OWRS. Jaarverslag Project Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen

OWRS Jaarverslag 2015-2016 Project Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen

OWRS Project Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen 2015-2016 Samenstelling Jolanda Reichard Willy Gerritsen Redactie Peter Burgers Vormgeving Marcel van Wilsem Vos Beverweerdlaan 3 6825 AE Arnhem Postbus 2044 6802 CA Arnhem 026-7600 975 info@stichtingpas.nl www.stichtingpas.nl

OWRS jaarverslag 2015-2016 VOORWOORD Voor u ligt het jaarverslag van het schooljaar 2015-2016, van het Project Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen (OWRS) regio Arnhem. Vanaf nu voeren wij de naam OWRS om elke specifieke groep tot zijn recht te kunnen laten komen. OWRS maakt deel uit van Stichting PAS, Primair onderwijs Arnhem in Samenwerking. In dit jaarverslag willen wij u graag duidelijk maken wat het belang is van de specifieke aandacht voor deze doelgroep. We vertellen u over de problemen van de Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen en hun ouders, de doelstellingen van OWRS en de taken van de consulent. Tevens geven we u inzicht in de uitgevoerde taken en de tijdsinvestering per deelnemende gemeente. December, 2016 De Consulenten Jolanda Reichard Arnhem Willy Gerritsen Renkum Neder-Betuwe Westervoort Overbetuwe Lingewaard 1

2

OWRS jaarverslag 2015-2016 INHOUD VOORWOORD... 1 INHOUD... 3 1 INLEIDING... 5 2 OWRS Werkt... 7 2.1 OWRS 30 jaar... 7 2.2 Recente ontwikkelingen... 7 2.3 Samenwerking met de wijkteams... 8 2.4 E-team... 8 2.5 OWRS 0-23... 8 3 PERIODE 0-4 JAAR... 9 3.1 Probleemschets... 9 3.2 VVE plan... 9 3.3 Doelstellingen... 10 3.4 Taken consulent... 10 3.5 Cijfers en trends... 10 3.6 Het project Spel aan de Wagen... 11 3.7 De Spelkoffer... 12 4 PERIODE 4 12 JAAR... 15 4.1 Probleemschets... 15 4.2 Doelstellingen... 15 4.3 Taken consulent... 15 4.4 Cijfers en trends... 16 4.5 Het project Samen Leren... 17 5 PERIODE 12 18 JAAR... 21 5.1 Probleemschets... 21 5.2 Doelstellingen... 21 5.3 Taken consulent... 21 5.4 Algemene Cijfers en trends... 22 6 PERIODE 18-23 JAAR... 25 6.1 Probleemschets... 25 6.2 Doelstellingen... 25 6.3 Taken consulent... 26 6.4 Cijfers en trends... 26 3

7 ALGEMENE TRENDS... 29 8 VERSLAG GEMEENTE ARNHEM 2015-2016... 31 8.1 0-4 JAAR (totaal 41 kinderen)... 32 8.2 4 12 JAAR (totaal 66 leerlingen)... 32 8.3 12 18 JAAR... 34 9 VERSLAG GEMEENTE LINGEWAARD 2015-2016... 37 9.1 0 4 JAAR... 37 9.2 4 12 JAAR... 38 9.3 12 18 JAAR... 38 9.4 18 23 JAAR... 38 10 VERSLAG GEMEENTE NEDER-BETUWE 2015-2016... 41 10.1 0 4 JAAR... 42 10.2 4 12 JAAR... 42 10.3 12 18 JAAR... 43 10.4 18-23 JAAR... 44 11 VERSLAG GEMEENTE OVERBETUWE 2015-2016... 47 11.1 0 4 JAAR... 47 11.2 4 12 JAAR... 47 11.3 12 18 JAAR... 48 11.4 18 23 JAAR... 48 12 VERSLAG GEMEENTE RENKUM 2015-2016... 51 12.1 0-4 JAAR... 51 12.2 4 12 JAAR... 52 12.3 12 18 JAAR... 53 12.4 18 23 JAAR... 53 13 VERSLAG GEMEENTE WESTERVOORT 2015-2016... 57 13.1 0 4 JAAR... 57 13.2 4 12 JAAR... 57 13.3 12 18 JAAR... 57 13.4 18-23 JAAR... 57 Bijlage 1: Verantwoording uren... 59 Bijlage 2: Plan van aanpak voortijdig schoolverlaten Arnhem... 61 Bijlage 3: Lijst met gebruikte afkortingen... 67 4

OWRS jaarverslag 2015-2016 1 INLEIDING Er zijn zes gemeenten die aan het project OWRS deelnemen, te weten de gemeenten Arnhem, Lingewaard, Neder-Betuwe, Overbetuwe, Renkum en Westervoort. De diverse regiogemeenten kopen uren in bij Stichting PAS voor de leeftijdsgroep 0 tot 23 jaar. Wij hebben het afgelopen schooljaar 230 Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen begeleid. Wat de leerlingen uit deze culturen met elkaar gemeen hebben, is dat hun ouders een zeer korte onderwijstraditie hebben. Slechts enkele ouders hebben een afgeronde VMBO opleiding. Dit lage opleidingsniveau heeft veel gevolgen voor de leefwijze en de aansluiting in de maatschappij. In veel gezinnen is er sprake van laaggeletterdheid. De problematiek van de leerlingen kan echter per gemeente of familie verschillen. Het OWRS project richt zich op de voor- en vroegschoolse educatie (VVE), het basis- en het voortgezet onderwijs en in sommige gevallen ook op arbeidsparticipatie. De centrale persoon binnen dit project is de onderwijsconsulent, die vooral een brugfunctie vervult tussen de leerlingen en de ouders aan de ene kant en de scholen aan de andere kant. De deelname aan het speciaal (basis) onderwijs in vergelijking met de landelijke percentages blijft hoog. In het basisonderwijs gaat 18% van de WRS-kinderen naar het SBO. In het voortgezet onderwijs ligt het percentage zorgleerlingen op 82% (VMBO LWOO/ PRO of SVO). In totaal zijn de kinderen verspreid over 65 scholen. U vindt in dit jaarverslag een korte probleemschets, de doelstellingen, de taken van de consulent en de cijfers en trends. Deze geven inzicht in de onderwijssituatie van de leerlingen. Deze informatie hebben we verdeeld in de volgende leeftijdscategorieën: Periode 0-4 jaar Periode 4-12 jaar Periode 12-18 jaar Periode 18-23 jaar 5

Tabel 1: Totaal aantal leerlingen per gemeente 0-4 4-12 12-18 18-23 Totaal Arnhem 41 66 107 Renkum 9 19 19 9 56 Lingewaard 5 6 5 8 24 Overbetuwe 5 8 2 4 19 Neder-Betuwe 1 9 7 4 21 Westervoort 1 - - 2 3 Tabel 2: Totaal aantal leerlingen Arnhem en regio deze beleidsperiode 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Arnhem* 95 103 110 107 Renkum 54 55 56 56 Lingewaard 20 26 25 24 Overbetuwe 4 3 20 19 Neder-Betuwe 30 25 23 21 Westervoort 4 3 3 3 * Gemeente Arnhem geeft alleen een bijdrage voor kinderen van 0-12 jaar. Naast dit algemene overzicht van de onderwijssituatie van de totale groep Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen in Arnhem en Regio, vindt u in dit jaarverslag ook een overzicht van de situatie in uw eigen gemeente. Heeft u nog vragen naar aanleiding van het jaarverslag, dan zijn we graag bereid onze werkzaamheden mondeling toe te lichten. 6

OWRS jaarverslag 2015-2016 2 OWRS Werkt 2.1 OWRS 30 jaar Om inzicht te geven in de problematiek van de Woonwagen, Roma- en Sinti kinderen en het ontstaan van OWRS is de geschiedenis van belang. In de twintigste eeuw trokken woonwagenbewoners en zigeuners rond naar plekken waar werk was. Door het reizende bestaan kwam er van naar school gaan weinig terecht. Ouders zagen het nut van schoolbezoek ook niet in en vonden de leerplicht vaak ongewenste bemoeizucht van de overheid. Jongens leerden een vak van vader op zoon en meisjes werden al vroeg ingezet in de huishouding. Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de traditionele beroepen waarmee deze mensen toen hun brood verdienden. Ze raakten steeds meer aangewezen op een uitkering. Die werd in die jaren maar al te gemakkelijk gegeven, waardoor niet werken steeds meer vanzelfsprekend werd gevonden. De overheid begon begin jaren zestig met het inrichten van grote woonwagenkampen met eigen voorzieningen, waaronder ook kampscholen. Het gevolg was dat de onderwijsdeelname explosief steeg en veel ouders het belang van lezen en schrijven begonnen in te zien. Rond 1975 ging de overheid zich richten op integratie. De grote centra werden gesloten en vervangen door kleine. De kinderen van de woonwagenbewoners en zigeuners moesten voortaan naar reguliere scholen. Tien jaar later bleek dat er van onderwijsparticipatie nog weinig terecht kwam. In 1985 startten daarom drie experimentele projecten en dat mondde uit in een landelijk dekkend netwerk OWWZ-projecten. 30 jaar later bestaat het OWWZ project, nu OWRS, in Arnhem en de regio nog steeds. Naam en werkzaamheden zijn veranderd. 2.2 Recente ontwikkelingen Er is een grote verschuiving van aandachtsgebieden binnen onze werkzaamheden. Deelname aan peuterspeelzalen en basisonderwijs is met name in Arnhem algemeen geaccepteerd. De meeste kinderen gaan naar het voortgezet onderwijs. Het verzuim in het basis- en voortgezet onderwijs is drastisch gedaald. Aandacht gaat nu vooral uit naar het verbeteren van het niveau; met name de taalontwikkeling, de ouderbetrokkenheid, de uitstroom naar een hogere vorm van onderwijs en het behalen van een startkwalificatie. We zijn sterk gericht op Voor- en Vroegschoolse educatie, voeren veel gezinsgerichte programma s uit en werken waar mogelijk preventief. Daarnaast signaleren we zeer regelmatig complexe problemen en richten ons op de samenwerking met andere organisaties om deze zo effectief mogelijk aan te pakken. In het voorjaar is de monitor basisonderwijs uitgezet in samenwerking met het KPC. De resultaten worden medio november verwacht. Vanaf augustus 2016 begeleiden we voor een jaar twee stagiaires van het Graafschap College (MBO). De opdracht is dat zij veel kinderen uit het VVE plan extra gaan ondersteunen en individuele trajecten rondom de sociaal emotionele ontwikkeling gaan uitvoeren. 7

2.3 Samenwerking met de wijkteams We hebben al met een groot aantal gebiedsteams/kernteams/wijkteams in Arnhem en Regio kennisgemaakt en samengewerkt. Deze samenwerking willen we in de komende periode verbeteren. Dit doen we door middel van het delen van kennis over onze doelgroep en het geven van voorlichting. Onze kracht is het signaleren van problemen in de gezinnen (0 e lijns werken) en deze verwijzen naar de wijkteams. We zijn voor deze gezinnen op zoek naar vaste contactpersonen binnen de wijkteams om snel goede en passende hulp voor onze doelgroep te kunnen bieden. 2.4 E-team In samenwerking met Driestroom willen we een Expertise team gaan oprichten. We hebben hiervoor een innovatiebudget toegekend gekregen. Ons doel is om te onderzoeken hoe we de hulpverlening binnen Arnhem en Regio, voor onze doelgroep kunnen verbeteren. Hierbij willen we aansluiten bij de landelijke ontwikkelingen en de ervaringen die zijn opgedaan bij de diverse proeftuinen. 2.5 OWRS 0-23 Het blijft belangrijk dat gemeenten binnen hun eigen beleid ruimte vrijmaken om de intermediaire functie die de OWRS consulenten vervullen in stand te houden. Dat is geen overbodige luxe, want de deelname van de Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen aan het onderwijs is nog steeds problematisch, zeker in het voortgezet onderwijs. Om de deelname in Arnhem te bevorderen hebben we een projectaanvraag ingediend; we willen graag een extra onderwijsconsulent gaan inzetten voor 12-23 jaar. 8

OWRS jaarverslag 2015-2016 3 PERIODE 0-4 JAAR 3.1 Probleemschets Uit de praktijk blijkt dat de meeste 4-jarige Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen hun schoolloopbaan beginnen met een achterstand in hun ontwikkeling. Vooral de taal- en sociaal emotionele ontwikkeling blijven achter. Een achterstand die zij later niet meer inlopen. De bagage die deze kinderen in de eerste jaren van hun leven meekrijgen, sluit onvoldoende aan bij het niveau van de peuterspeelzaal en de onderbouw van de basisschool. De thuissituatie speelt hierbij een cruciale rol; de woonomgeving is anders, normen en waarden in de opvoeding zijn anders en de omgangstaal is anders dan de schooltaal. De meeste ouders hebben alleen (enkele jaren) basisonderwijs gehad. Zij zien ook dat hun kinderen vaak achterblijven op school, maar zijn zich niet altijd bewust van hun eigen rol als opvoeder in de (taal)ontwikkeling van hun kind. Het heeft daarom hoge prioriteit om zo vroeg mogelijk te beginnen met activiteiten die de ontwikkeling van de kinderen stimuleert. Hier spelen we op in met het uitvoeren van ons VVE plan. 3.2 VVE plan Leeftijd Aanbod Activiteit Frequentie 0-1 Huisbezoek Alle baby s worden thuis bezocht; kennismakingsgesprek. Gespreksonderwerp is in ieder geval het belang van het Minimaal 1 keer, indien gewenst vaker. deelnemen aan de VVE voorzieningen voor de ontwikkeling van het kind. Het aanbod van OWRS wordt besproken. Folder. 1-2 ½ Spelkoffer Speelse vaardigheidstraining voor ouders, om de meervoudige ontwikkeling van jongen kinderen te stimuleren. De methodiek is voornamelijk gericht op opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsondersteuning 20 maal per jaar/om de week Duur: ongeveer 30 minuten voor ouders en kinderen. 2 ½ -4 Spel aan de Wagen +Logo 3000 Speciaal voor zorgleerlingen met een grote achterstand in de (taal)ontwikkeling, die géén VVE voorziening bezoeken. Wekelijks Duur: 60 minuten Bij deze complexe problematiek worden ouders en kinderen zeer intensief begeleid. Speelzaal/Spelkoffer +Logo 3000 Kinderen die wèl een VVE voorziening bezoeken gaan door met de Spelkoffer. Deze wordt aangevuld met materialen en activiteiten van Logo 3000 of andere gebruikte VVEmethode. 20 maal per jaar/om de week Duur: 30 minuten 4-6 Samen Leren +Logo 3000 Kinderen uit groep 1, 2 en 3 werken thuis samen met de ouders, in overleg met school aan het verminderen van de leerachterstanden. Indien nodig voeren de consulenten de 20 maal per jaar/om de week Duur: 30 minuten activiteiten met het kind zelf uit. Het aanbod is met name gericht op de woordenschat en taalontwikkeling. In groep 3 is er veel aandacht voor het aanvankelijk leesproces. 7-12 Huiswerkbegeleiding Kinderen krijgen op verzoek van school of ouders extra ondersteuning thuis. Blok van 8 keer Duur: 30 minuten 9

Voordelen van deze manier van werken: Vertrouwensband tussen gezin en consulent wordt verbeterd. De continuïteit is gewaarborgd. De consulenten kunnen vraaggerichter en effectiever handelen. De huisbezoeken worden gecombineerd en dat werkt (reis)tijdbesparend. 3.3 Doelstellingen Zoveel mogelijk kinderen bezoeken een voorschoolse voorziening. Kinderen nemen deel aan het project Spel aan de Wagen/Spelkoffer. Alle kinderen bezoeken vanaf 4 jaar de basisschool. 3.4 Taken consulent Het bezoeken van ouders met kinderen van 1 2 jaar. Gespreksonderwerp is in elk geval het belang van het deelnemen aan een voorschoolse voorziening voor de ontwikkeling van het kind. Het bieden van ondersteuning bij de aanmelding bij een voorschoolse voorziening en de basisschool als de ouders hierom vragen. Het begeleiden van ouders bij problemen en verwijzingen tijdens de voorschoolse periode. Doordat we ouders in de wagen bezoeken ontstaat er een vertrouwenssfeer en komen soms andere problemen aan de orde. In veel gevallen kunnen we een toeleidende rol spelen als het gaat om een vraag voor andere hulpverlenende instanties en zorgen we ervoor dat de eerste contacten met de wijkteams worden gelegd. 3.5 Cijfers en trends Er waren in augustus 2016 63 kinderen in Arnhem en de Regio in de leeftijd van 0-4 jaar. Dit is weer een toename ten opzichte van de afgelopen jaren. Bijna alle kinderen gaan vanaf 4 jaar naar de basisschool. 92 % van de WRS-kinderen neemt deel aan een voorschoolse voorziening. Dit percentage is gestegen. Er blijven verschillen in deelname tussen de diverse regio s. Hier gaan we komend jaar meer aandacht aan geven om alle kinderen op een VVE voorziening te krijgen. 10

OWRS jaarverslag 2015-2016 Tabel 3: Cijfers trends 0-4 jaar 2011-2012 2013 2014 2012-2013- 2014-2015 2015-2016 Totaal aantal kinderen 0-4 jaar start schooljaar 47 57 64 66 62 Aantal kinderen naar voorschoolse voorziening 16 17 20 22 22 Aantal kinderen te jong voor peuterspeelzaal 20 23 31 27 25 Aantal kinderen op de wachtlijst 6 11 6 8 10 Aantal kinderen niet naar voorschoolse voorziening 4 4 7 7 5 Aantal gezinnen deelname project Spel aan de Wagen 10 14 17 14 11 Aantal gezinnen deelname project De spelkoffer 5 2 1 Aantal baby s geboren 11 9 16 9 12 3.6 Het project Spel aan de Wagen Waarom Spel aan de Wagen? Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen hebben zoals genoemd vaak een grote achterstand in de (taal)ontwikkeling als zij op de basisschool beginnen. Hun woordenschat is beperkt. Enkele oorzaken zijn: Thuissituatie; woonomgeving Normen en waarden Andere omgangstaal Korte onderwijstraditie Geringe opleiding ouders Het is een complexe problematiek, die vraagt om intensieve aandacht. Vanuit deze gedachte bieden wij de ouders en hun kinderen al op zeer jonge leeftijd een intensief gezinsgericht programma aan, te weten Spel aan de Wagen. Dit programma is speciaal ontwikkeld voor Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen van 2 tot 4 jaar. Doel van het project Het verbeteren van de interactie tussen ouder en kind; ouders een actieve rol geven en er direct bij betrekken. Het stimuleren van de ondersteunende rol van de ouder; voorbeeldrol. Het geven van inzicht aan de ouder in de spelbehoeften van het kind. Het aangeven van mogelijkheden binnen een verscheidenheid aan speelmateriaal. Het geven van voorlichting in de voorwaardelijke sfeer; tv uit, werken aan tafel, het leren opbouwen van concentratie. Het stimuleren van tal van ontwikkelingsterreinen van het kind. (Taal, motoriek, spraak, concentratie en werkhouding, sociaal-emotionele en cognitieve vaardigheden.) 11

Keuze van de gezinnen In onderling overleg wordt bekeken welke ouders gevraagd worden om mee te doen met het project. Er is dit jaar met 11 kinderen gespeeld; 1 uit Renkum, 2 uit Overbetuwe en 8 uit Arnhem. Tabel 4: Spel aan de Wagen 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Arnhem 7 11 12 9 8 Renkum 1 2 4 2 1 Neder- Betuwe 2 1 1 2 Westervoort Lingewaard Overbetuwe 1 2 Totaal 10 14 17 14 11 Accenten voor het volgend schooljaar Er zijn de afgelopen twee jaar veel kinderen geboren. Dit betekent dat de consulenten de kinderen onderling kunnen verdelen. We zullen gedifferentieerd gaan werken volgens het VVE plan. We zijn een erkend leerbedrijf geworden en gaan twee stagiaires van het MBO inzetten om aan meer kinderen Spel aan de Wagen aan te kunnen bieden. Ouders activeren in het gebruik van, en het toe leiden naar, collectieve voorzieningen die relevant zijn voor de opvoeding en ontwikkeling van hun kind, zoals bibliotheek, peuterspeelzaal en opvoedspreekuren. We gaan verder met het integreren van Logo 3000 bij het project Spel aan de Wagen. De consulent zal de contacten met de leidsters van de diverse peuterspeelzalen onderhouden om gerichter te kunnen spelen en om ouders nog beter te kunnen begeleiden. 3.7 De Spelkoffer Waarom de Spelkoffer? Veel Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen beginnen met een achterstand, voornamelijk op taalgebied, op de peuterspeelzaal en de basisschool. Deze achterstand willen wij gericht aanpakken. Om een gedifferentieerd aanbod aan te kunnen bieden maken we gebruik van de Spelkoffer. Het grote verschil tussen Spel aan de Wagen en Spelkoffer is dat bij de Spelkoffer ouders zelf met hun kind moeten spelen. De Spelkoffer bevat speelgoed dat gericht is op de interactie tussen moeder en kind. De onderwijsconsulent introduceert het speelgoed aan de moeder, legt daarbij de doelen van het speelgoed uit, geeft de moeder een aantal spelsuggesties en speelt samen met het kind (rolmodel). De moeder leent het speelgoed voor een bepaalde tijd. 12

OWRS jaarverslag 2015-2016 Tijdens het huisbezoek dat de onderwijsconsulent iedere twee weken aflegt, geven de moeders hun ervaringen weer over het speelgoed en vertellen over de ervaringen van hun kinderen. Doel van de Spelkoffer De Spelkoffer is een speelse vaardigheidstraining voor ouders, om de meervoudige ontwikkeling van jonge kinderen (6 maanden- 6 jaar) te stimuleren. Het is een praktische, laagdrempelige in-de-wagengebrachte training, gericht op het trainen van speelse vaardigheden van ouders. De methodiek is voornamelijk gericht op opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsondersteuning voor ouders en kinderen. Dat wordt aan ouders uitgelegd door de volgende subdoelen: Stimuleren van de ondersteunende rol van de ouder Ontwikkelen van inzicht bij de ouder in spelbehoeften van het kind Aangeven van mogelijkheden binnen een verscheidenheid van spelmateriaal Stimuleren van de algemene ontwikkeling Stimuleren van de doorstroming naar bestaande en geschikte projecten Voorbereiden op of ondersteunen bij peuterspeelzalen en de basisschool Keuze van de gezinnen In onderling overleg hebben we gekeken welke gezinnen er geschikt waren voor ons project. Dit jaar heeft 1 gezin deelgenomen aan de Spelkoffer: 1 uit Renkum Accenten voor volgend schooljaar Dit jaar willen we een aantal fondsen gaan benaderen om speelgoed aan te gaan schaffen. Sommige ouders hebben liever geen duur speelgoed maar hebben liever iets wat ze kunnen houden, zoals: Klei, knutselspullen, papieren puzzels, en kleurplaten. 13

14

OWRS jaarverslag 2015-2016 4 PERIODE 4 12 JAAR 4.1 Probleemschets Het percentage Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs is een belangrijke graadmeter voor de ernst van de onderwijsachterstand, momenteel is het percentage 18%. Dit percentage blijft veel hoger dan het landelijk percentage leerlingen in het speciaal (basis) onderwijs, namelijk 5,7% (2014-2015). Dit jaar is het aantal verwijzingen naar het speciaal(basis) onderwijs licht gestegen. Opnieuw blijkt dat veel Woonwagen-, Roma- Sinti kinderen baat hebben bij extra begeleiding in kleine groepen. Uit de recente monitor van de KPC Groep (2016) komt naar voren dat de OWRS doelgroep zowel op het gebied van taal (woordenschat en begrijpend lezen) als rekenen in de bovenbouw, significant zwakker presteert dan landelijk het geval is. Verder blijkt uit deze monitor dat naarmate ouders meer gemotiveerd zijn voor het onderwijs, hun kinderen minder verzuimen. Bij een geringe motivatie van de ouders verzuimt 87% van de kinderen. Bij geringe motivatie van de kinderen, heeft 88% verzuim. Interventies om tot een lager verzuim te komen, dienen zich dan ook te richten op de ouders en de kinderen. Door het cultuurverschil tussen de thuissituatie en de school is de communicatie tussen school en ouders niet altijd optimaal, met als gevolg dat het kind emotioneel klem komt te zitten tussen deze twee werelden. 4.2 Doelstellingen Ouders worden bij het onderwijsproces betrokken. Schoolverzuim wordt adequaat aangepakt in samenwerking met school en leerplichtambtenaar. Zoveel mogelijk kinderen nemen deel aan het project Samen Leren. Uitstroom VO naar een hoger niveau brengen. 4.3 Taken consulent We onderhouden contacten met scholen, ouders en leerlingen. De frequentie is afhankelijk van de problematiek en het aantal leerlingen per school. Onderwerpen die aan de orde komen vindt u hieronder terug. We volgen het schoolverzuim en zo nodig ondernemen we acties naar de ouders en de scholen in samenwerking met de leerplichtambtenaar. Het project Samen Leren is uitgevoerd. We geven in enkele gevallen kortdurende bijles, dit ook om als voorbeeld te dienen voor ouders. We bieden ondersteuning op school. We begeleiden ouders en scholen bij het proces van doorverwijzen naar het speciaal (basis)onderwijs. We investeren in een goede communicatie tussen ouders en school, bijvoorbeeld door het tot stand brengen van contact tussen ouders en school en het geven van achtergrondinformatie. 15

We bemiddelen bij conflicten en proberen direct ter plaatse te zijn, op school of in de wagen, om escalatie van problemen te voorkomen. We volgen globaal de prestaties van de leerlingen. Problemen worden op verzoek van de scholen of de ouders besproken. Onze expertise ligt voornamelijk daar waar de vraag te maken heeft met de groep typische kenmerken van de Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen. We verwijzen zo nodig de ouders door naar wijkteams als er bijvoorbeeld problemen zijn bij de opvoeding, vaak middels een warme overdracht. Dit betekent dat we bij de eerste contacten zelf aanwezig zijn. We hebben regelmatig contacten met hulpverlenende instanties die al bij het gezin betrokken zijn. We begeleiden ouders en leerlingen tijdens de overgang naar het voortgezet onderwijs. Alle leerlingen van groep 8 en de eindklas van het speciaal (basis)onderwijs worden bezocht. We geven de ouders en leerlingen voorlichting over het voortgezet onderwijs en zo nodig ondersteunen we bij allerlei regelzaken zoals aanmelden bij de school, aanvragen vervoer, aanvragen fiets/computer. 4.4 Cijfers en trends Er waren het afgelopen schooljaar 108 leerlingen in het primair onderwijs. Er zijn in totaal 9 leerlingen van het primair naar het voortgezet onderwijs gegaan; zie tabel 5. Er is veel vraag van ouders en scholen voor huiswerkbegeleiding en extra ondersteuning. Dit jaar gaat 56% van de kinderen uit groep 8 naar het praktijkonderwijs. Het aantal verwijzingen naar het SBO blijft ongeveer gelijk. Tabel 5: Cijfers trends 4-12 jaar 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Totaal aantal leerlingen basisschool 114 104 97 110 108 4-12 jaar Aantal leerlingen in het reguliere BO 81 77 77 89 89 Aantal leerlingen in het S(B)O 33 27 20 17 19 Onbekend 4 Aantal deelnemende gezinnen Samen 21 18 17 19 20 Leren Aantal leerlingen verwijzing S(B)O 8 2 1 1 Aantal leerlingen extra ondersteuning 12 8 16 20 18 op verzoek Aantal leerlingen naar voortgezet onderwijs 16 11 11 12 9 16

OWRS jaarverslag 2015-2016 Tabel 6: Het percentage zorgleerlingen in het speciaal (basis)onderwijs van de Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen in de Arnhem en Regio en landelijk, in vergelijking tot de afgelopen jaren schooljaar Arnhem en Regio Landelijk Woonwagen-, Roma en Sinti algemeen leerlingen 2008-2009 21,7% 5% 2009-2010 22,7% 5% 2010-2011 25% 6% 2011-2012 29% 6% 2012-2013 26% 5,9% 2013-2014 21% 5,7% 2014-2015 17% 5,7% 2015-2016 18% Tabel 7: Doorstroming van het primair onderwijs naar het voortgezet onderwijs 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 VWO 1 1 HAVO 1-2 VMBO TL - 1 1 VMBO GT - - 1 1 VMBO KBL 4 1 3 2 VMBO KBL-LWOO 3 2 VMBO BBL 1 2 VMBO BBL-LWOO 3 3 1 2 2 Praktijkonderwijs 2 2 3 5 5 SVO 1-1 Totaal 15 11 10 12 9 4.5 Het project Samen Leren Waarom Samen Leren? Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen hebben zoals eerder beschreven meestal een grote achterstand in de (taal)ontwikkeling als zij op de basisschool beginnen, vooral de woordenschat is beperkt. De kloof tussen de thuissituatie en de school is vaak erg groot: de woonomgeving is anders, normen en waarden met betrekking tot de opvoeding zijn anders en de omgangstaal is anders dan de schooltaal. Ouders met een laag opleidingsniveau, en de vaak bijkomende lage sociaal- economische status, hebben vaak niet alleen 17

beperkingen op het specifieke gebied van cognitieve stimulatie van hun kinderen. Ze zijn gemiddeld ook minder sensitief ten opzichte van hun kinderen, dan ouders uit de midden- en bovenklasse (Mistry e.a. 2008). Ze hebben meer met dagelijkse stress te maken dan andere ouders. In deze groep komen werkeloosheid armoede, onveilige leefomgeving en lichamelijke en psychische problemen veel meer voor dan in andere lagen van de bevolking. Dit zorgt ervoor dat ouders moeite hebben sensitief te reageren en tijd te besteden aan de cognitieve ontwikkeling van hun kind. Sensitiviteit bevordert zelfregulatie, zelfvertrouwen en sociale vaardigheden van kinderen en deze zijn op hun beurt van belang voor het aanleren van nieuwe vaardigheden en het goed functioneren op school. Een complexe problematiek, die vraagt om intensieve aandacht. Vanuit deze gedachte hebben wij ervoor gekozen om deze ouders en hun kinderen al op jonge leeftijd een intensief gezinsgericht programma aan te bieden, te weten Samen Leren. De kracht van Samen Leren Voorwaarden voor het succes van Samen Leren zijn dat de consulenten activiteiten uitvoeren die er op gericht zijn om: Bij ouders een positieve houding te ontwikkelen. De eigen effectiviteit van ouders te vergroten. Vaardigheden bij ouders aan te leren. Het contact tussen de driehoek; kind, ouder en school te verbeteren. Doel van het project Stimuleren van de algemene ontwikkeling, vooral taal en woordenschat. Inhoud geven aan begrippen. Vergroten van de ondersteunende rol van moeder in de (leer)ontwikkeling van haar kind. Verbeteren van de pedagogische relatie tussen moeder en kind. Voorbereiden van het kind op groep 3, in overleg met de school werken we aan het verminderen van leerachterstanden. Het (aanvankelijk) leesproces in groep 3 en 4 ook thuis stimuleren en ouder/moeder inzicht geven in het (lees)onderwijs. Het verbeteren van de relatie tussen leerkracht, ouder en kind. Keuze van de gezinnen In eerste instantie is gekeken naar de gezinnen die in de afgelopen jaren meegedaan hebben met het project Spel aan de Wagen om zo de doorgaande lijn vast te kunnen houden. Er is gewerkt met 20 gezinnen, met kinderen in groep 1, 2, 3 en 4 van de basisschool. Er hebben 2 gezinnen uit Neder-Betuwe meegedaan, 1 gezin uit Lingewaard, 2 uit Overbetuwe, 13 gezinnen uit Arnhem en 2 gezinnen uit Renkum. 18

OWRS jaarverslag 2015-2016 Tabel 8: Deelname project Samen Leren 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Arnhem 14 13 11 12 13 Lingewaard 3 2 1 1 1 Neder-Betuwe 2 1 2 1 2 Overbetuwe 1 2 Renkum 2 2 4 4 2 Westervoort Tabel 9: Overzicht deelname projecten schooljaar 2015-2016 Spelkoffer Spel aan de Wagen Samen Leren Huiswerk- Begeleiding Arnhem 8 13 5 1 Lingewaard 3 1 Neder- Betuwe 2 Overbetuwe 2 2 1 2 Renkum 1 1 2 2 3 Westervoort Extra ondersteuning op school Accenten voor het nieuwe schooljaar Aan de hand van onze ervaringen en cijfers kunnen we constateren dat het werk van OWRS noodzakelijk is. Zo is de ouderbetrokkenheid sterk toegenomen. Ouders hebben beter zicht op de vaardigheden en hiaten van hun kind. Hierdoor is het contact met school/leerkracht verbeterd. Dit heeft een positief effect op het kind. Soms kunnen we gezien onze beperkte middelen niet aan de vraag voldoen. Komend jaar blijven we gedifferentieerd en vraaggericht werken. Logo 3000 gaan we komend jaar nog verder integreren in het project Samen Leren, om zo de taalontwikkeling extra te kunnen stimuleren. We zijn een erkend leerbedrijf geworden en gaan twee stagiaires van het MBO inzetten om aan meer kinderen Samen Leren aan te kunnen bieden. 19

20

OWRS jaarverslag 2015-2016 5 PERIODE 12 18 JAAR 5.1 Probleemschets De meeste Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen nemen deel aan het voortgezet onderwijs, dit blijft grotendeels beperkt tot Praktijkonderwijs en VMBO BBL met LWOO. Het voortgezet onderwijs is voor de meeste ouders onbekend terrein. Veel ouders hebben alleen enkele jaren basisonderwijs genoten. Het ontbreekt hen dan ook aan eigen ervaringen om hun kinderen goed te kunnen begeleiden. Ouders zijn zich wel steeds meer bewust van het belang van onderwijs en het behalen van een diploma. De gemeente speelt hierin ook een belangrijke rol met het aanbod van een opleiding, baan of een combinatie van beiden. Een uitkering is eerder regel dan uitzondering. De deelname aan het beroepsonderwijs, Regionaal Opleidingen Centrum, komt de laatste jaren steeds beter op gang. Veel leerlingen stromen in op niveau 1 of 2. Slechts een enkeling behaalt daadwerkelijk een startkwalificatie. Zodra er problemen ontstaan zijn ouders en leerlingen veelal niet in staat om deze adequaat met school te bespreken en op te lossen. Dit roept op school en thuis veel spanningen op en geeft ruzies. Ouders hebben juist dan moeite om hun kind te motiveren en te begeleiden. Ouders kiezen dan vaak de kant van hun kind en nemen stelling tegen school. Veel ouders en kinderen voelen zich achtergesteld en benadeeld. Scholing wordt ervaren als een last, als iets wat moet; alhoewel hier een verschuiving zichtbaar is. Jongeren willen graag kiezen voor een Beroeps Begeleidende Leerweg (BBL). Hier ligt de nadruk op het leren in de praktijk. Steeds meer jongeren vinden een BBL baan. Scholen; leraren/zorg coördinatoren hebben vaak geen zicht op de ingewikkelde problematiek waar sommige jongeren mee te maken hebben. Deze jongeren zijn vaak overbelast en kunnen eenvoudigweg niet voldoen aan de geldende regels en norm. 5.2 Doelstellingen Zoveel mogelijk leerlingen verlaten het voortgezet onderwijs met diploma, certificaten of werk. Zoveel mogelijk leerlingen behalen de startkwalificatie voor de arbeidsmarkt (HAVO of ROCniveau 2). Het schoolverzuim wordt adequaat aangepakt in samenwerking met school en leerplichtambtenaar. Ouders worden bij het onderwijsproces betrokken. 5.3 Taken consulent De ouders/leerlingen en scholen worden regelmatig bezocht. De frequentie is afhankelijk van de problematiek en het aantal leerlingen per school. Gespreksonderwerpen vindt u hieronder terug. De ouders krijgen voorlichting over het voortgezet onderwijs en over hoe ze hun kind het beste kunnen opvangen thuis en ondersteunen bij het maken van huiswerk. We geven voor een afgebakende periode huiswerkbegeleiding en helpen bij de planning en organisatie. 21

Als het nodig is helpen we de ouders met allerlei regelzaken zoals het aanvragen van bijzondere bijstand, beroep doen op Stichting Leergeld voor een fiets en/of computer, regelen van vervoer. De consulent is intermediair naar de Informatie Beheer Groep. We begeleiden de ouders en de scholen bij verwijzingen naar andere vormen van voortgezet (speciaal) onderwijs, onderwijsprojecten of andere instellingen. We investeren in een goede communicatie tussen ouders en school, bijvoorbeeld door het tot stand brengen van contacten. Snel ter plaatse zijn als er een conflict is, heeft ook hier hoge prioriteit. Als er problemen zijn rond opvoeding, huisvesting of werkgelegenheid verwijzen we door. Zo nodig zorgen we voor een warme overdracht naar de instellingen. Dit betekent dat we zelf meegaan naar een eerste contact. We onderhouden regelmatig contacten met andere hulpverlenende instanties die al betrokken zijn bij het gezin. We begeleiden de (voortijdig) schoolverlaters naar het beroepsonderwijs (ROC) en we houden contact gedurende de opleiding, vooral met de leerling en in enkele gevallen met de school. 5.4 Algemene Cijfers en trends De volgende gegevens hebben betrekking op de regiogemeenten. Er waren het afgelopen schooljaar 33 leerlingen in de leeftijd 12-18 jaar waarvan 28 leerlingen in het voortgezet onderwijs. Tabel 10: Deelname Voortgezet onderwijs 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 VWO - 1 1 1 HAVO 1 2 2 MAVO - 1 2 1 VMBO GTL/TL 1 1 1 VMBO BBL/KBL/LWOO 12 12 14 11 PRAKTIJKONDERWIJS 4 4 2 7 Speciaal Onderwijs 2 4 6 5 Het percentage leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs is 46%. Een aantal leerlingen heeft aan het eind van het reguliere basisonderwijs een dermate grote leerachterstand dat zij geïndiceerd worden voor een vorm van voortgezet speciaal onderwijs of praktijkonderwijs. Het landelijk percentage zorgleerlingen: VSO/PRO/LWOO ligt op 36%. (onderwijs in cijfers.nl jaar 2013) Bij de WRS leerlingen ligt dat percentage dit schooljaar op 82%. Steeds meer jongeren blijven tot hun 18e de school bezoeken. Vervolgens verlaten de meeste leerlingen de school zodra ze jarig zijn geweest. Een klein probleem of conflict kan al aanleiding geven om de opleiding te verlaten. Slecht enkele leerlingen behalen daadwerkelijk een startkwalificatie (HAVO of ROC niveau 2) voor de arbeidsmarkt. Woonwagen-, Roma en Sinti jongeren hebben moeite met het pedagogisch klimaat binnen het beroepsonderwijs, waar veel meer aan de eigen verantwoordelijkheid van de leerling wordt overgelaten, dan binnen de gezinssituatie. 22

OWRS jaarverslag 2015-2016 Tabel 11: Overige leerlingen 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 ROC 5 5 2 2 5 Gestopt/thuis 1 1 1 Basisschool 1 Privé Opleiding 2 SBO 1 Tabel 12: Examenkandidaten Aantal geslaagd 2010-2011 3 2011-2012 3 2012-2013 2 2013-2014 5 4 2014-2015 4 4 2015-2016 4 3 23

24

OWRS jaarverslag 2015-2016 6 PERIODE 18-23 JAAR 6.1 Probleemschets Een trend van de afgelopen jaren is dat de jongeren tot hun achttiende bijna allemaal een vorm van onderwijs volgen. Dit is vergeleken met een aantal jaar geleden een verbetering. Echter, zodra de jongere voldaan heeft aan de leerplichtwet en de school tot zijn achttiende verjaardag heeft bezocht, stopt hij regelmatig met de opleiding. Daarmee vervalt vaak ook de begeleiding vanuit school naar werk en mist de jongere de aansluiting in de samenleving. Gelukkig pakken sommigen na een jaartje of wat thuis zitten de draad weer op en gaan weer terug naar school. Zeer weinig jongeren behaalden tot nu toe daadwerkelijk een startkwalificatie voor de arbeidsmarkt: HAVO of ROC niveau 2 diploma. De motivatie om deze startkwalificatie voor de arbeidsmarkt te halen lijkt iets toegenomen. Veel jongeren hebben echter niet de capaciteiten. Deze jeugdigen ervaren weinig of geen toekomstperspectief. Enkele mogelijke andere oorzaken zouden kunnen zijn: Het ontbreekt de jongere aan een rolmodel. Ouders hebben vaak een uitkering of zijn via een reintegratieplek verplicht aan het werk gesteld. Dit levert veel gedoe en weinig geld op. Uitzicht op een baan is gering. Woonwagen-, Roma- en Sinti jongeren voelen zich en worden vaak gediscrimineerd en gaan er bij voorbaat al vanuit dat zij geen werk zullen krijgen. Woonwagenbewoners hebben vaak vrije beroepen gehad zoals de handel in oud ijzer, autohandel/sloop, scharen en messen slijpen, venten aan de deur. Door alle regelgeving is hier geen geld meer mee te verdienen en is hun bron van inkomsten en daarmee het beroep weggevallen. Woonwagenbewoners leven met de dag, morgen kan alles weer anders zijn. Veel jongeren komen uit een Multi probleemgezin en kampen met allerlei verschillende problemen. Toezicht op deze Jong volwassenen is er niet of nauwelijks. Ouders en jongeren ervaren de aanvraag van studiefinanciering bij DUO als een groot obstakel. Ze zien er tegenop om een lening aan te gaan. De schulden lopen in een rap tempo op en er zijn geen reserves. 6.2 Doelstellingen Zoveel mogelijk leerlingen verlaten het voortgezet onderwijs met diploma, certificaten of werk. Zoveel mogelijk leerlingen behalen de startkwalificatie voor de arbeidsmarkt (HAVO of ROCniveau 2). Ouders worden bij het onderwijsproces betrokken. Jongeren begeleiden naar werk. Jongeren sociaal activeren. Eigen verantwoordelijkheid van de jongere vergroten. 25

6.3 Taken consulent Vertrouwensrelatie die in de loop der jaren is opgebouwd gebruiken om de jongere te (mogen) helpen. Helpen bij het solliciteren, regelmatig contact houden, snel reageren op verzuim. De jongere motiveren om de draad weer op te pakken. De jongere en ouders informeren over de scholingsmogelijkheden en leer/werk trajecten en begeleiden met de aanmelding, eventueel aanvragen van studiefinanciering. Jonge moeders helpen met kinderopvang, opvoedcursus of andere opleiding. Actief op zoek gaan met de jongere naar alle mogelijkheden die er zijn en gebruik maken van o.a.: Team VSV, WWB, RMC, Job coach, Jongerencoach. 6.4 Cijfers en trends Er waren het afgelopen schooljaar 27 jongeren in de leeftijd van 18-23 jaar. 3 van de 7 werkende jongeren werken bij familie. Een grote groep jongeren heeft een Wajong uitkering. Een groot aantal van deze jongeren is niet gemotiveerd of in staat om aan het arbeidsproces deel te nemen. Dit is een opvallende ontwikkeling, redenen zouden kunnen zijn: - de motivatie van de jongere - rolmodel ouders ontbreekt - moederschap - discriminatie - het niveau van de jongere Vanaf hun 18 e jaar kunnen werkloze jongeren een beroep doen op de WWB wet. Deze wet verplicht de gemeente jongeren een aanbod te doen. Dit kan een baan zijn, een vorm van scholing of een combinatie van beiden, afgestemd op de situatie van de jongere. Het kabinet wil jongeren stimuleren hun school af te maken, werken en leren te combineren of een baan te aanvaarden. Deze regeling sluit niet aan bij de leerstijl van onze doelgroep. Jongeren zijn vaak niet in staat om aan alle voorwaarden te voldoen, regelen zaken te laat en worden niet positief gestimuleerd vanuit huis. Jongeren die het werk/leeraanbod van de gemeente weigeren krijgen geen uitkering. Traditiegetrouw worden meisjes vaak op jonge leeftijd moeder. Alle tijd gaat dan naar de kinderen. De meiden blijven thuis en zorgen voor de opvoeding en het huishouden. Het lijkt er op dat de leeftijdsgrens iets verschuift. Er worden onder de jongens veel verdovende middelen gebruikt; ze zijn verslavingsgevoelig. Veel jongeren en ouders hebben een laag verwachtingsniveau; Het wordt toch niets 26

OWRS jaarverslag 2015-2016 Tabel 13: Overzicht leerlingen 18-23 jaar 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Werk 7 9 7 7 8 7 Werkzoekend-uitkering 1 1 3 4 2 3 Wajong uitkering 10 10 10 10 10 6 ROC niveau 1 2 3 1 2 2 2 4 1 3 2 2 1 1 4 1 1 2 3 VMBO 1 - HBO 1 - Zorgtaken/moeder 2 5 TOTAAL 21 24 24 25 31 27 27

28

OWRS jaarverslag 2015-2016 7 ALGEMENE TRENDS Het afgelopen jaar zien we een lichte stijging in het percentage WRS leerlingen in het SBO. Het schoolverzuim blijft binnen een kleine groep een hardnekkig probleem, met name bij Romaen Sinti kinderen. We zien steeds grotere verschillen tussen de woonwagengezinnen die we bezoeken. Een groep lijkt meer te integreren en vindt langzaam meer aansluiting bij de maatschappij. Dit uit zich onder andere in: - Grotere deelname VVE projecten - Weinig schoolverzuim - Betrokkenheid bij schoolse activiteiten - Deelname sport/verenigingen - Halen van een diploma - Ouders hebben werk Daarnaast zien we een groep waarvan de problemen steeds complexer worden. Deze mensen leven geïsoleerd en letterlijk aan de rand van de samenleving. Dit uit zich onder andere in: - Weinig of geen deelname aan VVE projecten - Hoog schoolverzuim - Hoog percentage in het SBO, SVO en praktijkonderwijs - Verlaten voortijdig school - Veel schulden - Veel gezondheidsproblemen; lichamelijk en psychisch - Geen werk - Toename discriminatie - Middelen misbruik De armoede blijft toenemen. - Steeds meer gezinnen hebben te maken met schulden. - Steeds meer gezinnen maken gebruik van de voedsel- en kledingbank. - Steeds meer gezinnen maken gebruik van Stichting Leergeld, Gelre Pas en van het Jeugdsportfonds. Veel leerlingen stoppen zodra ze 18 jaar zijn direct met hun opleiding. Laag niveau in het VO; bijna alle leerlingen volgen de Basis Beroepsgerichte Leerweg met LWOO, praktijkonderwijs of een vorm van SVO. Een toenemend aantal leerlingen in het VO behalen een diploma op BBL niveau en stromen door naar het ROC. Er zijn nog steeds veel jongeren met een Wajong uitkering. Veel jongeren krijgen na het praktijkonderwijs een Wajong uitkering. Uitzicht op werk is minimaal. Jongeren die werken, werken meestal bij familie. Scholen en hulpverleners/wijkcoaches hebben vaak de ernst van de problemen niet goed door. Woonwagenbewoners zijn vaak laaggeletterd en ongeschoold. Ze hebben een laag (opleidings) niveau. Veelal kunnen ze gewoonweg geen brief lezen of een formulier invullen. Laat staan zelf initiatief nemen. Dit veroorzaakt veel stress, met allerlei ernstige gevolgen. 29

30

OWRS jaarverslag 2015-2016 8 VERSLAG GEMEENTE ARNHEM Totaal aantal leerlingen 0 12 jaar: 107 In de gemeente Arnhem wonen 95 geregistreerde Woonwagen-, 5 Roma- en 7 Sinti kinderen tussen de 0 en 12 jaar. Hiervan wonen 51 kinderen in een woonwagen, deze wagens staan verspreid over 14 woonwagenkampjes. De andere 56 kinderen wonen in een huis. Met beide groepen onderhoudt de OWRS consulent contact. De frequentie van het contact is afhankelijk van de problematiek van kind en ouders en varieert daarom van minimaal één maal per jaar tot wekelijks. De hulp die geboden wordt is heel divers, van meegaan naar gesprekken op school, bemiddelen bij conflicten, het geven van voorlichting, tot het invullen van formulieren en doorverwijzen en/of contacten onderhouden met de hulpverlening. Een opvallende ontwikkeling is dat de laatste jaren veel kinderen zijn geboren. Dit geeft een verschuiving in onze werkzaamheden. Tabel 14: Aantal Woonwagen-, Roma en Sinti leerlingen in Arnhem 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 0-4 25 25 34 45 43 41 4-12 70 71 61 58 67 66 Totaal 95 96 95 103 110 107 Deelgebieden Tabel 15: Aantal OWRS-kinderen per wijk 2015-2016 Kronenb/Vredenh Rijkerswoerd Malburgen O-Z Malburgen O-N Malburgen West Schuytgraaf Elderveld Presikhaaf Oost Presikhaaf West Arnhemse Broek De Laar Oost De Laar West Geitenkamp Hoogkamp Klarendal 1 1 1 2 2 3 3 4 7 8 9 14 15 16 21 0 5 10 15 20 25 31

8.1 0-4 JAAR (totaal 41 kinderen) Alle ouders met kinderen van 1,5 jaar zijn bezocht om het belang van de peuterspeelzaal te bespreken. 10 Kinderen zijn aangemeld voor de peuterspeelzaal en staan op de wachtlijst. 1 Sinti- en 1 Roma moeder willen hun kinderen niet aanmelden voor de peuterspeelzaal. 17 Kinderen bezochten het afgelopen schooljaar de peuterspeelzaal. 12 Kinderen zijn nog te jong om de peuterspeelzaal te bezoeken. 8 Kinderen namen deel aan het project Spel aan de Wagen. (zie hoofdstuk 2.5 voor beschrijving project). Er zijn 6 baby s geboren. 8.2 4 12 JAAR (totaal 66 leerlingen) 13 Gezinnen, hebben deelgenomen aan het programma Samen Leren (zie hoofdstuk 3.5 voor beschrijving project). 6 Leerlingen hebben op verzoek, school of thuis, extra ondersteuning gekregen van de consulent. 2 Roma meisjes gingen niet/nauwelijks naar school. Er waren 66 leerlingen in het primair onderwijs, verspreid over 18 scholen voor regulier basisonderwijs (55) - De Blinkert (2) - Lea Dasberg (1) - OLV Lourdes (7) - Johannes (7) - Pieter de Jong (7) - Burgemeester de Monchy (5) - De Laarhorst (7 - Margaretha (5) - Hugo de Groot (1) - Kennedyschool (1) - De Fredericusschool Velp (2) - Het JongLeren (1) - De Laarakker (3) - Het Drieluik Huissen (1) - Jan Ligthartschool (1) - Kringloop (2) - Arabesk (1) - De Rank (1) 32

OWRS jaarverslag 2015-2016 6 Scholen voor speciaal (basis)onderwijs (11): - De Piramide (3) - Het Palet (1) - De Horizon (2) - Lichtenbeek (1) - Christoffel (3) - De Ommezwaai (1) Met de meeste scholen is het afgelopen jaar regelmatig contact onderhouden (2 tot 4 maal). Het volgende is aan de orde geweest: het aanmelden van nieuwe leerlingen, het volgen van individuele schoolprestaties, het bespreken van gedragsproblemen, verzuim, doorverwijzen naar speciaal onderwijs, leerlingenvervoer. De taken van de consulent staan beschreven in het algemene gedeelte van dit jaarverslag. Tabel 16: Percentage leerling in speciaal (basis)onderwijs schooljaar Arnhem percentage Woonwagenleerlingen in S(B)O Landelijk percentage leerlingen Algemeen In S(B)O 2008-2009 16,4% 5,0% 2009-2010 17,5% 5,0% 2010-2011 18,6% 5,0% 2011-2012 22,5 % 6,0% 2012-2013 19,6% 5,9% 2013-2014 17,2% 5,7% 2014-2015 11,9% 5,7% 2015-2016 16,6% Toelichting: Dit jaar is er weer een stijging te zien van het percentage leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs. Het percentage Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs blijft een belangrijke graadmeter voor de ernst van de onderwijsachterstand. Dit percentage blijft veel hoger dan het landelijke gemiddelde voor de overige leerlingen (5,7 % in 2014-2015). Veel Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen hebben baat bij extra begeleiding in kleine groepen. Er gingen in totaal 6 leerlingen naar het voortgezet onderwijs. 33

Tabel 17: Doorstroming van primair onderwijs naar het voortgezet onderwijs 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 VWO 1 HAVO 1 1 1 VMBO KBL 4 1 3 2 VMBO KBL met LWOO 2 2 VMBO BBL 1 VMBO BBL met LWOO 4 2 3 1 1 Praktijkonderwijs 2 1 2 3 3 SVO 1 1 1 Totaal 8 11 6 5 8 6 8.3 12 18 JAAR De ondersteuning van de consulent in het voortgezet onderwijs is vervallen met ingang van schooljaar 2006-2007. De gevolgen die we ondervinden zijn: veel leerlingen zakken af naar een lager niveau en halen geen startkwalificatie. er is veel verzuim en veel leerlingen verlaten voortijdig het onderwijs. vragen van ouders blijven onbeantwoord. de continuïteit van consulentschap verdwijnt (groep verdwijnt uit ons zicht). ons doel diploma behalen is niet controleerbaar. Om deze reden heeft OWRS het plan: OWRS wil participeren in het Plan van aanpak voortijdig schoolverlaten Arnhem en Regio bij de gemeente Arnhem ingediend. We hopen dit plan in 2017 te kunnen gaan uitvoeren. Zie bijlage 2 34

OWRS jaarverslag 2015-2016 Overige contacten Afdeling leerling-zaken gemeente Arnhem Afdeling leerlingenvervoer gemeente Arnhem Stichting Rijnstad Jeugdbescherming Siza-dorp groep Veilig Thuis Politie/wijkagent Consultatiebureau Stichting Leergeld Dullertstichting De Driestroom en Driekracht Lindenhout Veiligheidshuis Stichting Peuterspeelzalen Arnhem SKAR Kledingbank Sociale wijkteams Voedselbank Terugblik op het afgelopen jaar De interesse voor Spel aan de Wagen, Samen Leren en vooral huiswerkbegeleiding was het afgelopen jaar wederom groot. Er is één netwerk bijeenkomst van het KPC bezocht. Onderwerp van gesprek was onder andere het uitvoeren van een nieuwe monitor voor het V.O. en een promotie onderzoek: Roma en Sinti en hun attitude ten opzichte van het Onderwijs. De consulent heeft 6 intervisie bijeenkomsten gehad met de gedragsdeskundige en een IOG specialist van Lindenhout. Het aantal woonwagenkinderen op het SBO is gestegen. In samenwerking met Driestroom willen we een Expertise team oprichten. We hebben hiervoor een innovatiebudget toegekend gekregen. Ons doel is om te onderzoeken hoe we de hulpverlening binnen Arnhem en Regio, voor onze doelgroep kunnen verbeteren. Hierbij willen we aansluiten bij de landelijke ontwikkelingen en de ervaringen die zijn opgedaan bij de diverse proeftuinen. Er is een toename van het aantal Roma gezinnen in Arnhem en Regio. Deze bijzondere doelgroep vraagt om een zeer intensieve begeleiding door de grote en diverse problematiek. Dit vraagt veel tijd van de consulenten. Accenten voor het nieuwe schooljaar Om op de hoogte te blijven van de nieuwe ontwikkelingen gaan we jaarlijks twee congressen bezoeken, bezoeken we de landelijke bijeenkomsten van het KPC en volgen we uiteraard de vakliteratuur. Wij vinden het belangrijk dat ouders en scholen meer en beter gaan samenwerken. Ouderbetrokkenheid is zeer belangrijk voor de ontwikkeling van het kind. Wij willen het belang van een educatief partnerschap tussen ouder en school nadrukkelijk onder de aandacht brengen. 35

We willen komende jaren aandacht blijven schenken aan sport, gezondheid en geestelijk welbevinden. OWRS blijft ook komend jaar investeren in het samenwerken met de sociale wijkteams. Vaste contactpersonen, het delen van expertise en het geven van voorlichting moeten gaan helpen om de samenwerking effectiever te maken. We willen aan het eind van het schooljaar 2016-2017 de onderzoeksfase van het nieuw in te richten Expertise team afronden. De bedoeling is dat dit team ingezet kan worden bij WRS gezinnen met multi-problematiek. Volgens het VVE-plan willen we ook komend jaar intensief en gedifferentieerd blijven werken met de leeftijdsgroep 0-6 jaar. We worden hierbij ondersteund door 2 MBO-stagiaires. Het programma Logo 3000 is een belangrijk onderdeel van de gezinsgerichte programma s. OWRS heeft het plan: OWRS wil participeren in het Plan van aanpak voortijdig schoolverlaten Arnhem en Regio bij de gemeente Arnhem ingediend. We hopen dit plan per 01-01-2017 te kunnen gaan uitvoeren. Er vestigen zich steeds meer gezinnen met een Roma achtergrond in Arnhem. De problematieken die spelen in deze gezinnen zijn complex. Dit vergt veel kennis, inzet en tijd van OWRS. OWRS zal nadrukkelijk de samenwerking gaan zoeken om tot een goede ketenaanpak te komen. 36

OWRS jaarverslag 2015-2016 9 VERSLAG GEMEENTE LINGEWAARD Totaal aantal leerlingen 0 23 jaar: 24 In de gemeente Lingewaard zijn drie woonwagenkampjes die door de OWRS consulent worden bezocht. In Huissen aan de Terpweide, in Bemmel aan de Plakselaan en in Gendt aan de Binnendries. Twee gezinnen wonen in een huis. De ouders en kinderen vragen regelmatig om ondersteuning van de consulent met betrekking tot vervoer, verzuim, gedrag, aanvraag bijzondere bijstand, meegaan met een gesprek op school of aanmelden bij een peuterspeelzaal. De frequentie van het contact is afhankelijk van de problematiek van kind en ouders en varieert daarom van minimaal één maal per jaar tot wekelijks. De bewoners hebben een zeer sterke familieband. De meningen bij de verschillende ouders (moeders) over het nut van onderwijs, huiswerk en kansen in de maatschappij zijn divers. Duidelijk is dat de jonge generatie al veel meer mogelijkheden ziet dan de oudere. Het basisonderwijs wordt als vanzelfsprekend gezien, dit geldt nog niet voor het voortgezet onderwijs. Zodra er problemen ontstaan, neemt de weerstand toe bij kind en ouder. In de woonwagencultuur is het zo dat een oudere het gezag heeft, en daarmee ook het laatste woord. De oudere woonwagenbewoners hebben over het algemeen moeite met lezen en schrijven en hebben alleen basisonderwijs gevolgd. Ze lezen geen boeken, kranten en brieven. Afgelopen jaar zijn er een aantal invallen geweest op de kampjes. Dit heeft een enorme impact op de ouders en op de kinderen. Ze voelen zich gediscrimineerd, zijn bang voor de reacties van de burgerwereld en durven nog met moeite naar school. Tabel 18: Aantal Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen in Lingewaard 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 0-4 3 1 4 5 5 4-12 10 10 8 7 6 12-18 4 5 7 6 5 18-23 5 4 7 7 8 9.1 0 4 JAAR Totaal 5 kinderen Er zijn 2 baby s geboren, één reist mee naar de kermis. 1 Kind is nog te jong voor de peuterspeelzaal, de moeder is thuis bezocht en er is uitleg gegeven over de projecten van OWRS. 2 Kinderen gaan niet naar de peuterspeelzaal; ouders zien dit niet zitten. 1 leerling is aangemeld bij het SBO. 37

9.2 4 12 JAAR Totaal 6 leerlingen. Van deze 6 leerlingen gingen er 5 naar het regulier basisonderwijs: - De Regenboog in Bemmel (3) - De Vonkenmorgen (2) 1 leerling ging naar het speciaal (basis)onderwijs: - De Vlinderboom in Bemmel (1) Bijzonderheden: 3 leerlingen hebben huiswerkbegeleiding gekregen. 1 gezin met drie kinderen heeft meegedaan aan Samen leren. 1 leerling heeft extra begeleiding op school gekregen. 1 leerling is aangemeld bij het OBC in Huissen. 2 leerlingen hebben een beschikking voor het Praktijkonderwijs gekregen. Met 1 gezin zijn een aantal gesprekken gevoerd over het verzuim op school. 9.3 12 18 JAAR Totaal 5 leerlingen. 3 leerlingen gingen naar het Over Betuwe College in Huissen. (VMBO) 1 leerling gaat naar het PRO College, locatie Nijmegen. 1 leerling gaat naar het Westeraam in Elst. (VMBO) Bijzonderheden: 1 gezin moeder/dochter heeft extra ondersteuning gekregen in de thuis- en schoolsituatie. Er zijn veel gesprekken gevoerd, met name het ziekte verzuim en gedrag. 9.4 18 23 JAAR Jongeren kunnen met vragen rondom opleiding, studiefinanciering en werk bij de onderwijsconsulent terecht. Ook vragen rondom peuterspeelzaal, school en opvoeding (jonge moeders) of herintreden worden natuurlijk besproken. De consulent volgt deze jongeren en stimuleert of begeleidt waar nodig. Totaal 8 jongeren: 3 jongeren werken, waarvan 2 in/bij familiebedrijf. 1 is werkzoekend. 2 jongeren zijn moeder geworden. 2 jongeren gingen naar de B academie. (particuliere kappersopleiding) Deze meiden zijn beiden gestopt waarvan 1 met certificaat. 38

OWRS jaarverslag 2015-2016 Overige contacten: Leerplichtambtenaren Informatie Beheer Groep Jongerencoach Huisarts Veiligheid regisseur gemeente Senior consultant jeugd Bewindvoerder Veilig Thuis Terugblik op het afgelopen jaar De interesse voor Spel aan de Wagen, Samen Leren en vooral huiswerkbegeleiding was het afgelopen jaar wederom groot. Er is één netwerk bijeenkomst van het KPC bezocht. Onderwerp van gesprek was onder andere het uitvoeren van een nieuwe monitor voor het V.O. en een promotie onderzoek: Roma en Sinti en hun attitude ten opzichte van het Onderwijs. De consulent heeft 6 intervisie bijeenkomsten gehad met de gedragsdeskundige en een IOG specialist van Lindenhout. Het aantal woonwagenkinderen op het SBO is licht gestegen. In samenwerking met Driestroom willen we een Expertise team oprichten. We hebben hiervoor een innovatiebudget toegekend gekregen. Ons doel is om te onderzoeken hoe we de hulpverlening binnen Arnhem en Regio, voor onze doelgroep kunnen verbeteren. Hierbij willen we aansluiten bij de landelijke ontwikkelingen en de ervaringen die zijn opgedaan bij de diverse proeftuinen. We werken volgens de meldcode kindermishandeling en volgen de jaarlijkse training. Accenten voor het nieuwe schooljaar Om op de hoogte te blijven van de nieuwe ontwikkelingen gaan we jaarlijks twee congressen bezoeken, bezoeken we de landelijke bijeenkomsten van het KPC en volgen we uiteraard de vakliteratuur. Wij vinden het belangrijk dat ouders en scholen meer en beter gaan samenwerken. Ouderbetrokkenheid is zeer belangrijk voor de ontwikkeling van het kind. Wij willen het belang van een educatief partnerschap tussen ouder en school nadrukkelijk onder de aandacht brengen. We willen komende jaren aandacht blijven schenken aan sport, gezondheid en geestelijk welbevinden. OWRS blijft ook komend jaar investeren in het samenwerken met het loket WMO, het jeugdteam en de leerplichtambtenaren. We willen aan het eind van het schooljaar 2016-2017 de onderzoeksfase van het nieuw in te richten Expertise team afronden. De bedoeling is dat dit team ingezet kan worden bij WRS gezinnen met multi-problematiek. Volgens het VVE-plan willen we ook komend jaar intensief en gedifferentieerd blijven werken met de leeftijdsgroep 0-6 jaar. We worden hierbij ondersteund door 2 MBO-stagiaires. Het programma Logo 3000 is een belangrijk onderdeel van de gezinsgerichte programma s. Er zijn een aantal gezinnen met forse schulden. De problematieken die spelen in deze gezinnen zijn complex. Dit vergt veel kennis, inzet en tijd van OWRS. 39

40

OWRS jaarverslag 2015-2016 10 VERSLAG GEMEENTE NEDER-BETUWE Totaal aantal leerlingen 0 23 jaar: 21 In de gemeente Neder-Betuwe wonen 21 geregistreerde Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen/jongeren tussen de 0 en 23 jaar. Hiervan wonen 9 kinderen in Kesteren, 2 in Ochten, 3 kinderen in Dodewaard, 6 in Opheusden en 1 in IJzendoorn. Met al deze kinderen en ouders onderhoudt de OWRS consulent contact. De frequentie van het contact is afhankelijk van de problematiek van kind en ouders en varieert daarom van minimaal één keer per jaar tot wekelijks. De hulp die geboden wordt is heel divers, van meegaan naar gesprekken op school tot het invullen van formulieren en doorverwijzen en/of contacten onderhouden met de hulpverlening/kernpunten en indien nodig de sociale wijk teams. De groep in de gemeente valt op door een grote onderwijsachterstand, gedragsproblematiek en schoolverzuim. De ouders van deze kinderen hebben meestal slechts enkele jaren basisonderwijs gehad. Deze kinderen zijn de eerste generatie die naar het voortgezet onderwijs gaat. Slechts enkele ouders hebben zelf het voortgezet onderwijs bezocht. Meestal hebben ze dat weer zonder diploma verlaten. Het wantrouwen richting samenleving is groot. Ouders en kinderen voelen zich gediscrimineerd en achtergesteld. Zij stellen zich daardoor negatief op naar alles wat van buiten komt. Er zijn gezinnen met enorme schulden. Dit levert veel communicatie problemen/stress en bedreigingen richting de bewindvoerder op. De consulent heeft min of meer uit noodzaak bemiddeld in een aantal gevallen en is intermediair. Het afgelopen jaar is er wederom veel contact geweest met diverse hulpverlenende instanties. Het merendeel van de gezinnen neemt zowel fysiek als maatschappelijk een geïsoleerde positie in de regio in. In verhouding tot de andere gemeenten steekt de OWRS consulent veel tijd in deze gemeente en enkele gezinnen. Het vertrouwen in deze gezinnen is groot en er zijn veel hulpvragen. Er zijn ook een aantal gezinnen die nog steeds zeer wantrouwend tegenover OWRS staan en juist liever geen contact hebben. Dit contrast is groot. De werkwijze van OWRS sluit naadloos aan bij de beoogde werkwijze van de gemeente. De volgende afspraken gelden als randvoorwaarden bij de subsidieverlening: OWRS blijft inzetten op deelname aan Voor- en Vroegschoolse Educatie. Er wordt ingezet op het stimuleren van meer bewegen en een gezonde leefwijze. Het verbeteren van de Sociaal Economische Status van de bewoners, bijvoorbeeld door stimulering opleiding, tegengaan van schoolverzuim en uitval, maar ook het geven van inkomensondersteunende mogelijkheden waardoor de startpositie van een kind verbeterd. Bij hulp aan een jonge moeder en haar kind kunnen alleen de kosten voor het kind gedeclareerd worden. 41

Tabel 19: Aantal Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen in Neder-Betuwe 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 0-4 9 10 6 6 1 4-12 9 10 10 8 9 12-18 5 5 7 5 7 18-23 6 5 2 4 4 10.1 0 4 JAAR Totaal 1 kind. Er is 1 peuter aangemeld bij het basisonderwijs. Deze peuter bezoekt nu nog een kinderdagverblijf; Het Kasteeltje in Tiel. Er is een gezin met drie jonge kinderen verhuisd naar het buitenland, waarschijnlijk om de schulden te ontlopen. 10.2 4 12 JAAR Totaal 9 kinderen. Er waren 9 leerlingen in het primair onderwijs waarvan er 6 naar het regulier basisonderwijs gaan: - De Bellefleur in Dodewaard (2) - Het Palet in Kesteren (2) - Het Palet in Opheusden (2) 3 Leerlingen gingen naar het speciaal (basis) onderwijs: Cambier van Nootenschool in Tiel (cluster 3) (1) De Wissel in Tiel (2) Tabel 20: Het percentage zorgleerlingen in het (basis)onderwijs Schooljaar Neder-Betuwe Landelijk algemeen 2008-2009 50% 5% 2009-2010 60 % 5% 2010-2011 50% 5% 2011-2012 45% 6% 2012-2013 50% 5,9% 2013-2014 22% 5,7% 2014-2015 37,5% 5,7% 2015-2016 33,3% Toelichting: Het hoge percentage leerlingen in het speciaal onderwijs zegt iets over de ernst van de onderwijsachterstand bij deze groep. 42

OWRS jaarverslag 2015-2016 Bijzonderheden: 2 kinderen hebben meegedaan aan het project Samen Leren. 1 kind is aangemeld bij het Jeugdsportfonds en krijgt nu zwemles voor diploma A. 1 kind is aangemeld bij het Jeugdsportfonds en zit op voetbal. 1 kind is aangemeld voor een Zomerkamp. 3 kinderen hebben wederom nieuwe kleding van de kledingbank. 3 kinderen maken gebruik van het leerling vervoer. 1 kind heeft een indicatie gekregen om naar extra weekendopvang en vakantieopvang te gaan. 10.3 12 18 JAAR Totaal 7 kinderen. Er waren 2 leerlingen in het voortgezet onderwijs, VMBO KB (Pantarijn College Kesteren) en VMBO GT. - 2 gingen er naar het Linge College praktijkonderwijs in Tiel. Er waren 2 leerlingen in het Voortgezet Speciaal Onderwijs. - Cambier van Nootenschool in Tiel (cluster 3) 1 leerling gaat naar het ROC niveau 1. Bijzonderheden: 1 jongen gaat na de zomervakantie naar de weekendopvang. Hij heeft vrijstelling van de leerplichtambtenaar om volgend schooljaar te gaan starten bij een dagbesteding van de Driestroom. Hij stopt voortijdig met het Praktijkonderwijs; de school kan hem niet de begeleiding bieden die hij nodig heeft. Voor 1 jongere is een vakantiekamp aangevraagd en toegekend. 1 moeder heeft extra ondersteuning gekregen in een proces om het gezag rondom de kinderen te gaan regelen. Dit in samenwerking met het sociaal team. De rechter heeft in hoger beroep geoordeeld; moeder krijgt alleen het gezag. Dit zal veel rust voor het gezin opleveren. 2 Kinderen uit dit gezin hebben intensieve huiswerkondersteuning gehad. Voor 1 kind is er een vrijwilliger ingezet om ook op school extra ondersteuning te kunnen bieden. 1 jongere heeft wegens ziekte en familie omstandigheden zeer veel verzuim gehad. Hij heeft samen met zijn moeder veel extra ondersteuning en begeleiding gehad, in nauwe samenwerking met het sociaal team/jongerencoach. Hij gaat nu naar het ROC en heeft afgelopen jaar een stap in de goede richting gezet. Zijn moeder heeft veel extra begeleiding en vertrouwen nodig, deze kreeg zij eerder van Pluryn, dit heeft zijzelf stop gezet. 43

10.4 18-23 JAAR Totaal 4 jongeren: Jongeren kunnen met vragen rondom opleiding, studiefinanciering, werk en uitkering bij de onderwijsconsulent terecht. 1 jongere bezoekt het ROC BBL niveau 4 1 jongere bezoekt het ROC BBL niveau 3 1 jongere krijgt een Wajong uitkering. 1 jongere werkt af en toe, hij moet regelmatig een andere werkgever zoeken. Overige contacten met: Leerplichtambtenaar Ambtenaar leerling vervoer Kernteams Ochten en Kesteren Sociaal wijkteam Veilig Thuis Kinderrechtswinkel Politie UWV Consultatiebureau Stichting Peuterdriehoek Centrum voor Werk en Inkomen Jeugdsportfonds Stichting Leergeld Stichting Vakantiekind Pro voetbalkamp s Heeren Loo SVB Bewindvoerders Humanitas Huisarts in Ochten Huisarts in Kesteren Jongeren werk Mozaïek Intermetzo Lindenhout Schoolarts Pluryn 44

OWRS jaarverslag 2015-2016 Terugblik op het afgelopen jaar De interesse voor Samen Leren en vooral huiswerkbegeleiding was het afgelopen jaar wederom groot. Er is één netwerk bijeenkomst van het KPC bezocht. Onderwerp van gesprek was onder andere het uitvoeren van een nieuwe monitor voor het V.O. en een promotie onderzoek: Roma en Sinti en hun attitude ten opzichte van het Onderwijs. De consulent heeft 6 intervisie bijeenkomsten gehad met de gedragsdeskundige en een IOG specialist van Lindenhout. Het aantal woonwagenkinderen op het SBO is licht gedaald. In samenwerking met Driestroom willen we een Expertise team oprichten. We hebben hiervoor een innovatiebudget toegekend gekregen. Ons doel is om te onderzoeken hoe we de hulpverlening binnen Arnhem en Regio, voor onze doelgroep kunnen verbeteren. Hierbij willen we aansluiten bij de landelijke ontwikkelingen en de ervaringen die zijn opgedaan bij de diverse proeftuinen. We werken volgens de meldcode kindermishandeling en volgen de jaarlijkse training. Er zijn een aantal multi probleem gezinnen die een intensieve tijdrovende begeleiding vragen. De vertrouwensrelatie die de consulent heeft opgebouwd met deze gezinnen zorgt ervoor dat er veel complexe hulpvragen bij haar terecht komen. In samenwerking met de Kernpunten en/of het Sociaal team worden deze opgepakt. Accenten voor het nieuwe schooljaar Om op de hoogte te blijven van de nieuwe ontwikkelingen gaan we jaarlijks twee congressen bezoeken, bezoeken we de landelijke bijeenkomsten van het KPC en volgen we uiteraard de vakliteratuur. Wij vinden het belangrijk dat ouders en scholen meer en beter gaan samenwerken. Ouderbetrokkenheid is zeer belangrijk voor de ontwikkeling van het kind. Wij willen het belang van een educatief partnerschap tussen ouder en school nadrukkelijk onder de aandacht brengen. We willen komende jaren aandacht blijven schenken aan sport, gezondheid en geestelijk welbevinden. Er zijn een aantal gezinnen met forse schulden. De problematieken die spelen in deze gezinnen zijn complex. Dit vergt veel kennis, inzet en tijd van OWRS. OWRS blijft ook komend jaar investeren in de samenwerking met de kernpunten, het Sociaal team en de leerplichtambtenaren. We willen aan het eind van het schooljaar 2016-2017 de onderzoeksfase van het nieuw in te richten Expertise team afronden. De bedoeling is dat dit team ingezet kan worden bij WRS gezinnen met multiondersteund-problematiek. Volgens het VVE-plan willen we ook komend jaar intensief en gedifferentieerd blijven werken met de leeftijdsgroep 0-6 jaar. We worden hierbij ondersteund door 2 MBO-stagiaires. Het programma Logo 3000 is een belangrijk onderdeel van de gezinsgerichte programma s. 45

46

OWRS jaarverslag 2015-2016 11 VERSLAG GEMEENTE OVERBETUWE Totaal aantal leerlingen 0-23 jaar: 19 Vanaf januari 2015 heeft gemeente Overbetuwe voor alle kinderen in de leeftijd 0-23 jaar de begeleiding aan de Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen bij OWRS ingekocht. De al in de gemeente werkzame onderwijsconsulent heeft met alle gezinnen contact gehad en de begeleiding gestart en of uitgebreid. De frequentie van het contact is afhankelijk van de problematiek van kind en ouders. Bij enkele gezinnen is de consulent zeer intensief betrokken en zijn de problemen groot. Dit kost relatief veel tijd. In de gemeente Overbetuwe zijn 3 woonwagenkampen: Eén in Zetten aan de Sadatstraat, één in Herveld aan de Binnenstraat en één in Heteren aan de Boterhoeksestraat. Het kampje in Elst is opgeheven, de laatste woonwagen is verwijderd. 2 Gezinnen wonen in een huis. Er wonen in totaal 19 geregistreerde woonwagen- en zigeunerkinderen tussen de 0 en 23 jaar. 11.1 0 4 JAAR Totaal 5 kinderen. 2 kinderen bezoeken de peuterspeelzaal Woutertje Plas, beiden hebben een VVE indicatie. 3 kinderen zijn nog te jong om een peuterspeelzaal te bezoeken. 2 kinderen hebben meegedaan aan Spel in de wagen. 11.2 4 12 JAAR Totaal 8 kinderen Er waren 8 leerlingen in het primair onderwijs waarvan er 7 naar het regulier basisonderwijs gaan: - De Haafakkers in Heteren (1) - Willibrordusschool in Herveld (4) - De Okkernoot in Zetten (2) 1 Leerling ging naar het speciaal (basis) onderwijs: SBO de Vlinderboom (1) Bijzonderheden: 2 kinderen hebben meegedaan aan het project Samen Leren. 2 kinderen hebben intensieve begeleiding op school gekregen. De consulent werkt nauw samen met de school, heeft een periode zelfs twee keer per week ondersteuning gegeven. 1 kind heeft huiswerkbegeleiding gehad. 47

11.3 12 18 JAAR Totaal 2 leerlingen. 1 Leerling ging naar het Praktijk onderwijs: Pro college Bemmel. Er zijn met enige regelmaat conflicten, veel leerlingen zijn bang voor hem. Er was 1 leerling op het ROC Rijn IJssel BBL niveau 2. Deze leerling heeft moeite om een leerwerkbaan te vinden, hij heeft geen Verklaring Goed Gedrag. 11.4 18 23 JAAR Totaal 4 jongeren: Jongeren kunnen met vragen rondom opleiding, studiefinanciering, werk en uitkering bij de onderwijsconsulent terecht. 1 jongere bezoekt het ROC BBL niveau 2. Hij heeft een certificaat metaalbewerking behaald. 1 jongere bezoekt het ROC BBL niveau 4. 1 jongere heeft een Wajong uitkering en krijgt kamertraining. 1 jongere werkt in het familie bedrijf. Overige contacten met: Leerplichtambtenaar Informatie Beheer groep DUO Loket Samenleven Stichting Leergeld Afdeling werk en inkomen Consultatie bureau SPO STMG; gespecialiseerde gezin ondersteuner. Sociaal kernteam Stichting Leergeld Bewindvoerders Bijzonder curatoren Kledingbank Voedselbank Huisartsen Woningbouwvereniging Dokters van de Wereld Zorginstituut Nederland 48

OWRS jaarverslag 2015-2016 Terugblik op het afgelopen jaar De interesse voor Samen Leren en huiswerkbegeleiding was het afgelopen jaar wederom groot. Er is veel extra bijles en ondersteuning op school gegeven. Er is één netwerk bijeenkomst van het KPC bezocht. Onderwerp van gesprek was onder andere het uitvoeren van een nieuwe monitor voor het V.O. en een promotie onderzoek: Roma en Sinti en hun attitude ten opzichte van het Onderwijs. De consulent heeft 6 intervisie bijeenkomsten gehad met de gedragsdeskundige en een IOG specialist van Lindenhout. In samenwerking met Driestroom willen we een Expertise team oprichten. We hebben hiervoor een innovatiebudget toegekend gekregen. Ons doel is om te onderzoeken hoe we de hulpverlening binnen Arnhem en Regio, voor onze doelgroep kunnen verbeteren. Hierbij willen we aansluiten bij de landelijke ontwikkelingen en de ervaringen die zijn opgedaan bij de diverse proeftuinen. We werken volgens de meldcode kindermishandeling en volgen de jaarlijkse training. Er is één groot multi probleem gezin met een Roma achtergrond die een intensieve tijdrovende begeleiding vraagt. Er is een keten samenwerking met school sociaal kernteam- bijzonder curatoren bewindvoerder team jeugd. Accenten voor het nieuwe schooljaar Om op de hoogte te blijven van de nieuwe ontwikkelingen gaan we jaarlijks twee congressen bezoeken, bezoeken we de landelijke bijeenkomsten van het KPC en volgen we uiteraard de vakliteratuur. Wij vinden het belangrijk dat ouders en scholen meer en beter gaan samenwerken. Ouderbetrokkenheid is zeer belangrijk voor de ontwikkeling van het kind. Wij willen het belang van een educatief partnerschap tussen ouder en school nadrukkelijk onder de aandacht brengen. We willen komende jaren aandacht blijven schenken aan sport, gezondheid en geestelijk welbevinden. Er zijn een aantal gezinnen met forse schulden. De problematieken die spelen in deze gezinnen zijn complex. Dit vergt veel kennis, inzet en tijd van OWRS. OWRS blijft ook komend jaar investeren in de samenwerking met de kernpunten, het Sociaal team en de leerplichtambtenaren. We willen aan het eind van het schooljaar 2016-2017 de onderzoeksfase van het nieuw in te richten Expertise team afronden. De bedoeling is dat dit team ingezet kan worden bij WRS gezinnen met multi-problematiek. Volgens het VVE-plan willen we ook komend jaar intensief en gedifferentieerd blijven werken met de leeftijdsgroep 0-6 jaar. We worden hierbij ondersteund door 2 MBO-stagiaires. Het programma Logo 3000 is een belangrijk onderdeel van de gezinsgerichte programma s. 49

50

OWRS jaarverslag 2015-2016 12 VERSLAG GEMEENTE RENKUM Totaal aantal leerlingen 0-23 jaar: 56 In de gemeente Renkum wonen 56 geregistreerde Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen tussen de nul en drieëntwintig jaar. Hiervan wonen 5 kinderen in een woonwagen op een kamp aan de Bosweg en 6 kinderen op het kleinere kampje aan de Bram Streeflandweg in Renkum. De andere 45 kinderen wonen in een huis. Opvallend is dat de gezinnen met de meeste problemen in een huis wonen. Met al deze kinderen en ouders onderhoudt de OWRS consulent contact. De frequentie van het contact is afhankelijk van de problematiek van kind en ouders en varieert daarom van minimaal één keer per jaar tot wekelijks. De hulp die geboden wordt is heel divers, van meegaan naar gesprekken op school tot het invullen van formulieren en doorverwijzen en/of contacten onderhouden met de hulpverlening. De laatste tijd is er veel vraag naar bijles. De consulent is ook intermediair van het Jeugdsportfonds en dient regelmatig een aanvraag in. Doordat de consulent direct betrokken is bij bijna alle WRS gezinnen in de gemeente is zij vaak snel op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen, deze kunnen dan indien nodig worden opgepakt. Door de continuïteit van het OWRS project is het vertrouwen van de meeste woonwagenbewoners en hun kinderen relatief groot. Tabel 21: Aantal Woonwagen-, Roma- en Sinti leerlingen in Renkum 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 0-4 10 11 8 6 9 4-12 21 21 21 19 19 12-18 13 9 12 17 19 18-23 12 13 14 14 9 12.1 0-4 JAAR Totaal 9 kinderen. 1 kind heeft meegedaan aan het project Spel aan de Wagen, zij gaat niet naar een VVE voorziening. 3 kinderen zijn nog te jong om een peuterspeelzaal te bezoeken, waarvan er 1 heeft meegedaan met de Spelkoffer/Samen leren. Er zijn 3 baby s geboren. 2 kinderen bezoeken de peuterspeelzaal, waarvan 1 kind met VVE indicatie o Dol fijn (1) o Willemijn Babbel Ede (1) 51

12.2 4 12 JAAR Totaal 19 kinderen. Er waren 19 leerlingen in het primair onderwijs, waarvan er 16 naar het reguliere basisonderwijs gaan: - Vita Vera in Renkum (1) - Albert Schweitzer in Renkum (10) - Dr. J.P. Thijsseschool in Renkum (2) - Air Borneschool in Renkum (2) - De Wegwijzer (1) In totaal gingen er 3 kinderen naar het speciaal (basis)onderwijs: - De dr. Bosschool in Arnhem (cluster 2) (1) - SBO De Dijk in Wageningen (1) - De Vaart in Oosterbeek (cluster 4 op ZML niveau) (1) Bijzonderheden: 2 kinderen hebben meegedaan met het programma Samen Leren. 2 kinderen hebben thuis extra ondersteuning gekregen met lezen of rekenen, topo of spelling. 3 kinderen hebben wekelijks extra ondersteuning op school gekregen. 1 leerling bezocht de Dijk SBO. Hij heeft een beschikking gekregen en gaat nu naar cluster 4 onderwijs. 3 kinderen zijn aangemeld bij het Jeugdsportfonds en zijn gaan sporten. 3 gezinnen zijn aangemeld bij Stichting Leergeld. 2 kinderen sporten bij Sport Extra. Tabel 22: Het percentage zorgleerlingen in het basisonderwijs Schooljaar Renkum Landelijk algemeen 2008-2009 20% 5% 2009-2010 26% 5% 2010-2011 30% 5% 2011-2012 33,3% 6% 2012-2013 33,3% 5,9% 2013-2014 28,5% 5,7% 2014-2015 20% 5% 2015-2016 16% 52

OWRS jaarverslag 2015-2016 12.3 12 18 JAAR Totaal 19 kinderen. Er waren 13 leerlingen in het voortgezet onderwijs: - 4 van hen gaan naar het VMBO BB met LWOO Pantarijn in Wageningen. - 2 van hen gaan naar VMBO KB Pantarijn Wageningen. - 2 leerlingen bezoeken de HAVO Pantarijn in Wageningen. - 1 leerling bezoekt de MAVO Pantarijn in Wageningen. - 1 leerling bezoekt het VWO Dorenweerd College in Doorwerth. - 3 leerlingen bezoeken het ROC niveau (2) Er waren 6 leerlingen in het voorgezet (speciaal) onderwijs: - 3 leerlingen bezoeken het praktijkonderwijs Pantarijn Wageningen. - 1 leerling bezoekt het Vierbeek college, praktijkonderwijs in Oosterbeek (cluster 4) - 1 leerling bezoekt het Briant College, HAVO in Arnhem (cluster 4) - 1 leerling bezoekt de Brouwerij (cluster 4) en is in een internaat: De Helderingstichting geplaatst. Bijzonderheden: 2 leerlingen hebben huiswerkbegeleiding gehad. 12.4 18 23 JAAR Jongeren kunnen met vragen rondom opleiding, studiefinanciering, werk en uitkering bij de onderwijsconsulent terecht. Ook vragen rondom peuterspeelzaal, school en opvoeding (jonge moeders) of herintreden worden besproken. Totaal 9 jongeren: 2 jongeren hebben werk. 4 jongeren hebben een Wajong uitkering. 1 jongere gaat naar het ROC (niveau 4) 2 meiden zijn moeder 53

Er is door OWRS contacten gelegd en onderhouden met: Gezinsvoogden van de William Schrikker Groep Gezinsvoogden Jeugdbescherming Gelderland Jeugdbescherming Gelderland Consultatie bureau Ambtenaar leerling vervoer gemeente Renkum Solidez; Maatschappelijk Werk, Sport extra Informatie Beheer Groep Lindenhout Jeugdsportfonds Gelderland Kledingbank Wageningen Pactus bewindvoering SVB Jongerenwerk Solidez Pluryn Herzorg Karakter Stichting Leergeld Sociaal Loket Deelname overlegvormen Casus overleg op individueel niveau. Overleg met Marleen Willemsen en Berry Rutten; Speciale doelgroepen, Sociaal loket Jeugd. 54

OWRS jaarverslag 2015-2016 Terugblik op het afgelopen jaar De interesse voor Samen Leren en vooral huiswerkbegeleiding was het afgelopen jaar wederom groot. Er is één netwerk bijeenkomst van het KPC bezocht. Onderwerp van gesprek was onder andere het uitvoeren van een nieuwe monitor voor het V.O. en een promotie onderzoek: Roma en Sinti en hun attitude ten opzichte van het Onderwijs. De consulent heeft 6 intervisie bijeenkomsten gehad met de gedragsdeskundige en een IOG specialist van Lindenhout. Het aantal woonwagenkinderen op het SBO is licht gedaald. In samenwerking met Driestroom willen we een Expertise team oprichten. We hebben hiervoor een innovatiebudget toegekend gekregen. Ons doel is om te onderzoeken hoe we de hulpverlening binnen Arnhem en Regio, voor onze doelgroep kunnen verbeteren. Hierbij willen we aansluiten bij de landelijke ontwikkelingen en de ervaringen die zijn opgedaan bij de diverse proeftuinen. We werken volgens de meldcode kindermishandeling en volgen de jaarlijkse training. Er zijn een aantal multi probleem gezinnen die een intensieve tijdrovende begeleiding vragen. De vertrouwensrelatie de consulent heeft opgebouwd met deze gezinnen zorgt ervoor dat er regelmatig hulpvragen bij haar terecht komen. Accenten voor het nieuwe schooljaar Om op de hoogte te blijven van de nieuwe ontwikkelingen gaan we jaarlijks twee congressen bezoeken, bezoeken we de landelijke bijeenkomsten van het KPC en volgen we uiteraard de vakliteratuur. Wij vinden het belangrijk dat ouders en scholen meer en beter gaan samenwerken. Ouderbetrokkenheid is zeer belangrijk voor de ontwikkeling van het kind. Wij willen het belang van een educatief partnerschap tussen ouder en school nadrukkelijk onder de aandacht brengen. Volgens het VVE-plan willen we ook komend jaar intensief en gedifferentieerd blijven werken met de leeftijdsgroep 0-6 jaar. We worden hierbij ondersteund door 2 MBO-stagiaires. Het programma Logo 3000 is een belangrijk onderdeel van de gezinsgerichte programma s. We willen komende jaren aandacht blijven schenken aan sport, gezondheid en geestelijk welbevinden. Er zijn een aantal gezinnen met forse schulden. De problematieken die spelen in deze gezinnen zijn complex. Dit vergt veel kennis, inzet en tijd van OWRS. We willen aan het eind van het schooljaar 2016-2017 de onderzoeksfase van het nieuw in te richten Expertise team afronden. De bedoeling is dat dit team ingezet kan worden bij WRS gezinnen met multi-problematiek. Er zijn een aantal hangjongeren die overlast veroorzaken. Deze jongeren zouden graag een eigen plek krijgen om bijvoorbeeld te kunnen sleutelen aan brommers en fietsen. De consulent zal dit onder de aandacht brengen. Er zijn nieuwe sociale partners binnen de gemeente Renkum in het Huis van Renkum. De consulent zal komend jaar gaan kennismaken en waar nodig gaan samenwerken. 55

56

OWRS jaarverslag 2015-2016 13 VERSLAG GEMEENTE WESTERVOORT Totaal aantal leerlingen 0-23 jaar: 3 In de gemeente Westervoort woonden 3 geregistreerde Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen tussen de nul en drieëntwintig jaar. Daarvan wonen er 2 in een woonwagen op het kamp aan de Rijndijk. De andere woont in een huis. Met deze kinderen en ouders heeft de OWRS consulent contact onderhouden. De frequentie van het contact was afhankelijk van de problematiek van kind en ouders en varieerde daarom van minimaal één keer per jaar tot maandelijks-wekelijks. 13.1 0 4 JAAR 1 peuter 13.2 4 12 JAAR Op dit moment geen leerlingen. 13.3 12 18 JAAR Op dit moment geen leerlingen. 13.4 18-23 JAAR 2 jongeren - 1 jongere verzorgt een kind en bezoekt nu geen opleiding/werk. - 1 jongere bezoekt het ROC Rijn IJssel Niveau 1 Zorg en Welzijn. 57

Terugblik op het afgelopen jaar De interesse voor Samen Leren en vooral huiswerkbegeleiding was het afgelopen jaar wederom groot. Er is één netwerk bijeenkomst van het KPC bezocht. Onderwerp van gesprek was onder andere het uitvoeren van een nieuwe monitor voor het V.O. en een promotie onderzoek: Roma en Sinti en hun attitude ten opzichte van het Onderwijs. De consulent heeft 6 intervisie bijeenkomsten gehad met de gedragsdeskundige en een IOG specialist van Lindenhout. Het aantal woonwagenkinderen op het SBO is licht gedaald. In samenwerking met Driestroom willen we een Expertise team oprichten. We hebben hiervoor een innovatiebudget toegekend gekregen. Ons doel is om te onderzoeken hoe we de hulpverlening binnen Arnhem en Regio, voor onze doelgroep kunnen verbeteren. Hierbij willen we aansluiten bij de landelijke ontwikkelingen en de ervaringen die zijn opgedaan bij de diverse proeftuinen. We werken volgens de meldcode kindermishandeling en volgen de jaarlijkse training. Er zijn een aantal multi probleem gezinnen die een intensieve tijdrovende begeleiding vragen. De vertrouwensrelatie die de consulent heeft opgebouwd met deze gezinnen zorgt ervoor dat er regelmatig hulpvragen bij haar terecht komen. Accenten voor het nieuwe schooljaar Om op de hoogte te blijven van de nieuwe ontwikkelingen gaan we jaarlijks twee congressen bezoeken, bezoeken we de landelijke bijeenkomsten van het KPC en volgen we uiteraard de vakliteratuur. Wij vinden het belangrijk dat ouders en scholen meer en beter gaan samenwerken. Ouderbetrokkenheid is zeer belangrijk voor de ontwikkeling van het kind. Wij willen het belang van een educatief partnerschap tussen ouder en school nadrukkelijk onder de aandacht brengen. Volgens het VVE-plan willen we ook komend jaar intensief en gedifferentieerd blijven werken met de leeftijdsgroep 0-6 jaar. We worden hierbij ondersteund door 2 MBO-stagiaires. Het programma Logo 3000 is een belangrijk onderdeel van de gezinsgerichte programma s. We willen komende jaren aandacht blijven schenken aan sport, gezondheid en geestelijk welbevinden. Er zijn een aantal gezinnen met forse schulden. De problematieken die spelen in deze gezinnen zijn complex. Dit vergt veel kennis, inzet en tijd van OWRS. We willen aan het eind van het schooljaar 2016-2017 de onderzoeksfase van het nieuw in te richten Expertise team afronden. De bedoeling is dat dit team ingezet kan worden bij WRS gezinnen met multi-problematiek. 58

OWRS jaarverslag 2015-2016 Bijlage 1: Verantwoording uren Verantwoording uren OWRS consulent Regio gemeenten Tabel 23: Budgeturen vanaf 1 augustus 2015 tot 1 augustus 2016 Gemeente Aantal leerlingen Ingezette uren Overbetuwe 19 230 Neder-Betuwe 21 220 Lingewaard 24 215 Renkum 56 462 Westervoort 3 15 Totaal 123 1142 Totaal: 1142 uur De consulent heeft zo goed mogelijk geprobeerd om de uren evenredig te verdelen. In sommige gemeenten zijn er echter meer gezinnen met veel problemen dan in de andere. Ook het aantal kinderen die deelnemen aan de VVE projecten varieert per gemeente en per jaar. Het aantal dat van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs gaat kan per jaar per gemeente wisselen. Verantwoording uren OWRS consulent gemeente Arnhem Tabel 24: Budgeturen vanaf 1 augustus 2015 tot 1 augustus 2016 Gemeente Aantal leerlingen Ingezette uren Arnhem 107 1181 59

60