Strategisch vastgoedmanagement voor de Facility Manager

4-DAAGSE OPLEIDING 1, 15 oktober, 12 en 24 november 2015 Twynstra Gudde Amersfoort Beleidsgerichte opleiding: praktijk centraal Strategisch vastgoedmanagement voor de Facility Manager FINANCIEEL VASTGOED HUISVESTING GEBOUWENBEHEER Passende huisvesting is een randvoorwaarde om uw organisatie goed te laten functioneren! Huisvesten als matchingproces tussen behoeftestelling van organisatie en aanbodprofielen van beschikbaar vastgoed en erfgoed Besturing van huisvesting, van kostenplaats naar waarde volgens ISO55000 (Asset Management) en EN15221 (Facility Management) Waardebepaling (valuation): hoe anticipeert u hierop als Facility Manager, wat doet u nu en wat doet u later? Hoe komt u aan een financieel plan voor uw lange termijn huisvestingsplan (LTH)? Van beleidsdoelstellingen naar financiële doelstellingen naar jaarplan Juridische relevante aspecten in LTH: contracteren, ROZ huurcontracten, SLA's, kostprijs dekkende huren (KPDH) Rapportage, verantwoording afleggen: presentatie en verantwoording aan de top van uw organisatie

4-DAAGSE OPLEIDING 1, 15 OKTOBER, 12 EN 24 NOVEMBER 2015 TWYNSTRA GUDDE AMERSFOORT MODULE 1 1 oktober: ontvangst 09.00 / afsluiting 16.30 Flexibilisering van de maatschappij Als Facility Manager werkt u in een zeer dynamisch werkveld. Maatschappelijke behoeften zoals Het Nieuwe Werken, aandacht voor duurzaamheid, forse stijging van het aantal facilitaire regieorganisaties in Nederland etc. vragen om een geïntegreerde visie op de rol van facility-, vastgoed-, en huisvestingsmanagemen t gebaseerd op de ondernemingsstrategie. Als Facility Manager moet u zich focussen op: Verbeteren van kostenmanagement, reduceren en beheersen van kosten Inrichten en doorontwikkelen van de facilitaire regieorganisatie Verbeteren van klantmanagement Integrale contractvormen Inzet van technologie, data en automatiseren van processen Verbeteren van de kwaliteit van dienstverlening Zorg voor een positieve bijdrage aan het bedrijfsresultaat Binnen uw functie zijn ontwikkelingen rondom vastgoed en huisvesting van prominent belang, gezien de impact hiervan op uw portefeuille, doelstellingen en resultaten. Door de dynamische wereld waarbinnen uw organisatie zich bevindt, is uw organisatie continue in beweging. Het is van groot belang dat uw huisvesting blijft voldoen aan de veranderende eisen en wensen van uw klanten, gasten en collega's. Of u nu te maken heeft of krijgt met krimp, groei, fusies, overname, leegstand of... Passende huisvesting is een randvoorwaarde om uw organisatie goed te laten functioneren! Zorg dat u kunt meebewegen, dat u goed in kaart heeft wat uw klant, gast, collega wenst en zorg dat u flexibel genoeg bent om hierop in te spelen. Als deelnemer ontvangt u: Een certificaat van deelname Diverse checklists, modellen en cases, zodat u direct in uw praktijksituatie aan de slag kunt Alle lesmaterialen, die u zelf kunt afdrukken in de online leeromgeving. Stel zelf uw eigen netwerk samen Maximaal 25 deelnemens Wij houden het deelnemersaantal beperkt zodat u ervan verzekerd bent dat uw leerdoelen en praktijkvragen ruimschoots aan bod komen en u de opleiding succesvol afrondt. Huisvestingstrategie of lange termijn huisvestingsplan Tijdens deze dag leert u op hoofdlijnen wat een huisvestingstrategie is en hoe u deze kunt opstellen. Het principe van Lange Termijn Huisvestingsplan (LTH) Wat is de relatie tussen de algemene strategie van de organisatie en de huisvestingstrategie, hoe beïnvloeden ze elkaar en hoe stemt u deze het beste op elkaar af? Welke processtappen leiden tot een succesvolle huisvestingstrategie (analyse van vraag/aanbod, scenario s en varianten, DAS model, business cases)? Huisvesting als een keuze, een cyclisch proces dat de realisatie van de strategie beïnvloedt van de te huisvesten organisatie Huisvesten als matchingproces tussen behoeftestelling van organisatie en aanbodprofielen van beschikbaar vastgoed en erfgoed Huisvesten nu en straks: scenariodenken aan de vraagzijde - Hoe houdt u rekening met verschillende scenario s die van invloed zijn op de strategie, zoals acquisities, overnames, fusies, en andere onzekerheden? Case gebruik huisvestingnavigator met zeven bakens, gericht op match tussen organisatiebehoeften en gebouwprestaties, NEN8021 Waardering gebruiksprestaties utiliteitsgebouwen Hoofdkenmerken toekomstvaste bedrijfspanden: locatie, bereikbaarheid, duurzaamheid en aanpasbaarheid Hoe definieert u de uitgangspunten in de huisvestingstrategie op aspecten als duurzaamheid, functionaliteit, kwaliteit? Welke middelen (bv NEN8021, BREAAM-in-Use, etc) ondersteunen hierbij? Hoe analyseer u mogelijke huisvestingsvarianten en hoe werkt u deze uit voor een juiste besluitvorming? Welke besturings- en organisatiemodel past het beste bij de huisvestingsituatie? Besturing van huisvesting, van kostenplaats naar waarde volgens ISO55000 (Asset Management) en EN15221 (Facility Management) Waardebepaling (valuation): hoe anticipeert u hierop als Facility Manager? Hoe onderbouwt en beoordeelt u de kosten van huisvesting en vastgoed en welke effecten kunt u bereiken door deze te optimaliseren? Welke middelen kunt u inzetten om efficiënter met de financiële middelen om te gaan (bijv. benchmarken met de NFC Index )? Fysieke werkplek: cellenkantoren, flexplekken en HNW. Hoe ziet de nieuwe werkplek eruit? - SLA's - kostprijsdekkende huren - Scenariodenken aan de vraagkant - ROZ model huurovereenkomst 2015 - DBFMOT Praktijkvoorbeelden ter concretisering De onderwerpen worden in de opleiding uitvoerig toegelicht en concreet gemaakt aan de hand van praktijkvoorbeelden Rinus Vader MFM CFM, leading professional Vastgoed en Facility Management bij Royal HaskoningDHV Rob Bruins MSc., senior huisvestingsadviseur, Rijkswaterstaat In samenwerking met hoofddocent: Klaas Bosma, senior adviseur, Twynstra Gudde

MODULE 2 15 oktober: ontvangst 09.00 / afsluiting 16.30 Financiële onderbouwing van de huisvestingstrategie In de ochtend leert u de ins en outs van de financiën in de huisvestingstrategie, hoe deze te onderbouwen en te beoordelen: Welke kostenposten vormen onderdeel van de huisvestingsgebonden kosten (NEN2748) en welke overige kosten worden beïnvloed (ICT, Mobiliteit, HR, etc.)? Hoe kunt u de huidige kosten beoordelen en hoe komt u aan de juiste informatie en kengetallen? Welke methoden, tools, databanken en overige informatie helpen u bij het opstellen van uw financiële situatie? Wat is de invloed van de huisvestingsgebonden kosten op de bedrijfsvoering van uw organisatie? Hoe onderbouwt u de financiële consequenties bij mutaties in de portefeuille zoals afstoten, aanhuren, verbouwen of onderverhuren? Hoe kunt u de kosten voor huisvesting doorbelasten aan gebruikers en/of derden (o.a. kostprijsdekkende huur, KPDH)? Hoe maakt u de financiële resultaten zichtbaar in termen als ROI (return on investment), NPV (net present value)? Meten en monitoren De onderwerpen worden in de opleiding uitvoerig toegelicht en concreet gemaakt aan de hand van praktijkvoorbeelden. MODULE 3 12 november ontvangst 09.00 / afsluiting 16.30 Juridische relevante aspecten in de huisvestingstrategie In de ochtend krijgt u een overzicht van alle juridische aspecten die bepalend zijn of invloed hebben op de huisvestingstrategie. Ook leert u hoe u enkele hiervan succesvol toepast. Welk huurcontract moet worden gehanteerd en wat zijn hierbij de aandachtspunten (toelichting nieuw ROZ contract)? Welke huurtermijn dient u aan te houden in relatie tot de huisvestingstrategie en gewenste flexibiliteit? Hoe gaat u om met wijzigende huurderswensen (bestaande en nieuwe) in bestaande contracten? Hoe gaat u om met opzegtermijnen van huurder en verhuurder? Welke zekerheden heeft u als organisatie? Hoe stelt u succesvol contracten op voor leveringen en diensten ten aanzien van huisvesting? Hoe gaat u om met het verhuren en onderverhuren van (leegstaande) kantoorruimte? Hoe gaat u om met huurders die afspraken niet nakomen? Hoe te handelen bij achterstand in betalingen, onjuist gebruik, illegale activiteiten? De onderwerpen worden in de opleiding uitvoerig toegelicht en concreet gemaakt aan de hand van praktijkvoorbeelden. In de middag wordt aan de hand van een fictieve casus een huisvestingstrategie opgesteld waarbij de theorie uit de voorgaande dagen wordt toegepast. Huiswerkopdracht Opdracht uitwerking Business Case (fictief bedrijf) Hoofddocent: Klaas Bosma, senior adviseur, Twynstra Gudde Hoofddocent: Klaas Bosma in samenwerking met juridisch docent: Mark Feijt, senior adviseur huisvesting en vastgoed, Twynstra Gudde Vertaalslag geleerde lessen module 1, 2 en ochtend module 3 in concrete praktijkcase + business case In de middag wordt aan de hand van een concrete praktijkcase de theorie in praktijk gebracht. Hierbij komen de volgende aspecten aan bod: Een ziekenhuis in zwaar weer: de facilitaire afdeling wordt een Facilitair Bedrijf B.V. - Missie, visie, strategie en uitvoering Samenwerkingsmodel tussen de Zorg en Facilitaire diensten: - Middelen (financiële administratie, budgettering en SLA s) - Processen (centraal/decentraal Demand management en klantrelaties) De toepassing van de SLA s in relatie tot het veranderende Zorgprofiel van het ziekenhuis en de invloed daarvan op de bedrijfsresultaten (flexibiliteit als kerncompetentie) Het Facilitair Bedrijf B.V. als initiator voor het aantrekken van externe, zorggerelateerde huurders (bij leegstand) en de ontwikkeling van een Zorgboulevard Het Facilitair Bedrijf B.V. als pro-actieve initiator van bedrijfskundige procesverbeteringen cq besparingen vanuit het meerjaren onderhoudsplan. De zorgprocessen worden (innovatief) beïnvloed door de renovatie van de verwarminginstallatie, op basis van een business case Hostmanship (missie en wow-momenten) als gedragsbeïnvloeding van de facilitaire medewerkers Wim Munter, senior projectmanager, Facilicom Ondersteund door hoofddocent: Klaas Bosma

MODULE 4 24 november ontvangst 09.00 / afsluiting 16.30 Projectmanagement & verantwoording afleggen Tijdens deze dag leert u alles over de beheersing en aansturing van projecten en de verantwoording binnen uw organisatie. Projectmanagement: Hoe bereidt u een project voor van A tot Z? Hoe beheerst u een project tijdens de uitwerking en realisatie, welke methoden en tools zijn toepasbaar? Beleid: verantwoording afleggen Hoe rapporteert u? - Jaarverslag, strategische documenten etc. Hoe streeft u uw beleidsdoelstellingen na? Hoe kunt u informatie gebruiken om uw positie als Facility Manager te versterken? Op welke manier wilt en kunt u resultaten presenteren? Wat wordt er van u verwacht? Welke competentie-eisen stelt u aan uw medewerkers? Liggen deze nu anders dan voorheen? Nieuwe manier van sturen, nieuwe gevraagde competenties? Waar ligt de gap? Presentatie en verantwoording aan de top van uw organisatie Dr. ir. Andreas van Wagenberg, directeur, Office for Human Environments Ondersteund door hoofddocent: Klaas Bosma Deze opleiding is ontwikkeld voor: Hoofd, manager, (beleids)medewerker, projectleider of adviseur Facility Management Manager Integrated Facility Manager Total Facility Management Manager Hoofd, manager, huisvesting, vastgoed Medewerker of manager interne dienst Medewerker of manager bedrijfsbureau Medewerker of manager gebouwenbeheer, huisvesting en services Inkoper van facilitaire diensten en voorzieningen (Commerciële) aanbieder van facilitaire diensten Main Contract Manager Contractbeheerder facilitaire diensten Accountmanager Medewerker of manager Finance Controller Office manager Deze opleiding is o.a. speciaal ontwikkeld voor Facilitair Managers die vastgoedmanagement en gebouwbeheer als belangrijke verantwoordelijkheid in hun takenpakket hebben. Tijdschema modules 09.00 Ontvangst met koffie en thee 09.30 Aanvang ochtendprogramma met tussentijds koffie- en theepauze 12.30 Lunchpauze 13.30 Aanvang middagprogramma met tussentijds koffie- en theepauze 16.30 Afsluiting van de lesdag Intakeprocedure Om ervoor te zorgen dat de docenten zich optimaal kunnen voorbereiden op uw wensen en behoeften, werken wij met een intakeformulier. Enkele weken voor aanvang van de opleiding kunt u deze intake invullen via de online leeromgeving. Op het intakeformulier kunt u concreet aangeven wat uw leerdoelen zijn. Heeft u nog praktijkvraagstukken die u graag tijdens de opleiding wenst te behandelen? Dan kunt u hierover een aparte aanvullende email toesturen naar Annemiek Hendrikx ( a.hendrikx@sbo.nl ).

4-DAAGSE OPLEIDING 1, 15 OKTOBER, 12 EN 24 NOVEMBER 2015 TWYNSTRA GUDDE AMERSFOORT Rob Bruins MSc., senior huisvestingsadviseur, Rijkswaterstaat Corporate Dienst Directie Facilitair en Financieel, eenheid Facilitair Na het afronden van de studie Facility Management is Rob Bruins zijn loopbaan gestart als Hoofd Facilitaire Zaken bij één van de Regionale Diensten van Rijkswaterstaat. Na 5 jaar verder gespecialiseerd in Vastgoed & Huisvesting bij de Corporate Dienst Rijkswaterstaat, afdeling Expertise. Hier heeft Rob als projectmanager meerdere huisvestingsprojecten begeleid en na het afronden van de Masteropleiding Real Estate in 2010 is hij werkzaam als sr. Adviseur huisvesting. Vanuit deze rol is hij verantwoordelijk voor advisering van directeuren bedrijfsvoering. Met name in de koppeling tussen organisatie(ontwikkelingen) en huisvestingsoplossingen binnen de portefeuille, waarbij een deel van het vastgoed deels in eigendom Rijkswaterstaat is en deels afgenomen wordt van het Rijksvastgoedbedrijf. Daarnaast is Rob mede verantwoordelijk voor het gehele Portefeuillemanagement binnen Rijkswaterstaat. Klaas Bosma, senior adviseur, Twynstra Gudde Als adviseur bij Twynstra Gudde adviseert Klaas bedrijven en organisaties op het gebied van huisvesting, vastgoed en Facility management. Vanuit verschillende invalshoeken is het zijn taak om de prestatie van huisvesting en vastgoed te verbeteren en beter af te stemmen op de strategie. Door te besparen op kosten, de kwaliteit te verhogen of de werkomgeving beter af te stemmen op de werkzaamheden en de processen. Zijn werkzaamheden als adviseur bestaan zowel uit het opstellen van strategie als ook het uitvoeren en implementeren ervan, inclusief de begeleiding van projecten en veranderingen. Op basis van zijn technische, financiële en projectmatige kennis en ervaringen is Klaas in staat om huisvesting, vastgoed en Facility management optimaal te laten bijdragen aan uw doelstellingen. Dr. ir. Andreas van Wagenberg, directeur, Office for Human Environments Met inzichten en technieken gebaseerd op sociale innovatie analyseert, ontwerpt en bestuurt Andreas van Wagenberg met het bureau Office for Human Environments iedere, door mensen gemaakte omgeving, zodat die bij het beoogde gebruik passen. Andreas van Wagenberg heeft 10 jaar ervaring als bijzonder hoogleraar Facility Management. Door deze jarenlange ervaring weet Andreas zijn kennis en didactische vaardigheden op een juiste manier te combineren. Daarnaast is Andreas van Wagenberg hoofddocent van de 2-daagse cursus Facility Management én de 6-daagse verdiepingsopleiding voor de Facility Manager van het Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid (SBO). Rinus Vader MFM CFM, leading professional Vastgoed en Facility Management bij Royal HaskoningDHV Rinus Vader ontwikkelde een nieuwe benadering voor toekomstvaste bedrijfshuisvesting en hergebruik van bestaand vastgoed. Hij (her) ontwikkelde commercieel en maatschappelijk vastgoed vanuit het perspectief van het toekomstig gebruik voor eigenaren, financiers, huurders en gemeenten. Als strategisch adviseur beschikt Rinus Vader over 29 jaar ervaring in commercieel, maatschappelijk en specifiek vastgoed, huisvesting, Asset- en Facility Management voor gemeenten, ziekenhuizen en bedrijven. Daarnaast was hij twaalf jaar bestuursvoorzitter van de Netherlands Facility Cost Index Coöperatie u.a., een toonaangevende referentie voor de Facility Managementsector, Vice-President van het European Union Centre for Facility Management en nauw betrokken bij de ontwikkeling van Nederlandse en Europese normen voor facility management. Rinus is als actief lid van de Kring Huisvesting en Vastgoed bij FMN intensief betrokken bij het ROZ model huurovereenkomst kantoorruimten. Wim Munter, senior projectmanager, Facilicom Sinds de overname van FacilityFORCE B.V. door Facilicom, op 1 april 2011, was Wim senior consultant bij Facilicom Facility Solutions B.V. Als projectleider was hij verantwoordelijk voor de opzet van de facilitaire organisatie op basis van een joint venture bij het Vlietland ziekenhuis in Schiedam en bij Pieter van Foreest, de ouderenzorgorganisatie in de regio Delft. Als Managing Consultant was hij betrokken bij de ontwikkeling en implementatie van de Joint Venture Bestevaer i.s.m. het Admiraal de Ruiter Ziekenhuis in Zeeland en Strukton Worksphere. Momenteel is Wim als Facility Manager verantwoordelijk bij het Spijkenisse Medisch Centrum voor de opzet en ontwikkeling van het Facilitair Bedrijf Regio Zuid. Daarnaast is hij als consultant betrokken bij de opzet en inrichting van de nieuwe Zorg Divisie binnen Facilicom Facility Solutions. In 2001 werd Wim verkozen tot Facility Manager van het Jaar op basis van het succesvol omvormen van het facilitair bedrijf tot een facilitaire regie-organisatie. Ook heeft Wim i.s.m. het Centrum voor Facility Management (CFM) en Twijnstra Gudde studie verricht naar de samenwerking tussen vastgoed en Facility Management, wat heeft geresulteerd in de publicatie van het Facility Estate Concept (FEC). Daarnaast is hij betrokken geweest bij de vakvereniging FMN als lid van de kring Management en Organisatie. Tot 2012 was Wim bestuurslid van de Nederlandse Facility Cost Index (NFC Index). Nu is Wim lid van de Raad van Toezicht van ouderenzorgorganisatie Allévo. Mark Feijt, senior adviseur huisvesting en vastgoed, Twynstra Gudde Markt Feijt adviseert organisaties in het resultaatgericht sturen op zowel de financiële als organisatorische haalbaarheid van complexe vraagstukken op het gebied van bedrijfsvoering en vastgoed. Zijn opdrachtgevers bevinden zich voornamelijk binnen de Rijksoverheid, gemeenten, veiligheidsregio s en binnen de private sector.

Postbus 845 5600 AV Eindhoven Gegevens onjuist? Retourneren is niet nodig. Geef uw wijzigingen door aan de klantenservice via www.sbo.nl Strategisch vastgoedmanagement voor de Facility Manager FINANCIEEL VASTGOED HUISVESTING GEBOUWENBEHEER 69281 Meer informatie Klantenservice: 040-2 974 888 Data en locatie 1, 15 oktober, 12 en 24 november 2015 Twynstra Gudde Amersfoort Voor routebeschrijving zie: Persoonlijk opleidingsadvies Voor inhoudelijke vragen belt u met: Sandra Donkers 040-2 972 770 s.donkers@sbo.nl Eenvoudig online inschrijven! Eenvoudig aanmelden via internet: U ontvangt meteen uw deelnameticket en uw factuur. Of kies voor direct online betalen via ideal of credit card. Hulp nodig bij online inschrijven? Bel ons op 040-2 974 888 of stuur een email naar: inschrijving@sbo.nl. Incompany mogelijkheden Wilt u deze opleiding afgestemd op de eigen situatie volgen? Al onze opleidingen bieden de mogelijkheid tot maatwerk. De Incompany manager maakt samen met de docenten en met u een uniek programma, afgestemd op uw situatie en wensen. In overleg met u bepalen we datum, locatie en tijdstip, lengte en inhoud van de training. Neem voor meer informatie contact op met: Guusje Verhoeven 040-2 972 729 g.verhoeven@sbo.nl Ondersteund door online leeromgeving Tijdens de opleiding maakt u, naast de bijeenkomsten, gebruik van een online leeromgeving. Hier vindt u (extra) leermaterialen die aansluiten bij de lesbijeenkomsten, zoals video s, artikelen, eventueel huiswerk en verwijzingen naar boeken. De leeromgeving gebruikt u ook als netwerkinstrument en voor interactie: alle deelnemers en docenten zijn via de leeromgeving snel te bereiken. Voor aanvang van de opleiding ontvangt u een inlogcode voor de online leeromgeving en een uitnodiging om uw profiel aan te maken. Uw gegevens Wij houden u graag op de hoogte van de ontwikkelingen in uw vakgebied. U bent daartoe opgenomen in ons adressenbestand of in een bestand dat wij van derden betrekken. Uw gegevens kunnen verstrekt worden aan derden voor marketingdoeleinden. Kloppen uw gegevens niet of wilt u niet dat anderen deze gebruiken? Geef uw wijzigingen door aan de klantenservice via www.sbo.nl Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid Het Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid (SBO) organiseert jaarlijks zo n 200 studiedagen en opleidingen over o.a. ruimtelijke ordening & milieu, bestuur, verkeer & vervoer, sociale zekerheid, onderwijs en gezondheidszorg. Samen met het Institute for International Research (IIR), Nederlands Instituut voor de Bouw (NIB), Euroforum en Secretary Management Institute (SMI) maakt SBO deel uit van Informa. Een wereldwijd congres- en uitgeefconcern genoteerd aan de beurs in Londen. Meer informatie op: www.sbo.nl Uw investering De kosten van deze cursus bedragen 3.299,- (excl. btw) per persoon. Dit bedrag is inclusief koffie, thee, lunches en toegang tot de online leeromgeving. Wilt u losse modules volgen? Het bedrag per module bedraagt 899,- (excl. btw). Dit bedrag is inclusief koffie, thee, lunch en toegang tot de online leeromgeving.