In beeld De schoonheid van schimmels Van schimmel op je brood of tussen je tenen ga je walgen. Schimmels kunnen ook wondermooi zijn. En nuttig, als medicijn bijvoorbeeld. In het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute in Utrecht leven honderdduizend schimmels. Het beheert de grootste collectie levende schimmels van de wereld. Het instituut viert in 2017 feest, naar aanleiding van de honderdste verjaardag van de benoeming van Johanna Westerdijk als eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland. Zij was de eerste directeur van het Centraal Bureau voor Schimmelcultures, dat naar haar vernoemd wordt. Ze ontdekte de schimmel die de iepenziekte veroorzaakt. Experts zoeken in de schimmelcollectie naar nuttige toepassingen, zoals bodemverbeteraars voor de landbouw of gebruik in medicijnen, denk maar aan penicilline. Door Liesbeth Gijsel en Jan Dijksterhuis
Opname van een camarosporium, gemaakt met een lichtmicroscoop. Ada 63
Boven: Deze aspergillus-schimmel komt voor op droge en suikerrijke voeding, zoals koekjes. Dat is uitzonderlijk, want de meeste schimmels hebben meer water nodig. De opname is gemaakt met een sterke stereomicroscoop. Een sporenmassa van de schimmel Sphaerulina oxycanthae breekt door een blad. De langwerpige sporen zitten samengepakt in een bundel. Als die in het water of op insecten terechtkomen, kunnen ze zich verspreiden naar andere bladeren, die dan vlekken krijgen. De opname is gemaakt met een cryo-elektronenmicroscoop en achteraf ingekleurd. 64 eos
Boven: De dikke bundels schimmeldraden van Fusarium oxysporum hebben een typerende paarse kleur. Ze groeien op een folie met ronde gaatjes waar voedsel doorheen kan. Tussen de gaatjes groeien individuele schimmeldraden. Fusarium oxysporum veroorzaakt wereldwijd plantenziekten. Boven: Sporenreeksen van de schimmel Torulomyces zijn te zien als geelgroene draden. Ze worden gevormd op de groene flesvormige cellen of phialiden. De jongste spore wordt altijd onderaan de reeks gevormd, zodat die telkens één cel wordt opgetild. Rechts: Middenin de groene kwastjes van penicillium zijn de bruin gekleurde bolvormige sporenhoofdjes te zien van aspergillus, een andere schimmel.
Een vlok schimmeldraden van Aspergillus niger groeit samen met bacteriën (groen en geel, Bacillus subtilis). De bacteriën hechten zich aan de draden. Vermoedelijk is het samenleven voor beide soorten een voordeel. Chaetomium maakt bijzondere vruchtlichaampjes (groen) waaruit zich lange draden ontwikkelen (geel). Uit het vruchtlichaampje komt een rode sporenmassa die zich via het water of insecten verspreidt. Chaetomium komt voor op de grond, op vochtig hout of vochtige boeken en plantenafval. Hij groeit ook graag op konijnenkeutels. EENSCHIMMELMETJOUWNAAM Je kan je eigen schimmel toevoegen aan de rijke collectie van het Westerdijk Institute. Onder de noemer Wereldfaam. Een schimmel met je naam roept het instituut iedereen op om een bodemstaal in de tuin te nemen en op te sturen. Ook scholen kunnen deelnemen. Experts kweken de schimmels in de stalen op en identificeren ze met een DNA-analyse. Is het er eentje die nog niet bekend is, dan krijgt de nieuwe schimmel de naam van de vinder. Als ontdekker krijg je er een officiële oorkonde bovenop. Nieuwe schimmels leveren grotere kennis op over de biodiversiteit. Mogelijk bieden ze nieuwe mogelijkheden voor toepassingen in de geneeskunde of de landbouw. Om te weten hoe je het bodemstaal neemt, krijg je een onderzoekskit met uitleg. De eerste resultaten presenteren de wetenschappers eind dit jaar in het Universiteitsmuseum van Utrecht. www.iedereenwetenschapper.nl Het hele jaar door organiseren het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute en het Universiteitsmuseum in Utrecht tentoonstellingen en symposia. Op 31 augustus opent een nieuwe vleugel van het instituut. www.westerdijkinstitute.nl 66 eos