Jaarverslag Aansluitingsnetwerk VO-HO Fryslân 2016 Leeuwarden, 16 maart 2017 1
Inhoudsopgave 1. Opbrengsten Aansluitingsnetwerk in 2016... 3 1.1 LOB trajecten... 3 1.2 Docentstudiedagen en DOTs: investering in professionaliteit van docenten... 4 1.3 Terugkoppeling studieresultaten... 5 2. Resultaten netwerk in relatie tot doelstellingen... 6 3. Werkgroepen... 8 3.1 Werkgroep LOB communicatie... 8 3.2 Werkgroep LOB onderwijs... 9 3.3 Werkgroep Generieke studievaardigheden voor doorstroom havo-hbo... 9 3.3 Stuurgroepen... 9 4. Bijeenkomsten & conferenties... 10 5. Samenwerking in regionaal vo-ho netwerk Noord... 11 6. Kenniscirculatie... 12 Bijlage 1: Overzicht van actoren binnen het Aansluitingsnetwerk... 14 Bijlage 2: Artikel voor SLO website (Joke van Balen, NHL)... 16 Bijlage 3: Opbrengsten DOT scheikunde... 19 Bijlage 4: Opbrengsten en activiteiten DOT biologie van Aansluitingsnetwerk vo-ho Fryslân (2014 heden)... 22 2
1. Opbrengsten Aansluitingsnetwerk in 2016 1.1 LOB trajecten In afstemming met decanenkring Friesland en de hogescholen is een nieuw aanbod ontwikkeld voor havo 4, de Oriëntatiedag. Aan deze dag gaat een traject vooraf waarop leerlingen zich op school oriënteren middels een game. Daaruit komen enkele opties van workshops waarop leerlingen zich kunnen inschrijven. Centraal thema van de Oriëntatiedag is dat leerlingen bij de workshops van hun keuze werken aan de ontwikkeling van het eiland Oriënt. Zo n 700 havisten hebben deelgenomen aan deze eerste editie van de Oriëntatiedag. Aan de WegWijsDag voor havo 3 op 18 januari 2017 hebben een record aantal van 1900 leerlingen deelgenomen. Deze dag hebben we samen laten vallen met het jubileumsymposium van het Aansluitingsnetwerk. Deelnemers van het symposium hebben bij Stenden een deel van een workshop van de WegWijsDag kunnen ervaren. Opbrengsten LOB studiemiddag Wegen naar Rome op 9 juni 2016 Aandachtspunten voor versterking LOB op scholen zijn: Alle leerlingen volgen meeloopdagen/proefstuderen; leerlingen ervaren activiteiten bij opleidingen en komen in contact met studenten/docenten van opleidingen PWS werkt positief als hulp bij het studiekeuzeproces Studiekeuze activiteiten verplicht of niet? Meningen zijn verdeeld, maar alle vo-ho contacten helpen in positieve zin mee, blijkt uit onderzoek. Reflectie op studiekeuze activiteiten houdt minimaal in dat leerlingen ruimte krijgen om hun ervaringen met elkaar en met mentoren te bespreken. Discussie over invulling van tussenjaar: werken, buitenland, afronden examen (vavo), werken aan studievaardigheden havo-hbo in aansluitmodules. Organiseer goede voorlichting voor ouders en leerlingen met rol voor oud-leerlingen die ervaringen bij opleidingen kunnen delen. Leerlingen hun talenten leren ontdekken: wie ben ik? wat kan ik? (is heel moeilijk!) Profielkeuze en vakkenkeuze begint al halverwege derde leerjaar; VO management moet ruimte bieden voor meer kennismaking in het derde leerjaar met bovenbouw vakken. Meer aandacht voor 21st century skills 3
1.2 Docentstudiedagen en DOTs: investering in professionaliteit van docenten In 2016 hebben Docent Ontwikkel Teams (DOTs) wederom bijgedragen aan professionalisering van docenten vo en hbo op het gebied van aansluiting. Opbrengsten zijn gedeeld in vaksecties, op teamoverleggen en op docentstudiedagen, regionaal en landelijk. De DOTs van Nederlands, scheikunde en biologie draaien inmiddels al vijf jaar onafgebroken met een vaste kern van 6 15 vo en hbo docenten. In bijlage 1 staat een artikel van coach Joke Van Balen (NHL lerarenopleidingen) over DOT Nederlands voor de website van SLO. Bijlagen 2 en 3 geven overzichten van opbrengsten van DOT scheikunde en DOT biologie. DOT biologie heeft in januari een bijeenkomst met de uitgever 10voor biologie georganiseerd. Daar waren 14 biologie docenten bij aanwezig. Ina Huitema, Bornego en Bert Colly, Marne College waren actief voor DOT aardrijkskunde. Zij hebben een werkveldbezoeken georganiseerd bij de gemeente Leeuwarden en een waterschap met als thema wateroverlast. In januari organiseerden ze een tweetal lezingendoor de stadsplanoloog van Leeuwarden, Jos van Langen, en de projectleider van CH2018, Anke Lodder, met aansluitend een excursie in het Potmarge gebied in Leeuwarden. Zo n 15 vo docenten zijn gestart met een DOT geschiedenis. Zij zoeken contact met hbo docenten om het vak sterker te verbinden met werkvelden en opleidingen. Een groep O&O docenten heeft samen met docenten van VHL en NHL havo 4 keuzeprojecten ontwikkeld die jaarlijks zullen worden aangeboden. Mart Mojet van RSG Sneek ondersteunt in samenwerking met vo docenten uit het hele land en collega s van VHL en NHL het bètavak NLT met onderhoud en vernieuwing van modules. In totaal hebben in 2016 70 docenten uit vo en hbo aan DOTs deelgenomen. Een veelvoud daarvan heeft via vaksecties kennisgenomen van de DOT activiteiten. Het Aansluitingsnetwerk heeft de organisatie van DOTs ondersteund. Docent studiedagen Joke van Balen heeft op 31 maart 2016 samen met het Aansluitingsnetwerk een succesvolle Talenconferentie bij NHL hogeschool georganiseerd met zo n 90 deelnemers. De docenten studiedag bij Hogeschool Van Hall Larenstein van 24 juni 2016 had als thema Big data; 70 docenten uit vo en hbo hebben deelgenomen. De DOTs en studiedagen worden geregistreerd op www.registerleraar.nl. Vo-docenten kunnen op deze website de tijdsinvestering in eigen professionalisering bij de DOTs uitdraaien en opnemen in het professionaliseringsplan met de teamleider. 4
1.3 Terugkoppeling studieresultaten Evenals andere jaren is wederom een propedeuserapport met studieresultaten van 2014-2015 uitgekomen. Nieuw daarin was dat ook de resultaten van de Friese instroom bij de RUG en HG zijn meegenomen in de vergelijkende rapportages voor de scholen. Evenals vorig jaar zien we forse verschillen in studieuitval tussen scholen. Onderliggende oorzaken zijn onderwerp van gesprek binnen scholenteams en tussen scholen. Het laatste tweejaarlijkse onderzoek van HBO-Aansluitingsmonitor onder propedeuse studenten (cohort 2014) van vijf noordelijke hogescholen is opgenomen in het propedeuserapport. Het rapport is beschikbaar via deze link. 5
2. Resultaten netwerk in relatie tot doelstellingen Alle activiteiten van het Aansluitingsnetwerk VO-HO Fryslân passen binnen de kaders van de kwaliteitszorg en worden daarom gerelateerd aan de doelstellingen. Het Aansluitingsnetwerk VO-HO Fryslân heeft tot doel de aansluiting te verbeteren voor leerlingen die vanuit het VO doorstromen naar een opleiding in het HO. Zij tracht dit te bereiken door: 1. Samenhangend aanbod voor LOB 2. Bevorderen aansluiting op leerinhoud en pedagogisch/didactische aanpak 3. Monitoren van de aansluiting 4. Stimuleren kenniscirculatie in VO en HO Hieronder worden de resultaten van het afgelopen jaar afgezet tegen de bovengenoemde punten: LOB-communicatie Wegwijsdag 1, 3 DIG-IT 1, 3 Proefstuderen / meeloopdagen 1, 3 LOB-onderwijs Lijst aanbevolen vakken 1 Vaksteunpunten (onder meer 2, 4 Netwerk Noord) Docent Ontwikkel Teams 2, 4 (DOTs) Versterken LOB-beleid 2, 4 Bijeenkomsten Docentenconferenties 2, 4 Jaarvergadering 4 Decanendag 4 Netwerk diner 4 6
Talenconferentie 2, 4 Doorstroomconferenties Monitoren Rapport Propedeuseresultaten 3 Rapportages HBO- Aansluitingsmonitor 3 Kenniscirculatie Websites 1, 2, 4 Nieuwsbrief 1, 2, 4 7
3. Werkgroepen 3.1 Werkgroep LOB communicatie In de werkgroep LOB communicatie van het Aansluitingsnetwerk werken communicatiespecialisten van de drie Friese hogescholen en twee decanen van de decanenkring Friesland samen onder voorzitterschap van Bert Jan Flim. De commissie houdt zich bezig met het inhoudelijk afstemmen en organiseren van activiteiten voor leerlingen in kader van loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB). Havo 3 activiteiten In januari 2017 heeft de WegWijsDag voor de zesde maal plaatsgevonden met een coördinerende taak van het Aansluitingsnetwerk. Ca. 1.900 havo 3 / vwo 3 leerlingen hebben bij de NHL Hogeschool, Stenden Hogeschool en/of de Hogeschool Van Hall Larenstein korte workshops gevolgd in het kader van een eerste kennismaking met een hbo opleiding en werkvelden. Deze activiteit viel samen met het jubileumsymposium van het Aansluitingsnetwerk. Deelnemers van het symposium hebben kennisgemaakt met de workshops. Doel is om leerlingen te ondersteunen bij de profielkeuze. Leerlingen konden zich aanmelden via de website van het Aansluitingsnetwerk. De organisatie was in handen het bureau Drent Events en verliep uitstekend. Havo 4 activiteiten Op 18mei 2016 hebben twaalf scholen deelgenomen aan hete Oriëntatiedagprogramma voor havo 4-leerlingen. Ook bij dit onderdeel bieden de drie hogescholen een programma aan dat leerlingen een beter beeld moet geven van het werkveld van hun toekomstige studierichting. Uit de evaluatie bleek dat leerlingen de inhoud van de activiteiten zeer waarderen. Hogeschool Van Hall Larenstein biedt op de website suggesties aan voor profielwerkstukken en meesterproeven in de vorm van onderwerpen, onderzoeksvragen en bijbehorende bronnen. Ook NHL en Stenden werken aan een aanbod voor ondersteuning. De hogescholen hebben bij enkele scholen startweken van profielwerkstukken ondersteund met workshops en leerling gesprekken met studenten. Havo 5 activiteiten De drie hogescholen bieden verspreid over het jaar de mogelijkheid tot een dag Proefstuderen of meelopen. Leerlingen van havo 5 of vwo 6 lopen een dag mee met een student van de studie van hun voorkeur. Deze mogelijkheden worden zeer gewaardeerd door de aspirant studenten, omdat zij een realistisch beeld krijgen van de studie. Ook is het bij de meeste opleidingen van de hogescholen mogelijk (door middel van aanmelding via de website) om op een ander moment mee te lopen dan op genoemde datum van de website. Deze flexibiliteit spreekt aan. 8
Kennis van mogelijkheden die hogescholen bieden Het valt op dat bij leerlingen op de vo scholen lang niet altijd bekend is welke mogelijkheden hogescholen bieden bij de oriëntatie op studie en beroep. Veel informatie is er wel maar kennelijk onvoldoende bereikbaar voor de leerling (en zijn ouders?). De werkgroep heeft daarvoor een leerlingenportaal beschikbaar (www.hboleeuwarden.nl) dat in samengevatte vorm en op toegankelijke wijze een totaal overzicht biedt aan leerlingen van havo 3 tot examenkandidaten van alle mogelijkheden om zich inhoudelijk op de toekomst te oriënteren. 3.2 Werkgroep LOB onderwijs In de werkgroep LOB onderwijs van het Aansluitingsnetwerk werken vertegenwoordigers van het ho, een decaan van decanenkring Friesland en een vovertegenwoordiger uit de stuurgroep samen onder voorzitterschap van Jelle Nauta. De werkgroep is viermaal bijeen geweest en dit jaar is veel discussie geweest over hoe we LOB en de aansluiting in het algemeen kunnen versterken. Een studiemiddag over LOB heeft activiteiten opgeleverd die de aansluiting voor leerlingen kan helpen bevorderen. De werkgroep heeft input geleverd voor en feedback geleverd op de beleidsplannen van het Aansluitingsnetwerk. Er zijn stappen gezet om te komen tot een studiedag over warme overdracht in 2017. 3.3 Werkgroep Generieke studievaardigheden voor doorstroom havo-hbo In voorjaar 2016 is op initiatief van Netwerk Noord een werkgroep havo-hbo van start gegaan met deelnemers van drie Friese en drie Groningse scholen. De werkgroep heeft een vertaalslag gerealiseerd van de bestaande Generieke studievaardighedenset mbo-hbo naar havo-hbo. Begin 2017 wordt een brochure opgeleverd met tien generieke studievaardigheden voor doorstroom havo-hbo. In de brochure worden basis hbo studievaardigheden opgedeeld in deelvaardigheden die van belang zijn voor een goede aansluiting havo-hbo. De brochure bevat bij elke studievaardigheid een groot aantal tips voor individuele havo docenten en havo teams. Trekkers van de werkgroep zijn Jeannette Postema (Hanzehogeschool) en Jelle Nauta (Aansluitingsnetwerk). 3.3 Stuurgroepen De samenstelling van de stuurgroep is ongewijzigd. Simone Schoonhoven, Lieuwe Miedema en Tjalling Huisman vertegenwoordigden ook de stuurgroep van vo-ho Netwerk Noord. 9
4. Bijeenkomsten & conferenties Jaarvergadering 25 maart 2016 Op de jaarvergadering in maart 2016 waren ca. 25 vertegenwoordigers uit het vo en ho aanwezig. Tijdens deze vergadering zijn het beleids- en activiteitenplan 2016-2017, inclusief de exploitatie en begroting vastgesteld. De heer Frank Steenkamp, hoofdredacteur van de Keuzegids, heeft uiteenzetting gegeven over de systematiek van ranglijsten en nuanceringen van de verschillen. De discussie was gericht op succesfactoren voor opleidingen. De heer Klaas van Veen, directeur van de Universitaire Lerarenopleiding van de RUG, heeft onderzoeksprojecten toegelicht over versterking van de didactiek van leraren. Daarbij zijn ook Friese scholen betrokken, onder meer in de PLG s wiskunde en Nederlands. Daarin wordt gewerkt volgens de methode van lesson study. Docenten studiedag 24 juni 2016 De jaarlijkse docentendag voor docenten en TOA s van havo/vwo/mbo/hbo was gericht op een groot aantal vakken. Dit jaar stond, vooral in het ochtenddeel, het thema Big data centraal. Lectoren van hogeschool Van Hall Larenstein, NHL hogeschool en Stenden hogeschool hebben dit thema gekoppeld aan actuele onderzoekslijnen bij verschillende opleidingen. In een college statistiek werd duidelijk hoe je sommige big data trends terug kunt brengen tot redelijk eenvoudige statistische bewerkingen. Na het ochtendprogramma konden deelnemers speeddaten met studenten en docenten. Het middagprogramma bood een groot aantal lopende en nieuwe activiteiten van Netwerk Noord. Enkele voorbeelden: bijeenkomsten van diverse DOTs, cursus bètaberoepen in de les / bedrijfsdot, cursussen Arduino, demonstratie en ervaringen met Wiskunde D online, startbijeenkomst werkgroep generieke havo-hbo studievaardigheden en workshops Irresistible (RUG). Alle deelnemers ontvingen de jaaragenda 2016-2017 van Netwerk Noord. Netwerkdiner (6 december 2016) Een tachtigtal managers en decanen uit het vo en ho troffen elkaar in de informele sfeer van het restaurant van Stenden Hogeschool. Per gang werd gewisseld van tafel, zodat een optimale sfeer ontstond voor het uitwisselen van ideeën over de aansluiting tussen vo en ho. Tussendoor vertelden studenten van de drie hogescholen hoe zij de overgang naar het hoger onderwijs hebben ervaren en wat daaraan beter kan. Talenconferentie NHL (31 maart 2016) 10
Aan de talenconferentie van 31 maart 2016 hebben in totaal 90 docenten, studenten en onderwijsmanagers uit vo en ho deelgenomen. Oege Reitsma, NHL hogeschool hield een keynote Beperkingen van taal en de zin van het leven. Een interactieve power lecture waarin enkele gedachten van Ludwig Wittgenstein werden besproken en klaargemaakt voor huis-tuin en keukengebruik. Over Wittgenstein en Ikea. Op deze link vindt u een overzicht van de opbrengsten. 5. Samenwerking in regionaal vo-ho netwerk Noord Al sinds 2006 werkt het Aansluitingsnetwerk samen met het bètasteunpunt van de RUG. In 2012 is dit steunpunt omgedoopt tot vo-ho netwerk Noord. Aanleiding hiervan was de opzet van regionale samenwerkingsverbanden tussen vo, hbo en wo in een tiental regio s. De doelen van Netwerk Noord liggen op het terrein van docentprofessionalisering, actuele ontwikkelingen uit hoger onderwijs en werkvelden koppelen aan het havo / vwo onderwijs, scholen in contact brengen met het bedrijfsleven en ervaringen van docenten uit vo en ho uitwisselen. In juni 2016 is wederom de jaaragenda 2016/2017 verspreid op alle noordelijke scholen. Nieuw dit jaar was de opstart van een werkgroep havo-hbo. Deze werkgroep heeft een generieke studievaardighedenset voor doorstroom havo-hbo opgeleverd. Het Aansluitingsnetwerk is namens Netwerk Noord vertegenwoordigd in de landelijke vaksteunpunten van biologie (Peter Visser, coach DOT biologie), NLT (Mart Mojet, coach DOT NLT) en wiskunde (Jelle Nauta). 11
6. Kenniscirculatie Website www.vo-ho.nl De website voorziet in actuele informatie over alle vo-ho activiteiten, onder andere: Docent studiedagen Aansluitingsnetwerk Jubileumsymposium Aansluitingsnetwerk Opbrengsten en activiteiten Docent Ontwikkel Teams Website www.hboleeuwarden.nl Deze nieuwe portal biedt leerlingen de mogelijkheid om te zoeken op studiekeuzeactiviteiten bij het hoger onderwijs in Leeuwarden. Voor vwo leerlingen zijn ook links opgenomen naar universiteiten. De portal wordt ook gebruikt voor aanmelding van deelname aan de Wegwijsdag en de Oriëntatiedag. Website www.decanendag.nl Jaarlijks organiseren de decanen van Friese hogescholen de decanendag. De website van de decanendag wordt ondersteund vanuit het Aansluitingsnetwerk. LinkedIn Het aansluitingsnetwerk is actief op LinkedIn met een discussiegroep. Conferenties vo-ho regionaal en landelijk Talen conferentie op 14 maart 2015 bij NHL hogeschool Docentendag op 19 juni 2015 bij hogeschool Van Hall Larenstein Presentatie door Bert Jan Flim en Jelle Nauta op Doorstroomconferentie in Zwolle op 7 december 2015 Netwerkdiner op 8 december 2015 bij Stenden hogeschool Nieuwsbrieven In 2016 zijn er vier vo-ho Nieuwsbrieven verschenen en verzonden naar ca. vijfhonderd mailadressen. De nieuwsbrieven zijn ook digitaal op www.vo-ho.nl beschikbaar. Docent Ontwikkel Teams (DOTs) 12
De volgende DOT s waren in 2016 actief: Natuur, Leven en Technologie (NLT) aardrijkskunde scheikunde (zie bijlage 3) Nederlands (zie bijlage 2) Biologie (zie bijlage 4) geschiedenis bedrijfsdot De opbrengsten van DOTs worden gedeeld via de website, docentenconferenties en Nieuwsbrieven. 13
Bijlage 1: Overzicht van actoren binnen het Aansluitingsnetwerk Deelnemende VO-scholen: 1. Bornego College 2. Christelijk Gymnasium Beyers Naudé 3. CSG Anna Maria van Schurman 4. CSG Bogerman 5. CSG Comenius 6. CSG Lauwers College 7. CSG Liudger 8. Dockinga College 9. Havo Top Burgum 10. Linde College 11. Marne College 12. OSG Piter Jelles Montessori / Impuls / Kollum 13. OSG Piter Jelles Leeuwarder Lyceum 14. OSG Piter Jelles Gymnasium 15. OSG Sevenwolden 16. OSG Singelland - Drachtster Lyceum 17. RSG Magister Alvinus 18. RSG Simon Vestdijk 19. Stellingwerf college 20. VAVO Friesland College Deelnemende HO-instellingen: 1. Hogeschool Van Hall Larenstein 2. NHL hogeschool 3. Stenden hogeschool 4. Rijksuniversiteit Groningen vestiging Friesland 5. Universiteit Twente Leden stuurgroep: K.W. van der Hoek (voorzitter, lid college van bestuur Stenden hogeschool) S. Schoonhoven (hoofd Onderwijs & Kwaliteit, NHL hogeschool) T. Huisman (directeur Diermanagement, Bedrijfskunde & Agribusiness en IBMS, hogeschool Van Hall Larenstein) L. Miedema (conrector Leeuwarder Lyceum, vertegenwoordiger Pompeblêd scholengroep) S. Stelwagen (directie Simon Vestdijk, vertegenwoordiging Pompeblêd scholengroep) 14
T. Boskma (directie Dockinga college, vertegenwoordiging Fricolore scholengroep) P. van de Peppel (teamleider havo Liudger, vertegenwoordiging Fricolore scholengroep) B.J. Flim (coördinator, docent en havo-coördinator Vavo, Friesland College) J. Nauta (coördinator, docent LS&T, hogeschool Van Hall Larenstein) Secretariaat: N. Fledderus (front-office, medewerker secretariaat hogeschool Van Hall Larenstein) H. Mesken-Hoks (back-office, medewerker maatschappelijke stages Linde college, Wolvega) Leden werkgroep LOB communicatie: G. Hermans (decaan, Drachtster Lyceum) E. ter Velde (decaan, AMS, Franeker) B. de Jong (decaan, Leeuwarder Lyceum) S. Bosma (hogeschool Van Hall Larenstein) M. Bazuin (NHL hogeschool) I. Toering (Stenden hogeschool) B.J. Flim (voorzitter) Leden werkgroep LOB Onderwijs: L. Miedema (Leeuwarder Lyceum) F. Meinderstma (decaan, Bornego) M. Geerts (beleidsmedewerker, Stenden hogeschool) I. Vermeulen (beleidsmedewerker, NHL hogeschool) J. Nauta (voorzitter werkgroep) 15
Bijlage 2: Artikel voor SLO website (Joke van Balen, NHL) Buitenschoolse ontwikkeling: docenten willen meer Het Docentontwikkelteam Nederlands (DOT) van het Aansluitingsnetwerk vo-ho Fryslân bestaat vier jaar. De deelnemers zijn positief. Tegelijkertijd is er meer winst te behalen. Cruciale voorwaarden daarvoor zijn tijd en ruimte. Vier keer per jaar anderhalf uur bij elkaar zitten, is een mooi begin. Voor forse stappen is meer nodig. Doel en invulling Het Aansluitingsnetwerk vo-ho Fryslân is een samenwerkingsverband van zestien vo-scholen, drie hbo-opleidingen (NHL Hogeschool, Stenden en Van Hall Larenstein), Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Twente. Het netwerk wil de aansluiting tussen vo en ho versoepelen en richt zich op leraren en leerlingen bovenbouw h/v, decanen, managers en docenten in het hoger beroepsonderwijs. Een onderdeel van dit samenwerkingsverband is een docentontwikkelteam Nederlands (DOT) waarin logischerwijs docenten Nederlands van een aantal van de deelnemende onderwijsinstellingen zitten. Het primaire doel van het Aansluitingsnetwerk vo-ho Fryslân is de professionalisering van zittende leraren. Naast deze professionalisering richt het Aansluitingsnetwerk zich op LOB-beleid en terugkoppeling van (propedeuse) resultaten aan scholen. Het DOT Nederlands komt vier keer per jaar bij elkaar en de coördinator van het DOT organiseert daarnaast jaarlijks in samenspraak met het vo-ho Fryslân een Talenconferentie. Het zet ten behoeve van het eerste doel, de professionalisering, regelmatig externe trainers in en docenten van de lerarenopleiding geven op verzoek workshops. Een docent van de lerarenopleiding Nederlands is de contactpersoon en drijvende kracht achter het DOT-Nederlands. Zij krijgt hiervoor tijd vanuit de lerarenopleiding. Tijdens de bijeenkomsten van het ontwikkelteam wisselen de deelnemers ervaringen en materialen uit en zijn ze met elkaar in gesprek over het vak Nederlands. De bijeenkomsten zijn voor een deel plenair, maar het bespreken van elkaars materiaal gebeurt bijvoorbeeld meestal in groepjes. Denken, delen en uitwisselen is een gebruikte werkvormen, eveneens het werken met expertgroepjes. Wat docenten bij het docentontwikkelteam aan kennis of materiaal ophalen, nemen ze mee naar het sectieoverleg op hun eigen school Inhoudelijke thema s De insteek van het DOT-Nederlands is voornamelijk didactisch: wat doe je? Hoe doe jij dat en waarom? Welke mogelijkheden heb jij? Doen we de goede dingen? Naast de profilering van de school komen ook de specifieke omstandigheden en belemmeringen op school om zaken uit te proberen en/of nieuwe wegen in te slaan geregeld ter sprake. Concrete onderwerpen en vakonderdelen die aan bod komen zijn leesonderwijs, literatuur, spelling, grammatica en manier van toetsen. Daarnaast worden rapporten als Onderwijs2032, de reactie vanuit Levende Talen hierop en de uitkomst van de Nationale denktank met elkaar besproken. Ook gaan de deelnemers met elkaar in gesprek over vaardigheden, materialen, bepaalde oplossingen en handigheidjes. Veranderkunde komt vooral voorbij in het bespreken van hobbels die docenten op hun eigen school moeten nemen: wat kan bij mij op school niet en hoe kan ik daar wat aan veranderen? Bij welke leidinggevende moet je zijn, welke potjes kun je aanspreken, et cetera. Docenten nemen wat ze bij het ontwikkelteam ophalen, vaak mee naar het sectieoverleg op hun eigen school. 16
Het DOT-Nederlands bestaat inmiddels vier jaar. De groep die meedoet is vrij constant en de inzet ook, en dat is best bijzonder. Bijeenkomsten vinden plaats buiten werktijd. Deelnemers praten graag over hun vak en dat stimuleert de reflectie op het werk. In de uitwisseling komt ook recente vakliteratuur voorbij en onlangs bijvoorbeeld presenteerde een mbo-docent zijn databank van (een selectie van bruikbare) lesmaterialen op internet. En een presentatie van SLO over geïntegreerd lees- en schijfonderwijs op een DOT-bijeenkomst leidde tot aanpassing van een lessenserie. De ervaringen ermee zijn onder andere verwerkt een artikel in Levende Talen Magazine en een workshop op de conferentie Dag van Taal, Kunsten en Cultuur op de Rijksuniversiteit Groningen. De deelnemende leraren waarderen het onderlinge, bovenschoolse contact en uitwisseling en de agenda die ze zelf samen stellen. Het effect van een DOT wordt veel groter als docenten van hun school meer tijd en ruimte krijgen om deel te nemen Opbrengst en vervolg Wat de coördinator betreft, mag de opbrengst groter: op dit moment is het lastig om echt iets van de grond te krijgen of te maken in de zin van het ontwikkelen van vakmateriaal, of het schrijven van een artikel. Het effect van het DOT zou best groter mogen, maar daarvoor hebben de deelnemers meer tijd nodig. In de praktijk blijkt het voor docenten lastig om vaker of langer beschikbaar te zijn. De wil is er wel, maar het DOT maakt formeel geen onderdeel uit van de professionalisering van de deelnemende leraren. Curriculumontwikkeling op schoolniveau staat of valt tenslotte met de ruimte die leraren krijgen om ook buiten de grenzen van de eigen school te kijken. Regionale samenwerking biedt veel mogelijkheden tot professionalisering van zittende leraren, bijvoorbeeld over de inrichting en uitvoering van schoolexamens, zeker in het kader van een herziening van het curriculum. Voorwaarden zijn tijd voor de docenten en ruimte voor de coördinatie. Tips Geef docenten tijd en ruimte om buiten school, samen met collega s te werken aan professionalisering. Daag docenten uit om een visie te vormen op het vak en stimuleer de docenten om deze uit te voeren binnen de eigen school. 17
18
Bijlage 3: Opbrengsten DOT scheikunde Opbrengsten en activiteiten DOT scheikunde in 2014-2015, 2015-2016 en 2016-2017 Naam: DOT Scheikunde in Leeuwarden Coach: Jan van Lune (docent sk Stellingwerf College, Oosterwolde en landelijk actief, o.a. in redactie Binas en NVON) Contactpersoon hbo: Gabriela Leusink (docent LS&T bij NHL hogeschool / Hogeschool Van Hall Larenstein) 2014-2015 2015-2016 2016-2017 (plan) Aantal bijeenkomsten op vrijdagmiddagen 8 9 9 Aantal actieve deelnemers vo en hbo Per bijeenkomst +/- 10, actief (>5 keer per jaar +/- 15) Per bijeenkomst +/- 10 actief (>5 keer per jaar +/- 15) Per bijeenkomst +/- 10 actief (>5 keer per jaar +/- 15) Aantal passieve deelnemers vo en hbo +/- 15 +/- 15 +/- 15 Aantal betrokken scholen (actief en passief) +/- 20 +/- 20 +/- 20 Korte samenvatting activiteiten / opbrengsten DOT Veel aandacht voor het nieuwe examenprogramma voor de havo. Waar wordt tegenaan gelopen en hoe kan dit opgelost worden. Verder veel aandacht aan de nieuwe onderwerpen in het programma en het werken met modules. Ook is ontwikkeld materiaal voor met name de nieuwe onderdelen en de examenvoorbereiding met elkaar gedeeld. Er is een start gemaakt met het onderwerp toetsing. Analyse van de examenresultaten (havo aan begin jaar en vwo aan het eind) met psychometrische data van de verschillende Veel aandacht voor het nieuwe examenprogramma vwo. Een lector van Van Hall Larenstein heeft een college verzorgd over mesomerie en stabiliteit van moleculen. Diverse lesmaterialen voor met name de nieuwe onderdelen en de examenvoorbereiding zijn met elkaar gedeeld. Contextrijke toetsen zijn besproken. Er is een toetsenbank opgezet voor de deelnemers die toetsopgaven ingeleverd hebben. Invulling (gedaan of gepland): evaluatie vwo-examen. Hoe zorgt eenieder ervoor dat een leerling overzicht over de stof krijgt? Toepasbare biochemische proeven (workshop RUG) (Contextrijke) toetsing Vernieuwing in de examens en de vraagstelling en correctie van met name de nieuwe onderdelen. Watertechnologie Aansluiting VO-HO Ideeën uitwisselen Leren van elkaar Collegiale intervisie 19
Korte impressie over de DOT: Het is een leuke groep, waarin een veilige sfeer heerst. Men durft zich open en kwetsbaar op te stellen. Daardoor kan er enorm veel van elkaar geleerd worden. Wat trekt docenten? Het opdoen van ideeën, kennis en het van elkaar leren. Wat de docenten ook trekt is dat het programma niet dichtgetimmerd is, maar vooral ingaat op de wensen van de docenten. In welke mate heeft de deelname gevolgen voor de dagelijkse lessen? Er wordt samen de syllabus doorgenomen en gekeken hoe zaken het best in de dagelijkse lespraktijk uitgevoerd kunnen worden. Daarnaast zijn samen toetsvragen gemaakt die in de lessen gebruikt worden. Verder wordt er materiaal met elkaar gedeeld dat in de les gebruikt wordt. In hoeverre worden zinvolle ideeën en producten uitgewisseld? Veel. Op welke wijze draagt de DOT bij aan verbetering van de aansluiting vo-ho? De deelnemende hbo-docenten krijgen mee hoe in het VO omgegaan wordt met bepaalde zaken en de vo-docenten horen waar hbo-docenten tegenaanlopen met de binnengekregen leerlingen. Hierdoor wordt in vele gevallen over wijzigingen in het eigen programma nagedacht. Komen didactische tips en trucs aan de orde? Zo ja, noem enkele voorbeelden. Ja, maar dit is heel breed en hiervan komt veel input van de verschillende deelnemers. Voorbeeld: leerlingen een toets helemaal zelf na laten kijken (nadat de docent dit op een kopie gedaan heeft) met behulp van een beoordelingsmodel. Als de leerling dan binnen een bepaalde marge van de docent zit met het totaal aantal punten, wordt een bonus op het cijfer gegeven. Hierdoor zijn leerlingen veel actiever en geconcentreerder bij het nakijken van een toets. KeKo: een methode waarin kenniskaarten gemaakt zijn over vele onderwerpen. Leerlingen mogen een KeKo-kaart maken als ze denken de stof te begrijpen. Aan de hand van de KeKo-kaart wordt duidelijk waar de mogelijk deficiënties van de leerlingen liggen en wordt al dan niet extra oefenmateriaal aangereikt. Lijst met deelnemers DOT sk in Leeuwarden (naam, vak(ken), functie (docent/toa), naam school): (minimaal 5 bijeenkomsten per jaar aanwezig) Naam Vak Docent/TOA Naam school, plaats Gabriela Leusink SK Docent VHL, Leeuwarden Aldo Veldhuis SK Docent VHL, Leeuwarden ((2014-2015 deelnemer) Pieter Soeteman SK Docent Comenius College (2014-2015 deelnemer). Nu sporadisch aanwezig, maar deelt wel materiaal. Ronald Korporaal SK Docent Stellingwerf College (2014-2015 deelnemer) Gjilke Durksz SK Docent Piter Jelles (2014-2015 deelnemer) Wim van der Heide SK Docent Hondsrug College, Emmen Lisa Hoogendijk SK Docent (2014-2015 deelnemer) Yvonne Bartholomeüs SK Docent Dockinga College, Eise Jan Dekker SK Docent Hondsrug College, Emmen (vanaf 2015) Frank Ensel SK Docent Hoorn Jaap Middeldorp SK Docent VHL en Piter Jelles, Leeuwarden 20
Berthus van den Berg SK Docent Singelland, Bergum Aukje Simonides SK Docent Liudger, Drachten Kees van Wee SK Docent Singelland, Drachten Dick Eekman SK Docent Piter Jelles, Leeuwarden Jonne Muller SK Docent Simon Vestdijk, Harlingen Jantine de Reus SK Docent Beyers Naudé, Leeuwarden De afvallers zijn om verschillende redenen (tijdelijk) gestopt: andere baan elders in het land, deelnemer bedrijfsdot, andere taken binnen de school, school wil niet meewerken door vrij te geven/roosteren op de vrijdagmiddag. Er zijn er ook een aantal collega s (niet genoemde) die 2 à 3 keer per jaar langskomen. 21
Bijlage 4: Opbrengsten en activiteiten DOT biologie van Aansluitingsnetwerk vo-ho Fryslân (2014 heden) Naam: DOT biologie VHL/NHL/Stenden Coach: Peter Visser (docent CSG Dingstede) Contactpersoon hbo: Ineke de Jonge (docent Hogeschool Van Hall Larenstein) 2014-2015 2015-2016 2016-2017 (plan) Aantal bijeenkomsten 8 (9 incl. de docentendag ) 8 (9 incl. de docentendag) 8 (9 incl. de docentendag) Aantal actieve deelnemers vo 8 7 7-10 en hbo Aantal passieve deelnemers 15 18 20 vo en hbo Aantal betrokken scholen 14 16 18 (actief en passief) Korte samenvatting activiteiten / opbrengsten DOT - Stofwisseling in de les presentatie van twee praktijksituaties - Uitwisselen lesideeën en ontwikkelen lesmateriaal - - Stofwisseling en genetica in het veld - Bezoek HZPC Holland aardappelen - Stofwisseling/metabolisme in de les - - Stofwisseling/metabolisme in plantaardige context - - Een lezing over plantenveredeling door dr. ir. Miriam Akkerman, hogeschooldocent van Tuinbouw en Akkerbouw bij Hogeschool Van Hall Larenstein - Verder met de ontwikkeling van plantaardig lesmateriaal - Het lesmateriaal over planten ordenen binnen een uitdagende context - Vaststellen wat speerpunten worden dit jaar in de DOT biologie - - Een nieuw onderwerp kiezen om in te verdiepen Plantenlessenserie geproduceerd die de ENZA Zaden award heeft gewonnen en aansluit bij het vernieuwde biologie examenprogramma - Lessenserie Van aardappeleters tot cisgenese is vertaald naar praktische opdracht voor havo Doping van de aardappel -Nieuw thema verkennen duurzaamheid/kringlopen/ecologie - Van aardappeleters tot cisgenese met hormonen en workshop NIBI - - Oriëntatie onderwerpen duurzaamheid/kringlopen/ecologie - - Uitwisselen ideeën over duurzaamheid/kringlopen/ecologie - Vakoverstijgende contexten, casussen en exameneindtermen bij: duurzaamheid/kringlopen/ecologie Samen met de DOT aardrijkskunde Verdieping in contexten duurzaamheid/kringlopen/ecologie binnen biologie Starten nieuwe schooljaar, inventariseren nieuwe biologische onderwerpen of didactieken om op te pakken. Biologische lesmaterialen ontwikkelen tips en tricks. Een aantal contexten kiezen op het gebied van duurzaamheid/kringlopen/ecologie De contexten uitschrijven tot interessante lessenserie voor in de klas. Veel ideeën uitwisselen. Workshops op conferenties (naam, datum, thema, aantal docentendag VHL/NHL/Stenden; workshop DOT biologie (19 juni 2015); 9 deelnemers NIBI conferentie 15/16 januari 2016, 32 deelnemers en docentendag Docentendag VHL/NHL/Stenden Andere zaken nog onbekend 22
deelnemers)? VHL/NHL/Stenden 24 juni 2016 beide de workshop: van aardappeleters naar cisgenese ; 4 deelnemers Korte impressie van de coach over de DOT: Het is een leuke groep met initiatiefrijke deelnemers met elk hun expertise. De sfeer is open en hartelijk en welwillend om van elkaar te leren en elkaar te ondersteunen. Wat trekt docenten? Onder andere uitwisseling van lesmateriaal/practica, ideeën opdoen, informatie/kennis opdoen en verwerken, verdieping en handen en voeten geven aan concept/context examenprogramma biologie In welke mate heeft de deelname gevolgen voor de dagelijkse lessen? Door nieuw relevant en creatief lesmateriaal te delen en te maken en daarna in te zetten in de lessen, worden de lessen voor docent/toa en leerling interessanter en energieker. Daarnaast wordt bestaand materiaal of practicum aangepast a.d.h.v. feedback DOT-genoten. In hoeverre worden zinvolle ideeën en producten uitgewisseld? Elke bijeenkomst bij schatting een 5-10-tal Op welke wijze draagt de DOT bij aan verbetering van de aansluiting vo-ho? De deelnemende HBO-docent heeft inbreng qua eisen die gesteld worden binnen het HBO onderwijs en krijgt inzicht in de bagage die leerlingen met zich mee brengen. Met deze inzichten wordt rekening gehouden in het lesmateriaal. Daarnaast is de HBO-docent een ingang voor VO-docenten bij het HBO wat betreft gebruik van experts, extra voorzieningen en bepaalde evenementen. Komen didactische tips en trucs aan de orde? Zo ja, noem enkele voorbeelden. Ja, bij biologische processen of moeilijke concepten visuele hulpmiddelen bedenken of stapsgewijs uitdenken lesmateriaal om beter de leerling te bereiken. Relevante biologische contexten met uitdaging proberen in te bouwen die leerlingen stimuleren het probleem op te pakken en op te lossen (probleemgestuurd onderwijs). Nieuwste technieken in bedrijfsleven didactiseren zodat het in een practicum uitgevoerd kan worden om de praktijksituatie zoveel mogelijk te simuleren, etc. Lijst met deelnemers (naam, vak(ken), functie (docent/toa), naam school): Naam Vak Docent/TOA Naam school, plaats Ineke de Jonge Bi Docent Van Hall Larenstein, Leeuwarden Jos Kramer Bi Docent Bornego College, Heerenveen Homme Bakker Bi TOA Leeuwarder Lyceum Piter Jelles, Leeuwarden Jan Scholten Bi TOA CSG Dingstede Meppel Gepke van der Wal Bi TOA Dockinga College Dokkum Romke Kats Bi Docent Dieuwertje Babonnick Bi Docent Piter Jelles Impulse Kollum Peter Visser (DOT-coach) Bi Docent CSG Dingstede Meppel 23