Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Project: 5144 In opdracht van: gemeente Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. drs. C. van Oosteren drs. T. Fedorova drs. M. van der Oord drs. P. van der Steenhoven Weesperstraat 79 Postbus 658 1018 VN Amsterdam 1000 AR Amsterdam Telefoon 020 527 9412 Fax 020 527 9595 www.os.amsterdam.nl Amsterdam, november 2005
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 2
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Inhoud Inleiding 5 1 Bedrijfsdynamiek in de RSA 7 1.1 Toelichting op gebruikte data en definities 7 1.2 Bedrijvigheid in de RSA: stand van zaken 8 1.3 Algemene economische ontwikkelingen in de RSA tussen 1998 en 2004 9 1.4 Verplaatsingen in de periode 1998-2004 10 1.5 Samenstelling van migratiestromen 15 2 Bedrijfsdynamiek per gemeente 21 2.1 Toelichting op gebruikte databestanden 21 2.2 Amsterdam 22 2.3 Almere 29 2.4 Amstelveen 36 2.5 Haarlem 42 2.6 Haarlemmermeer 48 2.7 Purmerend 54 2.8 Zaanstad 61 Conclusies 67 Bijlage 71 3
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 4
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Inleiding O+S Amsterdam heeft onderzoek gedaan naar bedrijfsverplaatsingen in het gebied van de RSA, de Regionale Samenwerking Amsterdam. Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de volgende gemeenten: Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. Doel van het onderzoek was in kaart te brengen: o hoeveel bedrijven zich in de periode 1998-2004 naar, binnen en vanuit de RSAregio verplaatst hebben; o hoeveel werkgelegenheid hiermee gemoeid is; o of er een patroon te ontdekken is in het verplaatsingsgedrag, met name gerelateerd aan bedrijfskenmerken zoals de bedrijfsklasse en bedrijfsgrootte; o of deze mogelijke patronen door de jaren heen aan veranderingen onderhevig zijn; o of migrerende bedrijven verschillen van niet-migrerende bedrijven. De vraag of migrerende bedrijven verschillen van niet migrerende bedrijven bleek met de beschikbare data niet te beantwoorden. 1 Het onderzoek is veelomvattend en ambitieus. Veelomvattend omdat de onderzoeksperiode zeven jaren behelst en het onderzoeksgebied maar liefst 38 gemeenten. Ambitieus omdat een dergelijke analyse op regionaal niveau nog niet eerder heeft plaatsgevonden. O+S heeft zich beperkt tot de hoofdlijnen van de analysemogelijkheden en is hierdoor in een relatief korte periode tot een rapportage op hoofdlijnen gekomen. De zeven opdrachtgevers krijgen na afloop van het onderzoek de beschikking over de databestanden, waardoor ze de vervolganalyses kunnen doen die nu nog ontbreken. Bedrijfsmigratie is slechts een onderdeel van de totale dynamiek die de stand en ontwikkelingen in de werkgelegenheid en het aantal vestigingen, zoals de aard van de vestigingen en de samenstelling van de bedrijvigheid, bepaalt. In dit onderzoek wordt uitsluitend gekeken naar de bedrijfsmigratie. Er wordt geen aandacht besteed aan het aantal startende bedrijven, het aantal faillissementen en aan de groei en krimp van bestaande bedrijven. Deze rapportage is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 1 wordt ingegaan op de samenstelling van de bedrijvigheid en de ontwikkelingen van bedrijfsmigratie in de periode 1998-2004. Hierbij is aandacht besteed aan de bijzonderheden van de verschillende 1 Hier zijn twee redenen voor: de standcijfers van de KvK zijn per gemeente uitsluitend per BIK-code beschikbaar en de migratiecijfers zijn niet tot individuele bedrijven te herleiden. 5
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 subregio s binnen de RSA en is gekeken naar de RSA in zijn geheel 2. In hoofdstuk 2 wordt de bedrijfsmigratie in zeven gemeenten binnen de RSA onder de loep genomen. De zeven gemeenten zijn: Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. 2 De subregio s zijn Amsterdam, Almere, Amstel-Meerlanden, Agglomeratie Haarlem, Het Gooi en Vechtstreek, IJmond, Regio Waterland+ en Zaanstreek 6
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 1 Bedrijfsdynamiek in de RSA In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de samenstelling van de bedrijvigheid en de bedrijfsmigratie in het hele RSA-gebied. Hierbij wordt zowel gekeken naar het aantal vestigingen en werkzame personen per economische sector (SBI-code) in het totale RSAgebied, als naar de subregio s van het RSA-gebied. Eerst wordt een toelichting gegeven op de gebruikte data en definities. 1.1 Toelichting op gebruikte data en definities Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van twee bronnen: de Vereniging van Kamers van Koophandel (KvK) in Woerden en de individuele gemeenten. Er is gebruik gemaakt van twee typen bestanden van de KvK: een migratiebestand en standgegevens. Het migratiebestand bevat per jaar (van 1998 tot en met 2004) gegevens van alle verplaatste bedrijven in het RSA gebied. Daarnaast is gebruik gemaakt van standgegevens per gemeente per jaar, met daarin het totaal aantal bedrijven per gemeente, zodat er een referentiekader is voor de bedrijfsverplaatsingen. Omdat de standgegevens van de KvK niet naar grootteklasse zijn ingedeeld, is het niet mogelijk om op dit vlak een koppeling te maken tussen stand- en migratiegegevens. Het migratiebestand van de KvK is het enige bestand waarmee de migratiestromen in beeld gebracht kunnen worden. Het bestand is niet perfect. Een van de nadelen is dat er veel zogenoemde witte plekken zijn. Met name de vrije beroepen, onderwijs en de overheid zijn slecht vertegenwoordigd. Bovendien bevat het bestand van de KvK relatief veel niet-actieve bedrijven. 3 Om hiervoor te corrigeren zijn de vestigingen met nul werkzame personen en de categorie Zakelijk Beheer 4 verwijderd, zowel uit het migratiebestand als uit het standbestand. De bestanden van de KvK zijn hierdoor meer in overeenstemming gebracht met de standcijfers waar de gemeenten zelf mee werken (zie paragraaf 2.1). Volgens de definitie van de KvK zijn werkzame personen alle personen die een baan hebben 15 uur of meer in de week. Verder dient in dit rapport nog een definitie toegelicht worden, namelijk de indeling van de Regio Samenwerking Amsterdam (RSA). Dit gebied bestaat uit acht subregio s: Agglomeratie Haarlem, Almere, Amstel-Meerlanden, Amsterdam, Het Gooi en Vechtstreek, IJmond, Regio Waterland en Zaanstreek. Figuur 1.1 presenteert de kaart van het RSA-gebied met de indeling naar subregio s. Elke subregio is in aparte kleur afgebeeld. Op de kaart zijn er ook grenzen van de zeven 3 Holdings e.d. 4 Voornamelijk holdingactiviteiten. 7
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 gemeenten te zien die aan dit onderzoek hebben meegedaan: Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. Figuur 1.1 Gebiedsindeling, RSA 2004 en gemeentegrenzen van de zeven gemeentes Regio Waterland + IJmond Zaanstreek Purmerend Zaanstad Haarlem Agglomeratie Haarlem Amsterdam Almere Haarlemmermeer Amstel-Meerlanden Amstelveen Het Gooi en Vechtstreek bron: Regio Amsterdam in Beeld 2005 1.2 Bedrijvigheid in de RSA: stand van zaken Op 1 januari 2004 telde de RSA bijna 129.000 vestigingen met in totaal 736.000 werkzame personen. Het aantal bedrijven per subregio varieert van rond 7.000 in Zaanstreek en Almere tot bijna 50.000 in Amsterdam. Amsterdam wordt op afstand gevolgd door Amstel-Meerlanden en Gooi en Vechtstreek (beide rond 17.000 vestigingen, voor meer gegevens raadpleeg bijlage tabellen 3.1-3.4). Meer dan de helft van de bedrijven in de RSA is actief in de sectoren onroerend goed/zakelijke diensten en reparatie van consumentenartikelen en handel (beide sectoren 28%). Andere relatief omvangrijke sectoren zijn bouwnijverheid (10%) en milieu, cultuur, recreatie en overige dienstverlening (9%). De sectorsamenstelling van afzonderlijke regio s binnen de RSA is in figuur 1.2 te zien (voor de volledige sectorsamenstelling volgens de SBI-codes raadpleeg bijlage, tabel 3.8). 8
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Tabel 1.2 Samenstelling van sectoren per regio, bedrijven in 2004 100 80 60 40 20 % overig* financiële instellingen industrie vervoer, opslag, communicatie horeca milieu, cultuur, recreatie, overige dienstverlening bouwnijverheid 0 Zaanstreek IJmond Agg. Haarlem Gooi en Vechtstreek Almere Amstel Meerlanden Regio Waterland Amsterdam totaal RSA reparatie van consumenten artikelen en handel onroerend goed, zakelijke diensten *) Overige sectoren zijn: landbouw, jacht en bosbouw, visserij, winning van delfstoffen, productie en distributie van elektriciteit enz, overheid en sociale verzekeringen, gezondheids- en welzijnszorg en onderwijs. 1.3 Algemene economische ontwikkelingen in de RSA tussen 1998 en 2004 De ontwikkeling van de economie in het RSA-gebied is te verdelen in twee perioden: 1998-2001 en 2002-2004. In de eerste periode was er sprake van hoogconjunctuur. Dit resulteerde in een toenemend aantal vestigingen en werkzame personen, maar vooral in een toename van bedrijfsmigratie (zie figuur 1.3). In 1999 en 2000 nam het aantal verplaatsingen met ruim een kwart per jaar toe. Het jaar 2002 was een omslagpunt voor het bedrijfsleven. Vanaf 2003 nam het aantal verhuizingen iets af en groeide het aantal vestigingen en werkzame personen nauwelijks. In 2004 daalde het aantal banen in het RSA-gebied voor het eerst in de zeven jaar. 9
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 Figuur 1.3 Jaarlijkse groei van het aantal vestigingen, werkzame personen en verhuizingen en BBP groei 5 in de RSA % 30 25 20 15 10 groei aantal vestigingen groei aantal werkzame personen groei aantal verhuizingen groei BBP 5 0-5 1999 2000 2001 2002 2003 2004-10 bron: SEO/ KvK/ bewerking O+S Er is een sterke relatie tussen economische groei en de verplaatsingen van bedrijven. In de jaren dat het economisch goed gaat verhuizen er meer bedrijven dan in de jaren waarin de economie krimpt. Als het minder goed gaat met de economie worden bedrijven voorzichtig en willen geen risico lopen met nieuwe locaties en het aannemen van nieuw personeel. Wat ook opvalt is dat bedrijven niet alleen gevoelig zijn voor de conjunctuur, maar ook met enige vertraging daarop reageren. Toen de economische groei al aan het afnemen was groeide het aantal vestigingen nog behoorlijk snel (2000-2001), bedrijven namen steeds meer personeel aan en veranderden vaak van locatie. In de periode 2002-2003 gingen er steeds minder bedrijven verhuizen en namen ze iets minder personeel aan. In 2004 wanneer de conjunctuur de eerste tekens van herstel vertoont - daalt het aantal verhuizingen versneld met zes procent ten opzichte van 2003. 1.4 Verplaatsingen in de periode 1998-2004 In de periode 1998-2004 kwamen er per saldo 16.000 vestigingen en 115.000 werkzame personen in de RSA bij. Deze toename is waarschijnlijk toe te schrijven aan de nieuw opgerichte bedrijven en aan de uitbreiding van de bestaande bedrijven, maar in elk geval niet aan de toestroom van bedrijven die naar de RSA verhuizen. In de periode 1998-2004 zijn er in totaal 11.700 bedrijven uit de RSA naar de rest van Nederland of daarbuiten verhuisd. Ook zijn in dezelfde periode 10.200 bedrijven vanuit de rest van Nederland of andere landen de RSA ingestroomd (zie bijlage, tabel 3.5). Het migratiesaldo over deze zeven jaar was negatief: er vertrokken in totaal 1.500 bedrijven en ruim 17.000 werkzame 5 Amsterdamse Economische Verkenningen, SEO 2003 en 2005 10
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 personen meer uit de RSA dan er binnenkwamen. De RSA kent dus een uitstroom van bedrijven naar andere regio s in Nederland of daarbuiten. Binnen de RSA is ook een behoorlijke dynamiek van bedrijven te zien. Tussen 1998 en 2004 zijn er 15.000 bedrijven van de ene naar de andere subregio binnen de RSA verhuisd. De meeste verhuizingen vonden echter plaats binnen de subregio s zelf (45.000). In totaal zijn er in zeven jaar tijd meer dan 80.000 verplaatsingen geweest waarbij 394.000 werkzame personen betrokken waren. Dit betekent dat er gemiddeld 12.000 bedrijven per jaar van vestigingsplaats veranderen, wat ruim 9% van het totale aantal bedrijven is. Wat zijn de richtingen van bedrijfsstromen in de RSA? Om deze vraag te kunnen beantwoorden worden migratiesaldi tussen de subregio s in de vorm van pijlen in beeld gebracht (zie figuur 1.4 voor de vestigingen en 1.5 voor de werkzame personen). Met blauwe pijlen zijn de migratiesaldi tussen de subregio s afgebeeld. De gele pijlen laten de migratiesaldi van de subregio s naar de andere gebieden buiten de RSA zien. De cijfers binnen de pijlen geven het migratiesaldo in absolute zin weer. Figuur 1.4 Bedrijfsmigratie in subregio s (absolute migratiesaldi over de periode 1998-2004) 6 110 77 IJmond Regio Waterland + 140 Zaanstreek 87 160 340 192 Agglomeratie Haarlem 100 Amsterdam 365 Almere 243 109 519 105 289 190 296 Amstel-Meerlanden 72 Het Gooi en Vechtstreek 492 6 Figuur 1.4 toont het positieve saldo vanaf 50 verplaatste bedrijven. 11
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 Figuur 1.5 Migratie van werkzame personen in subregio s (absolute migratiesaldi over de periode 1998-2004) 7 1.032 896 IJmond Regio Waterland + 438 Zaanstreek 527 388 619 4.352 Agglomeratie Haarlem Amsterdam Almere 3.278 1.078 497 1.377 437 923 840 1.070 7.742 Amstel-Meerlanden Het Gooi en Vechtstreek 2.851 Hoe groot zijn deze migratiestromen van de subregio s en hoe verhouden deze zich tot het gemiddelde van de RSA? Dit wordt weergegeven in tabel 1.6. Gemiddeld genomen verhuist in de RSA 5% van bedrijven binnen een subregio 8. Instroom en uitstroom komen elk op circa 3% van de totale bedrijvigheid van een subregio (tabel 1.6). Deze percentages variëren nogal sterk voor de verschillende subregio s. Om dit visueel beter te kunnen presenteren zijn de inen de uitstroompercentages uit tabel 1.6 (kolommen drie, vier, zes en zeven) afgebeeld in een figuur (zie figuur 1.7). Daarbij zijn de subregio s gesorteerd op de instroompercentages van vestigingen, van hoog naar laag. 7 Figuur 5 geeft het positieve saldo weer vanaf 300 werkzame personen. 8 Dit gaat om het gemiddelde over de acht regio s over de periode 1998-2004. 12
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Tabel 1.6 Bedrijfs- en personeelsmigratie in procenten van het totaal aantal vestigingen en werkzame personen per subregio en gemiddeld in RSA, gemiddelde over de periode 1998-2004 vestigingen werkzame personen verhuisd binnen uitstroom instroom verhuisd binnen uitstroom instroom subregio subregio IJmond 4,8 2,2 2,3 2,7 1,4 1,2 Aggl. Haarlem 4,5 2,6 2,2 2,7 1,8 1,3 Zaanstreek 5,5 2,4 2,6 3,4 2,0 1,8 Gooi en Vechtstreek 5,4 3,1 2,8 3,5 2,4 1,9 Almere 8,7 4,2 5,8 4,9 2,6 5,3 Regio Waterland+ 3,5 1,8 2,2 2,1 1,1 1,3 Amsterdam 5,5 2,9 2,3 3,8 2,0 1,4 Amstel-Meerlanden 4,4 3,7 3,8 2,7 2,6 1,9 RSA gemiddelde 5,2 2,9 2,7 5,4 2,1 1,7 Almere springt er uit door de relatief grote dynamiek (zie ook figuur 1.7). De instroom van bedrijven en werkgelegenheid ligt hier ruim twee tot drie keer zo hoog als gemiddeld in de acht subregio s. In absolute aantallen gezien is de bedrijvigheid in Almere bescheiden van omvang in vergelijking met de andere subregio s. Figuur 1.7 Migratie in % van het totaal aantal vestigingen en werkzame personen, gemiddeld 1998-2004 % van totaal 6 4 2 0-2 -4-6 Almere Amstel-Meerlanden Gooi en Vechtstreek Zaanstreek Amsterdam IJmond Regio Waterland+ Aggl. Haarlem gemiddeld uitstroom van bedrijven uitstroom van werkzame personen instroom van bedrijven instroom van werkzame personen In Agglomeratie Haarlem, Regio Waterland en IJmond is de bedrijfsdynamiek relatief klein in verhouding tot de totale bedrijvigheid in deze subregio s. Dit geldt zowel voor de instroom als voor de uitstroom van bedrijven en werkzame personen. 13
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 Welke bedrijfstakken groeien door de bedrijfsmigratie? De migratiesaldi per deelgebied, uitgesplitst naar de grootste bedrijfstakken zijn weergegeven in tabellen 1.8 (bedrijven) en 1.9 (werkzame personen). Deze saldi zijn gerelateerd aan de totale omvang van de bedrijvigheid (of werkgelegenheid als het om personeelsmigratie gaat) per sector in de regio s. In de laatste kolom zijn de saldi in absolute aantallen gepresenteerd. Tabel 1.8 Migratiesaldo naar bedrijfstak in % van het totaal aantal bedrijven, gemiddeld over 1998-2004 en absoluut migratiesaldo over 1998-2004 landbouw industrie bouwnijverheid reparatie en handel horeca vervoer, opslag, communicatie fin. instellingen onroer. goed/ zak. diensten onderwijs gezondheids-\ welzijnszorg milieu, cultuur, ov. dienstver. gemiddelde abs. IJmond -0,4 0,4 0,2 0,0-0,3-0,3 0,1-0,1 0,3 0,3 0,3 0,0 26 Aggl. Haarlem 0,4-0,1-0,7-0,4 0,0-0,7-0,1-0,4-1,0-1,3-0,5-0,4-361 Zaanstreek 0,3 0,0-0,1 0,2-0,2 1,6-0,7 0,4 0,3-0,4 0,3 0,2 89 Het Gooi en Vechtstreek 0,1-0,6-0,5-0,6 0,0 0,1-0,5 0,2 0,2 0,3-0,7-0,3-346 Almere 1,1 1,8 1,8 1,7 0,4 3,8 2,5 1,7 0,5-0,4 1,0 1,6 702 Regio Waterland 0,2 0,2 0,5 0,3-0,2 2,1 0,8 0,2 1,4-0,2 0,6 0,4 269 Amsterdam -0,5-0,7-1,3-0,6 0,0-1,3-0,5-0,6-0,8-0,3-0,2-0,6-2.009 Amstel-Meerlanden -0,3-0,4 0,8 0,1 0,2 0,4 0,2-0,2 0,8 1,2 0,5 0,1 107 RSA -0,1-0,2-0,2-0,2 0,0-0,3-0,1-0,2-0,1-0,1-0,1-0,2-1.523 14
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Tabel 1.9 Migratiesaldo van werkzame personen naar bedrijfstak in % van het totaal aantal werkzame personen (>=15 uur), gemiddeld over 1998-2004 en absoluut migratiesaldo over 1998-2004 landbouw industrie bouwnijverheid reparatie en handel horeca vervoer, opslag, communicatie fin. instellingen onroer. goed/ zak. diensten onderwijs gezondheids-\ welzijnszorg milieu, cultuur, ov. dienstver. gemiddelde abs. IJmond -0,2 0,2 0,6-0,3-0,3-0,8 0,3-0,9-0,3 0,0 0,4-0,1-483 Aggl. Haarlem 1,1 0,4-1,4-0,8 0,0-0,3 0,1-0,8-0,8-1,9-0,7-0,5-1.955 Zaanstreek -0,3-0,6-0,2-0,2-0,5 0,2-0,5 0,5 0,6-10,3 0,2-0,2-559 Het Gooi en Vechtstreek 0,3-0,2-0,6-0,9-0,9 0,3-0,1-0,7 1,0-5,8-0,1-0,5-2.791 Almere 1,4 1,0 0,6 1,6 0,5 0,7 2,0 8,7 4,5-0,7 0,7 2,7 5.563 Regio Waterland 0,1 0,0 0,0 0,2-0,3 0,7 0,7 0,3 1,4 9,9 0,3 0,2 534 Amsterdam 2,6-1,0-0,5-0,7 0,2-1,0 0,1-1,3 0,6-0,5-0,1-0,6-10.977 Amstel-Meerlanden 0,0 0,5-0,9-0,9 0,2 0,2-0,9-1,7-0,4 0,7 0,9-0,6-6.651 RSA 0,3-0,2-0,4-0,5 0,1-0,2 0,1-0,7 0,6-1,0 0,0-0,4-17.319 Almere heeft niet alleen de grootste dynamiek in de RSA, maar ook het grootste vestigingsoverschot (702) en het grootste positieve migratiesaldo van werkzame personen (5.563). Voor het bedrijfsleven van Almere betekent deze netto instroom bijna 2% van het totaal aantal bedrijven en ruim 3% van de werkgelegenheid. Sectoren als vervoer, opslag, communicatie en financiële instellingen brengen relatief gezien veel bedrijven met zich mee. De sector onroerend goed, zakelijke diensten profiteert het meest van de personeelsinstroom. Amsterdam heeft daarentegen het grootste verlies van het aantal bedrijven (-2.009) en werkzame personen (-10.977) in de RSA. In procenten uitgedrukt bedraagt dit verlies echter minder dan 1% van de totale bedrijvigheid en werkgelegenheid in de stad. Het vertrekoverschot van bedrijven is hier relatief groot in bouwnijverheid en in vervoer, opslag, communicatie. De sector onroerend goed, zakelijke diensten heeft relatief gezien de grootste uitstroom van personeel hoewel de uitstroom van bedrijven hier niet zo groot is. 1.5 Samenstelling van migratiestromen Bedrijfstakken Welke bedrijven zijn het meest footloose? Zowel in absolute als in relatieve zin zijn dit bedrijven in onroerend goed/zakelijke diensten. Per jaar verhuist er gemiddeld 13% van 15
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 deze bedrijven (het gemiddelde van alle bedrijven is 9%). Over de periode 1998-2004 zijn er 31.000 verplaatsingen van bedrijven in onroerend goed/zakelijke diensten geweest (38% van het totaal aantal verplaatsingen). Bedrijven in reparatie van consumentenartikelen en handel (de tweede grote sector in de RSA) zijn minder mobiel. Hoewel ze in absolute zin voor bijna een kwart verhuizingen in de RSA hebben gezorgd (in totaal 19.000 over de zeven jaar), verhuist in relatieve zin gemiddeld 7% van de handel- en reparatiebedrijven per jaar. Van de kleinere sectoren is vervoer, opslag en communicatie het meest footloose (11%). Per migratiestroom bezien verhuizen bedrijven in onroerend goed/zakelijke diensten relatief vaak vanuit gebieden buiten de RSA naar de RSA of juist vanuit de RSA naar gebieden buiten de RSA (zie figuur 1.10 derde en vierde kolom). Bedrijven in vervoer, opslag en communicatie verhuizen daarentegen vaker binnen dezelfde regio of binnen de RSA en zijn relatief weinig vertegenwoordigd in migratiestromen naar de rest van Nederland of van de rest van Nederland. Figuur 1.10 Samenstelling van migratiestromen van bedrijven, RSA 1998-2004 100 80 % overig* financiële instellingen industrie 60 40 20 0 binnen subregio's migratie binnen RSA** migratie naar RSA migratie vanuit RSA totale migratie vervoer, opslag, communicatie bouwnijverheid milieu, cultuur, recreatie, overige dienstverlening reparatie van consumenten artikelen en handel onroerend goed, zakelijke diensten *) Overige sectoren zijn: landbouw, jacht en bosbouw, visserij, winning van delfstoffen, productie en distributie van elektriciteit enz, overheid en sociale verzekeringen, gezondheids- en welzijnszorg, horeca en onderwijs. **) Exclusief migratie binnen subregio s. Bedrijfsgrootte Los van sectoren zijn het de eenmansbedrijven die traditioneel de meest frequente verhuizers zijn (zie bijlage, tabel 3.5). Uit eerder onderzoek blijkt dat hun verhuismotieven bedrijfseconomisch kunnen zijn, maar lijken vaak ingegeven door privé-motieven 9. Zij zijn 9 Bedrijfsmigratie 2003, O+S 16
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 in gelijke mate oververtegenwoordigd in alle migratiestromen (circa 60% van het totaal). Bedrijven met twee tot en met vijf werkzame personen verhuizen relatief vaak en zijn evenals eenmansbedrijven gelijkmatig vertegenwoordigd in alle migratiestromen (circa 30%). In de figuren 1.11a, 1.11b en 1.11c is te zien hoe het verhuispatroon van kleine en grote bedrijven verandert door de jaren heen. Grote bedrijven blijken heftiger te reageren op veranderingen in de economische situatie dan kleine vestigingen. Bij kleine en middelgrote vestigingen bleef het aantal verplaatsingen binnen de RSA van de ene naar een andere regio groeien, ook in de periode 2001-2004 (zie paarse trendlijn in figuur 1.11a en 1.11b). Externe migratie, dus uitstroom vanuit de RSA naar de rest van Nederland of daarbuiten en instroom vanuit de rest van Nederland of andere landen naar de RSA, nam maar weinig af (gele trendlijn). Bij grote bedrijven is het aantal verplaatsingen vanuit en naar RSA daarentegen aanzienlijk gedaald (zie gele trendlijn in figuur 1.11c). Een andere interessante ontwikkeling is dat grotere bedrijven (vanaf 50 werknemers) zich aan het eind van de jaren 90 met name van en naar het RSA-gebied verplaatsten en minder vaak binnen hetzelfde gebied. Dat veranderde in de loop der jaren (zie de kruising van de blauwe en de gele trendlijnen na 1998 in figuur 1.11c). De grotere bedrijven verhuizen nu net als kleine en middelgrote bedrijven het meest binnen dezelfde regio. 17
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 Figuur 1.11 a Aantal verplaatsingen van bedrijven met 1-5 werkzame personen in 1998-2004 Figuur 1.11b Aantal verplaatsingen van bedrijven met 6-49 werkzame personen in 1998-2004 abs. abs. 7.000 800 6.000 700 5.000 4.000 3.000 2.000 verhuizingen binnen sub-regio's migratie vanuit en naar RSA migratie binnen RSA 600 500 400 300 200 verhuizingen binnen sub-regio's migratie vanuit en naar RSA migratie binnen RSA 1.000 100 0 1998 2001 2004 0 1998 2001 2004 Figuur 1.11c Aantal verplaatsingen van bedrijven met 50 en meer werkzame personen in 1998-2004 60 abs. 50 40 verhuizingen binnen sub-regio's 30 migratie vanuit en naar RSA 20 migratie binnen RSA 10 0 1998 2001 2004
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Tot slot is gekeken naar de grootte van de migrerende bedrijven per subregio. In elke regio komt ruim 90% van de verplaatsingen op het conto van bedrijven met één tot en met vijf werkzame personen. De uitzondering is Amstel-Meerlanden waar relatief veel middelgrote bedrijven verhuizen (6-49 personen). Verder geldt voor de RSA in zijn geheel evenals voor elke afzonderlijke regio dat er minder bedrijven verhuizen in een economisch ongunstige periode (vanaf 2002), in het bijzonder grote bedrijven worden dan minder mobiel. Figuur 1.8 Migrerende bedrijven naar grootteklasse per subregio, 1998-2004 100 % 80 60 40 50+ wp 10-49 wp 6-9 wp 2-5 wp 1 wp 20 0 IJmond Agglomeratie Haarlem Zaanstreek Het Gooi/Vechtstreek Almere Regio Waterland+ Amsterdam Amstel-Meerlanden buiten RSA totaal RSA 19
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 20
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 2 Bedrijfsdynamiek per gemeente In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de bedrijfsmigratie in afzonderlijke gemeenten. Achtereenvolgens wordt de bedrijvendynamiek in Amsterdam, Almere, Amstelveen Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad onder de loep genomen. 2.1 Toelichting op gebruikte databestanden Zoals in paragraaf 1.1 is vermeld is dit onderzoek gebaseerd op gegevens van Vereniging van Kamers van Koophandel (VVK) in Woerden én gegevens die de gemeenten zelf hebben geleverd. De standcijfers voor 2004 die in het begin van elke paragraaf staan zijn door de gemeenten geleverd. Gegevens die betrekking hebben tot migratie zijn afkomstig uit de KvK. Daarbij is gebruik gemaakt van twee typen bestanden: een migratiebestand en standgegevens. Het migratiebestand van de Kamer van Koophandel is het enige bestand waarmee de migratiestromen in beeld gebracht kunnen worden. Het bestand is niet perfect. Een van de nadelen van de bestanden van de Kamer is dat er veel zogenoemde witte plekken zijn. Met name de vrije beroepen, onderwijs en de overheid zijn slecht vertegenwoordigd. Bovendien bevat het bestand van de Kamer van Koophandel relatief veel niet-actieve bedrijven. Om hiervoor te corrigeren zijn de vestigingen met nul werkzame personen verwijderd, zowel uit het migratiebestand als uit de standgegevens. Bovendien is de categorie Zakelijk Beheer uit beide bestanden gehaald. Zelfs na deze correcties geven de standgegevens van de Kamer van Koophandel nog niet het beeld waar de individuele gemeenten zichzelf in herkennen. Daarom is in dit hoofdstuk, bij de bespreking van de resultaten per gemeente, gebruik gemaakt van recente gegevens die de gemeenten zelf hebben aangeleverd. Het gaat om een verdeling van de werkgelegenheid en het aantal vestigingen over de verschillende sectoren. Er wordt niet verder gerekend met deze gegevens die de gemeenten zelf verstrekt hebben. Ze zijn uitsluitend bedoeld om een recent plaatje van de gemeenten te schetsen. Er moet benadrukt worden dat alle migratiegegevens in dit hoofdstuk alleen personen betreffen die minimaal 15 uur in de week werken. 10 De standcijfers van de gemeenten betreffen werkgelegenheid voor 12 en meer uur in de week. Alleen de standcijfers van Purmerend betreffen werkgelegenheid vanaf 15 uur in de week. In de tabellen zijn alleen sectoren te zien waar minstens 1 bedrijf actief is 11. 10 Dit heeft te maken met het feit dat deze bestanden afkomstig zijn uit de Kamer van Koophandel (KvK). De KvK rekent alle werkzame personen die minder dan 15 uur in de week werken tot parttimers en werkzame personen die mimimaal 15 uur werken tot fulltimers. Volgens het CBS ligt de grens tussen de full- en parttime banen bij 12 uur in de week. 11 Sectoren zoals visserij, winning van delfstoffen en productie en distributie van elektriciteit zijn niet in elke gemeente te vinden. De volledige lijst van sectoren (SBI-indeling) is in bijlage te vinden. 21
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 2.2 Amsterdam Stand van zaken In 2004 telde Amsterdam rond de 58.000 bedrijven en 410.000 werkzame personen. Meer dan de helft van alle bedrijven bevindt zich in twee sectoren: onroerend goed/zakelijke diensten (29%) en reparatie en handel (22%). Deze twee sectoren tellen echter relatief veel eenmansbedrijven zodat ze een kleiner deel van de totale werkgelegenheid uitmaken (35%) dan van het totale aantal bedrijven (51%). De Amsterdamse economie draait om kleine bedrijven. Meer dan de helft (56%) van bedrijven in de stad bestaat uit eenmansbedrijven, waar 8% van de totale werkgelegenheid zich concentreert (zie tabel 2.1 en 2.2). Tabel 2.1 Aantal vestigingen naar sectoren en grootteklasse in Amsterdam op 1 januari 2004 grootteklasse totaal totaal 1 wp 2-5 wp 6-9 wp 10-49 wp 50-99 wp 100+ wp (abs.) (%) landbouw, jacht en bosbouw 70 30 3 9 1 1 114 0,2 winning van delfstoffen 1-1 1-1 4 0,0 industrie 1.308 746 159 260 23 33 2.529 4,4 prod. en distributie energie 3 4 1 1 1 2 12 0,0 bouwnijverheid 1.948 479 117 186 18 13 2.761 4,8 rep. En handel consumenten art. 6.058 4.957 854 697 68 46 12.680 22,0 Horeca 970 2.042 475 386 29 21 3.923 6,8 vervoer opslag communicatie 2.229 808 145 243 29 46 3.500 6,1 financiële instellingen 3.300 902 173 214 50 64 4.703 8,2 onroerend goed, zakelijke diensten 10.535 3.986 828 953 133 111 16.546 28,7 overheid en sociale verzekeringen 2 12 10 28 42 82 176 0,3 onderwijs 698 186 58 331 81 40 1.394 2,4 gezondheids- en welzijnszorg 696 1.101 288 410 67 69 2.631 4,6 milieu cultuur recreatie, ov. dienstv. 4.274 1.757 280 267 36 46 6.660 11,6 extra-territoriale lichamen en org. 5 7-7 - - 19 0,0 totaal (abs.) 32.097 17.017 3.392 3.993 578 575 57.652 100 totaal (%) 55,7 29,5 5,9 6,9 1,0 1,0 100 bron: O+S 22
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Tabel 2.2 Aantal werkzame personen naar sectoren en grootteklasse in Amsterdam op 1 januari 2004 grootteklasse totaal totaal 1 wp 2-5 wp 6-9 wp 10-49 50-99 wp wp 100+ wp (abs.) (%) landbouw, jacht en bosbouw 70 74 24 199 56 150 573 0,1 winning van delfstoffen 1-9 17-212 239 0,1 industrie 1.308 2.105 1.149 5.460 1.552 9.076 20.650 5,0 prod. en distributie energie 3 12 6 22 51 424 518 0,1 bouwnijverheid 1.948 1.249 851 3.659 1.268 2.430 11.405 2,8 rep. en handel consumenten art. 6.058 13.888 6.037 12.953 4.704 11.527 55.167 13,4 horeca 970 5.852 3.320 6.856 2.002 3.648 22.648 5,5 vervoer opslag communicatie 2.229 2.238 1.028 5.252 1.989 16.096 28.832 7,0 financiële instellingen 3.300 2.487 1.241 4.102 3.607 29.716 44.453 10,8 onroerend goed, zakelijke diensten 10.535 10.907 5.878 18.893 9.330 35.236 90.779 22,1 overheid en sociale verzekeringen 2 38 67 946 3.134 25.004 29.191 7,1 onderwijs 698 515 414 8.811 5.511 7.888 23.837 5,8 gezondheids- en welzijnszorg 696 3.304 2.085 7.992 4.658 35.087 53.822 13,1 milieu cultuur recreatie, ov. dienstv. 4.274 4.797 1.993 5.015 2.523 9.394 27.996 6,8 extra-territoriale lichamen en org. 5 18-131 - - 154 0,0 totaal 32.097 47.484 24.102 80.308 40.385 185.888 410.264 100 totaal (%) 7,8 11,6 5,9 19,6 9,8 45,3 100 bron: O+S Het overgrote deel van de Amsterdamse economie (85%) bestaat uit vestigingen tot vijf werkzame personen, samen goed voor 19% van de Amsterdamse werkgelegenheid. Het grootste deel van de werkgelegenheid (45%) is te vinden in de bedrijven met meer dan 100 werkzame personen. Algemene ontwikkelingen in de periode 1998-2004 Zoals ook voor de hele regio geldt is de ontwikkeling van de Amsterdamse economie te verdelen in twee perioden: 1998-2001 en 2002-2004. In de eerste periode was er nog sprake van hoogconjunctuur. Dit resulteerde in een toenemend aantal vestigingen en werkzame personen, maar vooral in een zeer hoge mate van bedrijfsmigratie (zie figuur 2.3 en ook paragraaf 1.3). 23
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 Figuur 2.3 Jaarlijkse groei van het aantal vestigingen, werkzame personen en verhuizingen in Amsterdam % 120 100 80 60 40 groei aantal vestigingen groei aantal werkzame personen groei aantal verhuizingen 20 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004-20 De periode tussen 2001 en 2002 betekende een omslagpunt. Vanaf 2002 namen niet alleen het aantal vestigingen en het aantal werkzame personen af, maar verhuisden er wel veel minder Amsterdamse bedrijven. Migratiestromen Migratiestromen van werkzame personen tussen Amsterdam en de andere gebieden zijn in figuur 2.4 te zien. Dit gaat om migratie in de periode 1998-2004. De oranje pijlen laten zien hoeveel werkzame personen er waren gemoeid met de bedrijfsmigratie vanuit Amsterdam. De blauwe pijlen laten de instroom van de werkgelegenheid zien die met de naar Amsterdam verhuizende bedrijven meekomt. 24
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Figuur 2.4 Migratie van werkzame personen van en naar Amsterdam, 1998-2004 12 685 810 IJmond Agglomeratie Haarlem 1.129 964 Zaanstreek Amsterdam 1.392 1.004 Regio 1.335 Waterland+ 716 11.737 16.089 866 4.144 Almere Amstel-Meerlanden 8.987 7.610 1.550 2.473 Het Gooi en Vechtstreek Bedrijven én werkzame personen die uit Amsterdam vertrekken, verlaten vaak het RSAgebied of verhuizen naar Amstel-Meerlanden en naar Het Gooi en Vechtstreek. Dit patroon geldt ook voor de instroom van bedrijven naar Amsterdam, maar in mindere mate. Resultaten van verplaatsingen De mate waarin het bedrijfsleven profiteert van migratie verschilt per sector. Dit kan in relatieve maar ook in absolute zin worden bepaald. De migratiestromen per sector en in totaal zijn in de tabellen 2.5 en 2.6 gepresenteerd. Uit de tweede kolom is af te lezen welk aandeel van het totaal aantal bedrijven (in tabel 2.6 werkzame personen) binnen de gemeente verhuist. In de derde en de vierde kolom is te zien hoeveel procent van het totaal aantal bedrijven (werkzame personen) vertrekt uit de gemeente en zich van buitenaf in de gemeente vestigt. De vijfde kolom laat zien hoe groot het saldo van in- en uitstroom is ten opzichte van het totaal aantal bedrijven (werkzame personen). Met andere woorden: hoe groot het vestigings- of vertrekoverschot is voor de totale bedrijvigheid (werkgelegenheid). Bij het berekenen van de kolommen 2 t/m 4 wordt het gemiddelde over de periode 1998-2004 gebruikt. De laatste kolom toont het totale saldo van de in- en uitstroom over de periode 1998-2004 in absolute aantallen. 12 Op de figuur zijn alleen de grootste migratiestromen afgebeeld (vanaf 250 werkzame personen). 25
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 Tabel 2.5 Bedrijfsmigratie als % van het totaal aantal vestigingen in Amsterdam, gemiddeld 1998-2004 verhuisd binnen de stad als % van uitstroom als % van totaal instroom als % van totaal saldo instroom/ uitstroom als % van saldo instroom/ uitstroom (abs.) totaal totaal landbouw, jacht en bosbouw 3,3 3,8 3,3-0,5-4 winning van delfstoffen 5,9 2,9 8,8 5,9 2 industrie 4,4 2,4 1,7-0,7-129 prod. en distributie energie 4,8 6,3 9,5 3,2 2 bouwnijverheid 5,8 3,4 2,1-1,3-244 rep. en handel consumenten art. 3,9 2,3 1,6-0,6-607 horeca 1,6 0,6 0,5 0,0-10 vervoer opslag communicatie 7,0 3,3 2,0-1,3-320 financiële instellingen 5,4 3,5 3,0-0,5-47 onroerend goed, zakelijke diensten 8,0 4,2 3,6-0,6-536 overheid en sociale verzekeringen 6,0 4,5 3,0-1,5-1 onderwijs 7,8 3,8 3,1-0,8-33 gezondheids- en welzijnszorg 5,6 3,1 2,8-0,3-9 milieu cultuur recreatie, ov. dienstv. 5,9 2,3 2,1-0,2-73 totaal 5,5 2,9 2,3-0,6-2.009 Tabel 2.6 Migratie van werkzame personen als % van totaal aantal werkzame personen in Amsterdam, gemiddeld over 1998-2004 verhuisd binnen de stad als % van uitstroom als % van totaal instroom als % van totaal saldo instroom/ uitstroom als % van saldo instroom/ uitstroom (abs.) totaal totaal landbouw, jacht en bosbouw 1,5 2,5 5,0 2,6 56 winning van delfstoffen 0,9 0,1 52,4 52,3 403 industrie 1,8 2,0 1,0-1,0-1.807 prod. en distributie energie 0,1 0,4 1,6 1,2 139 bouwnijverheid 4,5 2,6 2,0-0,5-459 rep. en handel consumenten art. 2,5 1,9 1,2-0,7-2.676 horeca 1,2 0,5 0,8 0,2 311 vervoer opslag communicatie 5,1 2,1 1,1-1,0-1.450 financiële instellingen 3,4 0,6 0,7 0,1 219 onroerend goed, zakelijke diensten 5,7 3,4 2,1-1,3-5.943 overheid en sociale verzekeringen 4,8 0,5 1,9 1,4 400 onderwijs 5,6 2,1 2,8 0,7 82 gezondheids- en welzijnszorg 4,7 1,2 0,7-0,5-130 milieu cultuur recreatie, ov. dienstv. 4,8 1,4 1,3-0,1-122 totaal 3,8 2,0 1,4-0,6-10.977 26
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 In de periode 1998-2004 zijn er in totaal bijna 36.000 verplaatsingen van bedrijven geweest in Amsterdam waarvan de helft binnen de stadsgrenzen. Bij alle verplaatsingen waren ruim 112.000 werkzame personen betrokken. In totaal zijn er ruim 10.000 bedrijven uit de stad vertrokken en 8.000 bedrijven naar de stad verhuisd (een vertrekoverschot van 2.000 bedrijven, zie tabel 2.4). Voor de werkgelegenheid betekent dit een vertrekoverschot van 11.000 werkzame personen in zeven jaar tijd (zie tabel 2.5). Relatief gezien vallen deze aantallen mee. Als het saldo vestiging-vertrek wordt gerelateerd aan het totaal aantal bedrijven dan verliest Amsterdam gemiddeld 0,6% van haar bedrijven en werkzame personen per jaar (zie tabel 2.5 en 2.6, laatste rij). Per sector bekeken verliezen de sectoren reparatie en handel van consumenten artikelen (-607), onroerend goed/zakelijke diensten (-536) en vervoer, opslag en communicatie (-320) de meeste bedrijven in absolute zin (zie tabel 2.5, laatste kolom). Om te zien of dit een grote schade voor deze sectoren betekent, wordt het saldo vestiging/vertrek gerelateerd aan het aantal vestigingen in deze sectoren. Het aandeel bedrijven dat de sectoren reparatie en handel van consumenten artikelen en onroerend goed/zakelijke diensten jaarlijks kwijt raken bedraagt 0,6% van het totaal aantal bedrijven in deze sectoren. Dit is gelijk aan het Amsterdamse gemiddelde. Relatief gezien heeft alleen vervoer, opslag en communicatie een nogal groot verlies van vestigingen (-1,3% per jaar). De sector onroerend goed/zakelijke diensten verliest niet alleen bedrijven, maar vooral ook zijn personeel aan migratie: 6.000 in zeven jaar. Dit betekent dat deze sector met het vertrek van bedrijven elk jaar 1,3% van zijn werkzame personen kwijt raakt (tabel 2.5, vijfde kolom). Migratie van bedrijven in onroerend goed/zakelijke diensten In het kader van dit onderzoek is besloten om migratie binnen een sector nader te bestuderen. In Amsterdam is voor de sector onroerend goed/zakelijke diensten gekozen. De verhuisdynamiek bij bedrijven in de zakelijke dienstverlening is traditioneel groot. De uitstroom van bedrijven in deze sector bedraagt in zeven jaar 4.000 bedrijven, een gemiddelde van 4,2% per jaar van het totaal aantal vestigingen in deze bedrijfstak. Daarmee zijn 16.000 werkzame personen uit Amsterdam gemoeid (of 3,4% per jaar). Binnen deze sector gaat het om onder andere 3.000 bedrijven in overige dienstverlening en ruim 700 bedrijven in computerservice- en informatietechnologie. Bedrijven en werkzame personen in de sector dienstverlening verhuizen met name naar gebieden buiten de RSA en in mindere mate naar Amstel-Meerlanden, Het Gooi/Vechtstreek en Agglomeratie Haarlem. Naar Almere vertrekken er relatief weinig bedrijven, maar ze nemen een groot deel werkgelegenheid mee. Bedrijven in computerservice- en informatietechnologie zoeken eveneens een andere locatie elders in Nederland, Amstel-Meerlanden en in gelijke mate in Het Gooi/Vechtstreek en Almere. De instroom van bedrijven en werkzame personen komt ook vooral uit gebieden buiten de RSA, Amstel-Meerlanden en Het Gooi/Vechtstreek, maar is kleiner dan de uitstroom. Ook vestigen zich relatief vaak bedrijven uit Agglomeratie Haarlem in Amsterdam, in het 27
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 bijzonder uit de sector computerservice- en informatietechnologie. De instroom van bedrijven en personeel uit Almere naar Amsterdam is gering. 28
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 2.3 Almere Stand van zaken Op 1 januari 2004 telde Almere meer dan 7.000 bedrijven en bijna 52.000 werkzame personen. In de periode 1998-2004 is het aantal vestigingen hier met rond 61% toegenomen (tegen gemiddeld 15% in de RSA). Daarmee kent Almere de grootste groei van bedrijvigheid en werkgelegenheid in de RSA. Onroerend goed/zakelijke diensten en reparatie en handel zijn hier net als in Amsterdam de grootste sectoren waar rond 45% van de werkgelegenheid te vinden is. Tabel 2.7 Aantal vestigingen naar sectoren en grootteklasse in Almere op 1 januari 2004 grootteklasse totaal totaal 1wp 2-4 wp 5-9 wp 10-49 50-99 100+ wp wp wp (abs.) (%) landbouw, jacht en bosbouw 22 13 8 3 2-48 0,7 industrie 156 77 49 62 14 13 371 5,2 productie en distributie energie - - 2 2 - - 4 0,1 bouwnijverheid 455 108 50 37 6 3 659 9,2 reparatie van consumentenartikelen en handel 741 541 220 229 22 8 1.761 24,7 horeca 72 95 39 15 - - 221 3,1 vervoer, opslag, communicatie 206 79 28 24 8 5 350 4,9 financiële instellingen 132 74 18 22 4 3 253 3,6 onroerend goed, zakelijke diensten 1.279 409 119 150 30 14 2.001 28,1 overheid en sociale verzekeringen 1 3-14 2 3 23 0,3 onderwijs 153 26 21 86 16 4 306 4,3 gezondheids- en welzijnszorg 137 180 85 96 8 5 511 7,2 milieu, cultuur, recreatie, overige dienstverlening 414 113 39 49 3-618 8,7 totaal (abs.) 3.768 1.718 678 789 115 58 7.126 100 totaal (%) 52,9 24,1 9,5 11,1 1,6 0,8 100 bron: provincie Flevoland 29
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 Tabel 2.8 Aantal werkzame personen naar sectoren en grootteklasse in Almere op 1 januari 2004 grootteklasse totaal totaal 1wp 2-4 wp 5-9 wp 10-49 50-99 100+ wp wp wp (abs.) (%) landbouw, jacht en bosbouw 22 34 56 82 73-267 0,5 industrie 156 211 334 1.278 876 2.652 5.507 10,7 productie en distributie energie - - 14 77 - - 91 0,2 bouwnijverheid 455 272 324 859 399 671 2.980 5,8 reparatie van consumentenartikelen en handel 741 1.469 1.380 4.736 1.453 1.142 10.921 21,2 horeca 72 251 268 232 - - 823 1,6 vervoer, opslag, communicatie 206 197 183 499 595 774 2.454 4,8 financiële instellingen 132 194 116 393 295 739 1.869 3,6 onroerend goed, zakelijke diensten 1.297 1.038 770 3.036 1.986 3.677 11.804 22,9 overheid en sociale verzekeringen 1 6-466 143 1.557 2.173 4,2 onderwijs 153 61 149 2.087 1.091 595 4.136 8,0 gezondheids- en welzijnszorg 137 513 597 2.261 558 1.903 5.969 11,6 milieu, cultuur, recreatie, overige dienstverlening 414 294 259 1.253 238-2.458 4,8 totaal (abs.) 3.786 4.540 4.450 17.259 7.707 13.710 51.452 100 totaal (%) 7,4 8,8 8,6 33,5 15,0 26,6 100 bron: provincie Flevoland Algemene ontwikkelingen in de periode 1998-2004 De ontwikkelingen van de bedrijvigheid in Almere wijkt nogal af van het algemene beeld in de RSA. Opmerkelijk is de constante groei van het aantal vestigingen en werkgelegenheid in Almere, zelfs in de periode 2001-2003 (zie figuur 2.9). Deze constante groei is onder andere toe te schrijven aan de positieve bedrijfsmigratie. De migratiegroei kwam in Almere iets later dan in de andere regio s op gang (in 2000) en bereikte zijn top in 2001. Daarna daalde ook in Almere het aantal verhuizingen als gevolg van de verslechterende economie (zie ook paragraaf 1.3). 30
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Figuur 2.9 Jaarlijkse groei van het aantal vestigingen, werkzame personen en verhuizingen in Almere % 20 15 10 5 0-5 1999 2000 2001 2002 2003 2004 groei aantal vestigingen groei aantal werkzame personen groei aantal verhuizingen -10-15 Migratiestromen Migratiestromen van werkzame personen tussen Almere en de andere gebieden zijn in figuur 2.10 te zien. Het gaat om migratie in de periode 1998-2004. De oranje pijlen laten zien hoeveel werkgelegenheid er uit Almere is verdwenen door bedrijfsmigratie. De blauwe pijlen laten de instroom van de werkgelegenheid zien die samengaat met de naar Almere verhuizende bedrijven. De grootste stromen van bedrijven komen van buiten de RSA en uit Amsterdam, gevolgd door Het Gooi en Vechtstreek. Als bedrijven uit Almere verhuizen, vertrekken ze vaak uit het RSA-gebied en gaan ze wat minder vaak naar Amsterdam of Het Gooi en Vechtstreek. De uitstroom is duidelijk kleiner dan de instroom. 31
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 Figuur 2.10 Migratie van werkzame personen van en naar Almere, 1998-2004 13 IJmond Regio Waterland+ Zaanstreek 3.145 4.215 866 Agglomeratie Haarlem Amsterdam 4.144 Almere 1.467 Amstel-Meerlanden 312 749 Het Gooi en Vechtstreek 627 Resultaten van verplaatsingen De migratiestromen per sector en in totaal zijn in tabellen 2.11 en 2.12 gepresenteerd. Uit de tweede kolom is af te lezen welk aandeel van het totaal aantal bedrijven (in tabel 2.12 werkzame personen) binnen de gemeente verhuist. In de derde en de vierde kolom is te zien hoeveel procent van het totaal aantal bedrijven (werkzame personen) vertrekt uit de gemeente en zich van buitenaf in de gemeente vestigt. De vijfde kolom toont het saldo van in- en uitstroom is ten opzichte van het totaal aantal bedrijven (werkzame personen). Met andere woorden: hoe groot het vestigings- of vertrekoverschot is voor de totale bedrijvigheid (werkgelegenheid). Bij het berekenen van de kolommen 2 t/m 4 wordt het gemiddelde over de periode 1998-2004 gebruikt. De laatste kolom toont het totale saldo van de in- en uitstroom over de periode 1998-2004 in absolute aantallen. In de periode 1998-2004 zijn er in Almere in totaal 8.000 verplaatsingen van bedrijven geweest waarbij 26.000 werkzame personen betrokken waren. Normaliter vinden de meeste verhuizingen plaats binnen de gemeente en een kleiner deel daarvan is aan de externe migratie toe te schrijven. In Almere is dit andersom. Iets meer dan de helft van alle verplaatsingen betreft externe migratie. In de zeven jaar tijd kwamen er 702 bedrijven en 5.563 werkzame personen meer naar Almere dan er zijn vertokken (zie tabel 2.11 en 2.12, laatste rij). Ten opzichte van de totale bedrijvigheid in de gemeente is dit een jaarlijkse vestigingstoename van 1,6% (zie tabel 2.11, vijfde kolom). Voor de werkgelegenheid betekent dit een gemiddelde jaarlijkse toename van 2,7% (tabel 2.12, vijfde kolom). 13 Op de figuur zijn alleen de grootste migratiestromen afgebeeld (vanaf 250 werkzame personen). 32
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio, 1998-2004 Tabel 2.11 Bedrijfsmigratie als % van het totaal aantal vestigingen in Almere, gemiddeld over 1998-2004 verhuisd uitstroom binnen als % van de stad totaal als % van totaal instroom als % van totaal saldo instroom/ saldo uitstroom instroom/ als % van totaal uitstroom (abs.) landbouw, jacht en bosbouw 5,2 3,2 4,3 1,1 5 industrie 7,3 3,4 5,2 1,8 47 prod. en distributie energie 0,0 0,0 7,1 7,1 1 bouwnijverheid 9,9 3,7 5,5 1,8 75 rep. en handel consumenten art. 7,1 3,6 5,4 1,7 216 horeca 3,3 1,7 2,1 0,4 7 vervoer opslag communicatie 9,1 5,3 9,1 3,8 74 financiële instellingen 10,1 5,4 7,9 2,5 27 onroerend goed, zakelijke diensten 10,3 5,3 7,0 1,7 211 overheid en sociale verzekeringen 0,0 0,0 0,0 0,0 0 onderwijs 10,6 4,3 4,7 0,5 5 gezondheids- en welzijnszorg 9,2 2,6 2,3-0,4-3 milieu cultuur recreatie, ov. dienstv. 9,5 3,8 4,8 1,0 36 totaal 8,7 4,2 5,8 1,6 702 Tabel 2.12 Migratie van werkzame personen als % van het totaal aantal werkzame personen in Almere, gemiddeld over 1998-2004 verhuisd uitstroom instroom saldo saldo instroom/ binnen als % van als % van instroom/ uitstroom de stad totaal totaal uitstroom (abs.) als % van totaal als % van totaal landbouw, jacht en bosbouw 1,2 1,0 2,3 1,4 44 industrie 1,8 2,9 3,9 1,0 247 prod. en distributie energie 0,0 0,0 0,2 0,2 1 bouwnijverheid 5,0 2,3 2,9 0,6 120 rep. en handel consumenten art. 3,7 2,1 3,7 1,6 1.091 horeca 2,2 1,0 1,6 0,5 29 vervoer opslag communicatie 3,8 4,7 5,4 0,7 80 financiële instellingen 4,2 0,8 2,8 2,0 228 onroerend goed, zakelijke diensten 8,6 3,6 12,3 8,7 3.701 overheid en sociale verzekeringen 0,0 0,0 0,0 0,0 0 onderwijs 7,8 4,9 4,5-0,4-6 gezondheids- en welzijnszorg 13,5 1,3 0,6-0,7-28 milieu cultuur recreatie, ov. dienstv. 5,7 2,4 3,1 0,7 55 totaal 4,9 2,6 5,3 2,7 5.563 33
Bedrijfsmigratie in de Amsterdamse regio 1998-2004 De mate waarin het bedrijfsleven profiteert van migratie verschilt per sector (zie tabel 2.11 en 2.12). Dit kan zowel in relatieve als in absolute zin worden bepaald. De absolute winnaars over de zeven jaar zijn de grootste sectoren: onroerend goed/zakelijke diensten (+211 vestigingen en 3.701 werkzame personen) en reparatie en handel van consumenten artikelen (+216 vestigingen en 1.091 werkzame personen). Relatief gezien valt onroerend goed/zakelijke diensten weer op. De sector heeft een enorme winst geboekt door de positieve personeelsmigratie die op +8,7% per jaar komt. Dit wil zeggen dat de toestroom van de werkgelegenheid in deze sector drie keer zo hoog is als gemiddeld in Almere (2,7%). Het ging vooral om wat grotere bedrijven. Het aantal vestigingen in onroerend goed/zakelijke dienstverlening (1,7%) nam namelijk ongeveer evenveel toe als het totaal (1,6%). De sector vervoer, opslag en communicatie trekt relatief gezien de meeste vestigingen van buitenaf. Dit heeft ook het positief effect op het saldo (+3,8% per jaar, zie tabel 2.11) 14. ICT In het kader van dit onderzoek is besloten om migratie binnen een sector nader te bestuderen. In Almere is voor de sector ICT gekozen 15. Omdat de standcijfers op 2 cijferig niveau zijn is het niet mogelijk om de migratiecijfers aan de standcijfers te relateren. Hieronder worden alleen migratiestromen in absolute zin besproken In de periode 1998-2004 heeft de ICT sector zich positief ontwikkeld in Almere en een vestigingsoverschot van 10 bedrijven geboekt. Daarbij kwamen er 157 werkzame personen meer naar Almere dan er vertrokken. In totaal zijn er 96 ICT bedrijven met 215 werkzame personen uit Almere vertrokken en 106 bedrijven met 372 werkzame personen zich van buitenaf in Almere gevestigd. De grootste winst zowel qua aantal bedrijven als qua werkgelegenheid komt op het conto van groothandel in computers- en kantoorapparaten (5 bedrijven en 154 werkzame personen in de zeven jaar). Winkels in computers laten daarentegen een kleine vertrekoverschot zien. Het gaat echter om enkele winkels en werkzame personen. De branche systeemontwikkelings-, systeemanalyse en programmeerdiensten kenmerkt zich binnen de ICT sector door een grote dynamiek: rond de 45% van alle verhuizingen in ICT komt op het conto van systeemontwikkelings-, systeemanalyse en programmeerdiensten. Hoewel de verhuisdynamiek in deze branche hoog is, is de winst van migratie niet erg groot. In de periode 1998-2004 bedroeg de totale uitstroom in deze branche 42 bedrijven en 84 werkzame personen. De instroom bedroeg 48 bedrijven en 91 werkzame personen. Daarmee werd een vestigingsoverschot bereikt van zes bedrijven en zeven werkzame personen. 14 Sector productie en distributie van energie heeft relatief gezien een nog sterkere toename (7%), maar telt slechts enkele vestigingen. 15 Almere hanteert de volgende samenstelling van de ICT sector: vervaardiging van kantoormachines, vervaardiging van computers, vervaardiging van elektronische componenten, winkels in computers, winkels in telecommunicatieapparaten, groothandel in computers- en kantoorapparaten, telecommunicatie, internetproviders, verhuur van computers en kantoormachines en computerservice- en informatietechnologie. 34