Handreiking STUDENT & FINANCIËN. voor advies & voorlichting aan studenten NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Handreiking STUDENT & FINANCIËN. voor advies & voorlichting aan studenten NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING"

Transcriptie

1 Handreiking voor advies & voorlichting aan studenten STUDENT & FINANCIËN NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING

2 Handreiking STUDENT & FINANCIËN Colofon Aan deze uitgave hebben meegewerkt: Annemarie Koop Brigitte ter Laak Anna van der Schors Gea Schonewille Minou van der Werf Digitale uitgave, juni 2015 Nibud, Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting, Utrecht Tekstwerk en redactie: Paula van Gemen, tekstmodel.nl Vormgeving, fotografie & opmaak: PUUR Publishers, puurpublishers.nl Deze handreiking is ontwikkeld door het Nibud en (financieel) mede mogelijk gemaakt door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), ING en Studenten.net. Deze handreiking hebben we zeer zorgvuldig samengesteld. Toch kunnen er eventuele fouten of onvolledigheden in voorkomen. Hiervoor neemt het Nibud geen aansprakelijkheid. Niets uit deze uitgave mag u reproduceren zonder schriftelijke toestemming van het Nibud. Het gaat hierbij om druk, film, fotokopie of op andere manieren. 2 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN 3

3 Inhoud Inleiding... 6 Hoofdstuk 1 De inkomsten van de student... 9 Waar komt het geld vandaan? De basisbeurs onder het oude stelsel De student weet welke toeslagen er zijn Studenten en belastingaangifte Hoofdstuk 2 De uitgaven van de student Studenten onderschatten de maandelijkse uitgaven Wat zijn de uitgaven van een student? Studenten met een schuld geven meer uit Wat betalen ouders tijdens de studietijd? De hoogte van de maandelijkse bijdrage Hoofdstuk 5 Wat de student weet van het studiefinancieringsstelsel Onbekendheid met renteregels studieschulden Een meerderheid kent de belangrijkste veranderingen Een meerderheid kent de belangrijkste veranderingen Welke vragen heeft de student over de veranderingen? Begrotingsformulier voor de student Tot slot Hoofdstuk 3 De schulden van de student Wat voor schulden hebben studenten? En hoe hoog zijn die schulden? Waar hebben studenten betalingsachterstanden? Schulden nemen toe met de leeftijd Wanneer moeten we ons zorgen maken? Hoofdstuk 4 Het leengedrag van de student Waarom lenen studenten bij DUO? Lenen om te sparen Hoe bepaalt de student het leenbedrag? Waarom lenen studenten niet? HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN 5

4 Inleiding Een woord vooraf De studietijd is een tijd waarin veel verandert voor de jongeren. Ze volgen een andere opleiding, komen in een nieuwe omgeving terecht en worden steeds zelfstandiger. Ook op financieel gebied. Ze krijgen te maken met nieuwe kosten en allerlei belangrijke beslissingen met financiële consequenties. Nu de basisbeurs wegvalt vanaf september 2015 staan de financiën nog meer centraal dan voorheen. Lenen voor de studie is het centrale thema voor studenten. Het nieuwe studiefinancieringsstelsel vraagt van jongeren dat ze over bepaalde vaardigheden beschikken. Zodat zij inkomsten en uitgaven op de korte en lange termijn in balans weten te houden. En dat zij verantwoorde financiële keuzes kunnen maken. Waarom deze handreiking? Het doel van deze handreiking is een onafhankelijke en actueel beeld te geven van alle relevante informatie over de financiële zelfredzaamheid van hbo- en wo-studenten. De handreiking dient als onderbouwing, motivatie en verantwoording voor aanbeveling en (online) voorlichting aan studenten en hun ouders. De handreiking geeft het meest actuele inzicht in de financiële situatie van hbo- en wo-studenten op dit moment. Voor wie is de handreiking bedoeld? Dit document is bedoeld voor organisaties die hbo- en wo-studenten ondersteunen bij hun financiële zelfredzaamheid. Nu en in de toekomst. Concreet gaat het hierbij om: decanen die studenten begeleiden en adviseren; maatschappelijk en financieel dienstverleners; beleidsmedewerkers; DUO. Hoe is deze handreiking tot stand gekomen? Om deze handreiking te schrijven hebben we gebruik gemaakt van twee bronnen: Het Studentenonderzoek 2015; achtergrondstudie bij de handreiking Student en Financiën. Dit onderzoek is in het voorjaar van 2015 uitgevoerd. De ondervraagde studenten in dit onderzoek vallen dus nog onder het studiefinancieringsstelsel dat tot het studiejaar geldt. Een databestand van ResearchNed dat ten grondslag ligt aan de Studentenmonitor 2014 (zie Leeswijzer In de handreiking krijgt u onder andere antwoord op deze vragen: Wat zijn de inkomsten en uitgaven van hbo- en wo-studenten? Op welke manieren lenen studenten? En wat voor schulden hebben ze? Hoe bekend zijn studenten met de regels van het studiefinancieringsstelsel? Welke vragen hebben studenten over het nieuwe studiefinancieringsstelsel? In elk hoofdstuk geven we praktische tips over hoe u het gesprek aan kunt gaan met studenten. Ook verwijzen we naar informatie en rekenmodules waarmee studenten zelf aan de slag kunnen. Meer weten? Wilt u meer weten over de financiële situatie van de student? Dan raden wij u aan het hele Studentenonderzoek 2015 te lezen. U kunt dit vinden op het beroepsmatige gedeelte van de website van het Nibud. De visie van het Nibud over de financiële zelfredzaamheid en de financiële situatie van hbo- en wo-studenten anno 2015 vindt u terug in ditzelfde Studentenonderzoek Bij onze visie zijn de financiële situatie en het financiële gedrag van studenten getoetst aan de Nibud competenties voor omgaan met geld. Meer over deze competenties vindt u op de website van het Nibud en in het Studentenonderzoek zelf. Let op! Deze handreiking laat zien hoe de financiële situatie van studenten is in het voorjaar van Deze studenten vallen onder het oude studiefinancieringsstelsel. Het nieuwe studiefinancieringsstelsel gaat vanaf studiejaar in. We weten nog niet wat precies het effect hiervan gaat zijn op de financiële situatie en het financiële gedrag van studenten. Echter de adviezen die we geven, zijn wel toepasbaar om de nieuwe studenten te ondersteunen. 6 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN 7

5 Het studiefinancieringsstelsel: wat verandert er? Vanaf het studiejaar verandert het studiefinancieringsstelsel voor hbo- en wo-studenten. Wat zijn de belangrijkste veranderingen? Welke studenten vallen onder het nieuwe studiefinancieringsstelsel? Welke studenten vallen onder het oude studiefinancieringsstelsel? De basisbeurs vervalt. Studenten die: Studenten die: Studenten mogen meer in of na vóór het studiejaar gaan lenen bij DUO, met hun hbo- of wo zijn begon- in totaal maximaal opleiding starten; nen aan een hbo- of 1.016, 71 euro per wo-opleiding; maand. een bachelor hebben afgerond en in of na vóór het studiejaar De studieschuld mag augustus 2015 aan hun zijn na de studie in maxi- master beginnen; begonnen aan een maal 35 jaar worden hbo- of wo-opleiding en afgelost in plaats van in een mbo-opleiding tussentijds zijn gestopt. maximaal 15 jaar. hebben afgerond en Als ze daarna hun in of na augustus studie weer oppakken, De maximale aan starten met een vallen ze onder het vullende beurs gaat omhoog. De bijverdiengrens vervalt; studenten mogen onbeperkt bijverdienen. hbo-opleiding. oude stelsel; vóór het studiejaar zijn begonnen aan een hbo- of wo-opleiding De inkomsten van de student en in het studiejaar starten aan een andere bacheloropleiding. Een student heeft gemiddeld 768 euro per maand te besteden. De inkomsten van een uitwonende student zijn gemiddeld 894 euro per maand. De inkomsten van een thuiswonende student zijn gemiddeld 541 euro per maand. 8 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN

6 Waar komt het geld vandaan? Studiefinanciering is tot nu toe (voorjaar 2015) de belangrijkste inkomstenbron voor studenten. Bijna alle studenten die onder het oude stelsel vallen, krijgen studiefinanciering, omdat de meesten de basisbeurs ontvangen. HOEVEEL STUDENTEN KRIJGEN DIT? HOEVEEL KRIJGEN ZE? Geld ouders 57% 179 Studiefinanciering 93% basisbeurs 83% - aanvullende beurs 33% - rentedragende lening 33% Bijbaan 71% 332 Teruggaaf belastingaangifte 48% 33 Overige inkomsten 89% 138 Bron: Studentenonderzoek 2015, voorjaar 2015 We hebben studenten mét een basisbeurs gevraagd wat ze zouden doen als ze geen beurs meer zouden krijgen. Ze zouden vooral: meer lenen bij DUO; meer gaan werken; hun spaargeld gebruiken. Vertel studenten dat ze onbeperkt kunnen bijverdienen We verwachten dat de studenten onder het nieuwe stelsel meer gaan werken. Ze hebben immers geen basisbeurs. Ook is er voor hen geen bijverdiengrens meer. Dit betekent dat de hoogte van hun inkomsten niet meer uitmaakt voor: de hoogte van de aanvullende beurs; het recht op de studenten-ov-chipkaart; de hoogte van de maximale DUO-lening. Studenten werken gemiddeld 15 uur per week. Ze hebben een bijbaan, een betaalde stage of allebei. Hbo-studenten werken 18 uur per week, wo-studenten 11 uur per week. Dit verschil in aantal uren komt vooral doordat hbo ers vaker stage lopen voor hun opleiding. De basisbeurs onder het oude stelsel Onder het oude stelsel hebben studenten na 4 jaar geen recht meer op de basisbeurs. En dus zijn de inkomsten van studenten mét basisbeurs anders dan de inkomsten van studenten zónder basisbeurs. Dit zijn de verschillen: Studenten zonder basisbeurs krijgen even vaak geld van hun ouders. Ze krijgen wel een hoger bedrag per maand: 225 euro. Studenten met basisbeurs krijgen 170 euro per maand van hun ouders. Studenten zonder basisbeurs hebben even vaak een bijbaantje, maar ze werken wel meer uur per week. Ze hebben hogere inkomsten uit hun bijbaantje. Studenten zonder basisbeurs hebben een grotere studieschuld bij DUO. Er zijn een paar gevallen waarbij het wél uitmaakt hoeveel de student bijverdient: Hoe meer een student verdient, hoe lager de zorgtoeslag die de student ontvangt. Woont een student nog thuis, en krijgen de ouders huurtoeslag? Dan kan de huurtoeslag lager uitvallen door de inkomsten van het kind. Als een student nog onder het oude stelsel valt, geldt er een bijverdiengrens van euro (2015). Verdient een student meer, dan moet hij het bedrag dat hij meer verdient, terugbetalen aan DUO. De student weet welke toeslagen er zijn De 18-plussers zijn goed op de hoogte van de mogelijkheid van de toeslagen: 86 procent ontvangt zorgtoeslag; 27 procent ontvangt huurtoeslag. Wie zijn de studenten in het oude stelsel zonder basisbeurs? Studenten die geen basisbeurs meer ontvangen, zijn meestal de oudere studenten. 44 procent van de 24-plussers heeft geen basisbeurs; 20 procent van de 22- en 23-jarigen heeft geen basisbeurs; studenten tot 22 jaar hebben bijna allemaal een basisbeurs. Studenten die geen zorgtoeslag of huurtoeslag ontvangen, komen daar meestal ook niet voor in aanmerking. De meeste studenten hebben geen recht op huurtoeslag omdat ze op kamers wonen. Slechts 7 procent van de studenten weet niet dat zorgtoeslag bestaat en heeft het daarom niet aangevraagd. 10 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN De inkomsten van de student 11

7 Wijs studenten op de zorgtoeslag Het is positief dat zoveel studenten weten dat er zorgtoeslag bestaat. Dat willen we graag zo houden. Blijf studenten daarom wijzen op de mogelijkheid van zorgtoeslag. Zo laten ze tenminste geen 78 euro per maand liggen. Voor studenten is dat een belangrijke bron van inkomsten. Let op! Zijn de inkomsten van een student hoger dan euro per jaar? Dan heeft hij geen recht meer op het maximale bedrag aan zorgtoeslag. Het is verstandig om wijzigingen in het inkomen meteen door te geven aan de Belastingdienst. Wijs studenten hierop. Veranderingen geeft de student door via toeslagen.nl. Studenten en belastingaangifte In april 2015 had 52 procent van alle studenten belastingaangifte over 2014 gedaan. 19 procent was van plan dit nog te doen. De helft van de studenten die de aangifte hebben opgestuurd, krijgt minder dan 255 euro terug. De andere helft krijgt meer dan 255 euro. 5 procent van de studenten met een bijbaan deed geen aangifte uit onwetendheid. Zij wisten niet dat ze aangifte konden doen. Of ze dachten dat zij dat niet konden doen omdat ze jonger waren dan 18 jaar. Adviseer studenten om belastingaangifte te doen Blijft u studenten er vooral op attenderen dat ze altijd belastingaangifte kunnen doen. Pas als een student de aangifte heeft ingevuld, weet hij of hij geld terugkrijgt. En veel studenten krijgen geld terug. Daarnaast is het een goede oefening voor later. Want in de toekomst moet de student ook altijd belastingaangifte doen. De uitgaven van de student Uit het Studentenonderzoek 2015 blijkt dat studenten gemiddeld 823 euro uitgeven per maand. Vanzelfsprekend geven uitwonenden meer uit dan thuiswonenden: uitwonenden: gemiddeld 980 euro per maand; thuiswonenden: gemiddeld 535 euro per maand. 12 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN

8 Studenten onderschatten de maandelijkse uitgaven Studenten schatten de maandelijkse uitgaven lager in dan de uitgaven in werkelijkheid zijn. Dat is ook niet vreemd. Want niet alle uitgaven komen maandelijks terug. En de hoogte van de uitgaven verschilt per keer. INSCHATTING DE PRAKTIJK VERSCHIL Thuiswonende student Uitwonende student Bron: Studentenonderzoek 2015, voorjaar 2015 Wat zijn de uitgaven van een student? Wat geeft een uitwonende student gemiddeld uit aan verschillende uitgavenposten? En wat geeft een thuiswonende student uit aan vervoer, kleding en schoenen en vrijetijdsuitgaven? U leest het in deze tabel. UITGAVEN THUISWONEND UITWONEND Huur (inclusief energie, water, televisie en internet) 366 Kostgeld 132 Zorgverzekering Overige verzekeringen (bijv. aansprakelijkheidsverzekering, inboedelverzekering, reisverzekering) Telefoon Contributies en abonnementen (bijv. voor studie- of studentenvereniging, sport, krant/tijdschrift, muziek) Let op! Als u alle uitgavenposten uit dit overzicht bij elkaar optelt, krijgt u niet een gemiddeld kostenplaatje per student per maand. De totale uitgaven zouden dan veel hoger zijn dan daadwerkelijk het geval is. Dit komt omdat niet elke student geld uitgeeft aan elke uitgavenpost. Zo betaalt slechts 9 procent van de thuiswonende studenten kostgeld. Degenen die dat betalen, betalen gemiddeld 132 euro per maand. Collegegeld Studiekosten (bijv. studieboeken en benodigheden voor de studie) Vervoer (fiets, scooter, auto, ov) Kleding en schoenen Vrijetijdsuitgaven (uitgaan, uiteten, hobby s, dagje weg, vakantie) Grote aankopen (bijv. laptop, apparaten, meubels) Voeding Persoonlijke verzorging (bijv. kapper, tandpasta, shampoo, make-up, gel, aftershave) Diversen (bijv. cadeaus, accessoires, sigaretten, goede doelen etc) Bron: Studentenonderzoek 2015, voorjaar 2015 Stel specifieke vragen over uitgaven Vraag specifiek aan een student hoe hoog een bepaalde uitgave is. Vraag bijvoorbeeld niet: Hoeveel geef jij in totaal per maand uit? Beter is: Hoeveel betaal jij aan huur? Wat betaal je per maand voor je mobiele telefoon? Weet jij hoeveel je collegegeld, je zorgverzekering en studieboeken kosten? En hoeveel denk je dat je elke maand kwijt bent aan de boodschappen, eten, drinken en schoonmaakartikelen? Hoe gerichter u doorvraagt, hoe beter een student de kosten kan inschatten. 14 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN De uitgaven van de student 15

9 Help studenten bij het maken van een begroting De tabel op pagina 14 met gemiddelden is een handig hulpmiddel. Het geeft studenten een idee wat anderen gemiddeld uitgeven aan een bepaalde uitgavenpost. Zo kunnen ze zien waar zij zelf relatief veel of weinig aan uitgeven. Ook kunt u studenten wijzen op de site financieelstudieplan.nl. In deze rekentool vult de student zijn inkomsten en uitgaven in en beantwoordt hij vragen over zijn situatie. Hij krijgt dan direct een vergelijking met een student van hetzelfde geslacht en opleidingsniveau en dezelfde leeftijd en woonsituatie. Een vergelijking op maat dus. Het Financieel Studieplan gebruikt de inkomsten- en uitgavencijfers uit het Nibud Studentenonderzoek Informeer studenten over het nut van een inboedelverzekering Uit het Studentenonderzoek blijkt dat 35 procent van de uitwonende studenten geen inboedelverzekering heeft. Natuurlijk is het aan de student om deze verzekering wel of niet af te sluiten. Toch kan het handig zijn de student te laten weten wat het nut en de voordelen zijn van zo n verzekering als hij op zichzelf gaat wonen. En wat de gevolgen kunnen zijn als hij géén inboedelverzekering heeft. Is de student goed geïnformeerd, dan kan hij een weloverwogen beslissing nemen. De student met schulden geeft meer geld uit aan deze uitgavenposten: huur (voor uitwonenden) en kostgeld (voor thuiswonenden); mobiele telefoon; studiekosten (niet collegegeld); voeding; persoonlijke verzorging; diversen: cadeaus, accessoires, sigaretten, gadgets. Wijs studenten op manieren om te besparen Waar kan een student op besparen? Niet op alles. Een student is blij als hij een kamer gevonden heeft en dus kan hij moeilijk beknibbelen op de huur. Ook heeft de student geen invloed op de hoogte van het collegegeld. Toch zijn er uitgavenposten waar de student wel op kan besparen. Denk bijvoorbeeld aan: Een goedkoper telefoonabonnement. De student kan kiezen voor een andere provider of een kleinere bel- of internetbundel. En sim-only is voordeliger dan een abonnement met telefoon. Vaker studieboeken tweedehands kopen. Of boeken delen met studiegenoten. Kiezen voor goedkopere merken voor bijvoorbeeld kleding en voeding. Dit zijn slechts enkele voorbeelden. In de Geldwijzer Studenten van het Nibud leest u welke besparingsmogelijkheden er nog meer zijn voor studenten. Studenten met een schuld geven meer uit Heeft een student een studieschuld of één of meerdere vormen van andere schulden? Dan geeft hij meer uit dan een student zonder schulden. GEMIDDELDE UITGAVEN PER MAAND Geen schuld 622 Studieschuld bij DUO 929 Andere vorm van schuld (betalingsachterstand, geleend geld van ouders of vrienden, een formele schuld bij een bank, roodstand) 749 Studieschuld én andere vorm van schuld Bron: Studentenonderzoek 2015, voorjaar HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN De uitgaven van de student 17

10 Wat betalen ouders tijdens de studietijd? Wat betalen ouders aan hun studerende kind tijdens de studietijd? Een meerderheid van de ouders geeft een financiële bijdrage aan het studerende kind. Meestal maandelijks. Daarnaast doen veel ouders nog andere uitgaven. Ouders betalen vaak de rekening van het collegegeld en de zorgverzekering. Studieboeken en andere benodigdheden voor de studie betalen studenten vaker zelf. In onderstaande tabel ziet u aan welke kostenposten ouders meebetalen en hoeveel. IK BETAAL ALLES MIJN OUDERS EN IK BETALEN SAMEN MIJN OUDERS BETALEN ALLES Aanbeveling van het Nibud Laat student zoveel mogelijk zelf betalen De student zoveel mogelijk zelf laten betalen: dat raadt het Nibud ouders aan. Zo leert een student met vaste lasten om te gaan. En met financiële verantwoordelijkheden. Wil een ouder bijvoorbeeld de zorgverzekering of het telefoonabonnement vergoeden, dan is het verstandiger om de maandelijkse bijdrage te verhogen. Het kind kan dan zelf de kosten betalen. Huur kamer-woning (inclusief gas-water-elektra) 78% 9% 10% Zorgverzekering 58% 7% 35% Mobiele telefoon 85% 5% 10% Collegegeld 49% 8% 42% Studieboeken 60% 15% 23% Studiespullen 78% 14% 7% Bron: Studentenonderzoek 2015, voorjaar 2015 Geven ouders een financiële bijdrage aan hun studerende kind? Dan betalen ze ook vaker collegegeld en zorgverzekering voor hun kind, zoals blijkt uit onderstaande tabel. Weetje Uit het Studentenonderzoek 2015 blijkt dat de doorsnee student tussen de en euro spaargeld achter de hand heeft. WEL MAANDELIJKSE BIJDRAGE GEEN MAANDELIJKSE BIJDRAGE Collegegeld 51% 28% Zorgverzekering 43% 25% Bron: Studentenonderzoek 2015, voorjaar 2015 De hoogte van de maandelijkse bijdrage De hoogte van de maandelijkse bijdrage die studenten van hun ouders krijgen is wisselend. Het verschilt niet tussen studenten die wel en niet bepaalde uitgaven van hun ouders vergoed krijgen. Wel is onze verwachting dat ouders die bepaalde uitgaven vergoeden, minder bijdragen. Hun kind heeft immers ook minder kosten. 18 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN De uitgaven van de student 19

11 Meer geld dan nodig? Maak het niet op, maar spaar Uit het onderzoek blijkt dat studenten met spaargeld minder vaak schulden hebben, makkelijker kunnen rondkomen en minder vaak geld tekort hebben dan studenten zonder spaargeld. Bovendien heeft een student met spaargeld geld achter de hand voor momenten dat hij grote uitgaven moet doen. Forse uitgaven waar veel studenten tijdens de studietijd mee te maken hebben zijn: rijlessen; op kamers gaan; studeren of stage lopen in het buitenland. Natuurlijk is het lastig om veel te sparen tijdens de studententijd. Toch zijn er momenten waarop een student meer geld heeft, bijvoorbeeld als hij: geld terugkrijgt van de belastingaangifte; meer gewerkt heeft in de vakantieperiode; geld krijgt voor zijn verjaardag. Weetje Driekwart van de studenten is in 2014 op vakantie geweest. Gemiddeld was de student daar 950 euro aan kwijt. Weetje Bijna de helft van de studenten deed in 2014 een grote aankoop. Bijvoorbeeld elektrische apparaten en meubels. De totale kosten van deze aankopen waren gemiddeld in een jaar 935 euro. De schulden van de student In het voorjaar van 2015 geldt voor de studenten: 39 procent heeft geen enkele vorm van schuld; 33 procent heeft alleen een studieschuld; 7 procent heeft geen studieschuld, maar wel een andere vorm van schuld. Ze hebben bijvoorbeeld geld geleend bij ouders, vrienden of bij een bank. Of ze staan rood of hebben betalingsachterstanden; 21 procent heeft een studieschuld en één of meer andere vormen van schulden. 20 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN

12 Wat voor schulden hebben studenten? En hoe hoog zijn die schulden? In deze tabel ziet u om wat voor soort schulden het gaat. En hoe hoog het bedrag van die schuld is. Wanneer moeten we ons zorgen maken? 17 procent van alle studenten vindt zelf dat hij een financieel probleem heeft. Van de studenten met alleen een studieschuld vindt 13 procent dat hij een financieel probleem heeft. % GEMIDDELD BEDRAG Iets op afbetaling gekocht Betalingsachterstanden Geld geleend van één of meer personen en/of van de studenten- of studievereniging Geld geleend van een bank of financiële instelling Rood staan Studieschuld Bron: Studentenonderzoek 2015, voorjaar 2015 Waar hebben studenten betalingsachterstanden? De top 3 van meest voorkomende betalingsachterstanden: 1. openstaande rekening(en) zorgverzekering; 2. openstaande rekening van opleiding, bijvoorbeeld collegegeld of studieboeken; 3. openstaande rekening van een online aankoop. Schulden nemen toe met de leeftijd STUDENTEN MET STUDIESCHULD STUDENTEN MET ANDERE VORM VAN SCHULD GEMIDDELD BEDRAG STUDIESCHULD t/m 19 jaar 33% 16% jaar 46% 24% jaar 58% 28% jaar of ouder 78% 41% Bron: Studentenonderzoek 2015, voorjaar 2015 Hoe zorgelijk is de financiële situatie van de student? Studenten die rood staan of geleend hebben bij een bank vinden vaker dan anderen dat ze een financieel probleem hebben. Dit gaat om 55 procent van de studenten. Deze schulden zijn een belangrijk signaal voor een kwetsbare financiële situatie. Een studieschuld alleen hoeft niet te betekenen dat de situatie van de student financieel kwetsbaar is. Heeft een student naast zijn studieschuld nóg een schuld, dan heeft hij wel een verhoogd risico. Vergelijk je deze groep studenten met andere studenten, dan hebben ze deze problemen: ze komen vaker moeilijk rond; ze komen vaker geld tekort; een hoog percentage ervaart zelf een financieel probleem: 45 procent; ze hebben vaker betalingsachterstanden, roodstand en formele leningen dan studenten met één soort schuld. Alleen informele leningen komen iets minder vaak voor. Onderzoek of de student financieel risico loopt Hoe komt u erachter of de situatie van de student financieel risicovol is? Deze vragen helpen u op weg als u met de student in gesprek gaat: Vind je zelf dat je een financieel probleem hebt? Ervaar je je schulden als last? Maak je je druk of je je schulden kan afbetalen? Heb je een studieschuld én een of meerdere andere vormen van schulden? Sta je (bijna) altijd rood? Antwoordt de student ja op al deze vragen? Dan is hij financieel kwetsbaar. Dat blijkt uit het Studentenonderzoek Weetje 17 procent van de studenten vindt zelf dat hij een financieel probleem heeft. 22 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN De schulden van de student 23

13 Help de student roodstand voorkomen Staat een student bijna maandelijks rood? Dan geeft hij meer uit dan hij eigenlijk heeft. Zo helpt u de student om dit te voorkomen: laat hem zijn inkomsten en uitgaven op een rij zetten. kan hij minder uitgeven? kan hij meer gaan verdienen? kan hij nog wat meer bij DUO lenen? Een student kan beter (meer) gaan lenen bij DUO dan roodstaan. Informeer dus altijd of een student leent bij DUO als hij continu roodstaat. Of kijk samen wat de maximale mogelijkheden zijn om te lenen bij DUO. Aanbeveling van het Nibud Weetje 17 procent van de studenten weet niet hoe hoog zijn studieschuld is. Maak hoogte studieschuld inzichtelijk voor studenten Bijna een op de vijf studenten weet niet precies hoe hoog zijn studieschuld is. Daarom zou het handig zijn als het maandelijkse leenbedrag en de hoogte van de studieschuld via internetbankieren zichtbaar zouden zijn. Of via de app voor mobiel bankieren. Dit is namelijk de plek waar studenten hun financiën bijhouden. Iets meer dan 8 van de 10 studenten kijkt minimaal 1 keer per week naar zijn bankrekening via internet. Dat gebeurt vooral via de app voor mobiel bankieren. Het leengedrag van de student Ongeveer 630 euro per maand: dat lenen de studenten onder het oude studiefinancieringsstelsel die geen basisbeurs meer ontvangen. Ze lenen dus minder dan wat ze maximaal kunnen lenen; het maximale leenbedrag bij DUO is in het oude stelsel euro na de nominale studieduur 1 van de studie. In het nieuwe stelsel mogen studenten tijdens de nominale duur van de studie maximaal 1.016,71 euro lenen. 1. De nominale studieduur is de tijd dat een student over zijn studie doet als hij geen studievertraging oploopt. De nominale studieduur bepaalt hoelang een student recht heeft op studiefinanciering. Voor een bachelor is dat meestal 3 of 4 jaar, voor een master 1 of 2 jaar. 24 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN

14 Waarom lenen studenten bij DUO? Dit zijn de belangrijkste redenen waarom studenten in het oude stelsel lenen: De leenvoorwaarden bij DUO zijn gunstig, zegt 63 procent. Mijn ouders raden het aan, zegt 58 procent. Ik wil mijn ouders niet belasten, zegt 57 procent. Lenen om te sparen In het Studentenonderzoek gaven sommige studenten aan bij DUO te lenen om te sparen. Waarom doen ze dat? 10 procent spaart het geleende geld of een deel van het geleende geld om geld te hebben om een huis te kopen. 31 procent spaart het geleende geld of een deel van het geleende geld om na de studie geld achter de hand te hebben. Weetje Ik leen meer dan ik nodig heb om rond te komen, zegt een derde van de lenende studenten. 1 op de 6 geeft expliciet aan dat zij lenen om zich luxe te kunnen veroorloven. Ga niet lenen om te sparen: een schuld blijft een schuld, ook bij DUO Het is soms verleidelijk voor studenten om bij DUO meer te lenen dan nodig en vervolgens het (extra) geleende bedrag op een spaarrekening te zetten. Bijvoorbeeld als de spaarrente hoger is dan de rente die de student betaalt voor zijn lening bij DUO. Slim bedacht, maar er kleven ook belangrijke risico s aan die dit mogelijke voordeel snel teniet doen: Mensen overschatten zichzelf, ook studenten. De kans is groot dat de student in de verleiding komt het extra (geleende) geld toch uit te geven in plaats van op een spaarrekening te zetten. Die kans is groter dan de student zelf van tevoren denkt. Met als gevolg dat de student toch meer uitgeeft dan hij eigenlijk nodig heeft en zo een grotere schuld opbouwt dan hoogst noodzakelijk is. Een studieschuld is een financiële verplichting waar een student na zijn studie nog heel lang aan vastzit, maximaal 35 jaar. In die tijd kan van alles veranderen, waaronder het inkomen van de oud-student en de rente. De hoogte van de studieschuld is van invloed op wat een student maximaal aan hypotheek kan krijgen. Hoe hoger de schuld, hoe lager de maximale hypotheek. Hoe bepaalt de student het leenbedrag? Uit het Studentenonderzoek 2015 blijkt dat studenten op deze manier de hoogte van het leenbedrag bij DUO vaststellen: 30 procent neemt het maximale leenbedrag als uitgangspunt; 38 procent bedenkt welk bedrag ongeveer nodig zou zijn om maandelijks mee rond te komen en leende dat bedrag; 23 procent rekent precies uit hoeveel geld ze tekort kwamen per maand en leende dat. We kunnen niet anders dan dit als uitgangspunt nemen voor het nieuwe stelsel, omdat het nieuwe stelsel nog niet in werking is getreden. Pas na een aantal jaren zal blijken of dit gedrag als gevolg van het nieuwe studiefinancieringsstelsel gewijzigd is. Help studenten met de keuze hoeveel ze moeten lenen De verwachting is dat studenten in het nieuwe stelsel meer gaan lenen bij DUO. Maar hoeveel moet iemand gaan lenen? Om die vraag te kunnen beantwoorden, is het belangrijk dat een student weet: welke inkomsten hij nog meer heeft; hoe hoog zijn uitgaven zijn. Zijn de totale maandelijkse uitgaven hoger dan de inkomsten? Dan zijn er een paar mogelijkheden: de student zorgt voor meer inkomsten. Bijvoorbeeld door meer te gaan werken; de student spreekt zijn spaargeld aan; de student verlaagt zijn uitgaven; de student gaat lenen bij DUO. Het helpt om de inkomsten en uitgaven op een rij te zetten. Hierdoor krijgt de student inzicht in wat hij tekort komt en nog nodig heeft om rond te komen. Dit voorkomt dat een student onnodig veel leent. Maar ook dat hij te weinig leent. Heeft de student een te laag leenbedrag vastgesteld, dan is de kans groot dat hij niet kan rondkomen en rood gaat staan. Dit is duurder dan lenen bij DUO. Weetje Lenen bij DUO is niet erg. Het is een investering in de toekomst. 39 procent is het eens met deze uitspraak. 27 procent van de studenten niet. Wijs de student op het Financieel Studieplan op de site financieelstudieplan.nl. Hiermee kan een student zijn eigen inkomsten en uitgaven in kaart brengen. Die kan hij vervolgens direct vergelijken met de uitgaven van andere studenten in een vergelijkbare situatie. 26 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN Het leengedrag van de student 27

15 Waarom lenen studenten niet? Uit het Studentenonderzoek 2015 blijkt dat studenten die niet lenen, hier verschillende redenen voor hebben. Dit zijn de belangrijkste redenen om niet te lenen: Ik wil geen grote schulden maken, zegt 85 procent. Een lening is niet nodig, vindt 78 procent. Ik wil alleen lenen als dat echt nodig is, zegt 76 procent. Of dit gedrag significant zal veranderen in het nieuwe studiefinancieringsstelsel, kunnen we nu nog geen uitspraken over doen. Weetje Lenen bij DUO wordt te makkelijk gemaakt. Studenten zijn verdeeld over deze stelling: 32 procent vindt expliciet van niet. 36 procent vindt dat wel. Wat de student weet van het studiefinancieringsstelsel 28 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN

16 Onbekendheid met renteregels studieschulden Uit het Studentenonderzoek 2015 blijkt dat studenten niet genoeg weten over de regels voor het aflossen van de studieschuld. Slechts een derde van de studenten weet: dat je rente betaalt vanaf het moment dat je studieschuld opbouwt; dat de rente niet elk jaar verandert, maar voor 5 jaar vaststaat. Deze regels blijven in het nieuwe studiefinancieringsstel gelden. Informeer studenten duidelijk over de kosten van lenen Het is belangrijk studenten mee te geven dat lenen bij DUO niet gratis is. Van het eerste moment dat ze een bedrag lenen, betalen ze daarvoor. Een lening van DUO is wat dat betreft niet anders dan elke andere vorm van lenen. U kunt de student ook wijzen op de rekenmodule Rekenhulp Nieuw stelsel studiefinanciering van DUO. Deze staat op duo.nl. Hiermee kan een student berekenen hoeveel hij na zijn studie moet aflossen. Met schuifjes kan de student de hoogte van de studieschuld, de aflossingsduur en het inkomen na de studietijd laten variëren. Dit maakt de gevolgen van een studieschuld inzichtelijk. Aanbeveling van het Nibud Plaats een duidelijke waarschuwing bij het afsluiten van de DUO-lening Het zou goed zijn als DUO studenten waarschuwt. Bijvoorbeeld met een pop-up tekst op het scherm op het moment dat de student een lening bij DUO afsluit: Als je dit bedrag leent, betaal je meteen rente over het bedrag dat je leent. Dus niet pas als je gaat aflossen. Ga je hiermee akkoord? Een meerderheid kent de aflossingsmogelijkheden Een meerderheid van de studenten weet wel wat de mogelijkheden zijn van aflossen: 72 procent weet dat de hoeveelheid rente die een student in totaal betaalt, afhangt van de snelheid waarmee hij de studieschuld aflost; 67 procent weet dat ze meer kunnen aflossen dan DUO berekent. Een meerderheid kent de belangrijkste veranderingen Ruim zes op de tien studenten kent de belangrijkste veranderingen in het nieuwe studiefinancieringsstelsel. Deze studenten weten dat: de studenten-ov-chipkaart blijft bestaan; de basisbeurs voor uitwonenden is afgeschaft; de studieschuld in maximaal 35 jaar moet worden afgelost. Studenten weten niet allemaal dat de aanvullende beurs blijft bestaan. Slechts de helft van de studenten is hiervan op de hoogte. Informeer studenten over de aanvullende beurs Slechts de helft van de studenten uit het oude stelsel weet dat de aanvullende beurs ook in het nieuwe stelsel blijft bestaan. Informeer studenten hier dus over. Zo voorkomen ze dat ze geld laten liggen waar ze misschien recht op hebben. Het kan toch gaan om een bedrag van maximaal 378,55 euro per maand. Let op! Een groot deel van de studenten heeft geen recht op de aanvullende beurs omdat hun ouders een te hoog inkomen hebben. Toch is het verstandig om uit te zoeken of ze er recht op hebben. Dat kan met de rekenmodule Rekenhulp Nieuw stelsel studiefinanciering op duo.nl. 30 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN Wat de student weet van het studiefinancieringsstelsel 31

17 Welke vragen heeft de student over de veranderingen? Wat leeft er onder studenten als het gaat om het nieuwe studiefinancieringsstelsel? In het Studentenonderzoek 2015 konden de reeds studerende jongeren aangeven welke vragen ze hadden. Hieronder staan de meest voorkomende vragen. En ons antwoord. Krijg ik nog een studenten-ov-chipkaart? Ja. Ook in het nieuwe studiefinancieringsstelsel krijgen studenten een studenten-ov-chipkaart om vrij te reizen doordeweeks of in het weekend. Kan ik nog wel wisselen van studie? De studenten die voor het studiejaar zijn begonnen aan hun bachelor hebben recht op 3 of 4 jaar basisbeurs. Dit hangt af van de duur van de bachelor. Dit geldt ook als ze van studie veranderen vanaf het studiejaar Of als ze tussentijds stoppen en in het studiejaar weer verder gaan met studeren. Studenten die vanaf het studiejaar aan hun bachelor beginnen, kunnen in hun studietijd ook wisselen. Iedereen kan de nominale duur van de studie plus 3 jaar lenen. Meestal in totaal 7 jaar. Als ik na mijn bachelor nog een master ga doen, krijg ik dan nog studiefinanciering? Studenten die in het studiejaar hun bachelor volgen, krijgen geen basisbeurs meer als ze beginnen aan hun master. Maar de studiefinanciering verdwijnt niet. De aanvullende beurs blijft bestaan. Net als het collegegeldkrediet, een DUO-lening en de studenten-ovchipkaart. Wat zijn de uitzonderingen? In principe geldt het nieuwe stelsel voor alle studies. Wel zijn er specifieke regels voor chronisch zieke en gehandicapte studenten. Zij hebben één jaar langer recht op studiefinanciering en zij krijgen van hun studieschuld kwijtgescholden. Maar ook zij hebben geen recht meer op een basisbeurs. Hoe weet ik of ik onder het oude of nieuwe stelsel val? Studenten kunnen dit informeren bij hun opleiding of via DUO. En op pagina 8 van deze handreiking staat een schema waarin te zien is of een student onder het oude of nieuwe stelsel vallen. Wat zijn de veranderingen in de lening? Dit zijn de belangrijkste veranderingen: -- Studenten kunnen in het nieuwe stelsel een hoger bedrag per maand lenen. Ze kunnen het bedrag dat de huidige studenten in het oude stelsel aan basisbeurs ontvangen extra lenen. -- Studenten krijgen maximaal 35 jaar de tijd om hun studieschuld af te lossen. Dit was 15 jaar. Waarom krijgen mbo ers nog wel studiefinanciering? In het nieuwe stelsel wordt studeren gezien als een investering in de toekomst. De inkomsten van mbo-studenten zijn na hun studie gemiddeld lager dan de inkomsten van afgestudeerde hbo- en wo-studenten. Daarom krijgen mbo ers wel een financiële bijdrage vanuit de overheid. Hoe zit het als ik een tussenjaar wilt nemen? Is een student in het studiejaar bezig met zijn bachelor en wil hij er even tussenuit? Dan houdt hij het recht op de resterende basisbeurs tijdens de nominale duur van de bachelor. Gaat het om een tussenjaar tussen bachelor en master, dan maakt het niet uit. Een student heeft dan toch al geen recht meer op een basisbeurs. Hoeveel moet ik nu lenen? Dat hangt af van de inkomsten en uitgaven van een student. Hoe u de student daar het best bij kan adviseren, staat op pagina 27. Maak duidelijk aan studenten wat studiefinanciering inhoudt Uit bovenstaande vragen blijkt dat studenten het begrip studiefinanciering kennen, maar dat ze niet goed weten wat het inhoudt. Studenten zien stufi vaak als het bedrag dat je iedere maand als basisbeurs van DUO ontvangt. Dit is echter niet het geval. Voor de nieuwe hbo- en wo-studenten blijft studiefinanciering bestaan, maar de basisbeurs niet. Studiefinanciering bestaat dan nog uit: de aanvullende beurs; de DUO-lening; het collegegeldkrediet; de studenten-ov-chipkaart. In het gesprek met studenten is het belangrijk om de juiste benamingen te hanteren. En om goed duidelijk te maken wat studiefinanciering is. Zo voorkomt u misverstanden. 32 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN Wat de student weet van het studiefinancieringsstelsel 33

18 Begrotingsformulier voor de student INKOMSTEN BEDRAG PER MAAND UITGAVEN BEDRAG PER MAAND Aanvullende beurs Bijdrage ouders Bijbaan/eigen bedrijf Zorgtoeslag Huurtoeslag Overige inkomsten (bijv. alimentatie, extra studiebeurs, belastingteruggave) TOTAAL Geld van je spaarrekening DUO-lening Andere leningen TOTAAL Huur (inclusief energie, water, televisie en internet) Zorgverzekering Overige verzekeringen (bijv. aansprakelijkheidsverzekering, inboedelverzekering, reisverzekering) Telefoon Abonnementen en contributies (bijv. voor studie- of studentenvereniging, sport, krant/tijdschrift, muziek) Collegegeld Studiekosten (bijv. studieboeken en benodigheden voor de studie) Vervoer (fiets, scooter, auto, ov) Kleding en schoenen Vrijetijdsuitgaven (uitgaan, uiteten, hobby's, dagje weg, vakantie) Grote uitgaven (bijv. laptop, apparaten, meubels) Boodschappen Persoonlijke verzorging (bijv. kapper, tandpasta, shampoo, make-up, gel, aftershave) Diversen (bijv. cadeaus, accessoires, sigaretten, goede doelen etc) TOTAAL RESULTAAT BEDRAG PER MAAND Inkomsten Uitgaven VERSCHIL 34 HANDREIKING STUDENT & FINANCIËN Wat de student weet van het studiefinancieringsstelsel 35

19 TOT SLOT Handige websites Nibud.nl Financieelstudieplan.nl Duo.nl Startstuderen.nl Studielink.nl Beursopener.nl Ook handig! Voor de studenten heeft het Nibud de Geldwijzer Studenten. Hierin geven we antwoord op alle geldvragen van studenten, zoals: Hoeveel kost het studentenleven me eigenlijk per maand? Wat houdt het nieuwe studiefinancieringsstelsel in? Waar moet ik op letten als ik kies voor een DUO-lening? Waar moet ik aan denken als ik op kamers ga? Hoe zorg ik dat ik een leuk studentenleven kan betalen en betaalbaar houdt? Bent u hier in geïnteresseerd? U kunt het bestellen op nibud.nl/studenten. Lees meer over de producten van het Nibud op winkel.nibud.nl

Handreiking STUDENT & FINANCIËN. voor advies & voorlichting aan studenten NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING

Handreiking STUDENT & FINANCIËN. voor advies & voorlichting aan studenten NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING Handreiking voor advies & voorlichting aan studenten STUDENT & FINANCIËN NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING Colofon Aan deze uitgave hebben meegewerkt: Minou van der Werf Robin Stoof Gea Schonewille

Nadere informatie

Studeren in 2015-2016. Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten. www.wijzeringeldzaken.nl

Studeren in 2015-2016. Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten. www.wijzeringeldzaken.nl Studeren in 2015-2016 Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten www.wijzeringeldzaken.nl Alles over studeren en geldzaken op een rij: Zorgen over geld, daar zit niemand op te wachten. Zeker niet

Nadere informatie

Studeren in 2015-2016. Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten. www.wijzeringeldzaken.nl

Studeren in 2015-2016. Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten. www.wijzeringeldzaken.nl Studeren in 2015-2016 Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten www.wijzeringeldzaken.nl Alles over studeren en geldzaken op een rij: Zorgen over geld, daar zit niemand op te wachten. Zeker niet

Nadere informatie

Studentenonderzoek 2015

Studentenonderzoek 2015 Anna van der Schors Studentenonderzoek 2015 Achtergrondstudie bij Handreiking Student & Financiën Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nibud, juni 2015 Anna van der Schors Gea Schonewille

Nadere informatie

In dit voorwoord wil ik in het kort beschrijven hoe ik aan mijn onderzoeksvraag ben gekomen.

In dit voorwoord wil ik in het kort beschrijven hoe ik aan mijn onderzoeksvraag ben gekomen. 1 Voorwoord In dit voorwoord wil ik in het kort beschrijven hoe ik aan mijn onderzoeksvraag ben gekomen. Hoe kan een betere voorlichting over het nieuwe leenstelsel de keuze voor wel of niet naar het HBO

Nadere informatie

Studentenonderzoek 2017

Studentenonderzoek 2017 Anna van der Schors Studentenonderzoek 2017 Achtergrondstudie bij de Handreiking Student & Financiën Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nibud, september 2017 Minou van der Werf Gea Schonewille

Nadere informatie

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Rapportage Juli 2013 Meer informatie: info@wijzeringeldzaken.nl Samenvatting (1/3) 1. Veel 17-jarigen maken de indruk verstandig om te gaan

Nadere informatie

Nibud Studentenonderzoek 2011-2012

Nibud Studentenonderzoek 2011-2012 Mei 2012 Nibud Studentenonderzoek 2011-2012 Een onderzoek naar het financieel gedrag van studenten in het hoger onderwijs Auteurs Daisy van der Burg Dorian Kreetz Anna van der Schors Voorwoord Dit rapport

Nadere informatie

INHOUD [ 7 ] G E L D W I J Z E R S T U D E N T E N

INHOUD [ 7 ] G E L D W I J Z E R S T U D E N T E N INHOUD Inleiding 9 Studiefinanciering Recht op studiefinanciering 11 Een DigiD aanvragen 12 Inkomsten van DUO 13 Geen recht meer op prestatiebeurs 19 Hoeveel betalen je ouders? 20 Gevolgen van je studieschuld

Nadere informatie

INHOUD [ 7 ] G E L D W I J Z E R S T U D E N T E N

INHOUD [ 7 ] G E L D W I J Z E R S T U D E N T E N INHOUD Inleiding 9 Studiefinanciering Recht op studiefinanciering 11 Een DigiD aanvragen 12 Inkomsten van DUO 12 Geen recht meer op prestatiebeurs 17 Hoeveel betalen je ouders? 18 Gevolgen van je studieschuld

Nadere informatie

Geldwijze STUDENT. nieuwste regels! met de STUDIEFINANCIERING LENING OP KAMERS BIJBAANTJE ETC.

Geldwijze STUDENT. nieuwste regels! met de STUDIEFINANCIERING LENING OP KAMERS BIJBAANTJE ETC. Geldwijze r met de nieuwste regels! STUDENT EN STUDIEFINANCIERING LENING OP KAMERS BIJBAANTJE ETC. Geldwijzer Studenten Colofon Aan deze uitgave hebben meegewerkt: Irene Blanken Annemarie Koop Anna van

Nadere informatie

September 2014. Jongeren & geld. De financiële situatie en hulpbehoefte van 12- tot en met 24-jarigen. Anna van der Schors Minou van der Werf

September 2014. Jongeren & geld. De financiële situatie en hulpbehoefte van 12- tot en met 24-jarigen. Anna van der Schors Minou van der Werf September 2014 Jongeren & geld De financiële situatie en hulpbehoefte van 12- tot en met 24-jarigen Anna van der Schors Minou van der Werf SAMENVATTING EN CONCLUSIE... 5 De financiële situatie en de beleving

Nadere informatie

Leengedrag van studenten

Leengedrag van studenten Leengedrag van studenten Een vooronderzoek naar studieleningen, schulden en overige geldzaken Nibud, januari 2010 2 / Leengedrag van studenten Leengedrag van studenten Een vooronderzoek naar studieleningen,

Nadere informatie

Geldwijzer STUDENTEN. nieuwste regels! met de STUDIEFINANCIERING LENING OP KAMERS BIJBAANTJE ETC.

Geldwijzer STUDENTEN. nieuwste regels! met de STUDIEFINANCIERING LENING OP KAMERS BIJBAANTJE ETC. Geldwijzer met de nieuwste regels! STUDENTEN STUDIEFINANCIERING LENING OP KAMERS BIJBAANTJE ETC. Colofon Aan deze uitgave hebben meegewerkt: Minou van der Werf Geert-Jan van der Veen Gea Schonewille Robin

Nadere informatie

Vroeg wijs met geld. gemeente www.heumen.nl. Informatie over hoe u uw kind helpt slim en verstandig om te gaan met geld

Vroeg wijs met geld. gemeente www.heumen.nl. Informatie over hoe u uw kind helpt slim en verstandig om te gaan met geld Vroeg wijs met geld Informatie over hoe u uw kind helpt slim en verstandig om te gaan met geld gemeente www.heumen.nl Heumen HU.090 brch vroeg wijs met geld.indd 1 04-02-14 09:30 Inhoudsopgave Zakgeld

Nadere informatie

Mbo'ers in geldzaken 2015

Mbo'ers in geldzaken 2015 Mbo'ers in geldzaken 2015 Financiële situatie en gedrag van mbostudenten Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door Mbo'ers in geldzaken 2015 Financiële

Nadere informatie

Wet studievoorschot hoger onderwijs Reactie Nibud op het wetsvoorstel

Wet studievoorschot hoger onderwijs Reactie Nibud op het wetsvoorstel Wet studievoorschot hoger onderwijs Reactie Nibud op het wetsvoorstel Dit stuk geeft de visie van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) op het wetsvoorstel weer. Hierbij belichten we

Nadere informatie

Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg

Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg DIMENSUS beleidsonderzoek December 2012 Projectnummer 507 Inhoudsopgave Samenvatting

Nadere informatie

Mbo ers in geldzaken. Een onderzoek naar het financieel gedrag van mbo-studenten. Nibud, 2011

Mbo ers in geldzaken. Een onderzoek naar het financieel gedrag van mbo-studenten. Nibud, 2011 Mbo ers in geldzaken Een onderzoek naar het financieel gedrag van mbo-studenten Nibud, 2011 Mbo ers in geldzaken / 2 Mbo ers in geldzaken Een onderzoek naar het financieel gedrag van mbo-studenten Nibud,

Nadere informatie

PARTNERDAG. 3 november 2010 Beurs van Berlage

PARTNERDAG. 3 november 2010 Beurs van Berlage PARTNERDAG 3 november 2010 Beurs van Berlage Partnerdag 3 november 2010 Leden 3 november 2010 300.000 290.000 Omvang ledenlijst 301.138 280.000 270.000 260.000 250.000 240.000 230.000 220.000 210.000 200.000

Nadere informatie

[zelf op te maken en in te vullen > denk hierbij aan het tonen van een foto en/of logo van de bank, je naam etc.

[zelf op te maken en in te vullen > denk hierbij aan het tonen van een foto en/of logo van de bank, je naam etc. Beschrijving Deze gastles gaat over inzicht krijgen in je inkomen en uitgaven. Jongeren moeten zorgen dat ze inkomen hebben. Anders is het lastig om een eigen leven in te vullen. Zakgeld, kleedgeld, baantje,

Nadere informatie

Onderzoek Afschaffen stufi

Onderzoek Afschaffen stufi Onderzoek Afschaffen stufi 30 Mei 2014 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 29 tot en met 30 mei, deden 1648 jongeren mee. Hiervan waren er 574 scholier en 951 student. De uitslag

Nadere informatie

18 WORDEN. Wat u moet weten als uw kind 18 wordt. Studiefinanciering ontvangen. Sta even stil bij je inkomsten. Studeren zonder schuldenlast

18 WORDEN. Wat u moet weten als uw kind 18 wordt. Studiefinanciering ontvangen. Sta even stil bij je inkomsten. Studeren zonder schuldenlast 18 WORDEN Wat u moet weten als uw kind 18 wordt Studiefinanciering ontvangen Sta even stil bij je inkomsten Studeren zonder schuldenlast Studeren en de Fiscus Meer informatie Je bijbaantje en de Belastingdienst

Nadere informatie

Studiefinanciering. voor mbo studenten & hoger onderwijs studenten, per 1 september 2015

Studiefinanciering. voor mbo studenten & hoger onderwijs studenten, per 1 september 2015 Studiefinanciering voor mbo studenten & hoger onderwijs studenten, per 1 september 2015 maart 2015 Inleiding Vanaf 1 september 2015 vinden veranderingen plaats in de studiefinanciering. Nog niet elke student

Nadere informatie

Wat weet jij over het leenstelsel?!

Wat weet jij over het leenstelsel?! Resultaten onderzoek Wat weet jij over het leenstelsel? 13-01-2015 Wat weet jij over het leenstelsel? In 2015 staan er ingrijpende veranderingen voor de deur die de toegankelijkheid van het onderwijs onder

Nadere informatie

6,2. Werkstuk door een scholier 1803 woorden 11 april keer beoordeeld. Inleiding

6,2. Werkstuk door een scholier 1803 woorden 11 april keer beoordeeld. Inleiding Werkstuk door een scholier 1803 woorden 11 april 2002 6,2 212 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding In dit werkstuk vindt je allerlei informatie over geldzaken. Van zakgeld tot bijbaantjes, van geld uitgeven

Nadere informatie

Inhoud. Mijn leven. ik regel mijn geldzaken

Inhoud. Mijn leven. ik regel mijn geldzaken Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Bewaren...5 Hoofdstuk 2 Administratie...7 Hoofdstuk 3 Inkomsten... 8 Hoofdstuk 4 Uitgaven... 10 Hoofdstuk 5 Sparen... 12 Hoofdstuk 6 Verzekeringen...15 Hoofdstuk 7 Begroting...

Nadere informatie

Studiefinanciering middelbaar beroepsonderwijs 2013-2014

Studiefinanciering middelbaar beroepsonderwijs 2013-2014 Regelingen en voorzieningen CODE 8.3.2.322 Studiefinanciering middelbaar beroepsonderwijs 2013-2014 brochure bronnen www.duo.nl, februari 2013 Deze brochure bevat informatie over de voorwaarden voor het

Nadere informatie

Maak je eigen jaarbegroting

Maak je eigen jaarbegroting Maak je eigen jaarbegroting Inleiding Een begroting maken. Het woord begroting wordt normaal gesproken alleen gebruikt bij bedrijven en de overheid. Maar het is tijd om ook jouw budget dezelfde aandacht

Nadere informatie

Belastingaangifte over 2010. Nibud, maart 2011

Belastingaangifte over 2010. Nibud, maart 2011 Belasting over 2010 Nibud, maart 2011 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Aangifte doen... 4 3. Maandelijkse belastingteruggaaf... 5 4. Belastingteruggaaf over het afgelopen jaar... 6 5. Geld betalen... 7 6. Wijzigingen

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum. 20 april 2010 Kamervragen Van Dijk (SP)

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum. 20 april 2010 Kamervragen Van Dijk (SP) a 1 > Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag www.rijksoverheid.nl

Nadere informatie

Voorlichting studiefinanciering

Voorlichting studiefinanciering Voorlichting studiefinanciering Studievereniging Arago 17 september 2014 Contact www.duo.nl 050-5997755 9.00 17.00 uur Servicekantoor Enschede Ripperdastraat 13 7511 JP Enschede Alleen op afspraak 10.00

Nadere informatie

Onderwerpen. 1. Tegemoetkoming scholieren. 2. Studievoorschot, de nieuwe studiefinanciering. 3. Aanvragen en aanmelden

Onderwerpen. 1. Tegemoetkoming scholieren. 2. Studievoorschot, de nieuwe studiefinanciering. 3. Aanvragen en aanmelden Welkom bij DUO Onderwerpen 1. Tegemoetkoming scholieren 2. Studievoorschot, de nieuwe studiefinanciering 3. Aanvragen en aanmelden ' of eerst tegemoetkoming scholieren? Afhankelijk van leeftijd en studie!

Nadere informatie

Studiefinanciering hoger onderwijs Pontes Het Goese Lyceum september 2018

Studiefinanciering hoger onderwijs Pontes Het Goese Lyceum september 2018 Studiefinanciering hoger onderwijs 2018 2019 www.duo.nl Pontes Het Goese Lyceum september 2018 Dienst Uitvoering Onderwijs Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap Aanvraag studiefinanciering Twee

Nadere informatie

Gemaakt door: Lysanne Wolbers Menno Akkerman Tessa Heijerman

Gemaakt door: Lysanne Wolbers Menno Akkerman Tessa Heijerman Gemaakt door: Lysanne Wolbers Menno Akkerman Tessa Heijerman FSU Oktober 2011 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Verantwoording...4 Conclusies...5 De cijfers op een rij.9 Knelpunten/oplossingen 15 Positieve punten.16

Nadere informatie

Welkom en voorstellen

Welkom en voorstellen 3 november 2015 Welkom en voorstellen Francine Nijkamp-Ririhena Pubers en geld Zakgeld, richtlijnen (bron: NIBUD) Leeftijd Bedrag per week in 12 tussen 3,00 en 4,60 (19,00/mnd) 13 tussen 3,50 en 4,60 (19,00/mnd)

Nadere informatie

(1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor

(1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor (1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor Beschrijving (ter info voor gastdocent) Deze gastles gaat over inzicht krijgen in je inkomen en uitgaven. Jongeren moeten zorgen dat ze inkomen

Nadere informatie

Studiefinanciering Bijverdienen 2016

Studiefinanciering Bijverdienen 2016 Studiefinanciering Bijverdienen 2016 Krijg je in (een deel van) 2016 studiefinanciering voor het mbo? Of voor het hoger onderwijs en val je (deels) onder het oude stelsel? Dan mag je per kalender jaar

Nadere informatie

Studiefinanciering? of sparen voor de studie van uw kinderen

Studiefinanciering? of sparen voor de studie van uw kinderen Studiefinanciering? of sparen voor de studie van uw kinderen De studiefinanciering gaat in september 2015 drastisch veranderen. Het zogenaamde leenstelsel wordt geïntroduceerd. Dat heeft heel veel financiële

Nadere informatie

OP KAMERS Opdrachtenblad Categorie:

OP KAMERS Opdrachtenblad Categorie: Opdrachten Opdracht 1 Jasmina raadt Wesley aan om wat vaker bij zijn ouders te gaan eten. Welke tips kun je nog meer bedenken om geld te besparen op het moment dat je wat krapper zit? Wesley woont op kamers.

Nadere informatie

Aanvullende inkomsten

Aanvullende inkomsten Hoofdstuk 2 Geldzaken 3-B Naam: Klas/groep: Datum: Aanvullende inkomsten Leerdoelen Je kunt aangeven welke verschillende aanvullende inkomsten de overheid verstrekt. Je kunt aangeven wanneer iemand deze

Nadere informatie

Onderzoek: Sociaal leenstelsel

Onderzoek: Sociaal leenstelsel Onderzoek: Sociaal leenstelsel Publicatiedatum: 14-11-2014 Over dit onderzoek Het 1V Jongerenpanel, onderdeel van EenVandaag, bestaat uit 3000 jongeren van 12 t/m 24 jaar. Aan dit online onderzoek, gehouden

Nadere informatie

Consumenteninformatie van de AFM en het Nibud. Loop geen onnodig risico. Verstandig Lenen

Consumenteninformatie van de AFM en het Nibud. Loop geen onnodig risico. Verstandig Lenen Consumenteninformatie van de AFM en het Nibud Loop geen onnodig risico Verstandig Lenen Een lening kan soms uitkomst bieden. Maar geld lenen kan ook voor problemen zorgen. In deze folder van het Nationaal

Nadere informatie

Dit is wat je maximaal kan krijgen. Of dit voldoende is, ligt vaak voornamelijk aan de huur.

Dit is wat je maximaal kan krijgen. Of dit voldoende is, ligt vaak voornamelijk aan de huur. Studieschuld Event VeSte 25 april 2019 VeSte is de grootste partij in de studentenraad van Wageningen University. VeSte zet zich in voor actieve studenten en merkt dat er door het leenstel veel onzekerheid

Nadere informatie

Uw zoon of dochter wordt 18 jaar. Alle financiële zaken op een rijtje. verzekering bedrijfsrisico hypotheek pensioen

Uw zoon of dochter wordt 18 jaar. Alle financiële zaken op een rijtje. verzekering bedrijfsrisico hypotheek pensioen Uw zoon of dochter wordt 18 jaar Alle financiële zaken op een rijtje verzekering bedrijfsrisico hypotheek pensioen Uw zoon of dochter wordt 18 jaar en dat is toch een mijlpaal. Voor het eerst geheel zelfstandig

Nadere informatie

OCW-Peiling Plannen Studievoorschot

OCW-Peiling Plannen Studievoorschot OCW-Peiling Plannen Studievoorschot Van 2 t/m 14 juli 2014 heeft GfK voor het ministerie van OCW een peiling uitgevoerd om de kennis te meten over het studievoorschot. Hiermee is inzicht verkregen in de

Nadere informatie

Uw zoon of dochter wordt 18 jaar. Alle financiële zaken op een rijtje VERZEKERING BEDRIJFSRISICO HYPOTHEEK PENSIOEN

Uw zoon of dochter wordt 18 jaar. Alle financiële zaken op een rijtje VERZEKERING BEDRIJFSRISICO HYPOTHEEK PENSIOEN Uw zoon of dochter wordt 18 jaar Alle financiële zaken op een rijtje VERZEKERING BEDRIJFSRISICO HYPOTHEEK PENSIOEN Uw zoon of dochter wordt 18 jaar en dat is toch een mijlpaal. Voor het eerst geheel zelfstandig

Nadere informatie

Utrecht, 2011. Het financiële gedrag van kinderen tussen 12 en 18 & de rol van hun ouders

Utrecht, 2011. Het financiële gedrag van kinderen tussen 12 en 18 & de rol van hun ouders Utrecht, 2011 Het financiële gedrag van kinderen tussen 12 en 18 & de rol van hun ouders Samenvatting en Conclusie Geld van de ouders De meeste scholieren krijgen zakgeld (88 procent). Kleedgeld is minder

Nadere informatie

Studiefinanciering voor studenten van Aruba en de Nederlandse Antillen

Studiefinanciering voor studenten van Aruba en de Nederlandse Antillen Studiefinanciering voor studenten van Aruba en de Nederlandse Antillen Aangenaam, wij zijn duo DUO staat voor Dienst Uitvoering Onderwijs. We voeren verschillende onderwijswetten en -regelingen uit, namens

Nadere informatie

STUDIE, STELSEL EN FINANCIËN DANIEL VISSER

STUDIE, STELSEL EN FINANCIËN DANIEL VISSER STUDIE, STELSEL EN FINANCIËN DANIEL VISSER STUDIE, STELSEL EN FINANCIËN Welke consequenties heeft het nieuw sociaal leenstelsel voor het wel of niet volgen van een vervolg studie naar het doorlopen van

Nadere informatie

Hermien Miltenburg en studenten

Hermien Miltenburg en studenten Hermien Miltenburg en studenten hermien.miltenburg@wur.nl Presentatie: www.wur.nl/ouders en bij de decaan Wat zeggen scholieren: Studiekeuze.. (LAKS) hartstikke moeilijk: Wij worden het best geholpen door

Nadere informatie

Vara - Kassa 3 Resultaten Aflevering 3 Financiën 1 22 mei 2007

Vara - Kassa 3 Resultaten Aflevering 3 Financiën 1 22 mei 2007 Vara - Kassa 3 Resultaten Aflevering 3 Financiën 1 22 mei 2007 1 onderzoeksgegevens mogen alleen gebruikt worden onder vermelding van YoungVotes en de VARA Factsheet Jongeren en Financiën Jongeren betalen

Nadere informatie

Studiefinanciering Bijverdienen 2015

Studiefinanciering Bijverdienen 2015 Studiefinanciering Bijverdienen 2015 Als je studiefinanciering krijgt, mag je elk jaar een maximaal bedrag bijverdienen. In 2015 is de bijverdiengrens 13.856,11. Het gaat om het verzamelinkomen of belastbaar

Nadere informatie

Hermien Miltenburg en studenten. (presentatie)

Hermien Miltenburg en studenten.  (presentatie) Hermien Miltenburg en studenten www.wageningenuniversity.nl/ouders (presentatie) Ouder: je moet zelf kiezen...ja... maar wat zegt de student? Mijn ouder is mijn belangrijkste adviseur: 55% eerstejaars

Nadere informatie

VOORLICHTING EXAMENKLASSEN VOORTGEZET ONDERWIJS. Voorlichting Examenklassen

VOORLICHTING EXAMENKLASSEN VOORTGEZET ONDERWIJS. Voorlichting Examenklassen VOORLICHTING EXAMENKLASSEN VOORTGEZET ONDERWIJS Tegemoetkoming Scholier Voortgezet Onderwijs - Recht ontstaat na beëindiging kinderbijslag - Kwartaalinstroom: 1 januari, 1 april, 1 juli, 1 oktober Voorbeeld:

Nadere informatie

Kiezen en aanmelden. Schoonhovens College

Kiezen en aanmelden. Schoonhovens College Kiezen en aanmelden Schoonhovens College 2015 2016 Kiezen vervolgopleiding proces dit jaar gesprek(ken) met de decaan vwo: workshop Erasmus Universiteit bezoek open dagen meeloopdagen/proefstuderen wo:studeren

Nadere informatie

Financiële opvoeding. September 2007

Financiële opvoeding. September 2007 Financiële opvoeding September 2007 Inhoud INHOUD... 1 1 INLEIDING... 2 1.1 AANLEIDING... 2 1.2 METHODE VAN ONDERZOEK... 2 1.3 ACHTERGRONDVARIABELEN... 3 LEESWIJZER... 4 2 ZAKGELD EN KLEEDGELD... 5 2.1

Nadere informatie

Studiefinanciering: Dat regel je zo!

Studiefinanciering: Dat regel je zo! Docentenhandleiding Klassikaal Tweetallen Individueel 1 à 2 lesuren Studiefinanciering: Dat regel je zo! Korte lesomschrijving In de bovenbouw havo/vwo oriënteren leerlingen zich op vervolgopleidingen

Nadere informatie

Toegankelijkheid hoger onderwijs en de rol van studiefinanciering

Toegankelijkheid hoger onderwijs en de rol van studiefinanciering Toegankelijkheid hoger onderwijs en de rol van studiefinanciering Achtergrondnotitie van de HBO-raad n.a.v. ideeën over een leenstelsel Den Haag, 3 september 2012 Inleiding In het recente debat over mogelijk

Nadere informatie

lenen Extra geld als u het nodig heeft

lenen Extra geld als u het nodig heeft lenen Extra geld als u het nodig heeft extra geld als u het nodig heeft De juiste lening kiezen Een verstandige lening past bij het doel en bij uw persoonlijke situatie. 04 Meer ruimte op of naast uw betaalrekening

Nadere informatie

Studenten bewustmaken van hun studieschuld vrijdag, 09 oktober 2015 13:55

Studenten bewustmaken van hun studieschuld vrijdag, 09 oktober 2015 13:55 Tekst: Nelly Rosa Foto s: Ken Wong Volgens Juliette Chirino-Mendez, hoofd klantcontact van SSC bestaat er een perceptie dat het financieel nadeliger uitpakt als je met Stichting Studiefinanciering Curaçao

Nadere informatie

Maak uw eigen Miljoenennota

Maak uw eigen Miljoenennota Maak uw eigen Miljoenennota Er is weer economische groei, de huizenmarkt trekt aan, en volgens de rijksbegroting gepresenteerd op Prinsjesdag gaat bijna iedereen er volgend jaar financieel op vooruit.

Nadere informatie

Jongeren & hun financiële verwachtingen

Jongeren & hun financiële verwachtingen Nibud, februari Jongeren & hun financiële verwachtingen Anna van der Schors Daisy van der Burg Nibud in samenwerking met het 1V Jongerenpanel van EenVandaag Inhoudsopgave 1 Onderzoeksopzet Het Nibud doet

Nadere informatie

Lenen en terugbetalen (2013)

Lenen en terugbetalen (2013) Regelingen en voorzieningen CODE 8.3.2.330 Lenen en terugbetalen (2013) brochure bronnen www.duo.nl, december 2012 In deze brochure staan de mogelijkheden van lenen naast studiefinanciering. Zoeken in

Nadere informatie

Maak je eigen jaarbegroting

Maak je eigen jaarbegroting Maak je eigen jaarbegroting Inleiding Een begroting maken. Het woord begroting wordt normaal gesproken alleen gebruikt bij bedrijven en de overheid. Maar het is tijd om ook jouw budget dezelfde aandacht

Nadere informatie

Studiefinanciering Lenen en terugbetalen

Studiefinanciering Lenen en terugbetalen Studiefinanciering Lenen en terugbetalen Aangenaam, wij zijn duo DUO staat voor Dienst Uitvoering Onderwijs. We voeren verschillende onderwijswetten en -regelingen uit, namens het ministerie van Onderwijs,

Nadere informatie

Als uw kind wil gaan studeren

Als uw kind wil gaan studeren Als uw kind wil gaan studeren Bachelorvoorlichting 6 en 7 maart 2015 Studentendecanen van de Universiteit Twente Huidige systeem van studiefinanciering Studie met driejarige bachelor en tweejarige master

Nadere informatie

Je geldzaken goed geregeld: een rustig gevoel!

Je geldzaken goed geregeld: een rustig gevoel! Je geldzaken goed geregeld: een rustig gevoel! Samen je centen de baas GELD EN GELDZAKEN. SOMS BEST LASTIG. Het gebeurt iedereen wel eens. Dat je een brief krijgt die je niet goed begrijpt. Of dat je een

Nadere informatie

Factsheet: financiële planning MBO-ers

Factsheet: financiële planning MBO-ers bezoekadres Marnixkade 109 1015 ZL Amsterdam postadres Postbus 15262 1001 MG Amsterdam E moti@motivaction.nl T +31 (0)20 589 83 83 W www.motivaction.nl Factsheet: financiële planning MBO-ers Onderzoek

Nadere informatie

Wat je moet weten als je een hypotheek kiest?

Wat je moet weten als je een hypotheek kiest? Wat je moet weten als je een hypotheek kiest? Als je een hypotheek af gaat sluiten, moet je aan een heleboel dingen denken. We hebben een aantal vragen voor je op een rijtje. Klik op de doorlinks hiernaast

Nadere informatie

John Stals (studentendecaan TU Delft) Studentenfinanciën en Ouderavond huisvesting

John Stals (studentendecaan TU Delft) Studentenfinanciën en Ouderavond huisvesting John Stals (studentendecaan TU Delft) Studentenfinanciën en Ouderavond huisvesting 1 Voorwaarden studiefinanciering opleiding: Hoger Onderwijs; voltijd in binnen- en buitenland leeftijd: jonger dan 30

Nadere informatie

Studiefinanciering Middelbaar beroepsonderwijs

Studiefinanciering Middelbaar beroepsonderwijs Studiefinanciering Middelbaar beroepsonderwijs Aangenaam, wij zijn duo DUO staat voor Dienst Uitvoering Onderwijs. We voeren verschillende onderwijswetten en -regelingen uit, namens het ministerie van

Nadere informatie

IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN

IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN - eindrapport - dr. M. Witvliet Y. Bleeker, MSc Regioplan Jollemanhof 8 09 GW Amsterdam Tel.: + (0)0 5 5 5 Amsterdam,

Nadere informatie

OCW-Peiling Plannen Studievoorschot (Tussenmeting)

OCW-Peiling Plannen Studievoorschot (Tussenmeting) OCW-Peiling Plannen Studievoorschot (Tussenmeting) Met het oog op de voorbereiding van de voorlichtingsaanpak rond de op handen zijnde invoering van het studievoorschot heeft GfK in opdracht van OCW onderzoek

Nadere informatie

SBB STICHTING BEHEER BEWONERSGELDEN ZORGINSTELLINGEN

SBB STICHTING BEHEER BEWONERSGELDEN ZORGINSTELLINGEN SBB STICHTING BEHEER BEWONERSGELDEN ZORGINSTELLINGEN Hulp bij omgaan met geld Mijn geld in vertrouwde handen Mijn geld in vertrouwde handen Hulp bij omgaan met geld SBB Zorginstellingen is een volledig

Nadere informatie

Geldzaken in de praktijk

Geldzaken in de praktijk Geldzaken in de praktijk 2018-2019 Laatst bijgewerkt: 27 mei 2019 Hoe regelden Nederlanders in 2018 hun geldzaken? En zijn ze de afgelopen 15 jaar meer of minder financieel redzaam geworden? Het Nibud

Nadere informatie

VOORLICHTING EXAMENKLASSEN VOORTGEZET ONDERWIJS. Voorlichting Examenklassen

VOORLICHTING EXAMENKLASSEN VOORTGEZET ONDERWIJS. Voorlichting Examenklassen VOORLICHTING EXAMENKLASSEN VOORTGEZET ONDERWIJS Tegemoetkoming Scholier Voortgezet Onderwijs - Recht ontstaat nadat kinderbijslag van rechtswege eindigt - Kwartaalinstroom: 1 januari, 1 april, 1 juli,

Nadere informatie

Vakantiegeldenquete 2010

Vakantiegeldenquete 2010 Vakantiegeldenquete 2010 Inleiding Net als vorig jaar heeft het Nibud onderzoek gedaan naar de manier waarop mensen zich in financieel opzicht voorbereiden op de vakantie en of men zich aan hun budget

Nadere informatie

IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN

IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN - eindrapport - dr. M. Witvliet Y. Bleeker, MSc Regioplan Jollemanhof 8 09 GW Amsterdam Tel.: + (0)0 5 5 5 Amsterdam,

Nadere informatie

Studiefinanciering Bijverdienen 2019

Studiefinanciering Bijverdienen 2019 Studiefinanciering Bijverdienen 2019 Heeft u in (een deel van) 2019: als mbo er onder de 18 een studentenreisproduct? als mbo er van 18 jaar of ouder studiefinanciering? studiefinanciering volgens het

Nadere informatie

Je geldzaken goed geregeld: een rustig gevoel!

Je geldzaken goed geregeld: een rustig gevoel! Je geldzaken goed geregeld: een rustig gevoel! Samen je centen de baas INFORMATIE VOOR NIEUWE CLIËNTEN GELD EN GELDZAKEN: SOMS BEST LASTIG Het gebeurt iedereen wel eens. Dat je een brief krijgt die je

Nadere informatie

Bewindvoering: hoe werkt het?

Bewindvoering: hoe werkt het? Bewindvoering: hoe werkt het? Samen je centen de baas JE HEBT EEN BEWINDVOERDER. EN NU? Een tijdje terug heb je ervoor gekozen om je geld samen met Mijn Geld en Zo te regelen. De rechter vindt dit goed.

Nadere informatie

Lesbrief Meneer Beer

Lesbrief Meneer Beer Lesbrief Meneer Beer Het verhaal Het verhaal gaat over Meneer Beer. Hij is verliefd op een prachtig berinnetje, maar hij durft het haar niet te vertellen. Hij vindt zichzelf maar een eenvoudige beer. Om

Nadere informatie

Slim omgaan met geld

Slim omgaan met geld Slim omgaan met geld Deel 1 Oorzaken en financieel overzicht. Dit werkboek is van: Datum: 1 Copyright - Drukke Moeders Marijke Minten Welkom Drukke Moeders Online Cursus Financiën Werkboek Dit is een werkboek

Nadere informatie

Zicht op geld - Belastingteruggave Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015

Zicht op geld - Belastingteruggave Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015 Zicht op geld - Belastingteruggave Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden ABN AMRO April 2015 Belastingteruggave 3 Sparen 7 Verantwoording onderzoek 12 2 Belastingteruggave Zicht

Nadere informatie

Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht. Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO

Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht. Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO Inleiding Voor u ligt de rapportage naar aanleiding van het onderzoek Waar blijft mijn geld? In totaal hebben

Nadere informatie

Wijzigingen Student hoger onderwijs buitenland

Wijzigingen Student hoger onderwijs buitenland Wijzigingen Student hoger onderwijs buitenland Dit formulier Dit formulier is voor studenten hoger onderwijs in het buitenland die studiefinanciering ontvangen, of weer willen ontvangen, en een wijziging

Nadere informatie

Studiefinanciering Bijverdienen 2017

Studiefinanciering Bijverdienen 2017 Studiefinanciering Bijverdienen 2017 Heb je in (een deel van) 2017: als mbo er onder de 18 een studentenreisproduct? als mbo er van 18 jaar of ouder studiefinanciering? studiefinanciering volgens het oude

Nadere informatie

Blok 5. Ouderbetrokkenheid, 1 uur

Blok 5. Ouderbetrokkenheid, 1 uur Blok 5. Ouderbetrokkenheid, 1 uur Ouders: Mijn kind moet zelf kiezen Studiekiezers: mijn ouders zijn belangrijk 55% wo, 70% hbo studenten Volwassenen rondom studiekiezer Tweederde 1e jaars zegt: De meeste

Nadere informatie

OCW-Peiling Plannen Studievoorschot (Tussenmeting maart 2015)

OCW-Peiling Plannen Studievoorschot (Tussenmeting maart 2015) OCW-Peiling Plannen Studievoorschot (Tussenmeting maart 2015) Met het oog op de voorbereiding van de voorlichtingsaanpak rond de op handen zijnde invoering van het studievoorschot heeft GfK in opdracht

Nadere informatie

Studiefinanciering voor een mbo-opleiding in het buitenland

Studiefinanciering voor een mbo-opleiding in het buitenland Regelingen en voorzieningen CODE 8.3.2.323 Studiefinanciering voor een mbo-opleiding in het buitenland brochure bronnen www.ocwduo.nl, januari 2012 Sommige beroepsopleidingen kun je volledig in het buitenland

Nadere informatie

Welkom bij de presentatie van DUO. Hanno Snelders Servicekantoor Nijmegen

Welkom bij de presentatie van DUO. Hanno Snelders Servicekantoor Nijmegen Welkom bij de presentatie van DUO Hanno Snelders Servicekantoor Nijmegen programma 1. Tegemoetkoming scholieren (vanaf 18 jaar) 2. Studiefinanciering Hoger Onderwijs 3. Geld aanvragen + Aanmelden Hoger

Nadere informatie

Ouderbetrokkenheid. Ouders: Studiekiezers: Mijn kind moet zelf kiezen. mijn ouders zijn belangrijk 55% wo, 70% hbo studenten

Ouderbetrokkenheid. Ouders: Studiekiezers: Mijn kind moet zelf kiezen. mijn ouders zijn belangrijk 55% wo, 70% hbo studenten Ouderbetrokkenheid Ouders: Mijn kind moet zelf kiezen Studiekiezers: mijn ouders zijn belangrijk 55% wo, 70% hbo studenten Volwassenen rondom studiekiezer Tweederde 1e jaars zegt: De meeste info over studeren

Nadere informatie

Mannen, vrouwen en geldzaken. Nibud Factsheet Juni 2012

Mannen, vrouwen en geldzaken. Nibud Factsheet Juni 2012 nen, vrouwen en geldzaken Nibud Factsheet Juni 2012 nen, vrouwen en geldzaken nen en vrouwen gaan verschillend met geld om, maar het risico op financiële problemen is bij beide groepen even groot. Meer

Nadere informatie

Uw kind wordt 18. Wat verandert er?

Uw kind wordt 18. Wat verandert er? Uw kind wordt 18. Wat verandert er? Dat betekent dat uw zoon of dochter nu officieel volwassen is en zelf financiële beslissingen mag nemen. Een hele verantwoordelijkheid! Bereid uw kind daar goed op voor.

Nadere informatie

KEEP YOUR HEELS HEAD & STANDARDS HIGH

KEEP YOUR HEELS HEAD & STANDARDS HIGH for a wealthy lifestyle KEEP YOUR HEELS HEAD & STANDARDS HIGH Administratie helemaal in orde? Dan is het nu tijd voor het maken van een overzicht van je inkomsten en je vaste lasten. Om het je makkelijk

Nadere informatie

VOORLICHTING EXAMENKLASSEN VOORTGEZET ONDERWIJS. Voorlichting Examenklassen

VOORLICHTING EXAMENKLASSEN VOORTGEZET ONDERWIJS. Voorlichting Examenklassen VOORLICHTING EXAMENKLASSEN VOORTGEZET ONDERWIJS Tegemoetkoming Scholier Voortgezet Onderwijs -Recht ontstaat nadat kinderbijslag van rechtswege eindigt -Kwartaalinstroom: 1 januari, 1 april, 1 juli, 1

Nadere informatie

De rente stijgt: welke gevolgen heeft dat voor u?

De rente stijgt: welke gevolgen heeft dat voor u? De rente stijgt: welke gevolgen heeft dat voor u? Onafhankelijke informatie voor consumenten Wat is renterisico? Als u geld nodig heeft, kunt u een lening afsluiten. U moet het geleende geld wel terugbetalen.

Nadere informatie

Geld voor school en studie

Geld voor school en studie Geld voor school en studie Aangenaam, wij zijn duo DUO staat voor Dienst Uitvoering Onderwijs. We voeren verschillende onderwijswetten en -regelingen uit, namens het ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Nadere informatie