsstelsel (het studievoorschot) vraagt van jongeren dat ze over bepaalde financiële vaardigheden beschikken. Lenen voor de studie is een belangrijk thema voor studenten. Ze moeten verantwoorde financiële keuzes kunnen maken en consequenties voor de lange termijn kunnen overzien. Zodat zij inkomsten en uitgaven op de korte en lange termijn in balans weten te houden. Waarom deze handreiking? Het doel van deze handreiking is een onafhankelijk en actueel beeld te geven van relevante informatie over de financiële zelfredzaamheid van hbo- en wo-studenten. De handreiking dient als onderbouwing, motivatie en verantwoording voor aanbevelingen en (online) voorlichting aan studenten en hun ouders. De handreiking geeft het meest actuele inzicht in de financiële situatie van hbo- en wo-studenten op dit moment. Voor wie is de handreiking bedoeld? Dit document is bedoeld voor organisaties die hbo- en wo-studenten ondersteunen bij hun financiële zelfredzaamheid. Nu en in de toekomst. Concreet gaat het hierbij om: decanen die studenten begeleiden en adviseren; maatschappelijk en financieel dienstverleners; beleidsmedewerkers; DUO. Hoe is deze handreiking tot stand gekomen? Om deze handreiking te schrijven hebben we gebruik gemaakt van het Studentenonderzoek 2017; achtergrondstudie bij de handreiking Student en Financiën. Dit onderzoek is in mei en juni 2017 uitgevoerd. De ene helft van de studenten in dit onderzoek valt onder het studievoorschot en de andere helft onder het oude studiefinancieringsstelsel. 6 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Leeswijzer In de handreiking krijgt u onder andere antwoord op de volgende vragen: Wat zijn de inkomsten en uitgaven van hbo- en wo-studenten? Op welke manieren lenen studenten? En wat voor schulden hebben ze? Hoe bekend zijn studenten met de regels van het studiefinancieringsstelsel? In elk hoofdstuk geven we praktische tips over hoe u het gesprek aan kunt gaan met studenten. Ook verwijzen we naar informatie en rekenmodules waarmee studenten zelf aan de slag kunnen. Meer weten? Wilt u meer weten over de financiële situatie van de student? Dan raden wij u aan het hele Studentenonderzoek 2017 te lezen. U kunt dit vinden op het beroepsmatige gedeelte van de website van het Nibud. De visie van het Nibud over de financiële zelfredzaamheid en de financiële situatie van hbo- en wo-studenten anno 2017 vindt u terug in ditzelfde Studentenonderzoek 2017. In deze visie zijn de financiële situatie en het financiële gedrag van studenten getoetst aan de Nibud-competenties voor omgaan met geld. Meer over deze competenties vindt u op de website van het Nibud en in het Studentenonderzoek zelf. Let op! Deze handreiking laat zien hoe de financiële situatie van studenten is in mei/juni 2017. Circa de helft van de studenten valt op dat moment onder het studievoorschot en de helft onder het oude studiefinancieringsstelsel. Studenten onder het studievoorschot zijn nu vooral nog de jongere studenten en studenten onder het oude studiefinancieringsstelsel de oudere studenten. 7
Het studiefinancieringsstelsel Wat is het verschil tussen het studievoorschot en het oude studiefinancieringsstelsel voor hbo- en wo-studenten? Wat zijn de belangrijkste verschillen? Welke studenten vallen onder het studievoorschot? Welke studenten vallen onder het oude studiefinancieringsstelsel? In het studievoorschot ontvangen studenten geen basisbeurs. Studenten in het studievoorschot mogen meer lenen bij DUO. Daarnaast is de maximale aanvullende beurs die studenten kunnen ontvangen in het studievoorschot hoger. De studieschuld mag bij het studievoorschot na de studie in maximaal 35 jaar worden afgelost. In het oude studiefinancieringsstelsel is dit maximaal 15 jaar. In het studievoorschot is er geen bijverdiengrens: studenten mogen onbeperkt bijverdienen. In het oude studiefinancieringsstelsel mogen studenten maximaal 14.215,75 (2017) bijverdienen. Studenten die: In of na 2015-2016 met hun hbo- of woopleiding zijn gestart; Een bachelor hebben afgerond en in of na augustus 2015 aan hun master zijn begonnen; Een mbo-opleiding hebben afgerond en in of na augustus 2015 zijn gestart met een hbo-opleiding. Studenten die: Vóór het studiejaar 2015-2016 zijn begonnen aan een hbo- of wo-opleiding; Vóór het studiejaar 2015-2016 zijn begonnen aan een hbo- of wo-opleiding en tussentijds zijn gestopt. Als ze daarna hun studie weer hebben opgepakt (en nog voldoen aan de geldende voorwaarden), vallen ze onder het oude stelsel; Vóór het studiejaar 2015-2016 zijn begonnen aan een hbo- of wo-opleiding en in het studiejaar 2015-2016 zijn gestart aan een andere bacheloropleiding. 8
De inkomsten van de student Een student heeft gemiddeld 919 euro per maand te besteden. De inkomsten van een uitwonende student zijn gemiddeld 1.116 euro per maand. De inkomsten van een thuiswonende student zijn gemiddeld 641 euro per maand.
Waar komt het geld vandaan? Studiefinanciering is de belangrijkste inkomstenbron voor studenten. Bij de term studiefinanciering wordt vaak alleen gedacht aan de basisbeurs. Studiefinanciering bestaat echter uit vijf verschillende onderdelen: basisbeurs (alleen voor studenten in het oude studiefinancieringsstelsel), aanvullende beurs, rentedragende lening, collegegeldkrediet en het studentenreisproduct. Bijna alle studenten krijgen dus studiefinanciering: 37 procent ontvangt de basisbeurs; 32 procent ontvangt een aanvullende beurs; 55 procent heeft een rentedragende lening; 23 procent maakt gebruik van het collegegeldkrediet; 82 procent ontvangt het studentenreisproduct. HOEVEEL STUDENTEN KRIJGEN DIT? HOEVEEL KRIJGEN ZE? Geld ouders 58% 165 Studiefinanciering 94% 559 Bijbaan 70% 409 Teruggaaf belastingaangifte 61% 33 Overige inkomsten 91% 161 Bron: Studentenonderzoek 2017 Studenten werken gemiddeld 17 uur per week. Ze hebben een bijbaan, een betaalde stage of allebei. Hbo-studenten werken 19 uur per week, wo-studenten 14 uur per week. Dit verschil in aantal uren komt vooral doordat hbo ers vaker stage lopen voor hun opleiding. 10 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Verschillen tussen stelsels in het gebruik in inkomsten In het studievoorschot hebben studenten geen recht op de basisbeurs. Hierdoor zijn de inkomsten van studenten in het studievoorschot anders dan de inkomsten van studenten in het oude studiefinancieringsstelsel. Dit zijn de verschillen: Studenten in het studievoorschot ontvangen vaker geld van hun ouders: 63 procent tegen 53 procent van de studenten in het oude studiefinancieringsstelsel. De hoogte van het bedrag dat ze van hun ouders krijgen, verschilt niet tussen de stelsels. Studenten in het studievoorschot lenen vaker en meer bij DUO. 63 procent van de studenten in het studievoorschot heeft een rentedragende lening. Gemiddeld lenen ze 512 euro per maand. 46 procent van de studenten in het oude studiefinancieringsstelsel heeft een rentedragende lening bij DUO. Zij lenen gemiddeld 464 euro per maand. Studenten in het studievoorschot maken vaker gebruik van het collegegeldkrediet: 27 procent tegen 20 procent van de studenten in het oude studiefinancieringsstelsel. Het bedrag dat ze aan collegegeldkrediet ontvangen, is niet verschillend. De student weet welke toeslagen er zijn De 18-plussers zijn goed op de hoogte van de mogelijkheid van toeslagen: 87 procent ontvangt zorgtoeslag; 32 procent van de uitwonende studenten ontvangt huurtoeslag. Studenten die geen zorgtoeslag of huurtoeslag ontvangen, komen daar meestal ook niet voor in aanmerking. De meeste studenten hebben geen recht op huurtoeslag omdat ze op kamers wonen. Slechts 5 procent van de studenten is onwetend over het feit dat ze zorgtoeslag kunnen krijgen. Ze weten niet dat zorgtoeslag bestaat, denken dat ze het niet kunnen aanvragen omdat ze nog thuis wonen, of dat ze het niet kunnen aanvragen omdat hun ouders de zorgverzekering betalen. Weetje 56 procent van de eerste- en tweedejaarsstudenten woont thuis. In 2015 was dit 39 procent. 40 procent van de thuiswonende studenten geeft aan dat het financieel niet mogelijk is om op zichzelf te gaan wonen. De inkomsten van de student 11
Advies Wijs studenten op de zorgtoeslag Het is positief dat zoveel studenten weten dat er zorgtoeslag bestaat. Dat willen we graag zo houden. Blijf studenten daarom wijzen op de mogelijkheid van zorgtoeslag. Zo laten ze tenminste geen 88 euro per maand liggen. Voor studenten is dat een belangrijke bron van inkomsten. Let op! Zijn de inkomsten van een student hoger dan 20.000 euro per jaar? Dan heeft hij geen recht meer op het maximale bedrag aan zorgtoeslag. Het is verstandig om wijzigingen in het inkomen meteen door te geven aan de Belastingdienst. Wijs studenten hierop. Veranderingen geeft de student door via toeslagen.nl. Studenten en belastingaangifte 61 procent van alle studenten heeft belastingaangifte over 2016 gedaan. De helft van de studenten die de aangifte hebben opgestuurd, krijgt minder dan 270 euro terug. De andere helft krijgt meer dan 270 euro. 5 procent van de studenten met een bijbaan deed geen aangifte uit onwetendheid. Zij wisten niet dat ze aangifte konden doen. Of ze dachten dat zij dat niet konden doen omdat ze jonger waren dan 18 jaar. Advies Adviseer studenten om belastingaangifte te doen Blijft u studenten er vooral op attenderen dat ze altijd belastingaangifte kunnen doen. Pas als een student de aangifte heeft ingevuld, weet hij of hij geld terugkrijgt. En veel studenten krijgen geld terug. Daarnaast is het een goede oefening voor later. Want in de toekomst moet de student ook altijd belastingaangifte doen. Weetje In vergelijking met 2015 is het inkomen van de studenten sterk gestegen. De gemiddelde inkomsten bedroegen toen 768 euro in vergelijking met 919 euro in 2017. Studenten ontvangen - ondanks het wegvallen van de basisbeurs - meer studiefinanciering, verdienen meer geld met hun bijbaan en hebben meer inkomen uit overige inkomsten. 12 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
De uitgaven van de student Uit het Studentenonderzoek 2017 blijkt dat studenten gemiddeld 867 euro uitgeven per maand. Vanzelfsprekend geven uitwonenden meer uit dan thuiswonenden: uitwonenden: gemiddeld 1.082 euro per maand; thuiswonenden: gemiddeld 577 euro per maand.
Studenten onderschatten de maandelijkse uitgaven Studenten schatten de maandelijkse uitgaven lager in dan de uitgaven in werkelijkheid zijn. Dat is niet vreemd, want niet alle uitgaven komen maandelijks terug en kleinere uitgaven, zoals het kopen van lunch of koffie, worden vaak vergeten of onderschat. INSCHATTING DE PRAKTIJK VERSCHIL Thuiswonende student 353 577 224 Uitwonende student 825 1.082 257 Bron: Studentenonderzoek 2017 Wat zijn de uitgaven van een student? Wat geeft een uitwonende student per maand uit aan verschillende uitgavenposten? En wat geeft een thuiswonende student uit aan vervoer, kleding en schoenen en vrijetijdsuitgaven? U leest het in deze tabel. UITGAVEN HBO EN WO UITGAVEN THUIS- WONEND UIT- WONEND GEMIDDELD Huur (inclusief energie, water, televisie en internet) 417 417 Kostgeld 148 148 Zorgverzekering 109 106 107 Overige verzekeringen (bijv. aansprakelijkheidsverzekering, inboedelverzekering, reisverzekering) 21 15 16 Telefoon 24 26 25 Contributies en abonnementen (bijv. voor studie- of studentenvereniging, sport, krant/tijdschrift, muziek) 27 28 28 Collegegeld* 197 191 193 Studiekosten (bijv. studieboeken en benodigheden voor de studie) 74 58 64 Vervoer (fiets, scooter, auto, ov) 90 63 73 Kleding en schoenen 56 47 51 Vrijetijdsuitgaven (uitgaan, uit eten, hobby s, dagje weg, vakantie) 151 146 148 Grote aankopen (bijv. laptop, apparaten, meubels) 71 95 85 Voeding 36 181 128 Persoonlijke verzorging (bijv. kapper, tandpasta, shampoo, makeup, gel, aftershave) 31 27 29 Diversen (bijv. cadeaus, accessoires, sigaretten, goede doelen etc) 40 48 45 * In deze tabel is het collegegeld weergegeven dat de studenten zelf aangeven te betalen. Het wettelijke collegegeld bedraagt in 2017/2018 2.006 ( 167,17 per maand). Bron: Nibud (Studentenonderzoek, 2017) 14 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Let op! Als u alle uitgavenposten uit dit overzicht bij elkaar optelt, krijgt u niet een gemiddeld kostenplaatje per student per maand. De totale uitgaven zouden dan veel hoger zijn dan daadwerkelijk het geval is. Dit komt omdat niet elke student geld uitgeeft aan elke uitgavenpost. Studenten die de uitgavenpost niet hebben, worden niet meegenomen in het gemiddelde bedrag. Zo betaalt slechts 8 procent van de thuiswonende studenten kostgeld. Degenen die dat betalen, betalen gemiddeld 148 euro per maand. Advies Stel specifieke vragen over uitgaven Vraag specifiek aan een student hoe hoog een bepaalde uitgave is. Vraag bijvoorbeeld niet: Hoeveel geef jij in totaal per maand uit? Beter is: Hoeveel betaal jij aan huur? Wat betaal je per maand voor je mobiele telefoon? Weet jij hoeveel je collegegeld, je zorgverzekering en studieboeken kosten? En hoeveel denk je dat je elke maand kwijt bent aan de boodschappen, eten, drinken en schoonmaakartikelen? Hoe gerichter u doorvraagt, hoe beter een student de kosten kan inschatten. De uitgaven van de student 15
Advies Help studenten bij het maken van een begroting De tabel op pagina 14 met gemiddelden is een handig hulpmiddel. Het geeft studenten een idee wat anderen gemiddeld uitgeven aan een bepaalde uitgavenpost. Zo kunnen ze zien waar zij zelf relatief veel of weinig aan uitgeven. Ook kunt u studenten wijzen op de Rekenhulp Studiefinanciering van DUO. Deze staat op duo.nl. In deze rekenhulp vult de student zijn inkomsten en uitgaven in. Bij iedere inkomstenbron en uitgavenpost kan de student onder het bolletje met informatie ook zien wat andere studenten hier gemiddeld aan uitgeven. Zo kunnen ze zich direct vergelijken met anderen. Advies Informeer studenten over het nut van een inboedelverzekering Uit het Studentenonderzoek blijkt dat 35 procent van de uitwonende studenten geen inboedelverzekering heeft. Natuurlijk is het aan de student om deze verzekering wel of niet af te sluiten. Toch kan het handig zijn de student te laten weten wat het nut en de voordelen zijn van zo n verzekering als hij op zichzelf gaat wonen. En wat de gevolgen kunnen zijn als hij géén inboedelverzekering heeft. Is de student goed geïnformeerd, dan kan hij een weloverwogen beslissing nemen. Studenten met een schuld geven meer uit Heeft een student een studieschuld, lening, betalingsachterstand of roodstand? Dan geeft hij meer uit dan een student zonder schulden. GEMIDDELDE UITGAVEN PER MAAND Geen schuld 647 Studieschuld bij DUO 944 Lening 1.011 Betalingsachterstand en/of roodstand 1.082 Bron: Studentenonderzoek 2017 16 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
De student met een lening (excl. lening bij DUO), betalingsachterstand of roodstand geeft meer geld uit aan deze uitgavenposten: huur (voor uitwonenden); zorgverzekering; overige verzekeringen; telefoon; contributies en abonnementen; vrijetijdsuitgaven; persoonlijke verzorging; diversen: cadeaus, accessoires, sigaretten, goede doelen, etc. Advies Wijs studenten op manieren om te besparen Waar kan een student op besparen? Niet op alles. Een student is blij als hij een kamer gevonden heeft en dus kan hij moeilijk beknibbelen op de huur. Ook heeft de student geen invloed op de hoogte van het collegegeld. Toch zijn er uitgavenposten waar de student wel op kan besparen. Denk bijvoorbeeld aan: Een goedkoper telefoonabonnement. De student kan kiezen voor een andere provider of een kleinere bel- of internetbundel. En sim-only is voordeliger dan een abonnement met telefoon. Vaker studieboeken tweedehands kopen. Of boeken delen met studiegenoten. Kiezen voor goedkopere merken voor bijvoorbeeld kleding en voeding. Dit zijn slechts enkele voorbeelden. In de Geldwijzer Studenten van het Nibud leest u welke besparingsmogelijkheden er nog meer zijn voor studenten. De uitgaven van de student 17
Wat betalen ouders tijdens de studietijd? Een meerderheid van de ouders geeft een financiële bijdrage aan het studerende kind. Meestal maandelijks. Daarnaast betalen veel ouders ook nog mee aan de uitgaven. Ouders betalen bijvoorbeeld vaak het collegegeld en de zorgverzekering. De mobiele telefoon, de huur en studiespullen worden vaak door de studenten zelf betaald. In onderstaande tabel ziet u aan welke kostenposten ouders meebetalen. IK BETAAL ALLES MIJN OUDERS EN IK BETALEN SAMEN MIJN OUDERS BETALEN ALLES Huur kamer-woning (inclusief gas-water-elektra) 80% 9% 8% Zorgverzekering 56% 9% 34% Mobiele telefoon 77% 7% 15% Collegegeld 51% 10% 39% Studieboeken 62% 16% 20% Studiespullen 76% 14% 9% Bron: Studentenonderzoek 2017 Geven ouders een financiële bijdrage aan hun studerende kind? Dan betalen ze ook vaker collegegeld en zorgverzekering voor hun kind, zoals blijkt uit onderstaande tabel. WEL MAANDELIJKSE BIJDRAGE GEEN MAANDELIJKSE BIJDRAGE Collegegeld 50% 23% Zorgverzekering 45% 19% Bron: Studentenonderzoek 2017 De hoogte van de maandelijkse bijdrage De hoogte van de maandelijkse bijdrage die studenten van hun ouders krijgen is wisselend. Het verschilt voornamelijk tussen thuis- en uitwonende studenten. Uitwonende studenten krijgen gemiddeld 216 euro per maand van hun ouders en thuiswonende studenten 82 euro per maand. 18 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Aanbeveling van het Nibud Laat student zoveel mogelijk zelf betalen De student zoveel mogelijk zelf laten betalen: dat raadt het Nibud ouders aan. Zo leert een student met vaste lasten om te gaan. En met financiële verantwoordelijkheden. Wil een ouder bijvoorbeeld de zorgverzekering of het telefoonabonnement vergoeden, dan is het verstandiger om de maandelijkse bijdrage te verhogen. Het kind kan dan zelf de kosten betalen. Weetje Uit het Studentenonderzoek 2017 blijkt dat 86 procent van de studenten spaart. Gemiddeld sparen zij 146 euro per maand. De uitgaven van de student 19
Advies Meer geld dan nodig? Maak het niet op, maar spaar Uit het onderzoek blijkt dat studenten die sparen minder vaak betalingsachterstanden hebben of rood staan, makkelijker kunnen rondkomen en minder vaak geld tekort komen dan studenten die niet sparen. Bovendien heeft een student met spaargeld geld achter de hand voor momenten dat hij grote uitgaven moet doen. Forse uitgaven waar veel studenten tijdens de studietijd mee te maken kunnen hebben zijn: rijlessen; op kamers gaan; studeren of stage lopen in het buitenland. Natuurlijk is het lastig om veel te sparen tijdens de studententijd. Toch zijn er momenten waarop een student meer geld heeft, bijvoorbeeld als hij: geld terugkrijgt van de belastingaangifte; meer gewerkt heeft in de vakantieperiode; geld krijgt voor zijn verjaardag. Let op! Uit het onderzoek blijkt ook dat veel studenten (een gedeelte van) hun lening gebruiken om van te sparen. Hier kleven echter een aantal risico s aan. Op pagina 26 wordt hier verder op ingegaan. Weetje 76 Procent van de studenten is in het afgelopen jaar op vakantie geweest. Gemiddeld was de student daar 996 euro aan kwijt. Weetje Bijna de helft van de studenten deed in het afgelopen jaar een grote aankoop. Bijvoorbeeld elektrische apparaten en meubels. De totale kosten van deze aankopen waren gemiddeld in een jaar 1.020 euro. 20 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
De schulden van de student Een kwart van de studenten heeft geen enkele vorm van schuld of lening. Zij hebben dus ook geen studieschuld. Daarnaast heeft: 73 procent een studieschuld; 16 procent een (in)formele lening of heeft iets of afbetaling gekocht; 17 procent een betalingsachterstand of roodstand.
Wat voor schulden hebben studenten? En hoe hoog zijn die schulden? In deze tabel ziet u om wat voor soort schulden het gaat. En hoe hoog het bedrag van die schuld is. In het totaal heeft 21 procent van de studenten naast zijn studieschuld nog een andere lening of schuld. % GEMIDDELD BEDRAG Studieschuld 73 5.000-10.000 Lening (excl. DUO lening) - Informele lening 9 250-500 - Formele lening 2 * - Op afbetaling gekocht 7 200 Betalingsachterstand of roodstand - Betalingsachterstand 15 100-250 - Roodstand 6 400 * Omdat slechts een kleine groep studenten een formele lening heeft, kunnen we geen betrouwbare uitspraken doen over de gemiddelde hoogte hiervan. Advies Help de student roodstand voorkomen Staat een student bijna maandelijks rood? Dan geeft hij meer uit dan hij eigenlijk heeft. Zo helpt u de student om dit te voorkomen: laat hem zijn inkomsten en uitgaven op een rij zetten. kan hij minder uitgeven? kan hij meer gaan verdienen? kan hij meer bij DUO lenen? Een student kan beter (meer) gaan lenen bij DUO dan roodstaan. Informeer dus altijd of een student leent bij DUO als hij continu roodstaat. Of kijk samen wat de maximale mogelijkheden zijn om te lenen bij DUO. 22 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Waar hebben studenten betalingsachterstanden? De top 3 van meest voorkomende betalingsachterstanden: 1. openstaande rekening van een online aankoop; 2. openstaande rekening(en) zorgverzekering; 3. openstaande rekening bij een (online) winkel/postorderbedrijf (bijv. Wehkamp). Schulden nemen toe met de leeftijd STUDENTEN MET STUDIESCHULD STUDENTEN MET ANDERE VORM VAN SCHULD t/m 19 jaar 68% 12% 20-21 jaar 66% 12% 22-23 jaar 77% 14% 24 jaar en ouder 80% 25% Weetje 6 procent van de studenten weet niet hoe hoog zijn studieschuld is. Bron: Studentenonderzoek 2017 Wanneer moeten we ons zorgen maken? 10 procent van alle studenten ervaart een financieel probleem. Studenten met een betalingsachterstand of roodstand geven vaker aan te vinden dat ze een financieel probleem hebben: 34 procent van hen ervaart een financieel probleem. Deze schulden zijn een belangrijk signaal voor een kwetsbare financiële situatie. Studenten ervaren minder vaak een financieel probleem dan in 2015. Toen gaf 17 procent aan dat hij een financieel probleem had. Studenten met een studieschuld gaven toen vaker aan een financieel probleem te ervaren dan studenten zonder studieschuld. Dat is nu niet meer het geval. Door het wegvallen van de basisbeurs is het hebben van een lening noodzakelijker en normaler geworden. Het hebben van een studieschuld is dus geen indicatie (meer) voor het hebben van een financieel kwetsbare situatie. Heeft een student een lening, betalingsachterstand of staat hij rood? Dan heeft hij wel een verhoogd risico. Vergelijk je deze groep studenten met andere studenten, dan hebben ze deze problemen: ze komen vaker geld tekort; een hoog percentage ervaart zelf een financieel probleem: 55 procent. De schulden van de student 23
Advies Onderzoek of de student financieel risico loopt Hoe komt u erachter of de situatie van de student financieel risicovol is? Deze vragen helpen u op weg als u met de student in gesprek gaat: Heb je (naast je studieschuld) andere leningen of schulden? Sta je (bijna) altijd rood? Ervaar je je schulden als last? Maak je je druk of je je schulden kunt afbetalen? Vind je zelf dat je een financieel probleem hebt? Advies 16 procent van de studenten geeft aan behoefte te hebben aan hulp op het gebied van geldzaken. Dit zijn vooral studenten die: hogere uitgaven hebben; moeilijker rondkomen en vaker geld tekort komen; betalingsachterstanden hebben of rood staan. Zorg ervoor dat de student weet waar hij terecht kan als hij financiële vragen of hulp nodig heeft. Let hierbij ook goed op de bewoording: Heb je hulp nodig bij je geldzaken? of Heb je vragen over je geldzaken? spreekt waarschijnlijk meer studenten aan dan Heb je financiële problemen?. Zo blijft de drempel om ook daadwerkelijk hulp te zoeken laag. Weetje 6 op de 10 studenten heeft wel eens hulp gezocht met financiële vragen of problemen. De ouders zijn verreweg de belangrijkste hulpbron als het om geldzaken gaat. 24 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Het leengedrag van de student Gemiddeld 512 euro per maand: dat lenen de studenten die onder het studievoorschot vallen bij DUO. Studenten die onder het oude studiefinancieringsstelsel vallen lenen gemiddeld 464 euro per maand.
Waarom lenen studenten bij DUO? De belangrijkste redenen waarom studenten lenen, verschillen Weetje niet voor studenten in het studievoorschot en studenten in het 15 procent geeft oude studiefinancieringsstelsel. De 3 belangrijkste redenen zijn: expliciet aan dat zij Ik heb een lening nodig voor noodzakelijke/hoge lasten lenen om zich luxe te (60 procent); kunnen veroorloven. Mijn ouders dragen niet of niet voldoende bij (46 procent); Studenten in het oude De leenvoorwaarden bij DUO zijn gunstig (44 procent). studiefinancieringsstelsel geven dit vaker als reden Lenen om te sparen om te lenen dan studenten In het Studentenonderzoek geeft meer dan de helft van de in het studievoorschot: studenten aan (een gedeelte van) hun geleende geld bij DUO te 19 procent tegen sparen. Waarom doen ze dat? 13 procent. 15 procent spaart het geleende geld of een deel van het geleende geld om een huis te kopen. 43 procent spaart het geleende geld of een deel van het geleende geld om na de studie geld achter de hand te hebben. 39 procent spaart het geleende geld omdat de rente op de lening zo laag is. Advies Ga niet lenen om te sparen: een schuld blijft een schuld, ook bij DUO Het is soms verleidelijk voor studenten om bij DUO meer te lenen dan nodig is en vervolgens het (extra) geleende bedrag op een spaarrekening te zetten. Bijvoorbeeld als de spaarrente hoger is dan de rente die de student betaalt voor zijn lening bij DUO. Slim bedacht, maar er kleven ook belangrijke risico s aan die dit mogelijke voordeel teniet kunnen doen: Mensen overschatten zichzelf, ook studenten. De kans is groot dat de student in de verleiding komt het extra (geleende) geld toch uit te geven in plaats van op een spaarrekening te zetten. Die kans is groter dan de student zelf van tevoren inschat. Met als gevolg dat de student toch meer uitgeeft dan hij eigenlijk nodig heeft en zo een grotere schuld opbouwt dan noodzakelijk is. Een studieschuld is een financiële verplichting waar een student na zijn studie nog heel lang aan vastzit, maximaal 35 jaar. In die tijd kan er van alles veranderen, waaronder het inkomen van de oud-student en de rente. De hoogte van de studieschuld is van invloed op wat een student maximaal aan hypotheek kan krijgen. Hoe hoger de schuld, hoe lager de maximale hypotheek. 26 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Hoe bepaalt de student het leenbedrag? Uit het Studentenonderzoek 2017 blijkt dat studenten op deze manier de hoogte van het leenbedrag bij DUO vaststellen: 35 procent bedenkt welk bedrag ongeveer nodig zou zijn om maandelijks mee rond te komen en leent dat bedrag; 31 procent neemt het maximale leenbedrag als uitgangspunt; 22 procent rekent precies uit hoeveel geld ze tekort komen per maand en leent dat. Studenten in het studievoorschot lijken bij het afsluiten van een lening bij DUO een bewustere afweging te maken over de hoogte van het bedrag. Zij berekenen vaker dan studenten in het oude stelsel precies hoeveel ze per maand tekortkomen. 27 procent zegt het precies uitgerekend te hebben, tegen 16 procent van de studenten in het oude studiefinancieringsstelsel. Ze nemen het maximale bedrag ook minder vaak als uitgangspunt voor hun lening: 28 procent tegen 35 procent van de studenten in het oude studiefinancieringsstelsel. Advies Help studenten met de keuze hoeveel ze moeten lenen In het studievoorschot is lenen noodzakelijker geworden. Maar hoeveel moet iemand gaan lenen? Om die vraag te kunnen beantwoorden, is het belangrijk dat een student weet: welke inkomsten hij nog meer heeft; hoe hoog zijn uitgaven zijn. Zijn de totale maandelijkse uitgaven hoger dan de inkomsten? Dan zijn er een paar mogelijkheden: de student zorgt voor meer inkomsten. Bijvoorbeeld door meer te gaan werken; de student spreekt zijn spaargeld aan; de student verlaagt zijn uitgaven; de student gaat lenen bij DUO. Het helpt om de inkomsten en uitgaven op een rij te zetten. Hierdoor krijgt de student inzicht in wat hij tekort komt en nog nodig heeft om rond te komen. Dit voorkomt dat een student onnodig veel leent. Maar ook dat hij te weinig leent. Heeft de student een te laag leenbedrag vastgesteld, dan is de kans groot dat hij niet kan rondkomen en rood gaat staan. Dit is duurder dan lenen bij DUO. Wijs de student op de Rekenhulp Studiefinanciering van DUO. Deze staat op duo.nl. Hiermee kan een student zijn eigen inkomsten en uitgaven in kaart brengen. Die kan hij vervolgens direct vergelijken met de uitgaven van andere studenten in een vergelijkbare situatie. Het leengedrag van de student 27
Waarom lenen studenten niet? Uit het Studentenonderzoek 2017 blijkt dat studenten die niet lenen, hier verschillende redenen voor hebben. Dit zijn de belangrijkste redenen om niet te lenen: Ik wil geen grote schulden maken, zegt 58 procent. Een lening is niet nodig, vindt 45 procent. Mijn ouders dragen voldoende bij, zegt 35 procent. Weetje Lenen bij DUO is niet erg. Het is een investering in de toekomst. 46 procent is het eens met deze uitspraak. 28 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Wat de student weet van het studiefinancieringsstelsel We hebben studenten 9 kennisvragen voorgelegd over de regels rondom studieschulden. Driekwart had meer dan de helft van de stellingen goed. 4 procent beantwoordt alle kennisvragen juist.
Niet iedereen kent de renteregels Uit het Studentenonderzoek 2017 blijkt dat studenten niet genoeg weten over de renteregels voor het aflossen van de studieschuld: circa 40 procent weet dat je rente betaalt vanaf het moment dat je studieschuld opbouwt; slechts 1 op de 5 weet dat de rente niet elk jaar verandert na afstuderen, maar voor 5 jaar vaststaat. Advies Informeer studenten duidelijk over de kosten van lenen Het is belangrijk studenten mee te geven wat de regels zijn als je bij DUO leent. Vanaf de eerste maand dat de student geld leent, betaalt hij rente over de studielening. DUO rekent dus niet pas rente als de student klaar is met studeren. Het rentepercentage wordt ieder jaar opnieuw vastgesteld, maar na het afstuderen staat het rentepercentage steeds voor 5 jaar vast. De student betaalt 5 jaar lang hetzelfde bedrag aan rente en aflossing. Ondanks het feit dat het rentepercentage nu heel laag is, kan dit gedurende de periode dat de student aflost behoorlijk veranderen. Het is daarom goed dat studenten weten wat de consequenties van een lening zijn en dit meenemen in hun keuze. Op duo.nl bij Terugbetaler kunnen studenten meer informatie vinden over de regels rondom terugbetalen. U kunt de student ook wijzen op de Rekenhulp Studiefinanciering van DUO. Deze staat op duo.nl. Hiermee kan een student berekenen hoeveel hij na zijn studie moet aflossen. Met schuifjes kan de student de hoogte van de studieschuld, de aflossingsduur en het inkomen na de studietijd laten variëren. Dit maakt de gevolgen van een studieschuld inzichtelijk. 30 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
Een meerderheid kent de aflossingsmogelijkheden Een meerderheid van de studenten weet wel wat de mogelijkheden zijn van aflossen: 74 procent weet dat ze meer kunnen aflossen dan DUO berekent. Weetje 1 op de 10 studenten weet niet dat je het studentenreisproduct zelf moet stopzetten als je er geen recht meer op hebt. Een meerderheid weet dat de studieschuld consequenties heeft voor de hypotheek De meeste studenten zijn op de hoogte van de consequenties die een studieschuld heeft voor het aangaan van een hypotheek: 64 procent weet dat de hypotheekverstrekker (bijv. de bank) rekening moet houden met de studieschuld; 70 procent weet dat de studieschuld consequenties heeft voor de maximale hypotheek die ze kunnen krijgen. Advies Maak duidelijk aan studenten wat studiefinanciering inhoudt Uit het Studentenonderzoek 2017 blijkt dat studenten het begrip studiefinanciering kennen, maar dat ze niet goed weten wat het inhoudt. De helft van de studenten zien stufi vaak als het bedrag dat je iedere maand als basisbeurs van DUO ontvangt. Dit is echter niet het geval. In het nieuwe stelsel is de studiefinanciering blijven bestaan, maar de basisbeurs niet. Studiefinanciering bestaat dan nog uit: de aanvullende beurs; de DUO-lening; het collegegeldkrediet; het studentenreisproduct. Daarnaast hebben studenten die een kind hebben en zonder partner wonen recht op eenoudertoeslag. In het gesprek met de student is het belangrijk om de juiste benamingen te hanteren. En om goed duidelijk te maken wat studiefinanciering is. Zo voorkomt u misverstanden. Wat de student weet van het studiefinancieringsstelsel 31
Begrotingsformulier voor de student INKOMSTEN BEDRAG PER MAAND Aanvullende beurs Bijdrage ouders Bijbaan/eigen bedrijf Zorgtoeslag Huurtoeslag Overige inkomsten (bijv. alimentatie, extra studiebeurs, belastingteruggave) TOTAAL Geld van je spaarrekening DUO-lening Andere leningen TOTAAL 32 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN
UITGAVEN BEDRAG PER MAAND Huur (inclusief energie, water, televisie en internet) Zorgverzekering Overige verzekeringen (bijv. aansprakelijkheidsverzekering, inboedelverzekering, reisverzekering) Telefoon Abonnementen en contributies (bijv. voor studie- of studentenvereniging, sport, krant/tijdschrift, muziek) Collegegeld Studiekosten (bijv. studieboeken en benodigheden voor de studie) Vervoer (fiets, scooter, auto, ov) Kleding en schoenen Vrijetijdsuitgaven (uitgaan, uit eten, hobby's, dagje weg, vakantie) Grote uitgaven (bijv. laptop, apparaten, meubels) Boodschappen Persoonlijke verzorging (bijv. kapper, tandpasta, shampoo, make-up, gel, aftershave) Diversen (bijv. cadeaus, accessoires, sigaretten, goede doelen etc) TOTAAL RESULTAAT BEDRAG PER MAAND Inkomsten Uitgaven VERSCHIL Wat de student weet van het studiefinancieringsstelsel 33
TOT SLOT Handige websites Nibud.nl Duo.nl Startstuderen.nl Studielink.nl wilweg.nl Ook handig! Voor de studenten heeft het Nibud de Geldwijzer Studenten. Hierin geven we antwoord op alle geldvragen van studenten, zoals: Hoeveel kost het studentenleven me eigenlijk per maand? Waar moet ik op letten als ik kies voor een DUO-lening? Waar moet ik aan denken als ik op kamers ga? Hoe zorg ik dat ik een leuk studentenleven kan betalen en alles betaalbaar houd? Bent u hierin geïnteresseerd? U kunt het bestellen op nibud.nl/studenten. Lees meer over de producten van het Nibud op winkel.nibud.nl
Handreiking STUDENTEN & FINANCIËN SLIMME ZET! Als je gaat studeren, krijgt je met nieuwe inkomsten en uitgaven te maken. Je krijgt geld van DUO, hebt misschien een bijbaan. En je betaalt lesgeld of collegegeld en gaat misschien op kamers. Slimme zet dat je deze Geldwijzer Studenten gaat lezen! VRAGEN ÉN ANTWOORDEN Deze Geldwijzer maakten wij voor alle studenten die aan het mbo, hbo of wo studeren. Je vindt hier heel veel vragen én heldere antwoorden. Zo weet je precies waar je aan toe bent. Wij wensen je een geweldige studietijd! Met grip op je geldzaken. 9789089 040794 Wat NIBUD.NL de student weet van het studiefinancieringsstelsel 35