Participeren door lezen, leren en informeren De bibliotheekfunctie in de Gemeente Alphen aan den Rijn
Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Inleiding... 6 HOOFDSTUK 1 Landelijke en lokale ontwikkelingen rond de bibliotheek... 8 HOOFDSTUK 2 Wettelijk kader... 12 HOOFDSTUK 3 Maatschappelijk effecten... 15 HOOFDSTUK 4 Gemeentelijke visie... 19 HOOFDSTUK 5 Van visie naar huisvesting... 23 HOOFDSTUK 6 Financiële kaders... 26 HOOFDSTUK 7 Aanbevelingen... 28 2
Samenvatting Aanleiding van de visie De aanleiding van deze visie is het collegeakkoord Alphen aan den Rijn 2014-2018 waarin is opgenomen dat de bibliotheek een basisvoorziening is en dat de gemeente met de bibliotheek in gesprek gaat over functie en de visie op de toekomst. Dit collegeakkoord geeft tevens aan dat de vestiging in Alphen aan den Rijn voorlopig gehuisvest blijft op het Aarplein en dat we gaan onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor meer afgiftepunten in de gemeente. De visie die nu voorligt geeft een inhoudelijk blik op de bibliotheekfunctie en legt een koppeling met de maatschappelijke effecten die de gemeente wil bereiken. Met dit document beogen we het vaststellen van de inhoudelijke kaders van de bibliotheekfunctie. De visie leidt tot een andere kijk op de huisvesting van de bibliotheken dan voorheen. Wij kiezen er bewust voor de koninklijke weg te bewandelen: eerst een visie die leidend is en dan de huisvestingsvragen die daaruit voortvloeien. We brengen daarom naast de inhoudelijk kaders ook in beeld hoe het vervolgproces eruit ziet, waarin we op zoek gaan naar huisvesting voor de bibliotheekfunctie die aansluit bij de visie. Ontwikkelingen Er is landelijk en lokaal een aantal ontwikkelingen gaande dat gevolgen heeft voor de functie van de bibliotheek. Deze ontwikkelingen zijn: Wet Stelsel Openbare bibliotheken Digitalisering samenleving Onderwijsachterstanden Laaggeletterdheid Groei van niet-westerse immigranten Nieuwe taken gemeente sociaal domein Actieprogramma Tel mee met Taal Brede schoolontwikkeling en Integraal Kindcentrum (ikc) Vergrijzing Uitvoeringsplan Herinrichting Maatschappelijk Domein gemeente Alphen aan den Rijn De gemeente Alphen aan den Rijn als e-overheid Wettelijk kader De wettelijke kaders die van invloed zijn op de bibliotheekvisie zijn de Wet Stelsel Openbare bibliotheken, de Wet Onderwijskansen door Kwaliteit en Educatie en de wetswijziging voor Volwasseneneducatie. Deze wetten geven een inhoudelijke impuls aan de gemeentelijke visie. Uitvoeringsplan Herinrichting Maatschappelijk Domein In het Uitvoeringsplan herinrichting maatschappelijk domein (Uitvoeringsplan) staat omschreven wat de gemeente Alphen aan den Rijn samen met haar maatschappelijke partners de komende jaren wil bereiken. De gemeente geeft een andere invulling aan haar rol als subsidieverlener door voortaan te sturen op maatschappelijke effecten. Hoe deze effecten het beste bereikt kunnen worden, laten we over aan de expertise van inwoners en maatschappelijke partners. Om het uitvoeringplan op 1 januari 2016 daadwerkelijk te kunnen realiseren gaat Alphen aan den Rijn een gemeentebrede subsidieuitvraag doen waarvoor de grotere maatschappelijke organisaties 3
een aanvraag kunnen indienen. De opgave Opgroeien & Ontwikkelen richt zich specifiek op de jeugd van -9 maanden tot 27 jaar en de opgaven Gezonde leefstijl en Talentontwikkeling op volwassenen. De gemeentelijke visie op de bibliotheekfunctie is terug te vinden in de opdrachten Opgroeien & Ontwikkelen en Talentontwikkeling. Om de omslag naar deze nieuwe werkwijze te kunnen maken zijn alle subsidies per 1 januari 2016 beëindigd, met als doel ruimte te creëren voor de nieuwe manier van werken. De gemeente heeft ook met de bibliotheekorganisaties de subsidierelatie opgezegd. De gemeente wil haar handen vrij hebben om de bibliotheekfunctie in te passen in de nieuwe vormgeving van het sociale domein. De huidige bibliotheekorganisaties komen daarom niet vanzelfsprekend terug na 1 januari 2016. Gemeentelijke visie De gemeentelijke visie op de bibliotheekfunctie luidt: De bibliotheekfunctie in de gemeente Alphen aan den Rijn bevordert dat zoveel mogelijk inwoners kunnen participeren in de maatschappij en gebruik kunnen maken van een sociaal netwerk. De bibliotheekfunctie draagt daarmee bij aan de leefbaarheid. De kerntaak van de bibliotheekfunctie richt zich op de domeinen lezen, leren en informeren; het accent ligt op de doelgroepen jeugd, laaggeletterden en sociaal of fysiek minder mobiele inwoners. Om dit te bereiken maakt de bibliotheekfunctie onderdeel uit van een netwerk van maatschappelijke partners. De werkwijze van beide bibliotheekorganisaties past nu al grotendeels bij de gemeentelijke visie. Maar de bibliotheekorganisaties bieden ook activiteiten aan die minder passen bij de visie van de gemeente. De gemeente zal zich bij de bekostiging van de bibliotheekfunctie specifiek gaan richten op de visie. De bekostiging zal daarom vanaf 2016 plaatsvinden via de gemeentebrede opdrachten uit het Uitvoeringsplan, waarin de visie is verwerkt. Vertaling van de visie naar de huisvesting De klassieke bibliotheek met volle boekenkasten zal gaan veranderen. Het accent van de bibliotheekfunctie zal steeds meer komen te liggen op de ondersteuning van maatschappelijke partners, op cursussen en trainingen, de verbinding tussen inwoners en het aanbod van de maatschappelijke partners. Daarnaast zal ook ontmoeting een steeds grotere rol gaan spelen. De uitgangspunten waaraan de huisvesting van de bibliotheekfunctie moet voldoen om de visie ook fysiek vorm te geven zijn: In alle kernen van de gemeente is minimaal 1 (kern) satelliet die centraal in deze kern is gesitueerd die minimaal een collectie voor jeugd, een wisselcollectie voor volwassenen en een afgiftepunt voor gereserveerde boeken bevat en de mogelijkheid om ter plekke boeken te reserveren en kan fungeren als ontmoetingsplek. De bibliotheekfunctie is gehuisvest samen met andere maatschappelijke partners, waarmee ook inhoudelijke samenwerking plaatsvindt. Logische combinaties hierbij zijn onderwijsinstellingen en (bestaande) mfa s. De gezamenlijk huisvesting van de bibliotheekfunctie en maatschappelijke partners biedt ruimte voor ontmoeting, al dan niet in combinatie met horeca. In Alphen-Centrum is een aantrekkelijke centrale vestiging met een brede collectie zodat alle inwoners uit de gehele gemeente bediend kunnen worden. Ook deze centrale vestiging is 4
gezamenlijk gehuisvest met andere maatschappelijke voorzieningen. Centrale vestiging is gecombineerd met een horecavoorziening. Financiële kaders Op dit moment is het nog niet mogelijk om in beeld te brengen wat de financiële gevolgen zijn van de bibliotheekvisie. In deze visie worden de inhoudelijke kaders m.b.t. de bibliotheekfunctie neergelegd. De ambitie van de vertaling naar de huisvestingscomponent is gebaseerd op een ideaalbeeld en niet op wat (financieel) mogelijk is. Bestuurlijk is afgesproken dat de raad in juni eerst de inhoudelijke kaders vaststelt en dat we daarna pas de huisvestingscomponent gaan uitwerken. Wat ook meespeelt is dat vanaf 2016 de bibliotheekfunctie onderdeel gaat uitmaken van de opgaven Opgroeien & Ontwikkelen en Talentontwikkeling in het kader van het Uitvoeringsplan. Uiterlijk begin november 2015 zal bekend zijn welke organisaties de gemeentebrede subsidies ontvangen en aan de slag gaan met de opgaven. Op dat moment is ook duidelijk welke organisatie (s) de bibliotheekfunctie gaat of gaan vervullen. In het laatste kwartaal van 2015 wordt daarom pas duidelijk welke (financiële- ) middelen voor de bibliotheekfunctie vanaf 2016 beschikbaar zijn. De daadwerkelijke (financiële-) uitwerking van, en besluitvorming over, de invulling van de bibliotheekfunctie en de huisvestingscomponent zal dus pas plaats vinden na vaststelling van de visie. Advies In de ideale situatie, die aansluit bij de visie van de gemeente, is er een centrale vestiging in Alphencentrum en zijn er kleinere vestigingen in alle kleine kernen en in een tweetal wijken in Alphen-stad. Alle vestigingen zijn gehuisvest in combinatie met andere maatschappelijke voorzieningen, in de kleine kernen bij voorkeur met het onderwijs. De huisvesting voor de centrale vestiging in Alphencentrum ligt nog open. Wij adviseren om een verkenning te maken van verschillende locaties die in aanmerking komen. Naast het ideaalbeeld is er een drietal alternatieven, waarvan wij adviseren om de (financiële) haalbaarheid in kaart te brengen. 5
Inleiding De bibliotheek is een voor iedereen toegankelijke publieke voorziening, lid of geen lid, ongeacht leeftijd, achtergrond of afkomst. De bibliotheek is een waardevrij plek om te verblijven. Niet door zaken als politiek, commercie en religie uit te bannen, maar door het hele palet te laten zien, door tegengestelde visies en opvattingen te presenteren. De diverse bibliotheekorganisaties in Nederland verschillen in schaalgrootte, in omvang van het werkgebied en in niveau van bestuurlijke aansturing (lokaal, provinciaal, landelijk). Het zijn echter geen volledig losstaande organisaties. Zij functioneren met elkaar in één netwerk als delen van een groter geheel. De bibliotheek in Alphen aan den Rijn In de gefuseerde gemeente Alphen aan den Rijn zijn sinds 1 januari 2014 twee gecertificeerde bibliotheekorganisaties actief: de Bibliotheek Rijn en Venen 1 en de Bibliotheek De Groene Venen 2. Deze stichtingen hebben samen vier vestigingen in de gemeente plus een bibliotheek op school en een kinderleespunt op school. De vestigingen van Bibliotheek Rijn en Venen in Ridderveld en Koudekerk zijn gesloten vanaf 2014. In bijlage 1 ziet u de spreiding van de vestigingen over de gemeente Alphen aan den Rijn. Beide bibliotheekorganisaties zijn samen goed voor 21.182 leden en 687.489 uitleningen per jaar 3 in de gemeente Alphen aan den Rijn. De subsidie die de gemeente in 2015 beschikbaar stelt voor beide bibliotheekstichtingen bedraagt 1.695.516. De bibliotheek in beweging De bibliotheek is echter in beweging. Veranderingen in de samenleving en in het media- en informatielandschap hebben gevolgen voor de functie van de bibliotheek. Sinds 1 januari 2015 is de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob), kortweg bibliotheekwet, van kracht. Daarnaast vinden er op lokaal niveau ook ontwikkelingen plaats die, direct of indirect, de bibliotheek raken. Voldoende redenen voor de gemeente Alphen aan den Rijn om zich te bezinnen op de functie van de bibliotheek. Collegeakkoord Ook het collegeakkoord Alphen aan den Rijn 2014-2018 kondigt aan dat er bezinning komt: De (centrale) bibliotheek is een basisvoorziening die voorlopig blijft gehuisvest op het Aarplein. We gaan met de bibliotheek in gesprek over functie en hun visie op de toekomst. We bezien de mogelijkheden voor meer afgiftepunten in de gemeente. In de kadernota 2015-2018 is bovendien opgenomen: Uit de op te stellen visie zal moeten blijken of er besparingen mogelijk zijn op de bibliotheek en zo ja, hoeveel er op termijn bespaard kan worden. De visie De visie die nu voorligt geeft een inhoudelijk blik op de bibliotheekfunctie en legt een koppeling met de maatschappelijke effecten die de gemeente wil bereiken. Met dit document beogen we het vaststellen van de inhoudelijke kaders van de bibliotheekfunctie. De visie leidt tot een andere kijk op 1 Bibliotheek Rijn en Venen heeft vestigingen in de gemeenten Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop, Kaag en Braassem en Zoeterwoude. 2 Bibliotheek De Groene Venen heeft vestigingen in de gemeenten Alphen aan den Rijn, Waddinxveen, Zuidplas en Bodegraven-Reeuwijk. 3 Gegevens uit jaarverslagen 2014. 6
de huisvesting van de bibliotheken dan voorheen. Wij kiezen er bewust voor de koninklijke weg te bewandelen: eerst een visie die leidend is en dan de huisvestingsvragen die daaruit voortvloeien. We brengen daarom naast de inhoudelijk kaders ook in beeld hoe het vervolgproces eruit ziet, waarin we op zoek gaan naar huisvesting voor de bibliotheekfunctie die aansluit bij de visie. Wij sluiten dit document daarom af met mogelijke varianten van fysieke uitwerking die past bij de inhoudelijke visie en met een advies voor het vervolgproces waarbij de huisvestingscomponent van de bibliotheekfunctie verder wordt uitgewerkt. Participatie Tijdens het tot stand komen van de visie is intensief samengewerkt met de twee bibliotheekorganisaties die in de gemeente Alphen aan den Rijn actief zijn, bibliotheek De Groene Venen en bibliotheek Rijn en Venen. We hebben gebruik gemaakt van de input van deze twee organisaties. Ook het onderwijs is nauw betrokken geweest en heeft aandachtspunten meegegeven die zijn verwerkt in de visie. Tenslotte is dit onderwerp ook aan de orde gekomen in diverse professionalsoverleggen die in verschillende wijken en kernen van de gemeente plaatsvinden. Opbouw van de visie De visie is als volgt opgebouwd. Als eerste komt een aantal ontwikkelingen aan de orde. Ontwikkelingen die zich voltrekken in de hele Nederlandse samenleving èn ontwikkelingen binnen de Gemeente Alphen aan den Rijn. Vervolgens geven we een aantal wettelijke kaders die direct of indirect een relatie hebben met de bibliotheekfunctie. We benoemen de maatschappelijk effecten waaraan de bibliotheek een bijdrage kan leveren en geven aan hoe deze effecten bereikt kunnen worden. Dit leidt vervolgens tot de visie van de gemeente op de bibliotheekfunctie, die we ook vertalen naar de huisvesting. Ook geven we de financiële kaders weer. En tot slot geven wij aanbevelingen om deze visie tot stand te brengen. 7
Hoofdstuk 1 Landelijke en lokale ontwikkelingen rond de bibliotheek Landelijke ontwikkelingen Er is landelijk een aantal ontwikkelingen gaande dat gevolgen heeft voor de functie van de bibliotheek. Hieronder volgt een overzicht van deze ontwikkelingen en de relatie daarvan met de bibliotheek. 1.1 Bibliotheekwet Op 1 januari 2015 is de Bibliotheekwet van kracht geworden. Deze wet heeft tot gevolg dat de digitale bibliotheek voortaan onder de verantwoordelijkheid van het Rijk valt en bekostigd wordt middels een uitname uit het gemeentefonds. De verantwoordelijkheid voor de lokale bibliotheek blijft bij de gemeente. Deze krijgt echter een grote vrijheid om zelf te bepalen op welke wijze de lokale bibliotheekfuncties worden uitgevoerd. Met de nieuwe wet wordt hierdoor een open bestel gecreëerd waarin ruimte is voor nieuwe partijen, naast of in plaats van de openbare bibliotheek. De wet schrijft tevens voor dat een voor een ieder toegankelijke openbare bibliotheekvoorziening een vijftal functies omvat, die bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van het algemene publiek. Deze functies zijn: a) Ter beschikking stellen van kennis en informatie. b) Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie. c) Bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur. d) Organiseren van ontmoeting en debat. e) Laten kennis maken met kunst en cultuur. In hoofdstuk 2 lichten we de wet nader toe. 1.2 Digitalisering Het massale gebruik van informatie- en communicatietechnologie heeft grote gevolgen voor de manier waarop wij leven en werken. Er zijn echter groepen inwoners die een achterstand hebben op deze ontwikkeling, zoals ouderen en lager opgeleiden. Om goed te kunnen participeren in onze steeds digitaler wordende maatschappij hebben deze groepen ondersteuning nodig. Bijvoorbeeld bij het leren omgaan met tablets of het leren werken met de digitale overheid. Een ander aspect van digitalisering is dat informatiebronnen steeds minder vaak in papiervorm geraadpleegd worden, maar veel vaker digitaal worden aangeboord. Nederlanders besteden 22% van hun dagelijkse leestijd aan digitaal lezen. Zij lezen nieuwssites en kranten bijvoorbeeld via hun laptop, tablet of telefoon. Dit zal de komende tijd alleen maar toenemen. Hoewel het percentage beschikbare e-books nu nog laag is (41% van de titels is ook als e-book beschikbaar), zal dit percentage de komende jaren blijven groeien. Dit geldt zowel voor fictie als voor non-fictie. Deze ontwikkelingen hebben direct gevolgen voor de functie van de bibliotheek in huidige vorm, waarbij het accent vaak nog ligt op het gebruik en de uitleen van fysieke boeken. Het aantal fysieke uitleningen zal afnemen, waardoor de bibliotheekfunctie minder ruimte nodig heeft voor boekenkasten. 8
1.3 Onderwijsachterstanden Hoewel het opleidingsniveau in Nederland stijgt, blijven er in het onderwijs achterstandsleerlingen die extra aandacht nodig hebben. Deze groep leerlingen heeft behoefte aan extra stimulering op het gebied van taal en lezen. De bibliotheek ondersteunt voorschoolse instellingen (kinderopvang en peuterspeelzalen) en het onderwijs bij het voorkomen en bestrijden van onderwijsachterstanden. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van themacollecties. Of door het klassikaal kennismaken met een schrijver in de bibliotheek. Het accent ligt hierbij op het bevorderen van leesplezier. Onderzoek toont namelijk aan dat het maken van leeskilometers leidt tot een grotere woordenschat en daardoor tot betere ontwikkelingskansen. 1.4 Laaggeletterdheid In Nederland is 12% van de bevolking laaggeletterd en dat aantal neemt alleen maar toe. Ook in Alphen aan den Rijn ligt het percentage laaggeletterden op 12%. Deze mensen beschikken over te weinig lees- en schrijfvaardigheden om bijvoorbeeld formulieren in te vullen, hun kinderen voor te lezen, de krant te lezen of om met internet te werken. Grote aantallen jongeren komen met te weinig lees- en schrijfvaardigheden van school en daardoor is de laaggeletterdheid een blijvend probleem. Het is van belang om deze groep meer perspectief te bieden bij hun participatie in de maatschappij. 1.5 Groei van niet-westerse immigranten Om te kunnen participeren in de Nederlandse maatschappij is het voor nieuwkomers van belang om de Nederlandse taal snel te beheersen. Naast inburgeringstrajecten en cursussen Nederlands zal deze groep anderstaligen ook op andere manieren gestimuleerd moeten worden in de beheersing van de Nederlandse taal. Nieuwkomers kunnen bijvoorbeeld boeken, dvd s of cd s lenen om thuis de Nederlandse taal nog eens extra te oefenen. 1.6 Nieuwe taken gemeente sociaal domein Sinds 1 januari 2015 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor nieuwe taken die voortkomen uit de Jeugdwet, Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de Participatiewet. De kern van deze wetten is erop gericht dat de inwoner die het nodig heeft ondersteuning krijgt die aansluit bij zijn persoonlijke situatie en behoeften. Het doel is inwoners zoveel mogelijk in hun eigen kracht te zetten. Conform de gedachte in de sociale agenda willen we de dure zorg zoveel mogelijk voorkomen door in te zetten op collectieve preventie. Door het bieden van mogelijkheden om zich te ontwikkelen, onder andere via vrijwilligerswerk en op het gebied van taalvaardigheid en mediawijsheid, door het bieden van een ontmoetingsplek, draagt de bibliotheek bij aan de gedachte achter de decentralisaties. 1.7 Actieprogramma Tel mee met Taal Met het nieuwe actieprogramma Tel mee met Taal willen de departementen OCW, VWS en SZW gezamenlijk tegengaan dat mensen met een beperkte taalvaardigheid aan de kant komen te staan. Met het programma worden diverse terreinen waar taal een rol speelt met elkaar verbonden: op scholen, in bibliotheekvestigingen en buurthuizen, maar ook bij sociale wijkteams, de schuldhulpverlening, schooluitval, (re)integratie, jeugdhulpverlening en de bijstand. De aanpak van laaggeletterdheid bij volwassenen wordt bovendien verbonden met het voorkomen van taalachterstanden en het bevorderen van leesplezier bij kinderen. Dit draagt bewezen bij aan taalontwikkeling en kan laaggeletterdheid op latere leeftijd helpen voorkomen. 9
1.8 Brede school en Integraal Kindcentrum (ikc) Steeds vaker zien we brede scholen en integrale kindcentra (ikc s) verschijnen. Dit zijn samenwerkingsverbanden tussen voorzieningen voor kinderen en jongeren waarin een of meer scholen de spil vormen. De brede school is een netwerk van samenwerkingspartners, al dan niet gezamenlijk gehuisvest, die de ontwikkeling van kinderen en jongeren stimuleert. De activiteiten van de samenwerkingspartners in een brede school zijn afhankelijk van de behoeften in de wijk. De inhoud kan bestaan uit een breed scala van activiteiten voor kinderen, jongeren, ouders, buurtbewoners of andere doelgroepen. Een integraal kindcentrum is een voorziening voor kinderen van tenminste 0-12 jaar, waar zij gedurende de dag komen om te leren, spelen, ontwikkelen en ontmoeten. De omgeving biedt een totaalpakket op het gebied van educatie, opvang en ontwikkeling, waarbij wel functionele specialismen zijn (inclusief taakverdeling), maar waarbij de uitvoeringsregie bij één partij ligt. Steeds vaker zien we dat ook de bibliotheekfunctie onderdeel uitmaakt van een brede school of ikc. Bijvoorbeeld via het programma De bibliotheek op school. 1.9 Vergrijzing Het aantal ouderen neemt naar verhouding de komende jaren toe. Voor een deel bestaat deze groep uit mobiele ouderen met veel vrije tijd die actief aan het maatschappelijk leven deelnemen. Daarnaast is er een toenemende groep ouderen die kampt met problemen als eenzaamheid en steeds meer moeite krijgt met lezen. Deze groep heeft ondersteuning nodig om zo lang mogelijk te kunnen blijven participeren in de maatschappij. Bijvoorbeeld een algemeen toegankelijke plek waar men terecht kan voor een kopje koffie en een praatje. Of een collectie groot-letterboeken waardoor ook ouderen met een teruglopend zicht kunnen blijven lezen. Lokale ontwikkelingen Er zijn lokale ontwikkelingen gaande die gevolgen hebben voor de functie van de bibliotheek. Hieronder volgt daarvan een overzicht. 1.10 Uitvoeringsplan Herinrichting Maatschappelijk Domein De komende jaren wil de gemeente Alphen aan den Rijn een sterke basis neerzetten om met elkaar zelfredzaamheid en participatie meer vanzelfsprekend te maken. Tijdens het proces Nieuw & Anders heeft Alphen aan den Rijn samen met haar maatschappelijke partners voor het gehele sociale domein bekeken wat we de komende jaren willen bereiken. Dit staat omschreven in het Uitvoeringsplan herinrichting maatschappelijk domein (Uitvoeringsplan). De nieuwe toekomstschets die in dit uitvoeringsplan wordt omschreven, vraagt ook een andere manier van (samen-)werken met inwoners en (maatschappelijke) partners. We geven een andere invulling aan de rol als subsidieverlener door voortaan te sturen op maatschappelijke effecten en resultaten. Hoe deze effecten het beste bereikt kunnen worden, laten we over aan de expertise van inwoners en maatschappelijke partners. Om het uitvoeringplan op 1 januari 2016 daadwerkelijk te kunnen realiseren heeft de gemeente kaders opgesteld. De inhoudelijke, maatschappelijke effecten gaan we vertalen in een nieuw en ander systeem van financiering, voor zowel kleine partijen zoals verenigingen, als grote(re) organisaties met professionals. De gemeente gaat een gemeentebrede subsidieuitvraag doen waarvoor de grotere maatschappelijke organisaties een aanvraag kunnen indienen. De opgave Opgroeien & Ontwikkelen richt zich specifiek op de jeugd van -9 maanden tot 27 jaar en de opgaven Gezonde leefstijl en Talentontwikkeling op volwassenen. 10
Deze nieuwe werkwijze vraagt een omslag in rollen van gemeente, inwoners en maatschappelijke organisaties. Om deze omslag te kunnen maken zijn alle subsidies per 1 januari 2016 beëindigd, met als doel ruimte te creëren voor de nieuwe manier van werken. De gemeente heeft ook met de bibliotheekorganisaties de subsidierelatie opgezegd. De gemeente wil haar handen vrij hebben om de bibliotheekfunctie in te passen in de nieuwe vormgeving van het maatschappelijke domein. Vragen waarop we dan een antwoord moeten krijgen is: Aan welke maatschappelijk effecten kan de bibliotheekfunctie bijdragen? Welke maatschappelijke partners hebben hierbij een rol? De visie wil een antwoord geven op deze vragen en is daarom ondersteunend aan de uitwerking van het Uitvoeringsplan Herinrichting Maatschappelijke Domein. Het uitvoeringsplan betekent tevens dat de huidige bibliotheekorganisaties niet vanzelfsprekend terugkomen na 1 januari 2016. Er kunnen maatschappelijke initiatieven ontstaan die taken van de huidige bibliotheekorganisaties op zich gaan nemen. Zoals de Koudekerkse Ruilboekenkast, waarbij bezoekers zonder kosten boeken omruilen met een eigen boek. Ook andere organisaties die nu al in de Gemeente Alphen aan den Rijn actief zijn kunnen delen van de bibliotheekfunctie gaan uitvoeren. Zo zou een onderwijsinstelling de spilfunctie rondom de bestrijding van laaggeletterdheid kunnen overnemen. En tenslotte zijn er ook nieuwe spelers in het veld die aan de slag kunnen gaan met de bibliotheekfunctie. 1.11 De gemeente als e-overheid In het Visiedocument Dienstverlening van de gemeente Alphen aan den Rijn is opgenomen dat de gemeente werkt aan een dienstverlening die er op is gericht de klantproducten zoveel mogelijk digitaal aan te kunnen vragen en tevens het achterliggende proces digitaal in te richten. Digitale dienstverlening sluit aan bij de wens van veel burgers om snel en gemakkelijk toegang te krijgen tot gemeentelijke dienstverlening. Door te digitaliseren waar mogelijk, kunnen we op andere plekken maatwerk leveren waar nodig. Dat kan omdat digitaal werken op termijn goedkoper is. Tevens biedt de doorontwikkeling van de digitale dienstverlening de mogelijkheid over de grenzen van de overheden heen te kijken. Dit betekent een vlot samenspel tussen lokale, provinciale en landelijke overheidsinstellingen en andere partners, waarbij de burger maximaal profijt heeft van de samenwerking achter de schermen. Niet alle inwoners zijn in staat (optimaal) gebruik te maken van deze digitale dienstverlening. Ondersteuning van deze doelgroep is noodzakelijk. Een voorbeeld hiervan is het programma Digisterker, waarmee Alphen aan den Rijn in 2015 van start is gegaan. Bovenstaande ontwikkelingen dragen ertoe bij dat de gemeente haar visie op de bibliotheekfunctie wil herzien. Op welke manier kan de bibliotheekfunctie inspelen op al deze veranderingen? Wat kunnen de huidige bibliotheken hierbij betekenen? Welke andere maatschappelijke partijen kunnen hierbij een rol gaan spelen? Het is hierbij van belang om keuzes te maken: openstaan voor nieuwe partners, nieuwe verbindingen en innovatie, maar tegelijkertijd niet bij voorbaat al het goede weggooien! 11
Hoofdstuk 2 Wettelijk kader Bibliotheekwet Op 1 januari 2015 is de Wet Stelsel Openbare bibliotheken(bibliotheekwet) van kracht geworden. Deze wet heeft tot gevolg dat de digitale bibliotheek voortaan onder de verantwoordelijkheid van het Rijk valt en bekostigd wordt middels een uitname uit het gemeentefonds. De gemeente is samen met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OC&W) en provincie verantwoordelijk voor een netwerk van openbare bibliotheken. Gemeenten hebben geen wettelijke plicht om bibliotheken te subsidiëren, maar de wet bevat wel voorwaarden voor de procedure van beëindigen of fors verminderen van de subsidie. Functies De wet schrijft voor dat een voor een ieder toegankelijke openbare bibliotheekvoorziening een vijftal functies omvat, die bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van het algemene publiek. Deze functies zijn: 1. Ter beschikking stellen van kennis en informatie Met de collectie als basis, biedt de bibliotheek mogelijkheden tot uitlenen en raadplegen van informatie en bemiddeling (persoonlijk en digitaal) tussen aanbieders en vragers van informatie. Hierbij kunnen overheidsinformatie (van, maar ook over de overheid) en informatiepunten op het gebied van bijvoorbeeld jeugd, opvoeding, zorg en gezondheid worden betrokken. 2. Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie De bibliotheek stelt projectcollecties samen, biedt studiemogelijkheid voor scholieren, studenten en autodidacten met bijbehorende voorzieningen, ondersteunt het onderwijs, in de eerste plaats met de mediatheek, maar ook door lessen in informatievaardigheden. De bibliotheek stimuleert ook andere doelgroepen dan scholieren en studenten in het opdoen van informatievaardigheden. 3. Bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur De bibliotheek biedt voor jeugd en jongeren van 0 tot 18 jaar een doorlopende leeslijn en een daarop aansluitende collectie. De collectie voor volwassenen sluit aan op het leesgedrag van de lokale bevolking (gedifferentieerd naar doelgroepen en behoeften) en biedt een eenvoudige toegang tot de totale collectie van de Nederlandse openbare bibliotheken. Hierbij inbegrepen zijn ook de minder frequent gevraagde boeken die deel uitmaken van de literaire canon. Literaire lezingen en voordrachten behoren tot de standaardactiviteiten op het gebied van leesbevordering. 4. Organiseren van ontmoeting en debat De bibliotheek is een openbare, waardevrije ontmoetingsplaats, waar alle groepen in de samenleving elkaar kunnen ontmoeten. Zij biedt ruimte voor lokale initiatieven, voor debat over maatschappelijke thema s, voor voorlichting over complexe onderwerpen en voor discussie over onderwerpen van lokaal, regionaal, landelijk of mondiaal belang. 12
5. Laten kennis maken met kunst en cultuur De bibliotheek presenteert uitingen van en materialen over intellectuele en artistieke activiteiten. Historische of anderszins belangwekkende collecties worden bewaard en beschikbaar gesteld. De bibliotheek sluit aan op de lokale en provinciale culturele tradities. Door samenwerking met andere culturele instellingen geeft de bibliotheek informatie over de achtergronden van culturele activiteiten en kunstuitingen. De bibliotheek verbindt professionele en amateurkunst, o.a. door het tentoonstellen van collecties bij kunstuitingen, programmainformatie en kaartverkoop. De eerste drie functies ook wel aangeduid met lezen, leren en informeren vormen in de wet de kern van het bibliotheekwerk en zijn daarmee voorwaarden om van een openbare bibliotheek te kunnen spreken. De overige twee functies (kunst en cultuur, ontmoeting en debat) zijn daarvan afgeleid en zijn ondersteunend aan lezen, leren en informeren. Lokaal beleid De gemeente krijgt een grote vrijheid om zelf te bepalen op welke wijze de lokale bibliotheekfuncties worden uitgevoerd. Met de nieuwe wet wordt hierdoor een open bestel gecreëerd waarin ruimte is voor nieuwe partijen en maatschappelijke initiatieven, naast of in plaats van de openbare bibliotheek. Onderwijs Een ander belangrijk item dat in de wet is opgenomen is dat de bibliotheek ondersteuning biedt aan het onderwijs. Op deze manier worden in samenwerking met het onderwijs programma s voor leesbevordering, bestrijding van laaggeletterdheid en mediawijsheid uitgevoerd. De samenwerking krijgt in de praktijk vooral vorm op lokaal en regionaal niveau. Voor- en vroegschoolse educatie (vve) De gemeente ontvangt van de rijksoverheid een specifieke uitkering voor de bestrijding van onderwijsachterstanden. Die uitkering is bedoeld voor vve en andere vormen van bestrijding van taalachterstanden. In de Wet Onderwijskansen door Kwaliteit en Educatie (OKE) is opgenomen dat gemeenten o.a. verantwoordelijk zijn voor de inzet van integrale vve-programma's, inzet op de doorgaande ontwikkel- en leerlijn van kinderen en ouderbetrokkenheid en een groot aantal kwaliteitskenmerken van vve. Het vve-programma moet voldoen aan de eis dat het op gestructureerde en samenhangende wijze de ontwikkeling op het gebied van taal, rekenen, motoriek en de sociaal-emotionele ontwikkeling stimuleert. Gemeenten kunnen hierbij actief regisseren op samenwerking en afstemming tussen aanbieders van voor- en vroegschools aanbod, eventueel in samenhang met andere lokale partners uit het maatschappelijke domein. Vanuit de functies Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie en Bevorderen van lezen kan de bibliotheek een belangrijke rol spelen bij een kwalitatief hoogwaardige uitvoering van het vve-programma. Volwasseneneducatie Per 1 januari 2015 is de wetswijziging voor volwasseneneducatie (VE) ingegaan. In deze wetswijziging is overgegaan naar landelijke financiering van Voortgezet Algemeen Volwassen Onderwijs en wordt VE beperkt tot taal en rekenen. Hieronder valt ook de bestrijding van laaggeletterdheid. Met de bedoeling rond 2018 opgenomen te worden in het gemeentefonds, wordt in de periode 2015-2018 het VE budget regionaal, per arbeidsmarktregio via contactgemeenten, beschikbaar gesteld. Op die wijze is een zorgvuldige afbouw van de samenwerking met de 13
roc s mogelijk. Daartoe wordt VE uit de Wet Participatiebudget gehaald en de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEC) aangepast. De aanpassingen omvatten o.a.: Het verstrekken van een doeluitkering VE aan de contactgemeente per arbeidsmarktregio in plaats van aan de individuele gemeenten. Het zorgen (door de contactgemeente) voor een aanbod van opleidingen educatie (Nederlandse taal en rekenen) met voldoende aandacht voor alle doelgroepen. De contactgemeente is verplicht met de regiogemeenten te overleggen over het aanbod aan voorzieningen voor de inwoners van de regio van 18 jaar en ouder, excl. inburgeringsplichtigen. De contactgemeente dient een regionaal programma op te stellen en dat af te stemmen met de regiogemeenten. Doordat het accent van VE, naast rekenen, komt te liggen op taal, kan ook de bibliotheekfunctie een rol gaan spelen in het aanbod aan voorzieningen waarvoor gemeenten verantwoordelijk zijn volgens de WEC. Bijvoorbeeld door het inrichten van een Taalhuis dat fungeert als spin in het web, vraag en aanbod op het gebied van educatie bij elkaar brengt en inzichtelijk maakt welke educatie er is en welke scholing passend is. 14
Hoofdstuk 3 Maatschappelijk effecten In dit hoofdstuk gaan we in op de vier maatschappelijk effecten die opgenomen zijn in het Uitvoeringsplan Herinrichting Maatschappelijk Domein en beschrijven we wat de rol van de bibliotheekfunctie kan zijn bij het bereiken van deze effecten. 3.1 Maatschappelijk effecten uit het Uitvoeringsplan Herinrichting Maatschappelijk Domein De uitkomsten van het traject Nieuw en Anders zijn vertaald naar vier brede maatschappelijke effecten. Deze effecten staan beschreven in het Uitvoeringsplan Herinrichting Maatschappelijk Domein. Wij noemen hieronder deze effecten en lichten ze toe. Talentontwikkeling Door talenten optimaal te ontwikkelen en te benutten is de kans groter dat iemand sociaal vaardig is, een baan vindt en houdt en zijn leven zo zelfstandig mogelijk leeft. Leren en ontwikkelen van talenten vindt niet alleen plaats tijdens de schoolperiode, maar een heel leven lang. Inwoners, onderwijs, ondernemers, organisaties en gemeente zijn samen verantwoordelijk om een leven lang ontwikkelen mogelijk te maken. Dit geeft ook meteen aan dat ontwikkeling zowel op school, op het werk, binnen het gezin, als in de vrije tijd plaatsvindt. Belangrijk is om deze verschillende onderdelen in het leven meer met elkaar te verbinden. Gezonde levensstijl Een gezonde leefstijl (lichamelijk en geestelijk) zorgt vaak voor meer zelfvertrouwen, meer energie om overdag aan de slag te gaan en minder gezondheidsklachten. Dit alles draagt bij aan duurzame participatie. Bij gezondheid wordt nog vaak aan de gezondheidszorg gedacht. Er liggen kansen om de gezondheid onderdeel te laten zijn van het gewone leven. We streven ernaar dat mensen zich bewuster zijn van hun eigen verantwoordelijkheid, rol en invloed op hun eigen gezondheid. Dit draagt ertoe bij dat de gezondheidszorg in zijn geheel beter betaalbaar wordt. Zelforganiserend vermogen De gemeente streeft ernaar dat inwoners zo zelfstandig mogelijk leven. Uiteraard in gezamenlijkheid met alle partijen. Daarnaast vindt de gemeente het belangrijk dat inwoners zoveel mogelijk eigen zeggenschap hebben en beslissingen kunnen nemen over hun eigen leven. Hier zijn bepaalde vaardigheden voor nodig. Inwoners zijn vaak onderdeel van een of meerdere netwerk(en). De gemeente streeft het effect na dat mensen meer ondersteuning en hulp vinden bij elkaar en in het netwerk. Wijkgerichte en kleinschalige voorzieningen kunnen hierbij behulpzaam zijn omdat die de economische zelfstandigheid en sociale samenhang in groepen of wijken kunnen verbeteren. Leefbaarheid Het is voor de kwaliteit van onze samenleving van belang dat mensen zoveel mogelijk wonen waar en hoe ze dat willen. Hier komt bij dat landelijk de ontwikkeling is ingezet dat mensen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Ongeacht leeftijd, probleem of zorgbehoefte wonen mensen zo veel mogelijk bij elkaar in de wijk. Een andere ontwikkeling die al langere tijd speelt is om woningen steeds duurzamer te maken en op die manier zelfvoorzienend. Dit brengt ook voor de bewoners meer vrijheid met zich mee. Al deze ontwikkelingen vragen (deels) om andere woningen, maar ook om op een andere manier met elkaar samen te leven in wijken. 15
3.2 Bijdrage van bibliotheekfunctie bijdragen aan de maatschappelijke effecten In het onderstaande schema geven wij weer op welke manier de bibliotheekfunctie kan bijdragen aan de maatschappelijke effecten. Wij gaan hierbij uit van de vijf functies die in de bibliotheekwet genoemd zijn. MAATSCHAPPELIJIK EFFECT Functie uit de wet Talent ontwikkeling Gezonde leefstijl Zelforganiserend vermogen Leefbaarheid Ter beschikking stellen van kennis en informatie; Beschikbaar stellen en ontsluiten van nonfictie- media Laagdrempelige toegang tot informatie voor bepaalde doelgroepen Bieden van een prettige (fysieke en digitale) leeromgeving Bevorderen vinden en beoordelen informatie Collectie en content met informatie over gezondheid Lezingen over gezondheidsthe ma s Bieden van informatie die bijdraagt aan het zelfstandig kunnen functioneren van inwoners. Zowel digitale als fysieke media zijn bereikbaar voor alle inwoners. Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie; Vve 4 Mediawijsheid NT2 5 Bestrijden laaggeletterdheid Ondersteuning van inwoners met een leeshandicap of achterstand Educatief aanbod over diverse thema s Samenwerking met onderwijs en voorschoolse voorzieningen Mediawijsheid NT2 Bestrijden laaggeletterdheid In alle wijken en kernen zijn mogelijkheden voor het aanbieden van cursussen. Bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur Leesbevordering Samenwerking met onderwijs en voorschoolse voorzieningen Beschikbaar stellen van fysieke, digitale en luisterboeken. Diverse activiteiten op het gebied van literatuur Literatuurprogramma s in het voortgezet onderwijs en mbo s Fysieke collectie thuisnabij Literaire ontmoetingen thuisnabij 4 Voor- en vroegschoolse educatie 5 Nederlands als tweede taal 16
Organiseren van ontmoeting en debat; Laten kennis maken met kunst en cultuur Debatcyclus met maatschappelijke en politieke organisaties Kennismaking met kunst en cultuur leidt tot verdere ontwikkeling van vaardigheden op het gebied van kunst en cultuur Podium en expositieruimte voor kunstenaars en theatermakers Bijeenkomsten over gezondheidthema s Opbouw netwerken door ontmoeting Bieden van waardevrije, laagdrempelige verblijfplaats voor bepaalde doelgroepen Ontmoeting thuisnabij Bijdragen aan levendigheid en laagdrempelighei d van wijkcentra en mfa s. Kunst en cultuur thuisnabij 3.3 Gemeentebrede opdrachten Zoals we in hoofdstuk 1 al hebben aangegeven zet de gemeente drie gemeentebrede opdrachten uit: Opgroeien & Ontwikkelen voor de doelgroep jeugd, Gezonde leefstijl en Talentontwikkeling voor de doelgroep volwassenen. In deze opdrachten staat beschreven welke maatschappelijke effecten de organisaties die met de opdrachten aan de slag gaan moeten bereiken. De gemeentelijke visie op de bibliotheekfunctie is terug te vinden in de opdrachten Opgroeien & Ontwikkelen en Talentontwikkeling. Dat lichten we hieronder toe. Opgroeien & Ontwikkelen De opdracht Opgroeien & Ontwikkelen moet ervoor zorgen dat er een doorgaande ontwikkelingslijn ontstaat van kind naar adolescent, naar zelfstandige en participerende volwassene. Het doel van de opdracht is dat de jeugd (van -9 maanden tot 27 jaar) van Alphen aan den Rijn zich ontwikkelt tot volwassenen die zich goed kunnen redden in onze samenleving en hieraan hun steentjes bijdragen. Cruciaal element hierbij is dat kinderen hun vaardigheden op het gebied van lezen, leren en informeren optimaal kunnen ontwikkelen. In de visie van de gemeente Alphen aan den Rijn speelt de bibliotheekfunctie hierbij een significante rol. Talentontwikkeling Wie een leven lang leert kan ook gemakkelijker inspelen op de snelle ontwikkelingen in de samenleving. Taalachterstanden, laaggeletterdheid en het ontbreken van digitale vaardigheden beletten inwoners om zich te ontwikkelen en maken het moeilijk om inwoners zich te laten aanpassen aan de snel veranderende samenleving. Een van de doelstellingen van de opdracht Talentonwikkeling is daarom het afnemen van taalachterstand, en laaggeletterdheid en het toenemen van de digitale vaardigheden bij volwassenen. Conform de gemeentelijke visie kan de bibliotheekfunctie een belangrijke bijdrage leveren aan het bereiken van deze doelstelling. Gezonde leefstijl Het beoogde maatschappelijke effect voor de Gezonde Leefstijl is dat de inwoners van de gemeente Alphen aan den Rijn van 27 jaar en ouder in de komende jaren een gezondere leefstijl ontwikkelen. 17
Deze gezonde leefstijl draagt bij aan het terugdringen van gezondheidsklachten die voortkomen uit te weinig bewegen en te veel en ongezond eten en ondersteunt het programma binnen Opgroeien en Ontwikkelen om ouders bewuster en toegerust te maken van het belang hun kinderen gezonde voeding aan te bieden. Bij deze opdracht komt de bibliotheekfunctie niet terug. 18
HOOFDSTUK 4 - Gemeentelijke visie In dit hoofdstuk beschrijven wij de visie van de gemeente Alphen aan den Rijn op de bibliotheekfunctie. Wat wil de gemeente met de bibliotheekfunctie bereiken? Aan welke doelgroepen geven wij de prioriteit? Op welke domeinen legt Alphen aan den Rijn het accent? Dit alles nauw gerelateerd aan het Uitvoeringsplan herinrichting Maatschappelijk domein. 4.1 Doelstelling bibliotheekfunctie De gemeente Alphen aan den Rijn wil dat de bibliotheekfunctie bijdraagt aan de doelstelling dat zoveel mogelijk inwoners kunnen participeren in de maatschappij, gebruik makend van een sociaal netwerk. De bibliotheekfunctie draagt op verschillende manieren bij aan het vormen van deze sociale netwerken. Door het bieden van vrijwilligerswerk. Door het organiseren van activiteiten in de wijk of kern. En door het creëren van ontmoetingsplekken, waar mogelijk gezamenlijk met andere (maatschappelijke) voorzieningen. Een andere doelstelling waaraan de bibliotheekfunctie een bijdrage kan leveren is leefbaarheid. Een goed voorzieningenaanbod in de wijken en kernen is van groot belang voor de leefbaarheid van de samenleving. Dit voorzieningenaanbod zal afgestemd moeten zijn op de demografische en sociale opbouw van de wijk of kern. Een centrale plek die veilig, neutraal en voor iedereen toegankelijk is, is in feite een basisvoorziening die belegd kan worden bij de bibliotheekfunctie. De bibliotheekfunctie kan namelijk publieke ruimte bieden waar inwoners elkaar kunnen ontmoeten, waar lezingen of cursussen plaatsvinden, waar de jeugd ongestoord kan studeren of huiswerk maken en waar specifieke doelgroepen als jeugd, laaggeletterden en ouderen laagdrempelig en dicht bij huis gebruik kunnen maken van het aanbod boeken. 4.2 Domeinen Tot de doelstellingen van de opdrachten Talentonwikkeling en Opgroeien & Ontwikkelen behoren het voorkomen en bestrijden van taalachterstanden en laaggeletterdheid en het toenemen van de digitale vaardigheden. De gemeente wil daarom bij het uitvoeren van de bibliotheekfunctie het accent leggen op de domeinen lezen, leren en informeren. In de bibliotheekwet vormen deze domeinen de kern van het bibliotheekwerk. Hieronder lichten we de domeinen kort toe. Lezen Leesvaardigheid is de basis voor het voorspoedig doorlopen van de schoolloopbaan. Ook bij het vinden en behouden van een baan is leesvaardigheid essentieel. Hetzelfde geldt voor een zo zelfstandig mogelijk bestaan. Informatieoverdracht vindt immers grotendeels plaats via geschreven taal, op papier maar ook steeds meer digitaal. Ook bij communicatie, zowel zakelijk als informeel, speelt de geschreven taal een grote rol. Het is dus van groot belang om de lees- en taalvaardigheid al op jonge leeftijd te ontwikkelen en te stimuleren. Dit om laaggeletterdheid op oudere leeftijd te voorkomen. De laaggeletterde volwassene moet de kans krijgen om zich alsnog te bekwamen in het lezen. Leesbevordering en taalstimulering vindt niet alleen in een onderwijsinstelling plaats, maar ook na schooltijd en thuis. De bibliotheekfunctie fungeert hierbij als lokaal kenniscentrum voor 19
leesbevordering, bestrijding van laaggeletterdheid en mediawijsheid. Zij stelt doelgroepen die behoefte hebben aan taalstimulering en leesbevordering (jeugd, laaggeletterden) in de gelegenheid om gebruik te maken van een gevarieerd aanbod van (fysieke en digitale) boeken, en stimuleert hen om daadwerkelijk van dit aanbod gebruik te maken. Dit in nauwe samenwerking met de organisaties die met deze doelgrepen te maken hebben, zoals voorschoolse voorzieningen, onderwijsinstellingen en werkgevers. In de toekomst zal de bibliotheekfunctie steeds vaker decentraal gestalte krijgen, dichtbij onderwijsinstellingen en andere partners. Voor inwoners met een beperking kan de bibliotheekfunctie specifieke producten en diensten aanbieden, om hen toch in staat te stellen in aanraking te komen met literatuur. Deze doelgroep bestaat o.a. uit mensen met een leeshandicap en beginnende dementerenden. Leren In je hele leven leer je en ontwikkel je vaardigheden en competenties die nodig zijn om te kunnen functioneren en participeren. In onze samenleving, waarin meer van de eigen kracht van inwoners wordt gevraagd, worden deze vaardigheden en competenties steeds belangrijker. Inwoners, onderwijs, ondernemers, organisaties en gemeente zijn samen verantwoordelijk om een leven lang ontwikkelen mogelijk te maken. Het beheersen van taal is een basisvaardigheid om te kunnen functioneren en participeren in onze maatschappij. Dat geldt ook in steeds grotere mate voor digitale geletterdheid. De bibliotheekfunctie is voor deze vaardigheden het lokaal kenniscentrum: ze biedt producten aan op het gebied van leren en ontwikkelen en heeft tevens een verbindende en faciliterende rol als het gaat om andere aanbieders van producten op het gebied van mediawijsheid en educatie. Samenwerking met voorschoolse voorzieningen en onderwijsinstellingen is hierbij een kernbegrip. Daarnaast biedt de bibliotheekfunctie faciliteiten om te leren, studeren en werken. Zoals een rustige werkplek, mogelijkheden om samen aan de slag te gaan, wifi, naslagwerken en professionele ondersteuning van een bibliotheekmedewerker. Informeren De juiste interpretatie van en de omgang met informatie is eveneens noodzakelijk om te kunnen leren en te ontwikkelen. De bibliotheekfunctie heeft een belangrijke rol als adviseur bij het vinden, verbinden en overdragen van informatie. Door het bieden van informatieve media en een podium voor het (digitaal) uitwisselen van informatie en door het wegwijs maken in de fysieke of digitale informatiestroom. Daarnaast ondersteunt de bibliotheekfunctie het vergaren van kennis en informatie door studiefaciliteiten te bieden. 4.3 Doelgroepen Eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid is niet voor iedereen in onze gemeente vanzelfsprekend. Er is een kleine groep (ca. 5%) van de bevolking, voor wie specialistische en professionele maatwerkondersteuning voor korte of langere tijd nodig blijft. Maar er is ook een wat grotere groep (ca. 20% van de bevolking), die zulke ondersteuning (nog) niet nodig heeft, maar wel even een steuntje in de rug kan gebruiken. Om te voorkomen dat zij later in duurdere, professionele ondersteuning terechtkomen. Dat is een belangrijk doel dat de gemeente wil bereiken en waarvoor zij ook de bibliotheekfunctie wil inzetten. Denk aan een peuter die opgroeit in een taalarme omgeving. Aan de laaggeletterde volwassene die moeite heeft om een baan te vinden. Of een oudere 20
inwoner die nog in zijn of haar eigen huis woont, maar eenzaam is en mede daardoor ook steeds meer gezondheidsklachten krijgt. Voor deze mensen willen wij de bibliotheekfunctie inzetten als preventief instrument. Concreet gaat het om de doelgroepen jeugd, laaggeletterden en sociaal of fysiek minder mobiele inwoners. Op deze kwetsbare doelgroepen wil de gemeente het accent leggen, op deze doelgroepen zal de bibliotheekfunctie zich specifiek moeten gaan richten. De doelgroepen lichten we hieronder kort toe. Jeugd Om taalachterstanden te voorkomen en het leesproces op gang te brengen is het van belang dat kinderen al op heel jonge leeftijd in aanraking komen met boeken. Om dit te realiseren zet het programma Tel mee met Taal bijvoorbeeld in op het vergroten van het bereik van het programma Boekstart, dat zich richt op baby s en hun ouders. Naast het voorkomen van taalachterstanden zet de bibliotheekfunctie zich ook in om de jeugd te ondersteunen bij het verwerven en verwerken van informatie. De jeugd moet niet alleen leren hoe ze informatie kan verwerven, maar ook hoe ze informatie kritisch kan beoordelen. Dit geldt met name voor het gigantische aanbod van informatie op het internet. Social media speelt een steeds grotere rol in het leven van de jeugd. De bibliotheekfunctie kan de jeugd leren hoe ze op een verantwoorde manier gebruik kunnen maken van applicaties zoals Whatsapp, Facebook en Instagram. Laaggeletterden Laaggeletterdheid zorgt voor problemen in het gezin en op het werk en voor een slechtere (kennis over) gezondheid. Ook belemmert laaggeletterdheid het aangaan van sociale contacten en draagt zo bij aan sociale isolatie. Reden genoeg om aandacht te besteden aan de groep laaggeletterden, die de afgelopen 17 jaar jaren gestegen is van 9,4% van de bevolking (1994) naar 11,9% (2012). Fysiek en sociaal minder mobiele inwoners Er is een groep inwoners die door een fysieke beperking of sociale belemmering niet meer grote afstanden kan afleggen. Bijvoorbeeld ouderen, gehandicapten die gebonden zijn aan een rolstoel of scootmobiel, licht verstandelijk gehandicapten en mensen met een ernstige psychische stoornis die het liefst zo dicht mogelijk bij huis blijven. Ook deze inwoners moeten de mogelijkheid krijgen om gebruik te maken van het aanbod van de bibliotheekfunctie. En om op een laagdrempelige manier anderen te ontmoeten. Door een bibliotheek-aan- huis- service. Door het aanbieden van activiteiten en voorzieningen in de wijk of kern. Zo voorkomen we eenzaamheid bij deze doelgroep en zorgen we ervoor dat ook deze groep de taalvaardigheid op peil kan houden via het bereikbaar maken van boeken. 21