Het leven duurt niet eeuwig

Transcriptie

1 Het leven duurt niet eeuwig Alle levende wezens verouderen en vroeg of laat sterven ze. Sterven kan door een natuurlijke dood, opgegeten worden of een andere gebeurtenis. Doorheen de evolutie hebben alle levende wezens één of meerdere systemen ontwikkeld om zich voort te planten zodat de soort niet verdwijnt. De indeling van het planten- en dierenrijk heeft vooral met die verschillende wijzen van voortplanting te maken. Uitgestorven dieren (klas)

2 De bouwstenen van het leven Alle levende wezens zijn opgebouwd uit miljarden cellen. Ondanks hun specialisatie binnen een organisme hebben die cellen steeds dezelfde opbouw. Een cel bestaat uit: - celkern (bevat alle info van het wezen) - vloeistof - celwand (houdt alles bij elkaar) Bij de meeste levende wezens zijn de cellen slechts 0.01 tot 0.02 mm groot. Het DNA De grootste cel is een vers gelegd ei! Waarom alleen een vers?

3 In elke cel van elke mens zit het volledige genoom, dwz. de unieke genetische code voor het ontstaan en ontwikkeling. Deze unieke informatieketen noemt met ook het DNA. Het genoom of DNA bevat alle informatie van een levend wezen, opgerold in een laddervormige dubbele draad: Een stuk van die keten met informatie noemt men een gen. (mv. genen) De lange sliert DNA is opgedeeld in verschillende stukjes die we allemaal in één celkern terugvinden. Een chromosoom is een stukje van het DNA. Elke mens heeft er 23 paar. Andere dieren of planten hebben er soms 10, anderen meer dan 100. Het 23 e paar bepaalt je geslacht. XY staat voor mannelijk, XX staat voor vrouwelijk. Door de informatie in de chromosomen(genen) kan je lichaam zich volgroeien zoals het moet volgens het bouwplan. (dna) Enkel eeneiige tweelingen hebben hetzelfde DNA waardoor ze lichamelijk ook identiek zijn.

4 Het DNA van een persoon zit in elke cel van het lichaam. Het kan uit een haartje, stukje huid of een druppel bloed genomen worden. Vooral de politiediensten en rechtbanken gebruiken dit om daders op te sporen of te identificeren. Via DNA-controle kunnen ook familieleden opgespoord worden. Het DNA

5 Ongeslachtelijke Voortplanting Eenvoudige levensvormen planten zich voort door deling. Sommige eencelligen splitsen zich gewoon in twee nieuwe cellen die identiek zijn aan elkaar. Vooral bij planten komt ongeslachtelijke voortplanting voor. Takken of stengels vallen op de grond en krijgen wortels en ontwikkelen verder. Ongeslachtelijk = Planten die geen mannelijke of vrouwelijke kenmerken vertonen. In kwekerijen neemt men zelf stukjes stengel of stukjes tak om nieuwe plantjes te laten ontwikkelen. Dit noemt men stekken van planten. Zo zijn alle plantjes identiek aan elkaar = zelfde DNA

6 Sommige planten hebben deze techniek van delen volwaardig ontwikkeld. De moederplant groeit lange horizontale stengels die zich laten uitgroeien tot volwaardige plant. De lange stengels van de aardbeiplant vallen neer, daaraan verschijnen wortels en daar groeit een nieuwe plant aan. Grassoorten Andere planten doen dit ondergronds via hun wortels. Ze vertakken zich en komen her en der boven met nieuwe scheuten. Komt voor bij vele grassoorten en kruidachtigen.

7 Planten met een bol of knol vormen nieuwe bolletjes of knolletjes aan de moederplant. Elk van deze bollen of knollen is identiek aan de moederplant. Het zijn klonen van elkaar. Zeeanemoon Pantoffeldiertje Ook bij sommige diersoorten gebeurt een ongeslachtelijke voortplanting. Een zeeanemoon splitst zich in twee volwaardige identieke helften. Elke helft kan zich later weer opsplitsen. Ook pantoffeldiertjes planten zich voort door zichzelf te delen. Pantoffeldiertje deelt zich Aardappelen Zeeanemoon splitst (klas)

8 Ongeslachtelijke voortplanting, samenvatting Bij al deze vormen van voortplanting zijn de nakomelingen precies gelijk aan de moeder. Hun DNA is identiek. + de soort blijft onveranderd en alle eigenschappen blijven. - als een plant gevoelig is voor een ziekte, is de kans groot dat ze allen ziek worden en de soort sterft uit. Dag zus! Dag ma! Dag tante!

9 Geslachtelijke voortplanting De meeste levensvormen (planten en dieren) planten zich geslachtelijk voort. Geslachtelijke voortplanting vereist steeds twee ouders met elk verschillende voortplantingsorganen en geslachtscellen. Een cel van het vrouwelijk organisme wordt bevrucht door een cel van het mannelijk organisme. Geslachtscellen hebben slechts de helft van de DNA-keten mee zodat ze een nieuw genoom of nieuwe DNA-keten vormen na de versmelting. De nakomeling heeft dus eigenschappen van beide ouders in zich. Geslachtelijke voortplanting is ingewikkelder dan ongeslachtelijke, maar heeft een groot voordeel. De nakomelingen zijn uniek. Ze hebben een mengeling aan genen van hun ouders en dus ook aan eigenschappen.

10 Geslachtelijke voortplanting, samenvatting Voortplanting op deze manier zorgt voor unieke nakomelingen die steeds anders zijn. Ze dragen de kenmerken van beide ouders. + Het DNA verandert steeds, zo hebben ze een betere kans om te overleven en zich aan te passen. - Geslachtelijke voortplanting vereist steeds twee soortgenoten van een verschillend geslacht.

11 Genetische manipulatie of modificatie In de laatste 20 jaar van de 20 e eeuw werden technieken ontwikkeld om de geheimen van de DNA-keten te ontrafelen. Men wilde weten welke genen voor welke eigenschappen of gebreken verantwoordelijk zijn. Wetenschappers zijn er al jaren geleden in geslaagd om bepaalde genen te vervangen of genen van een ander organisme toe te voegen. Dit noemen we genetische manipulatie Planten zoals maïs, soja, katoen en koolzaad zijn reeds succesvol gemanipuleerd. De planten zijn nu bestand tegen vele ziekten waaraan ze anders sterven. Wat lukte bij planten ging men ook bij dieren onderzoeken. Dit geeft wetenschappers vele mogelijkheden in de geneeskunde en ziektebestrijding. vierkante tomaten katoenplanten

12 Klonen Klonen is een kunstmatige wijze van reproductie, waarbij een identieke genetische kopie van een organisme wordt geproduceerd. Een kloon is een genetisch identieke nakomeling van één ouder. Bij planten of eenvoudige organismen noemt met dit delen. Gentechnologie is technologie die ons in staat stelt klonen te maken van organismen die normaal alleen geslachtelijk kunnen voortplanten Dolly, het eerste gekloonde dier In de toekomst gekloonde mensen? Wat vind jij daar over?