Inhoud Inhoud Overzicht van de figuren Inleiding Voorstelling van het NAVB Arbeidsongevallen in de bouw Ondernemingen

J A A R L I J K S A C T I V I T E I T E N - V E R S L A G 2 0 0 9

Inhoud Inhoud... 3 Overzicht van de figuren... 5 Inleiding... 9 Voorstelling van het NAVB...11 Oprichting, opdracht en toepassingsgebied...11 Beheer van het NAVB...12 Controle van de jaarrekeningen...15 Externe mandaten van het NAVB...15 Arbeidsongevallen in de bouw...19 Bronnen...19 Indicatoren...19 Enkele vaststellingen...20 Evolutie van het aantal dodelijke arbeidsongevallen bij bouwvakkers...21 Besluit...22 Ondernemingen... 25 Activiteiten...25 Preventieatlas...26 Administratieve ondersteuning...28 Werfmeldingen...30 Bezoeken door de adviseurs...38 Overzicht van de vaststellingen...43 Werkgroep MUOP...44 Evolutie van de vaststellingen...46 Verhouding tussen de vaststellingen...46 Assessment, Onderzoek en Ontwikkeling...57 Assessment...57 Opleidingen in het kader van VCA-VCU/BeSaCC...58 Tijdelijke of mobiele bouwplaatsen...65 Onderzoek en Ontwikkeling...66 Activiteiten...66 Producten en diensten ten behoeve van interne gebruikers... 66 Producten en diensten ten behoeve van externe gebruikers...68 Publicaties...81 Bibliotheek...85 Communicatie en Marketing...87 Campagne De bouw, ons werk, ons leven...89 Verloop...89 De doelgroep...89 De doelstellingen...90 Preventie: de eerste campagnegolf...90 De campagne op het terrein...91 Handhaving: de tweede campagnegolf...91 NAVB-CNAC 06/2010 3

Resultaten...92 De toekomst...92 Symposium ISSA-C...95 Verloop...95 De Verklaring van Brussel...96 Evaluatie...96 Het XXX e symposium...97 Bedanking...97 Internationale samenwerking...103 4 NAVB-CNAC 06/2010

Overzicht van de figuren Fig. A1: Structuur van het NAVB... 13 Fig. B1: Dodelijke arbeidsongevallen (PC 124)... 21 Fig. C1: Mechanisme achter de preventieatlas... 27 Fig. C2: Inkomende post... 28 Fig. C3: Uitgaande post... 30 Fig. C4: Soorten meldingen... 31 Fig. C5: Herkomst werfmeldingen... 32 Fig. C6: Evolutie van het aantal werfmeldingen... 33 Fig. C7: Aantal meldingsformulieren per sector in 2009... 34 Fig. C8: Verdeling van de gemelde bouwplaatsen volgens de aard van het bouwwerk... 35 Fig. C9: Verdeling van de gemelde bouwplaatsen volgens de duur van de werken... 36 Fig. C10: Verhouding van de meldingen volgens de grootte van het bouwbedrijf... 36 Fig. C11: Verhouding van de meldingen volgens de aard van de opdrachtgever... 37 Fig. C12: Verdeling van de gemelde bouwplaatsen volgens de bestemming van het bouwwerk... 37 Fig. C13: Evolutie van het aantal bezoeken... 38 Fig. C14: Verhouding van het aantal bezoeken aan eenzelfde bouwplaats... 43 Fig. C15: MUOP-systematiek... 44 Fig. C16: Verhouding van de vaststellingen in verband met de bouwbetrokkenen tijdens de ontwerpfase... 47 Fig. C17: Verhouding van de vaststellingen in verband met de uitoefenaars van een toezichthoudende functie tijdens de uitvoeringsfase... 47 Fig. C18: Verhouding van de vaststellingen voor uitrustingsmiddelen... 48 Fig. C19: Verhouding van de vaststellingen voor persoonlijke beschermingsmiddelen... 49 Fig. C20: Verhouding van de vaststellingen voor huisvestingsmiddelen... 49 Fig. C21: Verhouding van de vaststellingen voor arbeidsmiddelen... 50 Fig. C22: Verhouding van de vaststellingen voor bouwtoebehoren... 51 Fig. C23: Verhouding van de vaststellingen voor het elektratoebehoren... 51 Fig. C24: Verdeling van de vaststellingen voor arbeidsmiddelen voor werken op hoogte... 52 Fig. C25: Verdeling van de vaststellingen voor valbeveiligingsmiddelen... 52 Fig. C26: Verdeling van de vaststellingen in verband met de omgevingsfactoren... 53 Fig. C27: Verdeling van de vaststellingen voor producten... 53 Fig. D1: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: verdeling van de sessies over het jaar... 58 Fig. D2: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: verdeling van de sessies over de taalgroepen... 59 Fig. D3: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: aantal geslaagden per maand... 59 Fig. D4: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: percentage geslaagden... 60 Fig. D5: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: slaagpercentage per maand... 60 Fig. D6: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: marktaandeel van het NAVB... 61 Fig. D7: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: verdeling van de sessies over het jaar... 61 Fig. D8: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: verdeling van de sessies over de taalgroepen... 62 Fig. D9: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: aantal geslaagden per maand... 62 Fig. D10: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: percentage geslaagden... 63 Fig. D11: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: slaagpercentage per maand... 63 NAVB-CNAC 06/2010 5

Fig. D12: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: marktaandeel van het NAVB... 64 Fig. D13: Veiligheid voor Intercedenten en Leidinggevenden van een Uitzendbureau VIL-VCU: verdeling van de sessies over de taalgroepen... 64 Fig. D14: Veiligheidscoördinator van niveau B: verdeling van het aantal geslaagden over de taalgroepen... 65 Fig. D15: Percentage vragen en percentage tijdsbesteding per doelgroep... 69 Fig. D16: Verdeling van de vragen over de 5 hoofdthema s... 70 Fig. D17: Verdeling over de verschillende subthema s van de vragen betreffende het thema mens... 70 Fig. D18: Verdeling over de 4 subthema s van de vragen betreffende uitrusting... 71 Fig. D19: Catalogering van de vragen betreffende arbeidsmiddelen... 71 Fig. D20: Catalogering van de vragen betreffende bouwtoebehoren... 72 Fig. D21: Verdeling over de verschillende subthema s van de vragen betreffende omgeving... 72 Fig. D22: Verdeling over de verschillende subthema s van de vragen betreffende product... 73 Fig. D23: Verdeling over de verschillende subthema s van de vragen betreffende organisatie... 73 6 NAVB-CNAC 06/2010

Inleiding Lange tijd hebben we ernaar toegewerkt, samen met onze internationale partners en collega s van ISSA-C: het XXIXste Internationaal Symposium van de sectie bouw van de International Social Security Association, dat van 23 tot 25 november 2009 plaatsvond in Brussel. Gedurende drie dagen werd uitgebreid ingegaan op de problematiek van vergrijzing, globalisering en welzijn in de bouw. Internationaal vermaarde sprekers legden de laatste inzichten bloot en reikten goedepraktijkvoorbeelden aan om het veiligheids- en gezondheidspeil op de bouwplaatsen verder naar omhoog te halen en dit in een sterk evoluerende en veranderende wereld. De internationale sociale partners en vertegenwoordigers van overheden en van ISSA traden met elkaar in debat en raakten het eens over een reeks maatregelen die nodig zijn om de arbeidsomstandigheden in de bouwsector verder te verbeteren. Deze maatregelen werden opgenomen in de Verklaring van Brussel, die op haar beurt een basisdocument vormt bij de uitwerking van nationale programma s. De inhoud van deze verklaring vindt u verder in dit jaarverslag. De Verklaring van Brussel is ondertussen al een inspiratiebron gebleken bij de uitwerking van een nieuwe arbeidsreglementering in India. Maar ook in België zal ze, onder meer via het NAVB, in praktijk worden gebracht. Tijdens het XXXste Internationaal Symposium, dat in 2012 in Boston georganiseerd wordt, zal een stand van zaken worden opgemaakt van de implementering van de Verklaring van Brussel. We zullen alles in het werk stellen om een mooi bilan te kunnen voorstellen. Daarbij rekenen we op de steun van alle betrokkenen bij het bouwproces. De organisatie van het internationaal symposium was geen sinecure. Toch heeft ze geen afbreuk gedaan aan de andere acties van het NAVB. Dat bewijzen de cijfers die verder in dit jaarverslag opgenomen zijn. Zowel de bouwplaatsbezoeken, de ontwikkeling van de producten en diensten als de organisatie van examens draaiden op volle toeren. Bovendien werd in 2009 ook de campagne Afwerking verdergezet. In het kader van deze campagne werd een indrukwekkende reeks acties gevoerd. Ondertussen werd ook verdergetimmerd aan de voorbereiding van de integratie van de ondersteunende diensten van de verschillende fondsen van de bouwnijverheid. Zoals blijkt, was 2009 dus zeker een meer dan goed gevuld jaar. Maar geen enkele inspanning is onze medewerkers, onze beheerders en onze partners te veel gebleken in de nooit aflatende strijd tegen arbeidsongevallen en beroepsziekten in de bouw. Aan allen alvast mijn welgemeende dank hiervoor. Carl Heyrman Directeur-generaal NAVB Carl Heyrman Directeur-generaal NAVB NAVB-CNAC 06/2010 9

Voorstelling van het NAVB Oprichting, opdracht en toepassingsgebied Het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (NAVB) werd in 1965 opgericht door de sociale partners binnen het Paritair Comité van het Bouwbedrijf. Twaalf jaar lang werd het beheerd als afdeling van het Fonds voor Bestaanszekerheid van de Werklieden uit het Bouwbedrijf (FBZ). Op 20 maart 1977 werd het autonoom en ging het functioneren als paritair orgaan in dienst van de werkgevers en de werknemers van de bouw. De hoofdopdracht van het NAVB bestaat erin het welzijn van de werknemers op de werkplek te bevorderen. Zijn beleid rust op de volgende drie pijlers: Advies aan de ondernemingen en aan de werknemers in de bouw Onderzoek en ontwikkeling Assessment Zijn acties: praktische aanwijzingen geven en adviezen uitbrengen; de gevaren en leemten opsporen in de maatregelen ter voorkoming van arbeidsongevallen, in de veiligheid, de bescherming, de hygiëne en het comfort; andere diensten en personen informeren omtrent bepaalde toestanden en desgevallend om hun tussenkomst vragen; de organisatie en het verloop van de coördinatie van de veiligheid op de bouwplaatsen ondersteunen en begeleiden; informatie- en vormingszittingen organiseren; inlichtingen inwinnen omtrent het bestaan en de doeltreffendheid van de voorkomingsmiddelen en deze kenbaar maken; alle gepaste middelen en propaganda verzamelen en verspreiden met het oog op het bevorderen van de veiligheid en de hygiëne; alle initiatieven nemen die het verwezenlijken van zijn doelstellingen mogelijk maken, onder meer door samen te werken met officiële en andere instanties, organen, personen en organisaties die de bevordering van de veiligheid en de hygiëne tot doel hebben. Zijn werkterrein strekt zich uit over alle bedrijven in ons land die onder het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf vallen (P.C. 124), over de werknemers die tewerkgesteld zijn in die bedrijven en, in het algemeen, over iedereen die betrokken is bij de uitvoering van bouwwerkzaamheden (bv. architecten, bouwheren, studiebureaus ). Om tot een volledig verantwoord en autonoom beheer te komen, beschikt het Fonds over een dotatie die berekend wordt op basis van de lonen en die het bedrag van zijn inkomsten bepaalt; dit bedrag is een onderdeel van de bijdrage aan het Fonds voor Bestaanszekerheid van de Werklieden uit het Bouwbedrijf. NAVB-CNAC 06/2010 11

Beheer van het NAVB Het NAVB wordt paritair beheerd en voor een periode van drie jaar afwisselend voorgezeten door een vertegenwoordiger van de werkgevers en een vertegenwoordiger van de werknemers. Sinds 1 januari is de heer J. Daerden, vertegenwoordiger van de werknemers, voorzitter van het NAVB. Hij nam eind 2008 de fakkel over van de heer J. Louage. De Raad van Beheer is samengesteld uit 14 beheerders, namelijk 7 vertegenwoordigers van de werkgevers en 7 vertegenwoordigers van de werknemers. De duur van hun mandaat bedraagt vier jaar. De volgende organisaties zijn vertegenwoordigd binnen het NAVB: Justin Daerden Voorzitter Confederatie Bouw De heren Louage, Delporte, Pelegrin, Lefebvre en Marion. Eind 2009 werd de heer Marion opgevolgd door de heer Marijsse. Bouwunie Mevrouw Masschelein FeMa (Beroepsvereniging van de bouwhandelaar) De heer Delbrouck Algemene Centrale Algemeen Belgisch Vakverbond (AC-ABVV) De heren Grootaers, Van Cauwenberge en Verteneuil. In februari 2009 werd de heer Grootaers opgevolgd door de heer Desmet. Algemeen Christelijk Vakverbond Bouw en Industrie (ACV-BI) De heren Daerden, Franceus en Gilles. Algemene Centrale der Liberale Vakbonden van België (ACLVB) De heer Börner Het NAVB wordt bestuurd door de heer C. Heyrman, directeur-generaal. Werking Om het welzijn van de werknemers en de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in de bouw te bevorderen, beschikt het NAVB over een team van in totaal 45 actieve medewerkers (op 31 december 2009), die verdeeld zijn over vijf afdelingen. Carl Heyrman Directeur-generaal 12 NAVB-CNAC 06/2010

Voorstelling van het NAVB De bedoeling van deze structuur is om de acties te versterken en de planmatige aanpak ervan te waarborgen, de interne en externe communicatie te optimaliseren, de afdelingen binnen de grenzen van hun bevoegdheden een zo groot mogelijke autonomie te verlenen en het kennisbeheer te optimaliseren. Fig. A1: Structuur van het NAVB Paritair Comité 124 Raad van Beheer Algemene directie Ondernemingen Assessment, onderzoek en ontwikkeling Communicatie en Marketing Administratie Een sleutelrol is weggelegd voor de afdeling Ondernemingen, die dankzij de bezoeken van de adviseurs op de bouwplaatsen en in de werkplaatsen ervoor zorgt dat het NAVB permanent in contact staat met de werkplek. De 20 adviseurs zijn elk actief binnen hun eigen sector. Ze bezoeken allerlei soorten bouwplaatsen: waterwerken, bruggen- en wegenbouw, afwerking en speciale technieken, appartementsgebouwen tijdens de ruwbouwfase, enz. Tijdens deze bezoeken proberen ze praktische aanwijzingen en adviezen te geven, zowel aan de bedrijfsleider als aan de werfleider, de preventieadviseur, de leden van het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk en de uitvoerders op de bouwplaatsen. De vaststellingen die ze doen op de bouwplaatsen vormen de basis voor de ondernemingsgerichte aanpak. De aanpak van de adviseurs is niet repressief. Indien nodig doet het NAVB een beroep op de bevoegde overheidsinstanties en vraagt hen om tussenbeide te komen op de werkplek. Om raadgevende acties op te zetten, beschikt het NAVB over een belangrijk instrument: de werfmelding. Dankzij deze melding wordt het NAVB tijdig op de hoogte gebracht wanneer er nieuwe bouwplaatsen opgestart worden. Door deze procedure kan er op een efficiënte en vooral preventieve manier raad worden gegeven. NAVB-CNAC 06/2010 13

Behalve rechtstreekse acties op de bouwplaatsen wordt er ook raad en informatie gegeven over veiligheid en gezondheid op het werk via publicaties en informatie. Daarnaast is er de organisatie van of de deelname aan studiedagen, campagnes en informatiesessies, beurzen en tentoonstellingen. Ten slotte worden er interne en externe opleidingsprogramma s en nationale en internationale studieprogramma s opgezet. De afdeling Onderzoek en Ontwikkeling is multidisciplinair van aard. Ze staat enerzijds in voor het beheer van alle kennis i.v.m. de arbeidsomstandigheden in de bouw en gebruikt deze kennis anderzijds om producten en diensten te ontwikkelen. Vanuit deze kennisdatabank wordt er informatie verstrekt aan zowel interne als externe gebruikers. De producten zijn o.a. de publicaties, de pedagogische hulpmiddelen, de cd-roms, de Preventieatlas, een systeem dat bij uitstek geschikt is om de arbeidsomstandigheden in de bouw te monitoren, enz. De diensten bestaan dan weer hoofdzakelijk uit raadgevingen aan interne en externe medewerkers. Wat betreft Assessment is het NAVB al vele jaren erkend als centrum voor het organiseren van VCA-examens. Het NAVB is ook erkend voor het organiseren van de tiendaagse opleiding Veiligheidscoördinator niveau B in het kader van de reglementering in verband met tijdelijke of mobiele bouwplaatsen. De taken van de afdeling Communicatie en Marketing situeren zich enerzijds op het niveau van het NAVB en anderzijds op het niveau van de koepel van bouwfondsen, die behalve het NAVB ook het Fonds voor Bestaanszekerheid van de werklieden uit het bouwbedrijf (FBZ), het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB), het FBZ Aanvullende pensioenen (FBZ p) en Pensio B omvat. Het doel van deze afdeling is tweeledig: enerzijds de aandacht van aannemers, bouwvakkers en andere bouwbetrokkenen voor welzijn in de bouw vergroten, anderzijds de communicatieaspecten binnen de koepel van bouwfondsen efficiënt op elkaar afstemmen. De afdeling Administratie omvat het volledige secundaire proces van het NAVB, dat op termijn zal overgaan in de poolingdiensten met de andere fondsen. 14 NAVB-CNAC 06/2010

Voorstelling van het NAVB Controle van de jaarrekeningen De balans en de resultatenrekening, afgesloten op 31 december 2008, werden overeenkomstig de normen van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren gecontroleerd door de commissaris-revisor, die hierover een verklaring zonder voorbehoud heeft afgeleverd. Externe mandaten van het NAVB Op nationaal vlak Vzw BeSaCC-VCA Het NAVB is van dichtbij betrokken bij de werking van de vzw BeSaCC-VCA en bekleedt verschillende mandaten in de respectievelijke organen van de vzw: Algemene vergadering Raad van bestuur Uitvoerend comité van deskundigen VCA Technische commissie kwalificaties VCA Cel van deskundigen BeSaCC Conformiteitsbeoordelingscommissie BeSaCC Internationaal VCA-platform Werkgroep PreBes 1 Bouw - Contracting Zoals vorig jaar aangekondigd, besliste de Staten-Generaal van PreBes om studiedagen volgens een volledig nieuw concept te laten plaatsvinden: Vier keer per jaar, telkens in een andere provincie, een vorm van nationaal networkevent (PreNNe = PreBes Nationaal Network Event) organiseren in een congrescentrum met een goede accommodatie. Verschillende studiemomenten, aangeboden op dezelfde dag en op dezelfde locatie, opgesplitst in modules, waarvoor afzonderlijk ingeschreven kan worden, zodat de mogelijkheid om te shoppen bestaat. Het provinciaal aanbod moet ook afgestemd worden op de nationale networkevents en er moet zeker ruimte zijn voor provinciale inbreng van de provincie waar het nationaal networkevent doorgaat. Als voorbereiding op deze PreNNes kwam de werkgroep PreBes Bouw-Contracting een aantal keer samen om o.a. het volgende thema voor te bereiden: Collectieve arbeidsovereenkomst met betrekking tot het reinigen van de werkkledij BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie) Aangezien de Europese wetgeving vooral gericht is op algemene doelstellingen waarvan de praktische modaliteiten teruggevonden kunnen worden in de normalisatie, worden de EN- en ISO-normen een steeds belangrijkere bron van informatie om technische vragen te beantwoorden die ons worden gesteld. Het opvolgen en vroegtijdig ontvangen van de project- en ontwerpnormen geeft dan ook de mogelijkheid 1 PreBes vzw is de Koninklijke Vlaamse Vereniging voor Preventie en Bescherming NAVB-CNAC 06/2010 15

om andere organisaties, comités, e.d. tijdig in te lichten over nieuwigheden en wijzigingen. Centre de la promotion du travail Het NAVB heeft meegewerkt aan verscheidene infodagen die georganiseerd werden door het Centre de la promotion du travail ( Centrum voor de Bevordering van de Arbeid ) en dit via de provinciale comités. Provinciaal Veiligheidscomité Limburg Het NAVB heeft meegewerkt aan de voorbereiding van verschillende infodagen. Nationaal opleidingscentrum Het NAVB heeft meegewerkt aan verscheidene infodagen die georganiseerd werden door het nationaal opleidingscentrum en dit via de provinciale comités. FVB-regio s (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid regio s) Kwaliteitswaarborgcommissies van verschillende erkende opleidingscentra voor de opleiding van coördinatoren op tijdelijke of mobiele bouwplaatsen Het NAVB zetelt in de kwaliteitswaarborgcommissies van Prevent Academy, KaHO St. Lieven, Vinçotte Academy en Vekmo. Werkgroep WODCA (zie hoofdstuk Assessment, onderzoek en ontwikkeling ) Werkgroep Club des conseillers (zie hoofdstuk Assessment, onderzoek en ontwikkeling ) Werkgroep aanpassing standaardbestekken van de Vlaamse Gemeenschap Vaste Commissie Bouw (zie hoofdstuk Assessment, onderzoek en ontwikkeling ) Op internationaal vlak ISSA (International Social Security Association) Construction Section International Round Table Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk, via het Belgische focal point Daarnaast onderhoudt het NAVB diverse bilaterale contacten, zowel in het binnenland als in het buitenland. 16 NAVB-CNAC 06/2010

Arbeidsongevallen in de bouw Bronnen Om de resultaten van het NAVB te kunnen beoordelen, is het van belang om te beschikken over een aantal objectieve maatstaven. Het uiteindelijke doel van de organisatie bestaat erin onder meer het aantal arbeidsongevallen op de bouwplaatsen terug te dringen bij bouwvakkers die deel uitmaken van een onderneming die ressorteert onder het Paritair Comité Bouw (P.C. 124). Objectieve maatstaven kunnen gevonden worden in de arbeidsongevallencijfers die verzameld worden door verschillende instanties: 1. Het Fonds voor Bestaanszekerheid van de werklieden uit het bouwbedrijf (FBZ), dat de gegevens verzamelt in verband met dodelijke arbeidsongevallen met arbeiders die ressorteren onder het P.C. 124 (Bouw). Het FBZ verzamelt deze gegevens ingevolge de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) van 22.06.1978 betreffende de tegemoetkomingen van het Fonds voor Bestaanszekerheid van de werklieden uit het bouwbedrijf in geval van arbeidsongevallen met ernstige of dodelijke afloop, beroepsziekte, gewone ziekte of ongeval van gemeen recht. 2. Het Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO), dat als openbare instantie de arbeidsongevallencijfers van alle Belgische bedrijven met werknemers verzamelt en analyseert. Die cijfers worden hen overgemaakt door de arbeidsongevallenverzekeraars. Indicatoren Om objectieve vergelijkingen te kunnen maken en evoluties i.v.m. arbeidsongevallen in kaart te kunnen brengen, is het van belang om het aantal arbeidsongevallen te relateren aan de economische activiteit van de sector. Dat kan door het aantal arbeidsongevallen in verband te brengen met het aantal arbeiders dat actief is in de bouw of, beter nog, met het aantal uren dat ze presteren. Een dergelijke verhouding wordt uitgedrukt door de frequentiegraad, die het aantal arbeidsongevallen per miljoen gepresteerde uren meet. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met de ernst van een ongeval. Die wordt afgeleid van het aantal dagen arbeidsongeschiktheid dat het ongeval tot gevolg heeft. Het werkelijke aantal verloren kalenderdagen door arbeidsongevallen per 1.000 gewerkte uren levert de werkelijke ernstgraad op. Jammer genoeg leiden sommige arbeidsongevallen ook tot blijvende letsels. De omvang van het letsel wordt uitgedrukt als een forfaitair vastgelegde arbeidsongeschiktheidsduur. Deze forfaitaire arbeidsongeschiktheidsduur, verhoogd met het werkelijke aantal verloren kalenderdagen ten gevolge van het arbeidsongeval, per 1.000 gewerkte uren, levert de globale ernstgraad op. Ten slotte vallen er ook dodelijke ongevallen te betreuren. Het NAVB baseert zich elk jaar op de analyses van de arbeidsongevallen in de bouwsector die het Fonds voor Arbeidsongevallen publiceert. In de laatste analyse van het Fonds voor Arbeidsongevallen, De arbeidsongevallen in de bouwnijverheid in 2008 Analyse van de gevolgen van de vergrijzing en de globalisering op het ongevalsrisico in de bouwnijverheid, zijn enkele wijzigingen doorgevoerd ten opzichte NAVB-CNAC 06/2010 19

van de analyses van de voorgaande jaren. Door deze wijzigingen wordt het moeilijk om de gegevens te vergelijken met de voorgaande jaren: De code NACE-Bel, de Europese nomenclatuur van de economische activiteiten, werd in 2008 gewijzigd. Vroeger werd de volledige bouwsector ingedeeld onder NACE-code 45. Sinds 2008 is de sector onderverdeeld in drie sectoren: 41 (bouw van gebouwen, ontwikkeling van bouwprojecten), 42 (weg- en waterbouw) en 43 (gespecialiseerde bouwwerkzaamheden, zoals sloopwerken, afwerking, dakbedekking...). Vroeger berekende het FAO de frequentie- en de ernstgraad op basis van het aantal uren risicoblootstelling en steunden de berekeningen op de werkgelegenheidscijfers van 30 juni van het jaar. Tegenwoordig baseert het FAO zich op de werkgelegenheidscijfers voor het hele jaar, wat de resultaten sterk kan beïnvloeden. Enkele vaststellingen Dit zijn de graden voor de bouwsector voor 2008: De frequentiegraad (Fg), een graadmeter voor het aantal arbeidsongevallen, bedraagt 55,82. De werkelijke ernstgraad (WEg), een graadmeter voor de ernst, die gebaseerd is op het aantal verloren kalenderdagen, bedraagt 1,62. De globale ernstgraad (GEg), een andere graadmeter voor de ernst, die in tegenstelling tot de WEg ook rekening houdt met dodelijke ongevallen en blijvende arbeidsongeschiktheden, bedraagt 7,09. Dankzij de analyse van het FAO kunnen we de graden voor de gehele sector vergelijken met de graden van elke subsector volgens de NACE-code van 5 cijfers. In de onderstaande tabellen vindt u de top 5 van de Fg, WEg en GEg in de bouwsector. Fg 43.992 Gevelreiniging 121,26 43.910 Dakwerkzaamheden 93,1 43.343 Glaszetten 86,7 41.201 Algemene bouw van residentiële gebouwen 71 42.120 Bouw van boven- en ondergrondse spoorwegen 69,57 WEg 43.110 Sloopwerkzaamheden 3,13 43.992 Gevelreiniging 2,92 43.910 Dakwerkzaamheden 2,85 42.990 Bouw van andere civieltechnische werken n.e.g. 2,45 42.120 Bouw van boven- en ondergrondse spoorwegen 2,19 20 NAVB-CNAC 06/2010

Arbeidsongevallen in de bouw GEg 43.110 Sloopwerkzaamheden 20,83 43.342 Schilderen van civieltechnische werken 15,02 43.992 Gevelreiniging 13,41 43.1 Schilderen van civieltechnische werken 12,6 43.910 Dakwerkzaamheden 12,33 Aangezien het NAVB in november 2009 een internationaal symposium georganiseerd heeft dat onder andere gewijd was aan de vergrijzing van bouwvakkers, heeft het FAO in het bijzonder de nadruk gelegd op het verband tussen arbeidsongevallen en de vergrijzing van werknemers. Uit het onderzoek van de frequentie- en de ernstgraad kunnen we besluiten dat jongeren dan wel vaker het slachtoffer zijn van arbeidsongevallen dan hun oudere collega s, maar dat deze oudere collega s wel een groter risico lopen dat hun ongeval invaliderend is. Eén van de besluiten van deze analyse is dat, als een bouwbedrijf zich tot doel stelt om het welzijn van de werknemers te verbeteren, de situatie zowel de jonge als de oudere werknemers ten goede zal komen, want deze beide groepen zullen zo lang mogelijk in goede gezondheid gehouden worden, wat ook in het belang is van elke werkgever. De volledige analyse vindt u op de site van het FAO: www.fao.fgov.be > Statistieken en studies > Studies > Activiteitssectoren > De bouw. Evolutie van het aantal dodelijke arbeidsongevallen bij bouwvakkers Fig. B1: Dodelijke arbeidsongevallen (PC 124) Bron: FBZ (Fonds voor Bestaanszekerheid van de werklieden uit het bouwbedrijf) 35 Ongevallen op de bouwplaats 30 25 20 15 10 17 23 16 20 22 27 28 31 28 33 13 15 10 15 18 25 15 17 20 22 19 22 13 17 10 13 Ongevallen op de weg naar en van het werk TOTAAL 5 0 6 7 4 5 5 5 3 4 2 2 2 3 3 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 NAVB-CNAC 06/2010 21

Besluit Het voornaamste streefdoel van het NAVB is en blijft het aantal en de ernst van de arbeidsongevallen op de werven drastisch verminderen via een adequaat preventiebeleid. Het NAVB is ervan overtuigd dat een nieuwe vermindering mogelijk is als alle betrokkenen bij het bouwproces hun krachten bundelen. 22 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Activiteiten De afdeling Ondernemingen staat in eerste instantie in voor de bouwplaatsgebonden adviesverlening m.b.t. welzijn op het werk aan werkgevers en werknemers van de bouwnijverheid. Op basis van vaststellingen op de bouwplaatsen, verricht door de adviseurs van de afdeling, worden adviezen gegeven aan onder meer de vertegenwoordigers van de aannemers, met het oog op het uitschakelen van gevaren voor het welzijn van de werknemers. Om de activiteiten van de adviseurs te verdelen werd het Belgische grondgebied opgesplitst in 20 sectoren. In 2003 werden 2 regioverantwoordelijken aangesteld om de adviseurs te begeleiden en te ondersteunen in hun acties, in 2009 werd een derde regioverantwoordelijke aangeworven. Daardoor zijn de sectoren midden 2009 als volgt herschikt: Roland Delarue voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de provincies Vlaams-Brabant en Limburg, Julien De Meyer voor de sectoren in de provincies Oost- Vlaanderen, West-Vlaanderen en Antwerpen en Christian Helas voor het Waals Gewest. Hoewel de bezoeken aan de bouwplaatsen de voornaamste activiteit blijven van de adviseurs van het NAVB, zien we een duidelijke tendens om, naast deze opdrachten op de werkvloer, de adviesverlening ook te verplaatsen naar enerzijds de bouwonderneming, om het algemene preventiebeleid onder de loep te nemen en adviezen te geven om dit preventiebeleid bij te sturen, en anderzijds naar de sociale partners (de verschillende beroepsorganisaties die de werkgevers en de werknemers vertegenwoordigen), zodat het NAVB met deze acties een ruimer publiek kan bereiken. Deze aanpak komt duidelijk tot uiting in het verloop van de acties tijdens de doelgroepgerichte campagnes: een voorafgaande nulmeting om de pijnpunten van de doelgroep te bepalen, gerichte bouwplaatsbezoeken tijdens de preventieve golf, kantoorbezoeken om het algemeen preventiebeleid binnen de onderneming door te lichten en in veel gevallen het opstellen van een actieplan, gevolgd door nieuwe bouwplaatsbezoeken ter toetsing van de eerder gemaakte afspraken. Door de gewijzigde aanpak van het NAVB zijn de actiepunten naar aanleiding van de regionale verankeringen niet meer dezelfde als initieel beschreven in het actieplan (Jongeren in de Bouw, Stagiairs ). Sinds de start van de doelgroepgerichte campagnes is het actiepunt afhankelijk van de geviseerde doelgroep. Al in 2008 was besloten om de tussenkomsten van de adviseurs in de FVB-regio s (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid regio s) op een uniforme wijze te organiseren. De agendapunten Welzijn worden intern bepaald (vormingen, campagnes, publicaties ), de agenda is met andere woorden dezelfde voor alle regio s. De mogelijkheid om aan initiatieven mee te werken in functie van de werking van een bepaalde regio, blijft behouden. NAVB-CNAC 06/2010 25

In september 2009 werd een maandelijkse nieuwsbrief gelanceerd als hulpmiddel voor de adviseurs van het NAVB die in het kader van de regionale verankering aanwezig zijn bij de vergaderingen van de FVB-regio s. Deze nieuwsbrief bevat een beknopt overzicht van de belangrijkste nieuwsitems en producten. Regio Regioverantwoordelijke NAVB Adviseur NAVB Plaatsvervangend adviseur FVB West-Vlaanderen Julien De Meyer Herman De Rudder Jurgen De Rycke FVB Oost-Vlaanderen Julien De Meyer Danny Van Overmeire Julien De Meyer FVB Antwerpen Julien De Meyer Marc Schevelenbos Georges De Roeck FVB Limburg Roland Delarue Davy Geerinckx Ronald Plu FVB Vlaams-Brabant Roland Delarue Ronald Plu Marc Cockmartin FFC Hainaut Christian Hélas Guy Leriche Guy Laidoum FFC Namur Christian Hélas Pascal Wéry Silvère Vandierendonck FFC Luxembourg Christian Hélas Vincent Jonet Edgar Krings FFC Liège Christian Hélas Lino Scenna Edgar Krings FFC Brabant wallon Christian Hélas Blaise Bertrand Silvère Vandierendonck FVB Brussel / FFC Bruxelles Christian Hélas/Roland Delarue Marc Cockmartin Tabel met de regioverantwoordelijke, de effectieve en de plaatsvervangende adviseur Stephan De Maeyer, Geert Vander Eeckt Daarnaast worden de contacten van de adviseurs verder uitgebreid, niet enkel binnen de FVB-regio s, maar eveneens op een ruimer vlak: binnen de regionale of soms lokale beroepsverenigingen uit de bouwsector (partners) en bij andere bouwbetrokkenen: EDPB s (Externe Diensten voor Preventie en Bescherming op het Werk) en fabrikanten. Preventieatlas Om de acties van de adviseurs beter te ondersteunen werd een informaticatoepassing uitgewerkt met als naam Preventieatlas. Dat instrument stelt het NAVB enerzijds in staat om een gedegen verslaggeving te verrichten m.b.t. de bouwplaatsen en anderzijds om een databank aan te leggen over de problematiek van preventie en bescherming op de Belgische bouwplaatsen. Op basis van deze databank is het mogelijk om zeer gedetailleerde analyses te maken voor een bouwplaats, een bouwonderneming of een bouwberoep. Deze analyses vormen dan op hun beurt de basis om acties op te zetten, door of met het NAVB. In het kader van de doelgroepgerichte campagnes van het NAVB worden de analyses sinds 2006 eveneens gebruikt om, in overleg met de aannemer, een actieplan op te stellen. Voor de derde doelgroepgerichte campagne werden checklists opgesteld die de adviseurs konden gebruiken tijdens hun bouwplaatsbezoeken in de preventieve fase. Deze opsomming van vaststellingen werd naderhand gebruikt als leidraad om samen met de aannemer een actieplan op te stellen of om het actieplan aan te vullen, indien deze punten er nog niet in waren opgenomen. 26 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Fig. C1: Mechanisme achter de preventieatlas Controle Knelpuntdetectie Op de bouwplaatsen In de ateliers Dataverzameling Actie Actieplan Analyse Per bouwberoep Per bouwplaats/atelier Per bouwonderneming Per deelsector Sectoraal Producten en diensten Advies op de bouwplaats Bezoek bedrijfsverantwoordelijke Informeren van derden Procedure weerspannige ondernemingen Begeleiding Publicatie Opleiding Campagne Specifieke acties Per bouwberoep Per bouwplaats/atelier Per bouwonderneming Per deelsector Sectoraal Verslag Jaarverslag NAVB Bezoekverslag Verslag per onderneming Verslag per deelsector Verslag per bouwberoep NAVB-CNAC 06/2010 27

Administratieve ondersteuning De administratieve medewerkers van de afdeling Ondernemingen zorgen voor de verwerking en verdeling van de werfmeldingen, de inkomende post, de administratieve opvolging n.a.v. de werfbezoeken en kantoorbezoeken door de adviseurs en de administratieve opvolging van de adviseurs in het kader van de doelgroepgerichte campagnes. Inkomende post De afdeling Ondernemingen ontving in 2009, behalve de meldingsformulieren, 5.925 poststukken. Alle briefwisseling die betrekking heeft op een onderneming uit de bouwsector, wordt elektronisch toegewezen aan het dossier van de onderneming. De betrokken adviseur ontvangt eveneens alle briefwisseling voor bouwplaatsen en/of ondernemingen uit zijn sector. De inkomende mails, 76,5% van de inkomende post, worden dagelijks overgemaakt aan de adviseurs. De faxen en brieven, 23,5% van de inkomende post, worden als pdf-document overgemaakt per mail als ze dringend zijn; in het andere geval ontvangen de adviseurs hun briefwisseling tijdens de maandelijkse midden- of eindemaandvergaderingen. Fig. C2: Inkomende post Mails Faxen/Brieven 23,5 % 76,5 % 28 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Uitgaande post Om de impact van de acties van de adviseurs te verhogen, is overleg en communicatie heel belangrijk. Zo wordt een maximum aan bouwplaatsverslagen die werden opgemaakt door de adviseur n.a.v. een bouwplaatsbezoek, opgestuurd naar de betrokken ondernemingen. Deze verslagen worden gegenereerd in de Preventieatlas. In 2009 werden 5.656 verslagen met een begeleidingsbrief overgemaakt aan de betrokken ondernemingen (tegenover 6.210 in 2008). Hoewel het NAVB een groot aantal werfmeldingen ontvangt, worden nog steeds aangiftes laattijdig of niet aan onze diensten overgemaakt. Wanneer een adviseur tijdens een bouwplaatsbezoek vaststelt dat de onderneming niet voldaan heeft aan de meldingsplicht, zal hij dit vermelden in zijn bouwplaatsverslag. Naderhand bevestigt de afdeling Ondernemingen zijn verzoek in de vorm van een herinneringsbrief, waaraan blanco meldingsformulieren worden toegevoegd. In 2009 werden 540 herinneringsbrieven m.b.t. de werfmelding verstuurd naar bouwondernemingen. In de rubriek Varia vinden we: aanvragen voor tussenkomsten op de bouwplaats medewerking aan infosessies uitnodigingen voor opendeurdagen, manifestaties inhuldigingen opdrachten als lesgever In 2009 ontving het NAVB 427 aanvragen van de verschillende bouwpartners waaraan de afdeling Ondernemingen een gunstig gevolg heeft gegeven. In het kader van de wetgeving i.v.m. Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen (KB van 25.01.2001) worden steeds vaker kopieën van verslagen van bouwplaatsbezoeken overgemaakt aan derden (opdrachtgevers, architecten, coördinatoren,...). 1.151 bouwplaatsverslagen werden ter informatie overgemaakt aan diverse intervenanten op de bouwplaats. Dit gebeurde steeds op vraag van de betrokken adviseur. Bevestigingsbrieven: dit zijn brieven of faxen die opgemaakt worden door de dienstverantwoordelijken van de afdeling Ondernemingen om: dringende tussenkomsten te vragen bij gevaarlijke vaststellingen op bouwplaatsen alle intervenanten op een bouwplaats uit te nodigen voor een vergadering, coördinatiestructuur en/of werfrondgang aan een onderneming analyses mee te delen over al haar werven tijdens een welbepaalde periode. Deze analyses dienen als handleiding om het preventiebeleid in de onderneming te optimaliseren. In 2009 werden 130 brieven of faxen overgemaakt aan bouwondernemingen of andere intervenanten. NAVB-CNAC 06/2010 29

Aan 46 ondernemingen werden, op hun verzoek, meldingsformulieren overgemaakt. In de begeleidingsbrief moedigen we de ondernemingen aan om hun werfmeldingen te doen via het portaal van de Sociale Zekerheid. Fig. C3: Uitgaande post Memo 5,4% 1,6% Meldingsplicht Meldingsformulieren Brieven aan derden Bevestigingsbrieven Varia 14,5% 0,6% 6,8% 71,1% Alle ondernemingsgebonden post (inkomend en uitgaand) wordt toegevoegd aan het dossier van de onderneming. Werfmeldingen Adviseurs bezoeken een bouwplaats meestal omdat ze voor die bouwplaats een aangifte ontvangen hebben. In dat geval gaat het om een zogenoemde werfmelding van het type W. In 2009 hebben we 23.323 werfmeldingen van het type W ontvangen. De adviseurs bezoeken echter ook niet-gemelde bouwplaatsen. Dan wordt een werfmelding van het type G opgemaakt: de aannemer was verplicht om de werken te melden, maar heeft dit niet gedaan. In 2009 maakten de adviseurs 1.365 werfmeldingen van dit type aan. Daarnaast bezoeken de adviseurs ook bouwplaatsen van het type B. Dat type staat voor twee soorten bezoeken: 1. De onderneming heeft voldaan aan de meldingsplicht, maar door de beperkte duur en/of aard van de werken was de onderneming niet verplicht om te voldoen aan de meldingsplicht. 2. Naast de bouwplaatsbezoeken hebben de adviseurs steeds meer afspraken op de zetel van een onderneming om de veiligheidsproblematiek te bespreken met de verantwoordelijken van de ondernemingen. Om de opvolging van deze bezoeken te verzekeren, worden hiervoor ook meldingen aangemaakt van het type B. Bij kantoorbezoeken bij de sociale partners (werkgevers- en werknemersorganisaties) wordt eveneens een melding van het type B aangemaakt. 30 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen In 2009 werden 321 nieuwe meldingen van het type B aangemaakt. Voor iedere bezochte bouwonderneming of andere organisatie wordt eenmalig een melding aangemaakt van het type B. Let wel, één melding kan voor een adviseur meerdere kantoorbezoeken betekenen (1.105 kantoorbezoeken voor 2009). Het laatste item is een melding van het type A: bezoeken aan werkplaatsen (bv. schrijnwerkerijen). In 2009 werden 19 werkplaatsen bezocht. Fig. C4: Soorten meldingen 93,19% Meldingen type W Meldingen type G Meldingen type B Meldingen type A 0,08% 1,28% 5,45% Met de ondertekening van de collectieve arbeidsovereenkomsten van 14.04.1978 en 23.03.1984 heeft het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf de werfmelding inzake veiligheid en gezondheid ingevoerd. Deze werfmelding moet vóór de opening van de bouwplaats gebeuren. Met het verschijnen van het KB Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen van 25.01.2001 in het Belgisch Staatsblad van 07.02.2001 werd eveneens een werfmelding opgelegd, namelijk de voorafgaande kennisgeving die de bouwdirectie die belast is met de uitvoering (de aannemer) aan de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk (AD TWW) van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO) moet overmaken. Enerzijds pleiten de beleidsinstanties én in Europa én in België voor een vermindering van de administratieve formaliteiten, anderzijds is het melden van de start van de werkzaamheden een must om de bouwondernemingen beter te kunnen begeleiden bij een georganiseerd preventiebeleid, om zodoende de veiligheid, de gezondheid en het welzijn te bevorderen. Daarom hebben de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ), de AD TWW en het NAVB een initiatief genomen dat geleid heeft tot een gecentraliseerde, uniforme en digitale werfmelding. De initiële aangifte kan naderhand aangevuld worden met bijkomende luiken, rekening houdend met de evolutie van de bouwplaats. De werfmeldingen worden bewaard in een gegevensbank die via een beveiligd toegangssysteem ter beschikking staat van de instellingen die de gegevens nodig hebben. NAVB-CNAC 06/2010 31

Sinds mei 2002 kunnen de ondernemingen elektronisch een unieke werfmelding doen waarin de respectieve aangiften geïntegreerd zijn. Deze gecentraliseerde procedure heeft tot doel de meervoudige mededeling van gegevens af te schaffen en de administratieve taken voor de aannemers te verlichten. De aangifte omvat, naast de identiteit van de aangever, diverse luiken met gegevens die gemeenschappelijk zijn voor alle aangiften en gegevens die specifiek zijn voor elke instelling waarop een type aangifte betrekking heeft. In 2009 werden 18.133 unieke werfmeldingen gedaan via het portaal van de Sociale Zekerheid, tegenover 5.190 manueel ingebrachte werfmeldingen. Fig. C5: Herkomst werfmeldingen Meldingen NAVB Meldingen RSZ 22,3% 77,7% 32 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Aantal werfmeldingen Sinds 1 september 1980, de datum waarop de collectieve arbeidsovereenkomst van kracht werd, heeft het NAVB 299.733 werfmeldingen ontvangen. Fig. C6: Evolutie van het aantal werfmeldingen 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 1988 1990 1995 2000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 In 2009 werden 23.323 bouwplaatsen gemeld aan het NAVB. Sinds 2004 ligt het aantal werfmeldingen boven de 20.000 per jaar en die stijging zet zich door. Deze werfmeldingen betreffen maar een gedeelte van de in België afgeleverde bouwvergunningen. NAVB-CNAC 06/2010 33

Fig. C7: Aantal meldingsformulieren per sector in 2009 Oostende 1096 Ieper Brugge 1121 2919 Kortrijk Tournai 2597 Gent 1010 Ath Mons Aalst 811 733 Brussel Bruxelles 1311 746 1082 Antwerpen Nivelles Charleroi 1309 Mechelen 926 Wavre Turnhout Leuven 783 897 1665 Namur Dinant 1392 Hasselt Huy 1276 Liege 1326 Marche-en-famenne Verviers 699 1007 Bastogne Neufchateau Arlon 34 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Indeling van de werfmeldingen per categorie Aard van het bouwproject Bouwprojecten worden ingedeeld in 6 categorieën, volgens hun aard, nl. nieuwbouw, vernieuwbouw, instandhoudingswerken, sloop zonder heropbouw, bodemsanering en andere werken dan hierboven vermeld. Fig. C8: Verdeling van de gemelde bouwplaatsen volgens de aard van het bouwwerk 1,2% 13,1% 52,1% Nieuwbouw Vernieuwbouw Instandhoudingswerken Sloop zonder heropbouw Bodemsanering Andere 0,8% 2,6% 30,2% De werken die het meest gemeld worden, zijn nieuwbouwprojecten (52,1% tegenover 58,8% in 2008) en vernieuwbouwprojecten (30,2%, een stijging van 4% tegenover 2008). Duur van de werken 15,8% van de bouwwerken nemen 30 à 59 werkdagen in beslag; bouwwerken van 60 tot 89 werkdagen vertegenwoordigen 15,6% van de gemelde bouwplaatsen. 10,7% van de werken die worden gemeld aan het NAVB, nemen minder dan 30 werkdagen in beslag. In tegenstelling tot de vorige jaren is het aantal gemelde werken die minder dan 30 werkdagen in beslag nemen, gedaald. In de categorieën vanaf 240 werkdagen valt een stijging te noteren van ongeveer 2%. NAVB-CNAC 06/2010 35

Fig. C9: Verdeling van de gemelde bouwplaatsen volgens de duur van de werken 6000 Aantal bouwplaatsen 5000 4000 3892 3845 3000 2000 1000 2649 2690 2359 1978 1472 1005 1777 1704 558 456 300 0 <30 30 tot 59 60 tot 89 90 tot 119 120 tot 149 150 tot 179 180 tot 209 210 tot 239 240 tot 269 270 tot 299 300 tot 329 330 tot 359 > 359 Aantal werkdagen Grootte van de onderneming 44,6% van het aantal werfmeldingen wordt overgemaakt door ondernemingen met 5 tot 9 werknemers. Ondernemingen met 0 tot 4 werknemers melden 28,6% van de werken. Ondernemingen met 10 tot 19 werknemers melden 20,9% van de werken. Het aantal aangiftes van kleine ondernemingen blijft jaarlijks stijgen. Fig. C10: Verhouding van de meldingen volgens de grootte van het bouwbedrijf 5,0% 0,5% 28,7% 0-4 werknemers 5-9 werknemers 10-19 werknemers 20-49 werknemers 50 werknemers 20,9% 44,6% 36 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen De opdrachtgever Wat de aard van de bouwheer betreft, gebeurden in 2009 53,9% van de werfmeldingen door overheidsopdrachtgevers en 46,1% door privéopdrachtgevers. Het aantal werfmeldingen door overheidsopdrachtgevers is gedaald met 4,4% in vergelijking met 2008. Fig. C11: Verhouding van de meldingen volgens de aard van de opdrachtgever Overheidsopdracht Privéopdracht 46,1% 53,9% Bestemming van het bouwwerk Wat de bestemming van het bouwwerk betreft, zijn er 26 categorieën. Werfmeldingen aangaande woningbouw vertegenwoordigen 38,1% van het totale aantal meldingen. 3,2% van het aantal meldingen betreft bouwwerken voor administratie en kantoren. In vergelijking met 2008 is dit een daling van 6,3%. De categorie andere bouwwerken vertegenwoordigt 13,5% van de gemelde bouwplaatsen. Het gaat hier bijna uitsluitend over meldingen via het portaal van de Sociale Zekerheid. Bij de overige kleinere categorieën vinden we bouwwerken voor energievoorziening, spoorvervoer, sociale recreatie, vervoer over water, spektakels en ontspanning, restaurants en drankhuizen, vervoer via de lucht, religieuze doeleinden, sport, beveiligingsdiensten, gemeenschappelijke doeleinden (hotels, motels ), tentoonstellingen en musea en dierenverzorging. Fig. C12: Verdeling van de gemelde bouwplaatsen volgens de bestemming van het bouwwerk 3,4% 8,4% 2,3% 38,1% 6,8% Individuele woning Bouwwerk voor telecommunicatie 3,7% Bouwwerk voor industrie Ander bouwwerk elders niet vermeld Bouwwerk voor administratie, kantoren Overige kleine categoriën Bouwwerk voor energievoorziening Winkelgebouw Bouwwerk voor waterverdeling en voor afvoer van water Gebouw met appartementen, met studio s, met flats 8,4% 13,5% 1,2% 6,5% 1,7% 3,2% 2,8% Bouwwerk voor wegvervoer Gebouw voor onderwijs, wetenschap Gebouw voor gezondheidszorg NAVB-CNAC 06/2010 37

Bezoeken door de adviseurs Dit deel bevat gegevens over de activiteiten van de adviseurs, namelijk cijfers met betrekking tot de bouwplaatsbezoeken en de bezoeken aan de zetel van een onderneming, statistieken op basis van bezoekverslagen en op basis van administratieve verslagen over de andere activiteiten van de adviseurs. MAENHOUT PATRICK DE RYCKE JURGEN VAN OVERMEIRE DANNY Oostende DE RUDDER HERMAN Ieper DE MEYER JULIEN Brugge Kortrijk Tournai Gent Ath SCHEVELENBOS MARC Mons Aalst Brussel Bruxelles Antwerpen Nivelles Charleroi Mechelen Wavre Turnhout Leuven Namur Dinant DE ROECK GEORGES Hasselt Huy Liege Marche-en-famenne Bastogne Verviers DE MAEYER STEPHAN COCKMARTIN MARC GEERINCKX DAVY PLU RONALD BERTRAND BLAISE VANDER EECKT GEERT Neufchateau Arlon KRINGS EDGAR SCENNA LINO LERICHE GUY VANDIERENDONCK SILVERE LAIDOUM GUY WERY PASCAL JONET VINCENT Tot juni 2009 hebben de adviseurs 30% van hun arbeidstijd besteed aan de 3 de doelgroepgerichte campagne, die gericht was op afwerkingsberoepen: dekvloerleggers, tegelzetters, stukadoors, schrijnwerkers, glaszetters, schilder-decorateurs en interieurbouwers. Fig. C13: Evolutie van het aantal bezoeken 16000 14000 15801 15424 12000 10000 12972 10331 11773 11876 12266 10464 11582 10677 8000 6000 7869 4000 2000 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 38 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen In cijfers geeft dat 10.677 bezoeken voor het jaar 2009, verdeeld over: 8.539 bezoeken waarvan 13.528 verslagen met MUOP 1 -vaststellingen werden opgesteld (één bezoek aan eenzelfde bouwplaats kan meerdere verslagen inhouden) 215 bezoeken zonder MUOP-vaststellingen 596 bezoeken waarbij één verslag werd gemaakt van een coördinatievergadering (te onderscheiden van de bouwplaatsverslagen met MUOP-vaststellingen) 1.105 bezoeken aan de zetel van een onderneming 222 bezoeken met vermelding geen activiteit In 2009 hebben de adviseurs voor al deze rubrieken 16.166 bezoekverslagen opgemaakt, in 2008 waren dat er nog 17.025. Het globale aantal bezoeken is gedaald: 10.677 bezoeken in 2009 tegenover 11.582 in 2008. Het aantal bouwplaatsbezoeken is ook gedaald: 8.539 in 2009 tegenover 9.576 in 2008. In 2009 bezochten de adviseurs 215 werven waar een verslag werd opgemaakt zonder MUOP-vaststellingen, tegenover 179 in 2008. Op deze werven was geen activiteit, maar de adviseur had wel opmerkingen in verband met veiligheidsaspecten. De deelname van de adviseurs aan coördinatievergaderingen is gestegen: 596 in 2009 tegenover 568 in 2008. Behalve van de bezoeken werd van 2.709 andere activiteiten van de adviseurs een administratief verslag opgemaakt, tegenover 2.822 in 2008. Deze administratieve verslagen hebben onder andere betrekking op de actieve deelname van de adviseurs aan werkgroepen (5,4%), vergaderingen van het NAVB (25,7%), activiteiten die kaderen in de doelgroepgerichte campagne (5,5%) en administratief werk (19,2%). In 2009 zijn de activiteiten in het kader van de doelgroepgerichte campagne gedaald naar 5,5% tegenover 10,6% in 2008. Dit heeft hoofdzakelijk te maken met het feit dat de acties op vraag van de bouwpartners meer gegroepeerd georganiseerd werden. De andere activiteiten (44,1%) betreffen: de deelname aan NAVB-infostands contacten met ACV-BI (Algemeen Christelijk Vakverbond Bouw en Industrie), AC-ABVV (Algemene Centrale van het Algemeen Belgisch Vakverbond) en ACLVB (Algemene Centrale der Liberale Vakbonden van België) voor de opleiding van afgevaardigden en militanten op nationaal en regionaal vlak en met lokale confederaties en beroepsfederaties van de Confederatie Bouw en Bouwunie voor infoavonden en opleidingen voor aannemers preventiecontacten met de diensten van de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk (cel Bouw) tussenkomst bij openbare opdrachtgevers 1 Mens Uitrusting Omgeving Product (zie uitleg MUOPsystematiek op pagina 42) NAVB-CNAC 06/2010 39

preventiecontacten met de gemeente- en politiediensten (probleem van de signalisatie van de bouwplaatsen) infosessies in het kader van middenstandsopleidingen (Unie van Zelfstandige Ondernemers UNIZO Institut de Formation pour les Classes Moyennes et les Petites en Moyennes Entreprises IFPME) en de alternatieve circuits (deeltijds leren, sociale reïntegratie, risicogroepen), opleidingen van de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding VDAB, Formation et Emploi FOREM en ACTIRIS (de vroegere BGDA) medewerking met de provinciale comités voor de bevordering van de arbeid deelname aan studiedagen of vergaderingen die georganiseerd zijn door het NAVB of door andere organisaties die te maken hebben met veiligheid of gezondheid op het werk (Prevent, de Koninklijke Vlaamse Vereniging voor Preventie en Bescherming PreBes, l Association Royale des Conseillers en Prévention ARCoP, Veiligheidscoordinatoren - Coordinateurs sécurité et santé VC CS, het Belgisch Instituut van Veiligheids- en Gezondheidscoördinatoren BIB.Co, Externe Diensten voor Preventie en Bescherming op het Werk) tussenkomsten op het gebied van preventie bij (industriële) privéopdrachtgevers, studiebureaus en architectenbureaus contacten met leveranciers, fabrikanten, verdelers van veiligheidsmateriaal en uitrustingen effectieve deelname aan vergaderingen van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB), met telkens een onderwerp m.b.t. veiligheid Regionale acties Vlaanderen Op 9 februari 2009 bezocht een afvaardiging van het NAVB de bouwbeurs in Utrecht. Ze legde er contact met een bedrijf dat zich naar aanleiding van de kwartsproblematiek in de Nederlandse bouwsector buigt over de bestrijding van kwartsstof aan de bron. Deze informatieuitwisseling maakt deel uit van de voorbereiding van de aankomende campagne ter bestrijding van beroepsziekten als gevolg van kwartsstof. Op 20 februari en 19 maart 2009 organiseerden het NAVB en de Algemene Centrale van het ABVV (AC-ABVV) Brugge-Roeselare-Ieper-Oostende samen twee informatiedagen in Nieuwpoort voor de syndicale afgevaardigden uit deze regio. Tijdens deze informatiedagen werd de campagne Afwerking, die toen nog volop bezig was, toegelicht. In de loop van maart en april organiseerde het NAVB in samenwerking met Bouwunie, het FVB (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid) en Provikmo infomomenten in heel Vlaanderen, waarin de campagne Afwerking en de doelstellingen ervan uitvoerig toegelicht werden. Het publiek bestond uit aannemers die aangesloten zijn bij Bouwunie. Op 29 mei 2009 organiseerde het NAVB in samenwerking met het laboratorium voor Industriële Toxicologie van de FOD WASO en bouwbedrijf Van Roey in Leuven metingen van kwartsstofconcentraties. De metingen waren bedoeld om vaststellingen te kunnen maken die helpen om de kwartsstofproblematiek in kaart te brengen. Op initiatief en met medewerking van de Confederatie Bouw Vlaams-Brabant hadden 40 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen ook andere deelnemende partners, waaronder een bedrijf uit Nederland, op deze dag de kans om zich voor te stellen. In de namiddag gaf de heer Grosjean, hoofd laboratorium voor FOD WASO, een uiteenzetting over de kwartsproblematiek voor de genodigde aannemers. Op 4 september 2009 gaf de heer Adam Louwet, zaakvoerder van het bedrijf Adam Safety, met veel enthousiasme en een grote deskundigheid een opleiding valbeveiliging aan een delegatie van het NAVB. Alle aanwezigen kregen een USB-stick met informatie rond valbeveiliging, die ze kunnen gebruiken bij adviezen op de bouwplaats. Na deze opleiding bezocht de delegatie van het NAVB de beurs Matexpo. Op 22 september ging Recht in de ogen in première, een film over jongeren die een beroepsopleiding volgen en als eindwerk een woning renoveren en ombouwen tot een lokaal buurthuis waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Hij werd ingeleid door de regisseur Julien Vrebos. Het initiatief voor de film werd genomen door het FVB. Ook het NAVB verleende zijn medewerking voor het tot stand komen. Op 2 oktober 2009 organiseerde de Confederatie Bouw Dak de Dag van het Dak, die net als de voorbije jaren een groot succes was. Op een stand van het NAVB, Federale Verzekering en Adhesia werd het luik voorkoming van risico s in de kijker geplaatst. Ook een heleboel nieuwe technieken en producten werden voorgesteld aan de ondernemers van dakwerkbedrijven. Verder kregen de aanwezigen de nodige informatie via een aantal voordrachten. Op 8, 9 en 10 oktober vond in Heusden-Zolder Floorexpo plaats, een beurs die zich richt tot vloerders en tegelzetters en werd ondersteund met een NAVB stand. De risico's voor de veiligheid en gezondheid werden op een duidelijke manier getoond. Op 10 en 17 oktober organiseerde het NAVB in samenwerking met het ACV Bouw & Industrie in heel Vlaanderen de opleiding Onveilige toestanden op de werf kunnen zien. Daarbij werd aan de syndicaal afgevaardigden uitgelegd hoe onveilige toestanden op werven adequaat opgespoord en geobserveerd kunnen worden met als doel het veiligheidsgedrag van elke partij op de bouwplaats positief te beïnvloeden. Wallonië Activiteiten met de provinciale comités: - 16 januari 2009: themadag over asbest en radon, in samenwerking met het provinciaal comité van Luik. - 21 september 2009: informatienamiddag over het onthaal van nieuwe werknemers in de bouwsector, in samenwerking met het provinciaal comité van Luik. Tijdens deze namiddag hebben verschillende sprekers de regelgeving, de standpunten van een externe dienst, een verzekeraar en het NAVB en een praktisch voorbeeld uit de onderneming GALERE besproken. - 23 september 2009: informatiedag over risicoanalyses, in samenwerking met het provinciaal comité van Henegouwen. - 9 oktober 2009: informatiedag in Dinant voor schilders en schrijnwerkers, in samenwerking met de provinciale comités van Namen en Luxemburg, de Waalse federatie van Belgische schrijnwerkers (Fédération Wallonne des Menuisiers Belges), de vereniging van Naamse schilders, de AD TWW 2 van de FOD WASO 3 en de Confederatie Bouw Namen. Tijdens deze dag hebben verschillende sprekers het gehad over de bestuursrechtelijke bepalingen voor deze twee beroepen, de Floorexpo, 8, 9 en 10/10 2 Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk 3 Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg NAVB-CNAC 06/2010 41

omgevingsrisico's en de mogelijke opleidingen in de sector. In de namiddag werden workshops bezocht die georganiseerd waren door Loxam, Macc en Lismont. Dinant, 9/10 Activiteiten met de AD 'Humanisering van de arbeid' van de FOD WASO: - 3 maart 2009: voorbereidende vergadering over de voorziene acties voor 2009. - 10 juni 2009: voorbereidende vergadering over het interprovinciaal congres over asbest, dat in 2009 georganiseerd wordt. - 23 oktober 2009: interprovinciaal congres over asbest. Het NAVB heeft dit congres georganiseerd in samenwerking met de Confederatie Bouw Dak, de provincie Luxemburg, het Fonds voor Beroepsziekten, de brandweer van Brussel en de diensten van toezicht op het welzijn op het werk van de FOD WASO. In de loop van de dag werd de wetgeving inzake de bescherming van werkgevers die blootgesteld zijn aan asbest, besproken, meer bepaald de asbestinventaris en het verwijderen van asbestafval in het Waals Gewest. Er werden ook een aantal praktische gevallen voorgesteld uit verschillende sectoren, maar vooral uit de bouwsector. Activiteiten van de club van Franstalige preventieadviseurs (club des conseillers en prévention francophones - CPW): - 5 februari 2009: vergadering over kwarts door de heer Grosjean (FOD WASO). - 2 april 2009: vergadering over VCA door de heer Désirote (CPBW Hydrogaz) en over de regelgeving in verband met verzwaarde risico's door de heer Junius (CBW). - 4 juni 2009: vergadering over de externe preventiediensten, met medewerking van de heer Jean-Charles Lysen (Adhesia). - 4 september 2009: vergadering over goederentransport met internationale experts (uit Frankrijk en Luxemburg) naar aanleiding van de beurs Matexpo. - 12 november 2009: vergadering over het onderhoud van werkkledij, met medewerking van de afdeling 'Onderzoek en Ontwikkeling' van het NAVB. Andere: - 17, 18 en 19 februari 2009: Batimoi-beurs in WEX in Marche-en-Famenne. - 24 januari 2009: symposium CBW - SPW (Overheidsdienst van Wallonië) in Marche-en-Famenne. - 2 oktober 2009: dag van het dag in de kelders van Kuregem in Anderlecht. - 6 november 2009: bezoek aan de beurs Batimat in Parijs. - 8 december 2009: informatieavond in Charleroi over de risicoanalyse voor KMO's, bedoeld voor KMO's en georganiseerd door de Confederatie Bouw Wallonië in samenwerking met het NAVB, de Federale en Adhesia. Deze informatieavond was bedoeld om zo praktisch mogelijk (met voorbeelden) uit te leggen hoe een risicoanalyse en desgevallend ook een specifiek veiligheidsplan voor een werf opgesteld worden. Opleiding met partners voor adviseurs: - 13 mei 2009: opleiding Nieuw materiaal DOKA in Ternat (voor alle adviseurs). 42 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Aantal bezoeken aan eenzelfde bouwplaats Fig. C14: Verhouding van het aantal bezoeken aan eenzelfde bouwplaats Eerste bezoek Herhaald bezoek 38,9% 61,1% Sinds de start van de doelgroepgerichte campagnes in 2006 zijn de eerste bezoeken t.o.v. de herhaalde bezoeken enorm gestegen; ook in 2009 zien we opnieuw een stijging van het aantal eerste bezoeken: 61,1% tegenover 60,4% in 2008. Deze verschuiving is te verklaren door de aanpak van het NAVB tijdens de doelgroepgerichte campagnes. Het aantal eerste bezoeken stijgt om de volgende redenen: Tijdens de eerste fase van een doelgroepgerichte campagne leggen de adviseurs intensief werfbezoeken af bij zo veel mogelijk ondernemingen uit de geviseerde doelgroep. Dat is onder meer nodig om een duidelijk beeld te krijgen van de problematiek van de doelgroep in kwestie. Door de hoge graad van coactiviteit tijdens de afwerkingsfase (d.w.z. dat vele ondernemingen en meerdere bouwberoepen tegelijkertijd op de werven aanwezig zijn) werden de acties van de adviseurs gebundeld tijdens een eerste bezoek. Overzicht van de vaststellingen De MUOP-methode is het systeem dat het NAVB gebruikt om risico s te detecteren die eigen zijn aan bepaalde werksituaties. Ze gaat uit van de analyse van de gevaren die verbonden zijn aan vier factoren, namelijk Mens, Uitrusting, Omgeving en Product, evenals van de gevaren verbonden aan de interferentie tussen deze vier factoren. NAVB-CNAC 06/2010 43

Fig. C15: MUOP-systematiek Mens Uitrusting Omgeving Product De keuze van de bouwberoepen gebeurde op basis van de lijst met beroepsprofielen van de bouwsector. De combinatie van de twee elementen biedt interessante perspectieven voor diepgaande analyses om de bouwberoepen echt door te lichten volgens de beroepsrisico s. Zo kunnen op basis van een knelpuntinventaris gerichte preventieacties worden gevoerd. Het overbrengen van gegevens is enerzijds gebaseerd op de tweerichtingsreplicatie tussen de server van het NAVB en de laptops van de adviseurs via een ADSL-lijn en anderzijds op de raadpleging van gegevens. Op basis van een aantal gerichte vragen over deze vier factoren werden de statistieken, grafieken en percentages verder in deze tekst opgemaakt. Het gaat om 13.528 verslagen van bouwplaatsbezoeken met MUOP-vaststellingen. De statistieken, uitgedrukt in percentages, omvatten alle categorieën van risico s en situaties op de bouwplaats, gegroepeerd in rubrieken en subrubrieken. Voor enkele ervan werd tot op het laagste niveau in detail gegaan. Werkgroep MUOP Op vraag van de adviseurs werd in 2007 gestart met het actualiseren van de MUOP. Hiervoor werd een werkgroep opgericht met twee Nederlandstalige en twee Franstalige adviseurs, de regioverantwoordelijken, een adviseur van de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling en andere medewerkers die instaan voor de vertaling en voor het inbrengen van de adviezen in de Preventieatlas. De leden van de werkgroep komen maandelijks samen om zich te buigen over aanvragen die door collega s ingediend werden: deze aanvragen worden opgenomen in een register en verwerkt tijdens de maandelijkse contacten, waar de werkgroep ook nieuwe of aangepaste adviezen formuleert. De nieuwe adviezen in verband met de lopende campagnes worden per thema behandeld. 44 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen In 2009 werd het thema arbeidsmiddelen voor werken op hoogte (arbeidsmiddelen met of zonder ARAB-keuring) geüpdatet naar aanleiding van de campagne Afwerking. Daarnaast werden de rubrieken elektratoebehoren, minigravers en omgevingsfactoren onder de loep genomen. In de rubriek Mens werden de vragen omtrent het coördinatiebeleid op bouwplaatsen herschikt en bijgestuurd. De vraagstelling aangaande menselijke factoren (gezondheidstoezicht) werd aangepast. Nadat de adviezen in de beide landstalen in de Preventieatlas ingebracht zijn, ontvangen de adviseurs hierover feedback tijdens de maandelijkse adviseursvergaderingen. Een oplijsting in de vorm van een Excel-bestand van de verschillende bewerkte thema s is ter inzage op de transitzone van het NAVB. In 2009 is verder gewerkt aan het verbeteren van de kwaliteit van de bezoekverslagen. De activiteiten van de werkgroep kaderen perfect in het streven van de afdeling naar verslagen van hoge kwaliteit, met adviezen die voldoen aan de wetgeving en waarbij rekening wordt gehouden met nieuwe technieken en werkmethodes. Voorbeeld van een aanpassing in de MUOP-structuur: Rubriek Arbeidsmiddelen: machines zonder specifieke ARAB-keuring, Algemeen - Voertuigen en machines. NAVB-CNAC 06/2010 45

Evolutie van de vaststellingen De analyse van de ingebrachte vaststellingen tijdens de verschillende bezoeken stelt ons in staat om de evolutie van het preventiebeleid vast te stellen voor de 13.528 verslagen van bouwplaatsbezoeken met MUOP-vaststellingen. De vaststellingen van 2009 zijn als volgt verdeeld: 49.390 vaststellingen tijdens eerste bezoeken 51.135 vaststellingen tijdens herhaalde bezoeken, waarvan 31.408 nieuwe vaststellingen In 2009 werden m.a.w. 80.798 adviezen gegeven op de bouwplaatsen (49.390 + 31.408). Adviezen ten gevolge van blijvende vaststellingen tijdens herhaalde bezoeken worden hierbij maar één keer meegeteld. 1296 vaststellingen werden onmiddellijk opgelost tijdens het eerste bezoek. 19.727 vaststellingen tijdens herhaalde bezoeken waren blijvend in vergelijking met een vorig bezoek. 932 vaststellingen tijdens herhaalde bezoeken werden ter plaatse opgelost. 16.810 vaststellingen waren opgelost bij een herhaald bezoek. 15.886 vaststellingen waren niet meer van toepassing tijdens een herhaald bezoek. In het totaal werden 2.228 vaststellingen ter plaatse opgelost (1.296 + 932). In 2009 stellen we een lichte daling vast van het aantal bouwplaatsbezoeken met MUOP-vaststellingen (13.528 tegenover 14.747 in 2008). Hierdoor is ook het aantal vaststellingen gedaald (80.797 tegenover 82.839 in 2008). Ten slotte stellen we een aanzienlijke stijging vast van het aantal opgeloste vaststellingen tijdens het bezoek van de adviseur (2.228 tegenover 1.449 in 2008) en tussen een eerste en een herhaald bezoek (16.810 tegenover 13.840 in 2008). Verhouding tussen de vaststellingen In 2009 werden 131.227 MUOP-vaststellingen genoteerd, gaande van vaststellingen tijdens een eerste bezoek tot blijvende vaststellingen, opgeloste vaststellingen en vaststellingen die niet meer van toepassing zijn. De verdeling over de vier MUOPfactoren was als volgt: Mens 16% Uitrusting 69% Omgeving 13% Product 2% Factor MENS Bij de bouwbetrokkenen onderscheiden we de personen die betrokken zijn bij de ontwerpfase, zij die als toezichthouder betrokken zijn bij de verwezenlijkingsfase en de uitvoerders. 46 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Fig. C16: Verhouding van de vaststellingen in verband met de bouwbetrokkenen tijdens de ontwerpfase 11,3% 53,8% Coördinator-ontwerp Studiebureau Projectontwikkelaar Bouwheer Architect 32,6% 1,8% 0,6% In de ontwerpfase hebben 53,8% van de vaststellingen betrekking op de coördinatorontwerp (niet aangesteld, geen veiligheids- en gezondheidsplan), tegenover 74,3% in 2008. De vaststellingen voor de bouwheer zijn gestegen van 13,7% in 2008 naar 32,6% in 2009. Bij de architect gaat het om een stijging van 7,2% in 2008 naar 11,3% in 2009. Tijdens de verschillende doelgroepgerichte campagnes werd aandacht besteed aan de verantwoordelijkheid van de bouwheer, zeker bij overheidsopdrachten. Tijdens werfbezoeken contacteerden de adviseurs steeds vaker de bouwheren om hen te wijzen op hun verantwoordelijkheid en werden de kopies van de bezoekverslagen achteraf aan de bouwheer bezorgd. Fig. C17: Verhouding van de vaststellingen in verband met de uitoefenaars van een toezichthoudende functie tijdens de uitvoeringsfase 36,6% Coördinator-verwezenlijking Werkgever Preventieadviseur Arbeidsgeneesheer 0,1% 0,3% 63,1% NAVB-CNAC 06/2010 47

De bevoorrechte gesprekspartners blijven ook in 2009 het ondernemingshoofd en zijn hiërarchische lijn. Het aantal vaststellingen gelinkt aan de coördinator-verwezenlijking is gedaald van 40,3% in 2008 naar 36,6% in 2009. De vaststellingen met betrekking tot de verantwoordelijkheid van de preventieadviseur en de arbeidsgeneesheer zijn verwaarloosbaar. Factor UITRUSTING De factor uitrusting omvat huisvestingsmaterieel (werfkeet, sanitair, douches, opslagplaatsen, drankvoorzieningen en EHBO of Eerste Hulp Bij Ongevallen), arbeidsmiddelen (gereedschap op mankracht, transportmiddelen, machines zonder specifieke ARAB-keuring 4, machines met specifieke ARAB-keuring en installaties), bouwtoebehoren (arbeidsmiddelen voor werken op hoogte, beschoeiingen, bekistingsmaterieel, elektratoebehoren, werfsignalisatie, gasflessen, valbeveiligingsmiddelen ), persoonlijke uitrusting (werkkledij, persoonlijke beschermingsmiddelen). In totaal werden 57.819 vaststellingen gemaakt, verdeeld als volgt: Fig. C18: Verhouding van de vaststellingen voor uitrustingsmiddelen 10,4% 22,6% Huisvestingsmateriaal Arbeidsmiddelen Bouwtoebehoren Persoonlijke uitrusting 53,1% 13,9% 4 ARAB = Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming De sociale voorzieningen, met name de werfkeet, het sanitair en de douches, de dranken en het EHBO-materiaal, maken 22,6% uit van de vaststellingen in deze rubriek. De arbeidsmiddelen, met name het gereedschap, de transportmiddelen, de machines zonder specifieke ARAB-keuring (grondverzetmachines bv.), de machines met specifieke ARAB-keuring (heftoestellen bv.) en de installaties (betoncentrales bv.) maken 13,9% uit van de vaststellingen in deze rubriek. Het bouwtoebehoren maakt 53,1% uit van de vaststellingen in deze rubriek, verdeeld over arbeidsmiddelen voor werken op hoogte (te verklaren door de blijvende vraag van dakwerkondernemingen om te worden bijgestaan door het NAVB), beschoeiingen, bekistingsmaterieel, elektratoebehoren, werfsignalisatie, gasflessen, valbeveiligingsmiddelen 48 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Persoonlijke uitrusting maakt 10,4% uit van de vaststellingen in deze rubriek. De persoonlijke beschermingsmiddelen zijn als volgt verdeeld, van hoog naar laag: hoofdbescherming (44,6%), ademhalingsbescherming (14,1%), gezichtsbescherming (13,1%), voetbescherming (9,5%), persoonlijke valbescherming (6,1%), lichaamsbescherming (4,1%), gehoorbescherming (3,7%), werkpositionering (2,4%), veiligheidshandschoenen (2,1%), knie- en beenbescherming (0,4%) en persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) tegen verdrinking (0,1%). Fig. C19: Verhouding van de vaststellingen voor persoonlijke beschermingsmiddelen Hoofdbescherming/helm Veiligheidshandschoenen 6,1% 2,4% 0,1% 3,7% 0,4% 44,6% Voetbescherming Gezichtsbescherming Ademhalingsbescherming Lichaamsbescherming Gehoorbescherming PBM tegen verdrinking Werkpositionering 4,1% 14,1% 13,1% 9,5% 2,1% Persoonlijke valbeveiliging Knie-en beenbescherming Fig. C20: Verhouding van de vaststellingen voor huisvestingsmiddelen 23,8% 2,6% 31,7% Algemeen Werfkeet Sanitair - douches Opslagplaatsen EHBO-uitrusting 1,9% 19,4% 20,6% Drankvoorziening NAVB-CNAC 06/2010 49

De meeste vaststellingen (40%) hebben te maken met het ontbreken, het niet conform zijn en het gebrekkige onderhoud van de voorgeschreven sociale voorzieningen. Het aantal vaststellingen blijft echter jaarlijks dalen (65,6% in 2007 en 57,2% in 2008). Het aantal algemene vaststellingen blijft hoog (31,7% tegenover 37,4% in 2008). Het aantal vaststellingen met betrekking tot de EHBO-uitrusting is gedaald van 36,5% in 2008 naar 23,8% in 2009. Ook het aantal vaststellingen omtrent de drankvoorziening (2,6% in 2009 tegenover 3,8% in 2008) en het ontbreken van opslagplaatsen (1,9% in 2009 tegenover 2,5% in 2008) zijn gedaald. In de rubriek arbeidsmiddelen heeft 83,1% van de vaststellingen betrekking op de machines met specifieke ARAB-keuring. Het gaat vooral over hef- en hijswerktuigen, behandelingstoestellen gebruikt als hefwerktuig, generatoren Fig. C21: Verhouding van de vaststellingen voor arbeidsmiddelen 0,8% 1,2% 14,9% Machines zonder specifieke ARAB-keuring Machines met specifieke ARAB-keuring Installaties Transportmiddelen 83,1% In de rubriek bouwtoebehoren heeft 52,9% van de vaststellingen betrekking op het gebruik van arbeidsmiddelen voor werken op hoogte en 29,1% op valbeveiligingsmiddelen. Het hoge aantal vaststellingen voor deze items is toe te schrijven aan de doelgroep in de campagne Afwerking. 12,1% van de vaststellingen heeft te maken met elektratoebehoren (kabelhaspels, verlengkabels, verdeelkasten ), tegenover 9,9% in 2008. 50 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Fig. C22: Verhouding van de vaststellingen voor bouwtoebehoren 3,3% 29,1% 0,6% 52,9% Arbeidsmiddelen voor werken op hoogte Beschoeiingen Bekistingsmaterieel Elektratoebehoren Gasflessen Valbeveiligingsmiddelen 0,7% 12,1% 0,8% 0,5% Brandblusmiddelen Andere Fig. C23: Verhouding van de vaststellingen voor het elektratoebehoren 20,4% 20,4% 12,0% Kabelhaspels Verdeeldozen Verlengkabels Verdeelkasten Algemeen 1,1% 3,1% 42,9% Hoofdkast In deze rubriek gebeurden 6.411 vaststellingen. De meeste vaststellingen gaan over het gebruik van niet-conform elektrisch materieel, het slecht aansluiten van elektrische kabels, de staat (beschadiging), de IP-beschermingsgraad en het niet ophangen en/of afschermen van elektrische kabels. 3 ARAB = Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming NAVB-CNAC 06/2010 51

Fig. C24: Verdeling van de vaststellingen voor arbeidsmiddelen voor werken op hoogte Loopbrug 2,4% 4,2% 5,2% 12,8% Rolstelling Ladders en bouwtrappen Vaste stellingen Schragen Vliegende stellingen 5,5% 69,8% Fig. C25: Verdeling van de vaststellingen voor valbeveiligingsmiddelen 1,5% 4,9% Leuningsystemen Veiligheidsnetten Signalisatie Afbakening 8,3% 85,3% 52 NAVB-CNAC 06/2010

Ondernemingen Factor Omgeving Dit deel van de MUOP bevat de elementen die vroeger in de rubriek Bouwplaatsinstallaties stonden. De grootste subrubriek hiervan had betrekking op orde en netheid op de bouwplaats. Ook bij de factor Omgeving blijft orde en netheid op de bouwplaats met 48,9% van de vaststellingen de grootste subrubriek. De vaststellingen over de nabijheid van leidingen op de bouwplaats maken 17,2% van alle vaststellingen uit. Op de derde plaats staan de vaststellingen over het ontbreken van verlichting op de bouwplaats: 12,1%. Fig. C26: Verdeling van de vaststellingen in verband met de omgevingsfactoren 12,1% 6,8% 2% 11% 0,3% 0,8% 17,2% Geografische bodemgesteldheid Afgezonderd tewerkgestelde arbeiders Stabiliteit van de constructie Nabijheid van leidingen Orde en netheid Werfligging 0,8% 48,9% Verlichting Modder en stof Andere Factor Product Fig. C27: Verdeling van de vaststellingen voor producten 6,7% 0,9% 1,4% 31,3% 8,1% Verfproducten Plaatmaterialen Isolatiematerialen Kitten en lijmen Brandstoffen Cement/mortels 13,6% 11,2% 26,9% Asbest Andere NAVB-CNAC 06/2010 53

Tijdens de eerste fase van de campagne afwerking in 2008 werd er bijkomende aandacht besteed aan de gebruikte producten. In 2009 zien we dezelfde tendens bij de vaststellingen bij de factor Product. 26,9% van de vaststellingen bij de factor Product hebben betrekking op de aanwezigheid van asbest of het vermoeden van aanwezigheid ervan op de werf en de te nemen maatregelen hieromtrent. 13,6% van de vaststellingen handelen over het gebruik van verven, de vaststellingen betreffende de brandstoffen zijn opnieuw gedaald van 37,3% in 2008 naar 31,3% in 2009. 54 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, Onderzoek en Ontwikkeling Deze afdeling omvat twee deelafdelingen: Assessment Onderzoek en Ontwikkeling Assessment Een gewaarschuwd man telt voor twee Opleiding: een wapen tegen ongevallen Investeren in opleidingen is voor mensen en voor resultaten zorgen, niet alleen vandaag maar ook morgen De afdeling Assessment, onderzoek en ontwikkeling heeft van deze uitspraken haar devies gemaakt, in de overtuiging dat enkel kennis de nodige instrumenten kan bieden voor welzijn op het werk. Maar deze instrumenten kunnen slechts werkelijkheid worden wanneer werkgevers en werknemers zich verenigen. Luidt de Belgische wapenspreuk niet Eendracht maakt Macht? En als we daarvan nu eens ons devies maakten tegen ongevallen? Steunend op zijn ervaring biedt het NAVB, alleen of in samenwerking met partners, een uitgebreid gamma van opleidingen aan. Het NAVB organiseert de volgende opleidingen: In het kader van het VCA/BeSaCC-systeem 1 Sinds september 1996: een opleiding van drie dagen voor operationeel leidinggevenden. Sinds september 1997: een tweedaagse opleiding Basisveiligheid. Deze opleiding wordt gefinancierd door de sector via het opleidingskrediet, op voorwaarde dat de deelnemende bouwvakkers over een geldig opleidingsvisum beschikken. De opleiding Basisveiligheid wordt ook aangeboden aan bouwvakkers buiten het kader van het VCA/BeSaCC-systeem. Ook deze opleiding wordt gefinancierd door de sector via het opleidingskrediet. De opleiding Basisveiligheid wordt nu eveneens aangeboden aan uitzendkrachten. Ze wordt vooral verstrekt door FOREM (Formation et Emploi) en VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding). Op het gebied van veiligheidscoördinatie Sinds september 2001: een opleiding van tien dagen voor veiligheidscoördinatoren van niveau B. Daarnaast zijn nog een aantal andere opleidings- en informatiedomeinen, waarin het NAVB in de loop der jaren een ruime ervaring heeft opgebouwd, het vermelden waard. 1 VCA = Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemers - BeSaCC = Belgian Safety Criteria for Contractors NAVB-CNAC 06/2010 57

Opleidingen in het kader van VCA-VCU/BeSaCC Hoewel de petrochemie de aanzet gaf voor de VCA-BeSaCC-certificatie, geven steeds meer ondernemingen, uit allerlei sectoren, een opleiding aan hun personeel binnen het VCA-BeSaCC-kader, al dan niet met een certificatie in het vooruitzicht. Opleidingssessies en examens Basisveiligheid VCA/ BeSaCC Sinds eind 1997 is het NAVB officieel erkend om deze opleiding te geven en examens af te nemen. De erkenning van het NAVB loopt nog tot 31 maart 2012. Dankzij de CAO s in de bouw kunnen de ondernemingen gebruik maken van het opleidingskredietstelsel of van het stelsel van het globaal opleidingsplan om de kosten die aan deze opleidingen verbonden zijn, grotendeels te dekken. Als het ingediende dossier aanvaard wordt, betaalt het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB) de opleiding en draagt het ook bij aan de loonkost. De examenkosten worden niet terugbetaald via het opleidingskrediet of het globaal opleidingsplan en vallen volledig ten laste van de onderneming. Overeenkomstig de CAO (collectieve arbeidsovereenkomst) is het NAVB belast met de organisatie van de veiligheidsopleidingen. Er zijn verschillende opleidingsformules mogelijk: Een opleiding in de onderneming die verzorgd wordt door het NAVB Een opleiding in een lokaal opleidingscentrum van VDAB of FOREM waarbij het examen wordt georganiseerd door het NAVB Een opleiding door een uitzendbureau waarbij het examen wordt georganiseerd door het NAVB Een opleiding door de onderneming waarbij het examen wordt georganiseerd door het NAVB Dit jaar totaliseerde het NAVB 983 sessies, als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D1: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: verdeling van de sessies over het jaar 140 Aantal sessies 120 100 80 60 98 113 118 69 72 77 83 109 66 98 40 48 20 32 0 Jan Feb Maa April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov Dec 58 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Daarvan werden er 128 volledig georganiseerd door het NAVB (opleiding en examen). 236 sessies voor werknemers werden op touw gezet door een externe organisatie erkend door het NAVB (VDAB, FOREM ). VDAB organiseerde ook 113 sessies voor werkzoekenden. Verder waren er 131 sessies door derden (zelfstudie, bedrijfsintern, privé-opleidingsinstellingen ), 193 via uitzendbureaus en werden er 182 voorleesexamens georganiseerd door de instellingen. De sessies waren als volgt verdeeld over de taalgroepen: Fig. D2: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: verdeling van de sessies over de taalgroepen 1200 Aantal sessies 1000 983 800 633 600 400 341 200 0 5 3 1 Duits Frans Nederlands Pools Turks Totaal In deze sessies werden 7.794 deelnemers opgeleid. Daarvan kregen er 6.250 een erkend certificaat van het NAVB, als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D3: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: aantal geslaagden per maand 1200 Aantal personen Deelnemers 1000 Geslaagden 800 600 400 200 0 Jan Feb Maa April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov Dec Jan Feb Maa April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov Dec Deelnemers 923 1117 1125 541 556 570 189 302 532 751 477 711 Geslaagden 725 885 902 432 472 461 152 225 421 591 401 583 NAVB-CNAC 06/2010 59

Dat brengt het globaal slaagpercentage op 80%. Fig. D4: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: percentage geslaagden Geslaagden Niet-geslaagden 20 % 80 % Het slaagpercentage is als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D5: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: slaagpercentage per maand 86 84 82 80 78 80% 79 79 80 80 85 81 80 79 79 84 82 Globaal slaagpercentage 76 74 75 72 70 68 Jan Feb Maa April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov Dec Sinds het NAVB deelnemers aan de opleiding Basisveiligheid VCA opleidt en examineert, kregen zo al 102.997 van de 130.949 deelnemers een certificaat, wat neerkomt op een slaagpercentage van bijna 79%. Als hulpmiddel bij deze opleiding heeft de vzw BeSaCC een nieuw handboek Basisveiligheid opgesteld. Het is een algemene, erg praktische brochure over veiligheid in de bouw. 60 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Fig. D6: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: marktaandeel van het NAVB 100 % 80 % 19824 19061 22387 27120 Anderen 60 % 40 % 5715 8071 9235 12837 14841 NAVB 20 % 9163 7936 10723 9416 7925 10944 9995 7466 6250 0 % 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Opleidingssessies en examens veiligheid voor operationeel leidinggevenden VCA-BeSaCC Een van de voorwaarden om een VCA-BeSaCC-certificaat te bekomen, is dat alle operationeel leidinggevenden, zoals de bouwdirectie, de projectleiders en de werfleiders, dus iedereen die een leidinggevende functie heeft op de bouwplaats, slaagt voor het verplichte VCA-BeSaCC-examen. Sinds november 1996 is het NAVB erkend om deze specifieke opleiding van drie dagen te geven en examens af te nemen. Ook hier gelden de verschillende opleidingsformules die werden vermeld voor de opleiding Basisveiligheid. Dit jaar kwam het NAVB aan een totaal van 124 sessies, als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D7: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: verdeling van de sessies over het jaar 20 Aantal sessies 18 16 14 12 13 16 18 14 10 8 6 11 11 8 8 10 9 4 2 0 Jan Feb Maa April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov Dec 2 4 NAVB-CNAC 06/2010 61

Daarvan werden er 48 volledig georganiseerd door het NAVB (opleiding en examen) en 70 door derden (zelfstudie, bedrijfsintern, privé-opleidingsinstellingen ). Er werden 4 sessies georganiseerd voor uitzendkrachten en 2 sessies vonden plaats in Frankrijk, waarbij het NAVB enkel de examens organiseerde. De sessies waren als volgt verdeeld over de taalgroepen: Fig. D8: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: verdeling van de sessies over de taalgroepen Frans Nederlands 41 % 59 % In deze sessies legden 683 deelnemers het examen af. Daarvan kregen er 589 een erkend certificaat van het NAVB, als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D9: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: aantal geslaagden per maand Deelnemers 200 Geslaagden 150 100 50 0 Jan Feb Maa April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov Dec 62 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Het globaal slaagpercentage bedraagt 86%. Fig. D10: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: percentage geslaagden Geslaagden Niet-geslaagden 14 % 86 % Het is als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D11: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: slaagpercentage per maand 100 90 80 70 60 86% 88 80 83 87 87 88 100 91 86 90 71 83 Globaal slaagpercentage 50 40 30 20 10 0 Jan Feb Maa April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov Dec NAVB-CNAC 06/2010 63

Sinds het NAVB operationeel leidinggevenden VCA opleidt en examineert, kregen al 13.993 van de 16.064 opgeleide deelnemers een certificaat. Het aantal deelnemers is gedaald in vergelijking met vorig jaar. Dat is te wijten aan het feit dat er meer centra erkend zijn. Fig. D12: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: marktaandeel van het NAVB Anderen 100% NAVB 80% 6827 7002 60% 5766 5897 3525 4428 40% 1414 1714 1969 20% 0% 1615 1633 1620 1193 581 600 756 771 683 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Opleidingssessies en examens veiligheid voor intercedenten en leidinggevenden van een uitzendbureau VIL-VCU 2 Een belangrijke voorwaarde voor uitzendbureaus om een VIL (VCU)-certificaat te bekomen, is dat de consultants en de leidinggevenden van het uitzendbureau slagen voor het VIL-examen. Dit jaar organiseerde het NAVB 16 sessies. De sessies waren als volgt verdeeld over de taalgroepen: Fig. D13: Veiligheid voor Intercedenten en Leidinggevenden van een Uitzendbureau VIL-VCU: verdeling van de sessies over de taalgroepen Frans Nederlands 2 VIL-VCU = Veiligheid voor Intercedenten en Leidinggevenden Veiligheidschecklist Uitzend- en detacheringbureaus 62 % 38 % 77 deelnemers aan deze sessies legden het examen af. Daarvan kregen er 75 een erkend certificaat van het NAVB. 64 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Tijdelijke of mobiele bouwplaatsen Het geconsolideerde KB van 25 januari 2001 betreffende de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen regelt de toepassing van nieuwe concepten en verplichtingen inzake veiligheid en gezondheid op de bouwplaats. Met dit KB werd de Europese richtlijn 92/57 van 24 juni 1992 betreffende de minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid voor tijdelijke of mobiele bouwplaatsen omgezet naar Belgisch recht, op basis van hoofdstuk V van de Welzijnswet van 4 augustus 1996. Het NAVB heeft net als vorig jaar meegewerkt aan opleidingen voor coördinatoren van niveau B, zowel in het Nederlands als in het Frans. Opleiding veiligheidscoördinator van niveau B In 2009 liepen voor het NAVB de volgende sessies af: 1 cursus van niveau B in het Frans 1 cursus van niveau B in het Nederlands Fig. D14: Veiligheidscoördinator van niveau B: verdeling van het aantal geslaagden over de taalgroepen 20 18 16 14 18 Aantal geslaagden 12 10 13 8 6 4 2 0 Nederlands Frans In 2009 heeft het NAVB een certificaat uitgereikt aan 31 coördinatoren van niveau B. NAVB-CNAC 06/2010 65

Onderzoek en Ontwikkeling Activiteiten De afdeling Onderzoek en Ontwikkeling heeft een tweeledig doel: ze staat in voor het beheer van alle kennis inzake arbeidsomstandigheden in de bouw enerzijds en verwerkt deze kennis in producten en diensten anderzijds. De bundeling van alle kennis die aanwezig is binnen de organisatie en de permanente actualisering ervan zijn essentieel om een efficiënte dienstverlening mogelijk te maken. Vanuit deze kennisbank wordt informatie aangeleverd aan zowel interne als externe gebruikers, via het intranet, de website of de bibliotheek/het documentatiecentrum. Een volgende schakel in het proces is de omzetting van deze kennis in producten en diensten. Raymond Brems Afdelingshoofd Onderzoek en Ontwikkeling Producten zijn onder meer publicaties, opleidingspakketten, cd-roms Een ander belangrijk product dat hieruit voortvloeit, is de zeer gedetailleerde checklist inzake arbeidsomstandigheden in de bouw en de bijbehorende preventietips die de basis vormen voor de adviesverlening door de adviseurs van de afdeling Ondernemingen. Op zijn beurt vormt dit het monitoringsysteem voor arbeidsomstandigheden in de bouw of kortweg de Preventieatlas, waaruit acties voor de organisatie kunnen worden afgeleid. Onder diensten valt hoofdzakelijk consulting van zowel interne medewerkers als derden (bouwbedrijven, syndicaal afgevaardigden bouw, preventieadviseurs bouw ). Producten en diensten komen tot stand op een planmatige manier, zoals vastgelegd in het jaarlijks actieplan. Producten en diensten ten behoeve van interne gebruikers Preventieatlas bouw De afdeling is verantwoordelijk voor het verder uitwerken en beheren van de MUOP 3 - vragenlijst en de systematiek van de adviezen, de reglementaire referenties, het opvolgen, uitwerken en verfijnen van het computerprogramma en dit ten behoeve van de afdeling Ondernemingen. De MUOP kreeg een update in het kader van de campagne Wegenwerken. De afdeling Onderzoek en Ontwikkeling verzorgt ook infosessies voor de adviseurs om hen vertrouwd te maken met de nieuwe werkwijze. 3 MUOP = Mens, Uitrusting, Omgeving, Product 66 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Tijdens deze verslagperiode werd met de werkgroep die in 2007 werd samengesteld, bestaande uit adviseurs en een vertegenwoordiger van de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling, verder gewerkt aan de updating van de Preventieatlas. Tijdens de verslagperiode werden de rubrieken die betrekking hebben op de signalisatie van wegenwerken, de rubrieken elektrische installaties en arbeidsmiddelen voor werken in de hoogte en diverse rubrieken die betrekking hebben op beroepen in de afwerkingsfase, grondig aangepast. Voorbeeld van een scherm uit de Preventieatlas Samenstelling van nieuwe opleidingen Tijdens de verslagperiode heeft de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling de indeling van de opleidingen en het bijhorende cursusmateriaal betreffende de montage en het gebruik van steigers aangepast. De praktische organisatie van de opleidingen wordt behandeld door het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid. Informatieve nota s Ter ondersteuning van de medewerkers van de afdeling Ondernemingen werden verschillende informatieve nota s opgesteld in verband met actuele thema s. Interne opleiding voor de adviseurs van de afdeling Ondernemingen De adviseurs van de afdeling Ondernemingen werden op regelmatige tijdstippen geïnformeerd over de nieuwe wettelijke en normatieve bepalingen die van toepassing zijn in de bouwsector, evenals over de meest recente technische ontwikkelingen inzake preventie in de bouw. Dit gebeurde meestal tijdens de vergaderingen op het einde van de maand met de adviseurs van de dienst Ondernemingen. Tijdens de verslagperiode werden infosessies georganiseerd over: NAVB-CNAC 06/2010 67

de nieuwe machinerichtlijn hangsteigers van het lichte type Producten en diensten ten behoeve van externe gebruikers Adviesverlening De afdeling werkte actief mee aan het beantwoorden van schriftelijke en telefonische vragen van opdrachtgevers, architecten, veiligheidscoördinatoren, aannemers en andere belanghebbenden over diverse onderwerpen, zoals de algemene of specifieke punten uit het KB van 31.08.05 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte, het KB van 16.03.06 betreffende de bescherming van arbeiders tegen de risico s van asbest, werfsignalisatie, preventiemaatregelen tegen kwartsstof Sinds de tweede helft van 2007 maakt de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling een analyse van de vragen die haar worden gesteld per telefoon en mail. Een eerste grove indeling wordt gemaakt aan de hand van de doelgroep. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen vragen uit de primaire doelgroep en uit de secundaire doelgroep. De primaire doelgroep betreft iedereen (werkgevers en werknemers) uit bedrijven die onder het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf vallen (P.C. 124). De secundaire doelgroep betreft iedereen die betrokken is bij de uitvoering van bouwwerkzaamheden (bv. architecten, bouwheren, veiligheidscoördinatoren, studiebureaus ) en die kan bijdragen aan het welzijn van de werknemers van P.C. 124. Vervolgens worden de vragen geanalyseerd volgens de thema s Mens, Uitrusting, Omgeving, Product, Organisatie (MUOPO). Binnen deze thema s worden de vragen ingedeeld volgens meer specifieke subthema s. We sommen hierbij per thema een aantal subthema s op. Mens: arbeidsongevallen, gezondheidstoezicht en -toestand, bevoegde persoon Uitrusting: individuele uitrusting, arbeidsmiddelen, huisvestingsmaterieel, bouwtoebehoren. Deze subthema s worden nog verder onderverdeeld voor de analyse. Omgeving: werken in specifieke omstandigheden (bijzondere werken op hoogte, werken in besloten ruimtes, in de nabijheid van verkeer, ondergrondse leidingen ), klimatologische omstandigheden, elektriciteit, verlichting Product: gevaarlijke producten, bouwproducten en prefab. Organisatie: de coördinatie op tijdelijke of mobiele bouwplaatsen, welzijnsbeleid, opleidingen, alcohol- en drugsbeleid Voor de thema s en hun respectievelijke subthema s wordt ook een onderverdeling gemaakt volgens het percentage vragen per doelgroep. 68 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Een gedetailleerde analyse van de tijdsbesteding werd niet opgenomen in het jaarverslag. Deze analyse wordt intern gebruikt om de werkingsprocessen te verbeteren in het kader van het kwaliteitsmanagementsysteem. Het is de bedoeling om via deze analyse de thema s te detecteren waarover veel vragen gesteld worden en deze op te nemen in de rubriek frequently asked questions op de website of er nieuwe publicaties aan te wijden. Verhouding primaire secundaire doelgroep Fig. D15: Percentage vragen en percentage tijdsbesteding per doelgroep 80 70 60 50 74% 74% % vragen % tijdsbesting 40 30 20 10 26% 26% 0 primair secundair Een eerste grove analyse toont dat circa 75% van de vragen van de primaire doelgroep komen en ongeveer 25% van de secundaire doelgroep (dit is hetzelfde percentage als in 2008). Deze verhouding is dezelfde voor de verschillende thema s, behalve voor het thema organisatie, waar het percentage vragen van de secundaire doelgroep hoger ligt (zie figuur D15). Ook bij de tijdbesteding voor het beantwoorden van vragen zien we eenzelfde verdeling als vorig jaar: ongeveer 75% van de tijd wordt besteed aan de primaire en ongeveer 25% aan de secundaire doelgroep. NAVB-CNAC 06/2010 69

Verdeling van de vragen volgens de hoofdthema s Fig. D16: Verdeling van de vragen over de 5 hoofdthema s 8% 7% 49% Organisatie Product Omgeving Mens Uitrusting 7% 29% 78% van de vragen heeft betrekking op de hoofdthema s organisatie en uitrusting. Dit is dezelfde situatie als in 2008. Analyse per thema Mens Fig. D17: Verdeling over de verschillende subthema s van de vragen betreffende het thema mens 10% 24% Arbeidsongevallen Specifieke arbeidersgroepen Gezondheidstoestand Statistieken Varia 22% 20% 24% Een kwart van de vragen heeft betrekking op specifieke arbeidersgroepen, namelijk oudere werknemers, jongeren, uitzendkrachten, buitenlandse arbeidskrachten. Bijna 50 % van de vragen heeft te maken met arbeidsongevallen en statistieken (arbeidsongevallen, dodelijke ongevallen, beroepsziekten ). Verder heeft 20% van de vragen betrekking op de gezondheidtoestand van personen bij het uitvoeren van bepaalde taken. 70 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Uitrusting De vragen betreffende uitrusting kunnen onderverdeeld worden in 4 subthema s: arbeidsmiddelen bouwtoebehoren individuele uitrusting huisvestingsmaterieel Grafieken D19 en D20 geven een gedetailleerde van verdeling de 2 belangrijkste subthema s. Fig. D18: Verdeling over de 4 subthema s van de vragen betreffende uitrusting 17% 20% Arbeidsmiddelen Bouwtoebehoren Huisvestingsmaterieel Individuele uitrusting 9% 54% De vragen inzake arbeidsmiddelen en bouwtoebehoren betreffen circa 75% van de vragen. Daarom werden ze nog eens verder geanalyseerd. De vragen inzake individuele uitrusting betreffen vragen inzake PBM's. Sinds 2009 werden ook meer vragen vastgesteld inzake werkkledij. De vragen inzake huisvestingsmaterieel gaan hoofdzakelijk over sociale voorzieningen en EHBO-uitrusting. Arbeidsmiddelen 50% van de vragen die betrekking hebben op arbeidsmiddelen, gaan over hef- en hijstoestelllen, keuring van arbeidsmiddelen en transportmiddelen. De overige vragen zijn allerlei vragen inzake arbeidsmiddelen. Fig. D19: Catalogering van de vragen betreffende arbeidsmiddelen 10% 28% Hef- en hijstoestellen Arbeidsmiddelen - algemeen Keuring van arbeidsmiddelen Transportmiddelen 15% 46% NAVB-CNAC 06/2010 71

Bouwtoebehoren Fig. D20: Catalogering van de vragen betreffende bouwtoebehoren 8% 9% 51% Allerlei bouwtoebehoren Bouwtoebehoren voor werken op hoogte Collectieve beveiliging/ valbeveiling Werfsignalisatie & werfinrichting 32% Meer dan de helft van de vragen heeft betrekking op arbeidsmiddelen voor werken op hoogte (hoofdzakelijk stellingen). Verder zijn er ook veel vragen over valbeveiliging. De overige vragen gaan over werfsignalisatie en inrichting en allerlei uiteenlopende bouwtoebehoren, zoals elektratoebehoren, bekistingen Omgeving Fig. D21: Verdeling over de verschillende subthema s van de vragen betreffende omgeving 20% 12% Bijzondere werken op hoogte Klimatologische omstandigheden Omgeving - allerlei Werken in specifieke omgeving 57% 12% 72 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Werken in een specifieke werkomgeving omvat o.a. werken op hoogte werken in sleuven werken in een lawaaierige omgeving werken in de nabijheid van verkeer allerlei ondergrondse leidingen elektrische luchtleidingen spoorwegen Product De vragen inzake product hebben bijna allemaal betrekking op gevaarlijke producten. Het grootste aantal vragen gaat over asbest en kwartsstof. Fig. D22: Verdeling over de verschillende subthema s van de vragen betreffende product 20% 61% Asbest Fijn stof (kwarts) Allerlei 18% Organisatie Fig. D23: Verdeling over de verschillende subthema s van de vragen betreffende organisatie 6% 9% Allerlei vragen welzijnsbeleid Coordinatie op tijdelijke of mobiele bouwplaatsen Welzijnsopleidingen/Assessment Opstellen risicoanalyses & specifiek VGP's Regelgeving 12% 16% 57% NAVB-CNAC 06/2010 73

Nog steeds heeft 75% van de vragen over het thema organisatie rechtstreeks betrekking op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen. Zoals reeds vermeld nemen de vragen inzake coördinatie af ten voordele van de vragen over de verplichtingen van de aannemer betreffende het opsporen van risico s op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (opstellen van risicoanalyses en specifieke veiligheids- en gezondheidsplannen). In 2008 had nog 2 op 3 vragen inzake organisatie betrekking op coördinatie, nu is dit nog geen 60%. Er waren in 2009 ook meer vragen inzake opleidingen. Het betreft vooral opleidingen werken op steigers. Verder neemt het percentage vragen in verband met coördinatie af bij de secundaire doelgroep. Het maakt nog maar iets meer dan de helft van alle vragen uit bij deze doelgroep. Dit betekent dat er minder vragen gesteld worden zoals is er een veiligheidscoördinator nodig bij het uitvoeren van mijn project? en dat er meer specifieke vragen gesteld worden over de coördinatie, meer bepaald door de primaire doelgroep, de aannemers zelf. Kwaliteit In 2008 heeft het NAVB het kwaliteitscertificaat ISO-9001-2000 behaald. De externe audit vond plaats in het voorjaar van 2008. De audit werd gehouden door het BCCA. Zij stelden een rapport op op basis van hun bevindingen gedurende de audit. De beoordelingscommissie van het BCCA heeft het kwaliteitsmanagementssysteem positief beoordeeld en dus werd het ISO certificaat verleend aan het NAVB. In 2009 zijn er twee halftijdse repititie audits geweest waarop de externe auditor kon constateren dat er al gewerkt was aan de non-conformiteiten die gedurende de audits vastgesteld werden. Opstellen van risicoanalyses Op vraag van verschillende federaties van aannemers werden voorbeelden opgesteld van risicoanalyses die toegepast kunnen worden bij het opstellen en het uitwerken van een specifiek veiligheids- en gezondheidsplan. Samenwerking met andere organisaties Prevent Vanaf 2009 zal het NAVB zelf geen opleidingen preventieadviseur meer organiseren. Het NAVB zal er wel voor ijveren om in de bestaande opleidingen de aspecten die verband houden met de risico s in de bouwsector aan bod te laten komen. In dit kader werd een overeenkomst afgesloten met Prevent Academy om in de opleiding voor preventieadviseurs van niveau I en niveau II een module risico s eigen aan de bouwsector in te lassen. Tijdens het voorjaar van 2010 zal deze module voor de eerste maal georganiseerd worden. De volgende aspecten zullen aan bod komen: collectieve arbeidsovereenkomsten binnen de bouwsector werfinrichting specifieke werkzaamheden op hoogte signalisatie bij wegenwerken 74 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling FOD WASO - Ervaringsfonds In 2008 werden de onderhandelingen inzake het opzetten van een project tussen de drie Fondsen voor Bestaanszekerheid van de Bouw (P.C. 124) en de Federale Overheid/het Ervaringsfonds afgerond. Er werd een samenwerkingsprotocol met het Ervaringsfonds opgesteld door het NAVB in samenwerking met het FVB en het FBZ. Het NAVB heeft hierin de voortrekkersrol vervuld. Eind 2008 werd dit protocol al ondertekend door de verschillende sociale partners van het Paritair Comité 124 van de bouwsector. In het voorjaar van 2009 werd het protocol ondertekend door Minister van Werk mevr. J. Milquet. Zo startte in maart 2009 voor een periode van 2 jaar een project waarbij de Fondsen van de Bouwsector een wezenlijke bijdrage willen leveren om de deelname aan het arbeidsproces van de oudere werknemers van P.C. 124 te verhogen. Er is een engagement aangegaan om een leeftijdsbewust personeelsbeleid in ondernemingen van de bouwsector te stimuleren. Daartoe wordt een permanent geïntegreerde sensibilisatiecampagne opgezet die zo veel mogelijk oudere werknemers uit de bouwbedrijven van de bouwsector wil bereiken. De doelstelling is de bevordering en verbetering van de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden of de organisatie van de arbeid van de 45-plussers onder de bouwvakkers. Daarenboven zullen de drie fondsen voor bestaanszekerheid van de bouw en de Federale Overheid samenwerken om het behoud van de tewerkstelling van 45-plussers in het werkdomein structureel te bevorderen. Er werd vastgesteld dat er in de loop van 2009 slechts een tiental verbeterprojecten ingediend werden. Dit betekent dat het aantal ingediende projecten uit de bouwsector stagneert op het aantal van de voorbije jaren. Daarenboven zijn er maar weinig aanvragen van bouwbedrijven met minder dan 50 werknemers. Daarom werd er in het kader van het samenwerkingsprotocol tussen het Ervaringsfonds (de overheid) en de bouwsector beslist om een verkort aanvraagdocument op te maken voor bouwbedrijven met minder dan 50 werknemers. Dit document werd in het laatste trimester van 2009 voorgesteld aan de adviseurs van het NAVB. Deze adviseurs hebben het document meegenomen naar bedrijven om zo meer aanvragen te kunnen genereren. Deelname aan commissies Vaste Commissie Bouw Verscheidene medewerkers van de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling nemen actief deel aan de werkzaamheden van de Vaste Commissie Bouw van de Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het Werk. In dit verband heeft de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling ook in 2009 verder meegewerkt aan de samenstelling van een brochure met codes van goede praktijk met betrekking tot het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte, onder andere voor bijdragen over het gebruik van ladders en steigers enerzijds en over goede praktijk voor asbestverwijdering anderzijds. NAVB-CNAC 06/2010 75

Technische Commissie Kwalificaties VCA De Technische Commissie Kwalificaties adviseert het uitvoerend college van experts over de verplichte opleidingen in het kader van het VCA-certificatiesysteem. Deze commissie beslist ook over de erkenning van examencentra. Commissie Examenvragen VCA Deze commissie heeft als opdracht om de examenvragen van de basiscursus VCA en van de cursus veiligheid voor leidinggevenden te herwerken. Tijdens de verslagperiode werden alle examenvragen voor de opleiding VCA-basisveiligheid herzien. Paritaire Werkgroep Welzijn Om uitvoering te geven aan enkele specifieke opdrachten die vermeld staan in het sectoraal akkoord 2009-2010 werd in de schoot van het NAVB de paritaire werkgroep welzijn opgericht. Deze werkgroep vergadert maandelijks. Tijdens de verslagperiode werden onder andere de volgende onderwerpen behandeld: uitwerking van een systeem voor benchmarking. Dit houdt in dat ondernemingen hun prestaties op het vlak van welzijn op het werk kunnen vergelijken met bedrijven uit dezelfde subsector; uitwerking van een systeem voor posttraumatische begeleiding voor slachtoffers en getuigen van ernstige arbeidsongevallen; vereenvoudiging van het systeem voor werfmeldingen ; uitwerking van de acties in verband met CAO 100 alcohol en drugs ; uitwerking van acties voor het verbeteren van de veiligheidscoördinatie tijdens de ontwerpfase; opvolging van de campagne Afwerking; Werkgroep Club des conseillers en prévention Begin 2009 werd de Club des conseillers en prévention opgericht. Deze werkgroep telt een dertigtal leden en is de Waalse tegenhanger van de werkgroep WODCA. Tijdens de verslagperiode heeft deze werkgroep zes maal vergaderd. Tijdens elke vergadering wordt één aspect uitgebreid besproken. In 2009 heeft het NAVB de volgende onderwerpen toegelicht in deze werkgroep: de problematiek van kwartsstof in de bouw; de bepalingen van CAO 100 in verband met alcohol en drugs op het werk; de opleiding van de bevoegde personen gebruik en montage van steigers; de werking van externe preventiediensten; de reglementering met betrekking tot ondernemingen met een verzwaard risico. 76 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Werkgroep WODCA WODCA staat voor Werkgroep Overleg Diensthoofden PB&M Coöpererende Aannemers (het gaat hoofdzakelijk om Antwerpse aannemers). De werkgroep telt momenteel 25 leden. Het NAVB is vertegenwoordigd als adviseur-specialist. Om de twee maanden komt de werkgroep samen om informatie uit te wisselen. Regelmatig worden externen uitgenodigd om over een bepaald onderwerp bijkomende informatie te verschaffen. Zo kwamen in 2009 de volgende onderwerpen aan bod: de reglementering met betrekking tot ondernemingen met een verzwaard risico; arbeidsongevallenstatistieken in de bouwsector 2009; bijkomende beveiliging bij het hijsen van lasten boven werkzones; het gebruik van een leuningssyteem met kabels; werken met buitenlandse werknemers; bespreking van een aantal ernstige arbeidsongevallen; bespreking van de meetresultaten voor blootstelling aan kwartsstof bij het boren van ankergaten; algemene evoluties binnen VCA. Medewerking aan opleidingen Verscheidene medewerkers van de afdeling traden op als deskundige lesgever bij opleidingen inzake welzijn, georganiseerd door het NAVB of door andere organisaties. In het kader van hun bijscholing hebben verschillende medewerkers zelf enkele opleidingen gevolgd. Overzicht Organisatie Plaats Datum Opleiding Item als lesgever Gevolgd NAVB Brussel 12/02 Opleiding bevoegde persoon gebruik en montage van steigers (Nederlandstalig) NAVB Leuven 03/03 Veiligheidscoördinator niv.b (Nederlandstalig) PVI Malle 19/03 Navorming preventieadviseur NAVB Brussel 30/03 Preventieadviseur Niv.2 (Franstalig) Confederatie Bouw Brussel 20/05 Risicoanalysetechnieken voor kleine ondernemingen NAVB Leuven 29/05 Veiligheidscoördinator niv.b (Nederlandstalig) NAVB Brussel 19/06 Preventieadviseur Niv.2 (Nederlandstalig + Franstalig) Train-the-trainer-sessie Risicoanalysetechnieken Kwartsstof; machinerichtlijn Mondeling examen Voorbereiding Mondeling examen Mondeling examen FVB Kortrijk 05/09 Symposium opleidingen X X Prebes Genk 24/09 PRENNE Machinerichtlijn, elektrische werfinstallaties NAVB-CNAC 06/2010 77

Organisatie Plaats Datum Opleiding Item als lesgever Gevolgd OVO Antwerpen 25/09 Geluidsmetingen in het kader van het KB elektronisch versterkte muziek OVO Antwerpen 29/09 Geluidsmetingen in het kader van het KB elektronisch versterkte muziek OVO Antwerpen 09/10 Geluidsmetingen in het kader van het KB elektronisch versterkte muziek ILO Turijn 12-14/10 Syntra (Vlaams agentschap voor ondernemingsvorming) Sint- Niklaas Veiligheidsaspecten op bouwplaatsen (Engelstalige opleiding) Technische begrippen Praktijkmetingen Mondeling examen 22/10 Preventieadviseur Niv.2 Omgevingsfactoren (trillingen, geluid) EHSAL Brussel 28/10 Preventieadviseur Niv.1 Omgevingsfactoren (trillingen, geluid, klimaat) NAVB Brussel 29/10 Productpresentatie Arcelor Verplaatsbare afscheidingen bij wegenwerken Syntra Syntra Sint- Niklaas Sint- Niklaas 13/11 Preventieadviseur Niv.2 Omgevingsfactoren (trillingen, geluid) 10/12 Preventieadviseur Niv.3 Omgevingsfactoren (trillingen, geluid,verlichting, klimaat) FVB Brussel 20/02 Intranet Constructiv X FOD WASO Brussel 15/06 Praktische gids voor het X gebruik van de Déparismethode FOD WASO Brussel 10/03 Ervaringsfonds X GIM Gent 17/04 MAPinfo X Ervaringsfonds NAVB Brussel 24/04 Vormingsdag Ervaringsfonds voor adviseurs X Medewerking aan studiedagen Verscheidene medewerkers van de afdeling hebben hun medewerking verleend aan verschillende studiedagen georganiseerd door het NAVB, door andere organisaties of in samenwerking tussen beide. In het kader van hun bijscholing hebben ze ook zelf verschillende studie- en infodagen gevolgd. Overzicht Organisatie Plaats Datum Thema Item als spreker Gevolgd VBA Brussel 17/03 Reglementering ondernemingen met verzwaard risico NAVB Brussel 27/03 Infosessies & beurs Secura oudere werknemers in de bouw Reglementering ondernemingen met verzwaard risico Voorstelling acties NAVB in het kader van het Ervaringsfonds Confederatie Bouw Kortrijk 17/11 Risicoanalyses Risicoanalysetechnieken voor kleine ondernemingen X 78 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling VCCS (contactvereniging voor veiligheidscoördinatoren in de bouwsector) VCCS (contactvereniging voor veiligheidscoördinatoren in de bouwsector) NAVB Brussel 24-25/11 Kortrijk 25/11 Tijdelijke of mobiele bouwplaatsen Arbeidsongevallen op de bouwplaats Brussel 09/12 Algemene vergadering Veiligheidscoördinatie in de ontwerpfase Internationaal symposium Easy Fairs Antwerpen 12/03 Demo kwaliteitsmanagementsystemen NVVK Nederland Arnhem 18/03 3-jaarlijks congres veiligheidskundigen Buitenlandse werknemers - oudere werknemers E-learning en veiligheidsopleidingen X X Oudere werknemers in de bouwsector PREBES Oostende 16/06 PRENNE X PREBES Gent 01/12 PRENNE X PVL W-Vlaanderen Brugge 02/12 Asbest X Medewerking aan opleidingshandboeken Handboek dakdekkers Tijdens de verslagperiode heeft het NAVB verder meegewerkt aan de module veiligheid voor het handboek voor dakdekkers. Meer bepaald werden de aspecten asbestverwijdering en werken op hoogte (steigers, leuningsystemen, ladders) behandeld. In de loop van de verslagperiode heeft de werkgroep vier maal vergaderd. Cursus brandveiligheid voor dakafdichters Tijdens de verslagperiode heeft het NAVB verder meegewerkt aan de syllabus voor de opleiding brandveiligheid voor dakafdichters. Het NAVB heeft hiervoor de hoofdstukken i.v.m. EHBO, elektriciteit en het gebruik van de vuurvergunning ontwikkeld. In de loop van de verslagperiode heeft de werkgroep zes maal vergaderd. Dvd-films De dvd in verband met signalisatie bij wegenwerken werd tijdens de verslagperiode verder afgewerkt. De dvd richt zich in de eerste plaats tot de bedrijven uit de wegenbouw en de wegenbouwers zelf en kan gemakkelijk geïntegreerd worden in een toolboxmeeting of een opleiding: de risico s voor de wegenwerkers en de weggebruikers tijdens het uitvoeren van wegenwerken het opstellen van een signalisatieplan de opdrachten van de signalisatieverantwoordelijke op een bouwplaats het plaatsen van de signalisatie met inbegrip van bijzondere signalisatietechnieken zoals elektronische borden of een mechanische pop aandachtspunten voor de signalisatie op een klassieke bouwplaats de verschillende categorieën van wegenwerken het gebruik van signalisatiekledij NAVB-CNAC 06/2010 79

Projecten Met het oog op het ISSA-congres in 2009 heeft het NAVB in samenwerking met BESIX en Vinçotte een studieproject opgezet i.v.m. de veiligheid op bouwplaatsen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika waar Belgische bouwfirma s actief zijn. Dit studieproject zal worden uitgewerkt door twee studenten van de K.U. Leuven in het kader van een eindwerk voor de opleiding industrieel beleid. Deze studie wordt in de loop van 2009 verder afgewerkt. Website In 2009 werd het stramien voor een gemeenschappelijke website van alle fondsen binnen de bouwsector verder uitgewerkt. Het Content Management System (CMS) laat toe om de homepage van de website snel en op een gestructureerde wijze aan te passen. Naast deze website werd ook de NAVB-website verder geactualiseerd met de gegevens van de adviseurs voor de verschillende regio s en de recente wijzigingen in de wetgeving. Bovendien wordt de praktische toepassing van enkele wettelijke bepalingen gedetailleerd besproken. Tevens bevat de website een lijst met antwoorden op veel gestelde vragen in verband met welzijn op het werk. Diverse links naar andere interessante websites (o.a. naar de campagnewebsite) vervolledigen het geheel. Terecht kan dus gesteld worden dat deze website een onmisbaar werkinstrument is, zowel voor werknemers als werkgevers en iedereen die betrokken is bij het aspect veiligheid en gezondheid in de bouwsector. Deze website is consulteerbaar op www.navb.be. De homepage van de website 80 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling De website www.cnacnavb.be, die bij de start van de campagne De bouw, ons werk, ons leven in september 2004 ontwikkeld werd, werd in het kader van de lopende campagnes Dakwerken en Wegenwerken regelmatig bijgewerkt (zie hoofdstuk Campagne ) en werd geïntegreerd in de website www.navb.be. Publicaties Verdeling Eén gratis exemplaar van NAVB info werd opgestuurd naar alle bouwbedrijven ter attentie van de preventieadviseur, naar de vakbondsafgevaardigden en naar de bouwvakkers die erom hebben gevraagd bij hun vakbond. Bijkomende exemplaren konden worden bekomen op aanvraag en tegen betaling, zolang de voorraad strekte. Geïnteresseerden konden ook een abonnement nemen op deze publicatie. NAVB info en de NAVB dossiers kunnen gratis worden gedownload op onze website www.navb.be, in de rubriek Publicaties. Uitgaven Hieronder vindt u de uitgaven van 2009. A. Periodieke publicaties NAVB dossiers De NAVB dossiers gaan gedetailleerd in op een technisch of een reglementair onderwerp. Het welzijn van oudere werknemers in de bouw - Checklisten (nr. 121) Het motiveren van werknemers inzake welzijn op het werk (nr. 122) Toepassing van de welzijnsreglementering op buitenlandse werkkrachten (nr. 123) Alcohol en drugspreventie in de bouw (nr. 124) NAVB info NAVB info is een driemaandelijks infoblad voor welzijn en milieu in de bouw. De 4 nummers van NAVB info werden voor de helft ingenomen door de campagnekrant De bouw, ons werk, ons leven. In 2009 werden de volgende thema s behandeld in NAVB info en de Campagnekrant: Nr. 50 Nieuwe applicatie Unieke werfmelding Arbeidsongevallenverzekering Beter voorkomen dan genezen Bouwsector gaat samenwerken met Ervaringsfonds Secura 2009 Safety & Security at Work Voorbeeld van goede praktijk: beschrijving van een Ervaringsfondsproject Checklist Afwerking voor bouwvakkers Valgevaar bij het leveren van vloer- en wandtegels De risico s bij het verlijmen en plaatsen van isolatiematerialen NAVB-CNAC 06/2010 81

Nr. 51 Sectoraal akkoord 2009-2010 De sociale voorzieningen in specifieke bouwplaatssituaties REACH en de gebruikers van chemische stoffen Buitenlandse werkgevers en de Belgische welzijnsreglementering Wereldcongres over veiligheid en gezondheid in de bouw in Brussel Veiligheidscampagne Afwerking : een stand van zaken Aantasting van de hersenfuncties bij blootstelling aan oplosmiddelen Pleister- en schilderwerken in traphallen Overbelastingsletsels bij stukadoors Nr. 52 Vergrijzing en globalisering uit de doeken Ambitieus programma van het XXIX e ISSA-C-symposium Reiniging en onderhoud van werkkledij Gratis checklisten in NAVB dossier 117 Welzijn en opleidingen Posttraumatische begeleiding bij een dodelijk arbeidsongeval De eisen voor houten leuningplanken Voorkom graafschade met KLIP! De handhavingsgolf van de campagne Afwerking Pleisterwerken uitvoeren op stelten Kwarts: stof tot nadenken Risicoanalyses eenvoudig uitvoeren Verwijderen van asbesthoudende materialen Nr. 53 Alcohol- en drugspreventie in de bouw Is de risico-index van uw onderneming te hoog? Nieuwe applicatie Unieke werfmelding De controle van kraanhaken Nieuwe regioverantwoordelijke Noord Themacampagnes als opvolger voor de doelgroepgerichte campagnes Succesvol symposium ISSA-C over vergrijzing en globalisering in Square! Bijkomende preventiemaatregelen bij wegenwerken meer dan nodig Minder hinder op de weg? Niet ten koste van onze wegenwerkers! B. Niet-periodieke publicaties NAVB experts (voorheen Beroepsmonografieën) In deze studies worden de producten, de bouwmaterialen, het materieel, het gebruikte gereedschap en de verschillende werksituaties toegelicht per bouwberoep, rekening houdend met de mogelijke veiligheids- en gezondheidsrisico s voor de uitvoerders. Deze publicaties kunnen zowel worden gebruikt als preventiemiddel in de onderneming als in het technisch en beroepsonderwijs of bij de opleiding van toekomstige bedrijfsleiders. 82 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Op 31 december 2009 waren de volgende NAVB experts beschikbaar: De schilder (enkel nog beschikbaar in het Frans) De metselaar De dakafdichter De bekister De installateur centrale verwarming De torenkraanbestuurder (enkel nog beschikbaar in het Frans) De betonstaalvlechter De loodgieter-zinkbewerker De stukadoor De schrijnwerker (enkel nog beschikbaar in het Frans) De glaszetter De natuursteenbewerker (2 delen) De polyvalente bouwvakker De dakdekker De betonmixerchauffeur (enkel in het Nederlands en digitaal op onze website) P-bladen Bouw In het kader van de samenwerking inzake preventie tussen het NAVB en de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid worden er verklarende of technische informatieve nota s gepubliceerd die toelichting verschaffen bij reglementaire voorschriften of codes van goede praktijk voorstellen. De verdere planning wordt opgemaakt samen met de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid. Beschikbaar op 31 december 2009: Afbraakwerken met behulp van containers (enkel digitaal op onze website) Verplaatsbare wisselstroomaggregaten Werkplatformen met tandheugelaandrijving Preventie- en beschermingsfiches Deze fiches kunnen gebruikt worden in het kader van een risicoanalyse of bij de opstelling van een veiligheidsplan. De signalisatie van de bouwplaatsen Dit document werd gepubliceerd n.a.v. de verschijning van het MB van 7 mei 1999 over de signalisatie van de bouwplaatsen. NAVB vademecum Gids voor de preventieadviseur van een KMO 4 in de bouwsector De bedoeling van dit document is om de KMO's te helpen bij hun dagelijks welzijnsbeleid. In een eerste deel wordt een overzicht gegeven van de regelgeving, waarna de preventieorganen aan bod komen (Interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het 4 KMO: Kleine of middelgrote onderneming NAVB-CNAC 06/2010 83

Werk, Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk, Externe Dienst voor Technische Controles op de werkplaats). In deze gids is er ook aandacht voor risicobeheer, meer bepaald voor het dynamisch risicobeheersingssysteem, de verplichtingen van de werkgever, van de hiërarchische lijn en van de werknemers. Daarna volgt een brede waaier van inlichtingen, onder meer i.v.m. de gezondheid van de werknemers, de veiligheidscoördinatie, sociale voorzieningen, EHBO, arbeidsmiddelen, persoonlijke beschermingsmiddelen, de bestelprocedure, de CE-markering, jonge werknemers en afgezonderd tewerkgestelde werknemers. De veiligheids- en gezondheidscoördinatie van tijdelijke of mobiele bouwprojecten Toelichting bij de regelgeving De bouw is één van de sectoren met veel en met zware arbeidsongevallen. De bouwplaatsen zijn tijdelijk en evolutief van aard. Ze veranderen voortdurend en brengen steeds nieuwe risico's met zich mee. Een koninklijk besluit van 25.01.2001 (gepubliceerd op 07.02.2001) organiseert de tenuitvoerlegging van begrippen en verplichtingen in verband met veiligheid en gezondheid op de bouwplaatsen. Dit KB roept heel wat vragen op, vooral omdat de gereglementeerde materie bijzonder complex is. Daarom vond het NAVB het nuttig een vademecum te publiceren in verband met de veiligheidscoördinatie van tijdelijke of mobiele bouwprojecten. Onthaalbrochures Geïllustreerde brochures met veelvuldig voorkomende gevaarlijke situaties op de bouwplaats, voor verschillende activiteiten. Er bestaan drie brochures: afbouw, wegenbouw en waterwerken. NAVB-CNAC global In 2009 werd een nieuwe publicatiereeks boven de doopvont gehouden: onder de titel NAVB-CNAC global verschijnen publicaties in andere talen dan het Nederlands of het Frans. De eerste realisatie was de brochure Welzijnsadviezen voor de bouw in het Pools. 84 NAVB-CNAC 06/2010

Assessment, onderzoek en ontwikkeling Cd-roms en dvd s Sinds 2003 ontwikkelt het NAVB cd-roms en dvd s per beroep met gedetailleerde risicoanalyses, coördinatie-instrumenten en ook typeformulieren voor het veiligheidsbeleid binnen een onderneming. Op 31 december 2009 waren de volgende cd-roms beschikbaar: De tegelzetter De dakafdichter De dak- en gevelbekleder De schrijnwerker Op 31 december 2009 waren de volgende dvd s beschikbaar: De betonmixerchauffeur De dakafdichter Werken in een houtatelier Signalisatie bij wegwerkzaamheden Bibliotheek De bibliotheek is toegankelijk voor alle afdelingen van het NAVB en voor iedereen die betrokken is bij welzijn in de bouw: bouwbedrijven, preventieadviseurs, kandidaatpreventieadviseurs die de aanvullende vorming van niveau II volgen, preventieadviseurs-arbeidsgeneesheren, coördinatoren, studenten De collectie van de bibliotheek telt ongeveer 11.062 documenten: verhandelingen, artikels uit tijdschriften, publicaties uit verschillende landen, verslagen van colloquia, seminaries of studiedagen, eindwerken, brochures, normen, Europese richtlijnen Het NAVB heeft een abonnement op 52 tijdschriften en 8 werken die periodiek geupdatet worden. Sinds maart 2009 maakt de bibliotheek opnieuw deel uit van de afdeling Assessment, onderzoek en ontwikkeling. NAVB-CNAC 06/2010 85

Communicatie en Marketing De taken van de afdeling Communicatie en Marketing (C&M) situeren zich enerzijds op het niveau van het NAVB en anderzijds op het niveau van de koepel van bouwfondsen, die behalve het NAVB ook het Fonds voor Bestaanszekerheid van de werklieden uit het bouwbedrijf (FBZ), het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB), het FBZ Aanvullende pensioenen (FBZ p) en Pensio B omvat. Het doel van deze afdeling is tweeledig: enerzijds de aandacht van aannemers, bouwvakkers en andere bouwbetrokkenen voor welzijn in de bouw vergroten, anderzijds de communicatieaspecten binnen de koepel van bouwfondsen efficiënt op elkaar afstemmen. De taken strekken zich onder meer uit over de volgende domeinen: publicaties, websites, tolken, e-mailbeleid, evenementen, intern communicatieadvies, marketing en publiciteit. In het laatste trimester van 2009 werden de vertaal- en naleestaken, die vroeger ook door C&M gebeurden, ondergebracht in de dienst Translation, een onderdeel van het samenwerkingsverband tussen de verschillende fondsen. Voor de koepel van bouwfondsen moet C&M op de eerste plaats enkele gezamenlijke communicatiedossiers coördineren: onder meer de websites, de officiële lancering van de koepelorganisatie van de bouwfondsen, de bewaking en implementatie van de nieuwe huisstijl en de ontwikkeling van gezamenlijke uitgaven. Het aantal personeelsleden van de afdeling evolueerde sterk in de loop van 2009 en was op een bepaald moment teruggevallen tot één persoon. In december werd de afdeling versterkt met een fulltime assistent Communicatie en Marketing. In 2009 gaf de afdeling C&M en de dienst Vertaling en Prepress, die er tot september deel van uitmaakte, ondersteuning aan andere afdelingen (nalezen, vertalen, tolken) en werkte ze ook onder meer de volgende projecten uit: Verschillende publicaties: uitgaven van NAVB info en NAVB dossiers. Meer details over de inhoud van deze publicaties vindt u in het hoofdstuk Onderzoek en Ontwikkeling. Externe communicatie: persberichten, NAVB-website Coördinatie van het Internationaal Symposium over Veiligheid en Gezondheid van de Sectie Bouw van ISSA en van de bijbehorende symposiumwebsite www.safety2009brussels.be Medewerking aan en coördinatie van evenementen, o.m. via stands op diverse beurzen Realisatie van de lay-out van diverse producten (bezoekerspasjes, varia) Deelname aan en coördinatie van werkgroepen op het niveau van de koepel van bouwfondsen, in samenwerking met de andere sectorale fondsen voor bestaanszekerheid. Begin 2009 werd het intranet gelanceerd en werd een nieuwe, gezamenlijke website ontwikkeld. In de loop van het jaar werd afgezien van het project om een gemeenschappelijk informatie- en documentatiecentrum te ontwikkelen. De ontwikkeling van huisstijlconforme elektronische en fysieke realisaties nam verder vorm aan. NAVB-CNAC 06/2010 87

Campagne De bouw, ons werk, ons leven Sinds 2002 organiseert het NAVB welzijnscampagnes voor de bouwsector. Na enkele algemene campagnes startte het NAVB in 2006 met doelgroepgerichte campagnes voor welbepaalde beroepen. Na Dakwerken en Wegenwerken startte in september 2008 de campagne Afwerking, die eind 2009 afliep. Het hoofddoel bij de doelgroepgerichte campagnes is een verbeterd preventiebeleid in de ondernemingen van de doelgroep en een verminderd aantal arbeidsongevallen en beroepsziekten. De doelgroepen worden gekozen op basis van het aantal arbeidsongevallen en van de ernst van die ongevallen. Verloop De doelgroepgerichte campagne Afwerking verliep in twee fases: een preventieve golf en een handhavingsgolf. Van september 2008 tot aan het bouwverlof van 2009 heeft het NAVB preventieve acties gevoerd in samenwerking met heel wat partners, die samen het overlegplatform vormden. Gedurende de tweede helft van 2009 heeft de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk (AD TWW) van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO) een handhavingsgolf gevoerd. De campagne Afwerking werd gefinancierd door de sector en door de privésponsor Federale Verzekering. Ze richtte zich tot de werkgevers en werknemers van alle afwerkingsberoepen in de bouw. De doelgroep De afwerkingsberoepen die tijdens de campagne aan bod komen, omvatten de dekvloerlegger voor het uitvoeren van chapewerken, de tegelzetter voor het plaatsen van vloer- en wandtegels, de stukadoor, de buiten- en binnenschrijnwerker, de glaszetter, de schilder-decorateur en de interieurbouwer. Het gaat om een omvangrijke sector, met zo n 10.000 ondernemingen en maar liefst 45.000 werknemers. Uit de cijfers van het Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) blijkt dat de ernst- en de frequentiegraad bij de afwerkingsberoepen (NACE-code 43) tamelijk hoog liggen. Een tweede belangrijke reden om deze doelgroep te kiezen, was de hoge graad van coactiviteit: het gebeurt vaak dat verschillende ondernemingen tegelijkertijd of opeenvolgend werken uitvoeren, dikwijls in gesloten en/of besloten ruimtes met, in het laatste geval, een verhoogd risico tot gevolg. NAVB-CNAC 06/2010 89

De doelstellingen Om het welzijn in deze sector te bevorderen, had het NAVB een aantal doelstellingen geformuleerd: Primaire doelstellingen Daling met 15% van het aantal arbeidsongevallen Daling met 15% van de ernst van de arbeidsongevallen Secundaire doelstellingen Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. arbeidsorganisatie. Onder de noemer arbeidsorganisatie valt een brede waaier aan aandachtspunten, zoals afspraken over samenwerking en coördinatie (coactiviteit), werfinrichting, instructies, EHBO, brandpreventie, signalisatie en ergonomie. Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. arbeidsmiddelen bij werken op hoogte Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. producten Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. elektriciteit Stijging met 15% van het aantal ondernemingen dat een beroep doet op een EDPB voor risicobeheer Stijging met 15% van het aantal opleidingsuren welzijn Preventie: de eerste campagnegolf De campagne Afwerking verliep in twee golven: een preventieve golf en een handhavingsgolf. Het NAVB coördineerde de preventieve golf, die gevolgd werd door een handhavingsgolf, onder de exclusieve bevoegdheid van de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk (AD TWW) van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO). De preventieve golf liep in samenwerking met de sociale partners en tal van andere organisaties die het welzijn in de afwerkingssector kunnen bevorderen, zoals externe diensten voor preventie en bescherming op het werk, arbeidsongevallenverzekeraars, veiligheids- en gezondheidscoördinatoren, de AD TWW, preventieadviseurs, verschillende beroepsfederaties Samen vormden deze organisaties het overlegplatform van de campagne. Ter ondersteuning van de campagne verschenen er gerichte advertenties in de geschreven pers, die focusten op het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, een belangrijk hulpmiddel om ongevallen en beroepsziekten te voorkomen. De evolutie van de campagne werd bijgehouden in de Campagnekrant, een bijlage bij NAVB info. 90 NAVB-CNAC 06/2010

Campagne De bouw: ons werk, ons leven De campagne op het terrein De adviseurs van het NAVB besteedden tijdens hun bezoeken aan bouwplaatsen en ondernemingen speciale aandacht aan afwerkingsactiviteiten. Waar mogelijk reikten ze ter plaatse oplossingen aan voor de tekortkomingen die ze vaststelden op de werven. Van ieder werfbezoek werd een bezoekverslag opgemaakt met adviezen en eventueel foto s en bijkomende commentaren, om zo een duidelijke momentopname te verkrijgen. De betrokken onderneming kreeg telkens een schriftelijk verslag. Naast de klassieke veiligheidsaspecten werd ook aandacht besteed aan de specifieke gezondheidsrisico s waaraan de werknemers in deze sector blootgesteld kunnen worden. Het NAVB verbond zich ertoe de werknemers en de ondernemingen met alle beschikbare middelen te helpen het welzijnsbeleid op de werven en in de ondernemingen te verbeteren. Als de adviseurs tijdens hun contacten met een onderneming hiaten ontdekten die te wijten waren aan een gebrek aan opleiding, verwezen ze de ondernemingen door naar de diensten van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB). Onder het motto Wie zijn stiel kent, gebruikt goed gerief verdeelden de adviseurs ook oordopjes en folders met preventietips op de werven, om zo een gesprek te beginnen over veiligheid en gezondheid tijdens de afwerkingsfase. Handhaving: de tweede campagnegolf De AD TWW nam de handhavingsgolf, die liep van begin augustus tot eind december 2009, voor haar rekening. Daarbij heeft ze vooral gelet op de volgende tekortkomingen: Geen of onvoldoende maatregelen tegen vallen van hoogte - Het gebruik van steigers waarvan geen montage-, demontage- en ombouwschema, geen berekeningsnota en geen instructies voor de gebruikers bestaan - Het foute gebruik van ladders, het gebruik van slechte ladders, geen nazicht van de ladders, afwezigheid op de bouwplaats van documenten betreffende het nazicht Hijstoestellen en arbeidsmiddelen - Geen keuring van de hijstoestellen - Het gebruik van hijstoestellen met ernstige gebreken - Het gebruik van houtbewerkingsmachines zonder afscherming van de bewegende delen Het niet ter beschikking stellen (door de werkgever) van persoonlijke beschermingsmiddelen Het ontbreken van essentiële sociale voorzieningen zoals toiletten, een refter en een wastafel met stromend water Het niet naleven door de aannemer van de preventiemaatregelen uit het veiligheidsen gezondheidsplan die op hem van toepassing zijn Het gebruik van elektratoebehoren dat niet voldoet aan de geldende wetgeving NAVB-CNAC 06/2010 91

Resultaten Om het effect van de campagne te evalueren, dienen we ons te baseren op de evolutie van de secundaire doelstellingen. Dit geeft de volgende resultaten: Daling met 17% van het aantal vaststellingen m.b.t. arbeidsorganisatie. Onder de noemer arbeidsorganisatie valt een brede waaier aan aandachtspunten, zoals afspraken over samenwerking en coördinatie (coactiviteit), werfinrichting, instructies, EHBO, brandpreventie, signalisatie en ergonomie. Stijging met 1,7% van het aantal vaststellingen m.b.t. het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen Daling met 17,4% van het aantal vaststellingen m.b.t. arbeidsmiddelen bij werken op hoogte Daling met 5% van het aantal vaststellingen m.b.t. producten Stijging met 5,2% van het aantal vaststellingen m.b.t. elektriciteit Evolutie van het aantal ondernemingen dat een beroep doet op een EDPB voor risicobeheer* Het aantal opleidingsuren WELZIJN (veiligheid, EHBO, ergonomie ) voor de afwerkingssector is het afgelopen jaar met 16% (= gewogen gemiddelde) gestegen. Als we louter het aspect opleidingsuren VEILIGHEID (VCA, veilig werken op hoogte ) bekijken dan is het aantal opleidinguren met 10% (= gewogen gemiddelde) gestegen. Opvallend is dat vooral de subsector schrijnwerk betreffende opleidingsuren de grootste stijging kent. De toekomst In 2009 werd gekozen voor thematische campagnes voor de hele bouwsector als strategie vanaf 2010, in plaats van doelgroepgerichte campagnes. * Deze cijfers zijn nog niet beschikbaar op het ogenblik van de publicatie van het jaarverslag. 92 NAVB-CNAC 06/2010

Campagne De bouw: ons werk, ons leven NAVB-CNAC 06/2010 93

Symposium ISSA-C Van 23 tot 25 november 2009 vond in het nieuwe Brusselse congrescentrum Square het Internationaal Symposium van ISSA-C over Veiligheid en Gezondheid in de Bouw plaats. Dit succesvolle XXIXe symposium van de sectie Bouw van de International Social Security Association (Internationale Vereniging voor Sociale Zekerheid - ISSA) over vergrijzing en globalisering werd georganiseerd door het NAVB en mee mogelijk gemaakt dankzij de steun van Federale Verzekering en de FOD WASO. In de dagelijkse bouwpraktijk zijn de gevolgen van de vergrijzing en globalisering al sterk merkbaar: minder sociale bescherming door verschillende internationale standaarden, communicatieproblemen en gezondheidsklachten zoals spier-skeletaandoeningen en stress, zijn dagelijkse kost. De arbeidsmigratie en het afnemende werkvermogen door veroudering leiden wereldwijd ook tot een verhoogd aantal arbeidsongevallen en een hoger verzuim. Om de nieuwste inzichten en goedepraktijkvoorbeelden over deze twee hoofdthema s uit te wisselen, kwamen specialisten en werkgevers- en werknemersorganisaties uit de hele wereld drie dagen lang samen in hartje Brussel. Ze hadden allen eenzelfde doel voor ogen, nl. de veiligheid en gezondheid van de werknemers verbeteren door in te zetten op preventie. Academici, architecten, preventieadviseurs, veiligheidscoordinatoren, arbeidsgeneesheren, vakbondsmilitanten, werkgevers,... legden tijdens het symposium de laatste inzichten bloot en reikten goedepraktijkvoorbeelden aan om het veiligheids- en gezondheidspeil op de bouwplaatsen verder naar omhoog te halen en dit in een sterk evoluerende en veranderende wereld. Ze konden ideeën, ervaringen en innovatieve acties uitwisselen en benutten. Verloop De eerste dag van het symposium was gewijd aan de problematiek van vergrijzing. De Finse professor Ilmarinen legde uit hoe de productiviteit van oudere werknemers verhoogd kan worden door welzijnsmaatregelen, waarna de overheden en de sociale partners hun visie op globalisering gaven. s Namiddags traden Cees van Vliet en Jutta Vestring van ISSA-C op als moderator tijdens de presentaties van de verschillende sprekers. De recepties tussendoor waren een ideaal networkingmoment. Verschillende standhouders boden gratis preventiemateriaal aan. Zo gaf het NAVB gratis posters, stickers, oordopjes weg. Van ISSA-C kregen de bezoekers aan het symposium de brochure Pictures for prevention, een heel nuttige publicatie met algemene preventietips die voor alle bouwvakkers in de wereld begrijpbaar zijn. De brochure bevat namelijk enkel illustraties die bouwvakkers afbeelden in goede en slechte bouwplaatssituaties. Een dag later stond globalisering centraal, een thema dat werd ingeleid door Ahmadou Yeri Diop van het Senegalese Fonds voor Sociale Zekerheid. In de daaropvolgende presentaties door vertegenwoordigers van de overheid en de werknemers- en werkgeversorganisaties, legden de internationale sprekers andere accenten, wat tot een interessante wisselwerking leidde. Carl Heyrman en Knut Ringen lieten s namiddags enkele sprekers aan het woord die de situatie van de buitenlandse arbeidskrachten toelichtten en een aantal beleidsvoorstellen daaromtrent formuleerden. Het galadiner s avonds, met onder meer geslaagde speeches van Justin Daerden, NAVB-CNAC 06/2010 95

voorzitter van het NAVB, en Gérard Ropert, voorzitter van ISSA-C, vormde een feestelijk intermezzo. De wervelende show van The Strings, een elektronisch strijkensemble, werd door de zaal heel enthousiast onthaald. Op woensdag werden de lijnen voor de toekomst uitgestippeld tijdens een rondetafelgesprek. Als afsluiting van het symposium werd ten slotte een gezamenlijk, concreet engagement genomen door de ondertekening van de Verklaring van Brussel, de officiële synthese van het symposium. De Verklaring van Brussel De internationale sociale partners traden in debat met vertegenwoordigers van overheden en van internationale welzijnsorganisaties, waaronder ISSA-C. Ze raakten het eens over een reeks maatregelen die nodig zijn om de arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid verder te verbeteren. Deze maatregelen werden opgenomen in de Verklaring van Brussel, die op haar beurt een basisdocument vormt bij de uitwerking van nationale programma s. De sociale partners, de overheden en de welzijnsorganisaties namen onder meer de volgende besluiten: Alle bouwbetrokkenen in alle landen zouden massaal actie moeten ondernemen om veilige en gezonde werkomstandigheden te garanderen voor de bouwvakkers. Alle landen zouden de nodige maatregelen moeten nemen om de werkomstandigheden van bouwvakkers te verbeteren, zodat ze in goede gezondheid tot hun normale pensioenleeftijd kunnen blijven werken. Alle landen zouden hun engagementen inzake socialezekerheidsregelingen en inzake de preventie van ongevallen en ziekten in de bouw moeten herbevestigen door ervoor te zorgen dat er gebouwd wordt in overeenstemming met de hoogste arbeidsstandaarden. De ondertekenaars van de Verklaring besloten ook om alle betrokkenen ertoe aan te zetten de implementatie te bevorderen van een aantal acties waarmee de veiligheid en gezondheid op het werk in de bouw blijvend verbeterd kunnen worden. De volledige Verklaring vindt u achteraan dit hoofdstuk in het Engels en staat ook te lezen op de website van ISSA-C (http://www.cramif.fr/aiss/colloque_bruxelles/the-declaration-of-brussels.asp). De verklaring van Brussel is ondertussen al een inspiratiebron gebleken bij de uitwerking van een nieuwe arbeidsreglementering in India. Maar ook in België zal ze, onder meer via het NAVB, in praktijk worden gebracht. Tijdens het volgende internationaal symposium zal een stand van zaken worden opgemaakt van de implementering van de Verklaring van Brussel. We zullen alles in het werk stellen om een mooie balans te kunnen voorstellen. Daarbij rekenen we op de steun van alle betrokkenen bij het bouwproces. Evaluatie De deelnemers aan het symposium konden hun mening geven over de inhoud, de communicatie en de organisatie van het symposium. De totale respons op de verschillende vragen was gemiddeld genomen zeer positief. 96 NAVB-CNAC 06/2010

Symposium Bijna 90% van de deelnemers vond dat de thema s vergrijzing en globalisering relevant tot zeer belangrijk waren. Meer dan 80% vond de verschillende sessies inhoudelijk goed tot excellent. Meer dan 90% vond de communicatie over het symposium goed tot excellent. Bijna 90% vond de organisatie van het symposium inhoudelijk goed tot excellent. Het XXX e symposium Het volgende symposium van ISSA-C vindt plaats in 2012, in de stad Boston. Deze dertigste internationale meeting over welzijn op het werk in de bouwsector wordt een gedenkwaardige jubileumeditie. Bedanking Het NAVB dankt uitdrukkelijk alle sprekers, alle deelnemers, alle organisaties, alle medewerkers en zeker ook de sponsors Federale Verzekering en FOD WASO, die dit fantastische evenement mee mogelijk gemaakt hebben. NAVB-CNAC 06/2010 97

Internationale samenwerking Arbeidsongevallen en beroepsziekten in de bouwnijverheid doen zich niet enkel voor in België. Ook andere landen in en buiten Europa worden geteisterd door vaak dezelfde problemen als deze op de Belgische bouwplaatsen. Of België goed of minder goed scoort op het vlak van preventie, is een vraag die moeilijk te beantwoorden is. Cijfers van arbeidsongevallen en beroepsziekten vergelijken over de grenzen heen, is vaak zoals appelen met peren vergelijken. Wat wel met zekerheid gezegd kan worden, is dat het aantal arbeidsongevallen in de bouw in ons land stagneert, weliswaar op het laagste peil ooit. Om tot verdere dalingen te komen zullen bijkomende acties opgezet moeten worden, want een sector zonder arbeidsongevallen en beroepsziekten moet voor ons allen de ultieme doelstelling blijven. Meer en meer bedrijven van buiten België worden actief op ons grondgebied. Van een mondialisering van de Belgische bouwsector is voorlopig nog geen sprake, maar een Europeanisering is dichterbij dan op het eerste gezicht lijkt en de maatschappij evolueert ontzettend snel: ook meer en meer Braziliaanse werkkrachten zijn actief op onze bouwplaatsen. Onder meer daarom is het van het grootste belang dat een organisatie als het NAVB ook over de grenzen heen kijkt en kennis vergaart over de manier waarop andere landen de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten aanpakken. Wereldwijd zijn immers ook succesvolle strategieën, acties en producten ontwikkeld die geleid hebben tot significante resultaten. Deze kunnen als inspiratiebron dienen voor de Belgische bouwsector bij het uitwerken en voeren van eigen acties. Maar andersom wordt ook de expertise van het NAVB meer en meer gesmaakt in het buitenland. Om deze informatie-uitwisseling te bewerkstelligen is het van belang om ook deel uit te maken van internationale netwerken. NAVB-CNAC 06/2010 103