Figuur 1 Economische ontwikkeling Italië (%-volumemutatie t.o.v. voorgaand jaar)

Handels- en investeringscijfers Italië-Nederland 1 1. Samenvatting Italië behoort tot de tien belangrijkste exportmarkten van Nederland. De bilaterale handel met Italië had in 2016 een omvang van bijna 33 miljard euro. Daarbij beliep de Nederlandse goederenexport 18 miljard euro. Tevens exporteerde Nederland voor 3,2 miljard euro aan diensten naar Italië. De waarde van de financiële belangen (FDI) van het Nederlandse bedrijfsleven in Italië bedroeg eind 2015 24,9 miljard euro. 2. Economie en buitenlandse handel Het gemiddelde Italiaanse inkomen bedroeg in 2016 27.600 euro (nominaal) 2 per inwoner (60,7 miljoen inwoners) (Eurostat, 2017). Ter vergelijking: het Nederlandse gemiddelde bbp bedroeg in 2016 40.900 euro, het EU-gemiddelde 29.000 euro en het eurozone-gemiddelde 31.500 euro (zie tevens figuur A in de bijlagen voor het Italiaanse welvaartsniveau in internationaal perspectief). Volgens EIU groeit het Italiaanse bbp in 2017 en 2018 met respectievelijk 0,8% en 0,9% (zie figuur 1). De Italiaanse economische groei ligt hiermee (opnieuw) onder de gemiddelde bbp-groei van de EU-28 ter hoogte van 1,6% in 2017 en 1,8% voor 2018 (en van Nederland 2,1% en 1,8%). Figuur 1 Economische ontwikkeling Italië (%-volumemutatie t.o.v. voorgaand jaar) 4 % 2 0-2 bbp 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018-4 -6-8 -10 investeringen -12 4 Bron: EIU, 2017. 1 Dit overzicht is in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken gemaakt. 2 Nominaal, dus niet PPP. In PPP-termen bedroeg volgens EIU het gemiddelde Italiaanse inkomen 38.504 USD. PPP wil zeggen dat gecorrigeerd is voor de feitelijke koopkracht van een US dollar in het betreffende land. In het ene land kun je voor een US dollar (of euro) meer goederen of diensten kopen dan in een ander land. Ergo, in het ene land kun je van een inkomen van 10.000 US dollar prima rondkomen, terwijl in het andere land dit bedrag amper voldoende is om fatsoenlijke huisvesting voor een half jaar te financieren. 1 van 12

Het bbp van Italië bedroeg in 2016 volgens Eurostat 1.672 miljard US dollar. Dit was 2,4 maal het Nederlandse bbp (761 miljard US dollar (697 miljard euro)). Positie op Human Development Index Op de Human Development Index van de VN deze index kijkt breder dan het bbp per hoofd (PPP), namelijk ook naar levensverwachting/gezondheidszorg en analfabetisme/opleidingsniveau staat Italië 27 e. Noorwegen staat wereldwijd op de 1 e positie, Denemarken staat 4 e, Nederland staat 5 e, Duitsland 6 e, het VK en Zweden beide 14 e, Frankrijk 22 e, Oostenrijk 23 e, Finland 24 e, Spanje 26 e, Griekenland 29 e en Portugal 43 e. Het Italiaanse ondernemingsklimaat is matig: op de ranglijst (GCI 2016-2017) van het World Economic Forum (WEF) staat Italië op de 44 e positie qua meest aantrekkelijk vestigings- en investeringsklimaat (van in totaal 138 landen, Nederland staat 4 e ). Verder staat Italië 35 e op de ranglijst van IMD, de 2016 IMD World Competitiveness Scoreboard (NL staat hierop 8 e, deze lijst kent in totaal 61 landen) (zie figuur 2 met een selectie van landen). Figuur 2 Italiaanse score op IMD-ranglijst 2016 en WEF-GCI-ranglijst 2016-2017 Schweiz USA Schweden Dänemark Irland Niederlande Deutschland UK Finnland Belgien Frankreich Spanien Italien Portugal IMD WEF 0 10 20 30 40 50 Quelle: IMD, 2016; WEF, 2016; eigene Darstellung. Position auf Rangliste Op Doing Business 2016 3 deze ranglijst van de Wereldbank hanteert een geringer aantal indicatoren dan de WEF-lijst scoort Italië een matige 50 e plaats (van in totaal 190 landen, zie figuur 3 met een selectie van landen). Slechts drie EU-landen scoren lager. 3 Deze ranglijst meet het gemak waarmee in een land zaken kan worden gedaan. Daarbij wordt onder meer gekeken naar het starten van een bedrijf, het verkrijgen van een bouwvergunning, een elektriciteitsaansluiting en krediet, het registeren van eigendom, de mate van bescherming van investeerders, grensoverschrijdend kunnen handelen en de kosten daarvan en de mogelijkheid om contracten nageleefd te krijgen (functioneren van rechtbank (proceslengte, objectiviteit) e.d.). 2 van 12

Volgens het World Economic Forum ondervinden ondernemers hinder bij hun activiteiten/worden hun activiteiten afgeremd door onder meer hoge belastingen en complexe belastingregelgeving, overheidsbureaucratie en een starre arbeidsmarkt (zie onderstaand figuur). Een ander zwak punt van het Italiaanse ondernemingsklimaat is corruptie, zo blijkt uit de 60 e positie op de Corruption Perceptions Index 2016 van Transparency International deze organisatie wordt vaak de internationale "corruptiewaakhond" genoemd. Deze lijst telt in 167 landen, Nederland staat 8 e (zie figuur 4 met een selectie van landen). Bron: World Economic Forum, 2016. Figuur 3 Italiës score op Doing Business-ranglijst Denmarken Verenigd Koninkrijk Duitsland Oostenrijk Portugal Nederland France Slovenië Spanje Roemenië Hongarije Italië Griekenland 0 10 20 30 40 50 60 70 World Bank, 2016. 3 van 12

Uit de WEF-studie blijkt ook dat innoveren in Italië vaak wordt belemmerd. Dit beeld komt eveneens uit de INSEAD-WIPO-studie: het innovatievermogen van de Italiaanse economie rekent INSEAD-WIPO in hun Global Innovation Index 2016 tot de dertig grootste van de wereld (zie https://www.globalinnovationindex.org/gii-2016-report#). Met een 29 e positie (van in totaal 128 landen) ligt het vernieuwingsvermogen van het Italiaanse bedrijfsleven lager dan dat van de VS (4 e ) en veel EU-lidstaten (o.a. VK staat 3 e en NL 9 e ). Figuur 4 Italiës score op Corruption Perception Index Denmarken Nederland Verenigd Koninkrijk Duitsland Oostenrijk France Portugal Slovenië Spanje Hongarije Italië Griekenland Bulgarije 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Transparency International, 2017. Buitenlandse handel Italië exporteerde 2016 voor 450 miljard US dollar aan goederen, terwijl het voor 383 miljard US dollar aan goederen importeerde (EIU, 2017). Ruim een derde (36,3%) van de Italiaanse goederenexport betrof in 2015 de uitvoer van machines en transportmateriaal (treinen, jachten, schepen, vliegtuigen, (vracht)auto s), 13% betrof chemische producten, 8,1% levensmiddelen en ruim 3% van de uitvoer bestond uit minerale brandstoffen. Bij de invoer bestond een kwart uit machines en vervoermiddelen, 16% uit chemische producten, krap 13% uit minerale brandstoffen en bijna 10% uit levensmiddelen. Ondanks de matige economische groei en de relatieve achteruitgang (en stagnatie) van het Italiaanse welvaartsniveau van de afgelopen jaren, is de buitenlandse handel van Italië sinds 2014 flink toegenomen (zie tabel 1). EIU verwacht voor dit en volgend jaar een verdere volumegroei van de uitvoer van goederen en diensten (zie tabel 1). 4 van 12

Tabel 1: Buitenlandse goederen- en dienstenhandel (%-volumemutatie t.o.v. voorgaand jaar) Uitvoer Invoer 2013 0,9-2,3 2014 2,4 3,1 2015 4,1 6,7 2016 2,6 3,1 2017 2,4 3,8 2018 0,9 2,8 Bron: EIU, 2017. Belangrijkste handelspartners en positie van Nederland Duitsland en Frankrijk zijn de belangrijkste Italiaanse handelspartners (zie tabel 2A en 2B). Nederland staat op de 10 e positie als belangrijkste Italiaanse exportmarkt (zie tabel 2A). In 2016 ging 2,3% van de Italiaanse goederenexport naar Nederland. Tabel 2A: Voornaamste Italiaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) Importers Exported value in 2014 Exported value in 2015 Exported value in 2016 Totale waarde Italiaanse goederenexport 398.367.411 413.291.441 417.083.201 1 Germany 50.079.498 50.951.763 52.462.768 2 France 41.966.685 42.490.490 43.681.955 3 United States of America 29.722.664 35.941.638 36.777.002 4 United Kingdom 20.913.358 22.453.394 22.303.139 5 Spain 18.007.431 19.826.705 20.877.000 6 Switzerland 19.055.449 19.228.706 19.040.851 7 Belgium 13.180.248 14.575.115 13.368.264 8 Poland 10.339.750 10.873.299 11.170.198 9 China 10.480.791 10.408.017 11.041.750 10 Netherlands 9.383.874 9.615.214 9.688.445 Bron: ITC, 2017. Als goederenleverancier is Nederland voor Italië het 4 e importland (zie tabel 2B). In 2016 kwam 5,5% van de Italiaanse goederenimport uit Nederland. 5 van 12

Tabel 2B: Voornaamste Italiaanse importpartners (bedragen x 1.000 euro) Exporters Imported value in 2014 Imported value in 2015 Imported value in 2016 Totale waarde Italiaanse goederenimport 356.654.946 368.444.169 365.571.431 1 Germany 54.342.880 56.768.123 59.436.898 2 France 30.778.755 32.086.700 32.467.927 3 China 25.055.649 28.138.351 27.253.696 4 Netherlands 20.798.707 20.652.156 20.136.124 Bron: ITC, 2017. Kader - Toelichting bij cijferverschillen totale in- en uitvoerwaarden De diverse tabellen in dit document bevatten (o.a.) de totale uit- en invoerwaarde van Nederlandse goederenhandel met Italië. De cijfers in tabel 3 en 4 stammen van het CBS. In de tabellen 2A en 2B staan de cijfers met de belangrijkste handelspartners van Italië. Deze handelscijfers stammen van het ITC (onderdeel van UNCTAD). Helaas blijken deze cijfers af te wijken van de CBS-cijfers. Dit komt vaak voor. De oorzaak is in belangrijke mate terug te voeren op verschillen in meten/betrouwbaarheid van meetmethode. De CBS-cijfers geven o.i. een (veel) getrouwer beeld van de Nederlandse totale handel met Italië dan die van ITC. Wel geven de ITC-cijfers een goede indicatie van de omvang/importantie van de verschillende Italiaanse handelspartners. Handel vanuit Nederlands perspectief Italië behoort tot de tien belangrijkste Nederlandse exportmarkten. De waarde van onze goederenexport naar Italië bedroeg in 2016 volgens het CBS 18 miljard euro (zie tabel 3, ook voor de samenstelling). Italië was in 2016 de 5 e exportmarkt voor goederen van Nederland (zie tabel A in de bijlagen en tabel B in de bijlage voor posities in 1994, 2002 en 2015). Daarnaast exporteerde Nederland in 2016 voor 3,2 miljard euro aan diensten naar Italië. Hiermee was het voor Nederland de 9 e afzetmarkten voor diensten. Tabel 3: Nederlandse goederenuitvoer naar Italië, bedragen x 1.000 euro (volgens SITC-indeling) 2013 2014 2015 2016 Totale Nederlandse goederenuitvoer 19.788.53 3 18.727.331 17.695.033 17.994.842 0 Voeding en levende dieren 2.185.744 2.217.468 2.206.971 2.312.767 1 Dranken en tabak 754.485 429.742 158.514 344.954 2 Grondstoffen.... 3 Minerale brandstoffen.... 4 Dierlijke en plantaardige oliën 163.801. 121.644 118.284 5 Chemische producten 4.927.526 3.901.736 3.860.106 3.751.643 6 Fabricaten 1.469.383 1.620.527 1.649.405 1.585.849 7 Machines en vervoermaterieel 4.164.224 4.760.409 4.734.915 5.147.103 8 Diverse gefabriceerde goederen 2.384.972 2.454.682 2.430.541 2.500.186 9 Niet afzonderlijk genoemde goederen 11.174 9.300 8.838 11.543.=vertrouwelijk. Door geringe omvang en/of beperkt aantal betrokken ondernemingen mag het CBS uit privacy-overwegingen geen data publiceren. Bron: CBS, 2017. 6 van 12

De Nederlandse goederenimport uit Italië had in 2016 volgens het CBS een waarde van ruim 9,3 miljard euro (zie tabel 4, ook voor de samenstelling). Italië was voor Nederland het 8 e invoerland van goederen. Daarnaast importeerde Nederland vorig jaar voor bijna 2,5 miljard euro aan diensten uit Italië. Tabel 4: Nederlandse goedereninvoer uit Italië, bedragen x 1.000 euro (volgens SITC-indeling) 2013 2014 2015 2016 Totaal Nederlandse goedereninvoer 8.067.477 8.069.435 8.993.673 9.336.103 0 Voeding en levende dieren 843.371 902.525 1.014.763 1.089.400 1 Dranken en tabak 189.087 187.330 204.648 203.896 2 Grondstoffen 186.382 239.491 234.191 269.300 3 Minerale brandstoffen 429.071 253.487 435.264 587.827 4 Dierlijke en plantaardige oliën 54.613 44.765 37.477 47.377 5 Chemische producten 1.389.959 1.439.257 1.651.313 1.501.750 6 Fabricaten 1.467.630 1.524359 1.535.861 1.494.340 7 Machines en vervoermaterieel 2.141.955 2.062.800 2.193.911 2.383.314 8 Diverse gefabriceerde goederen 1.359.286 1.403.091 1.673.829 1.747.486 9 Niet afzonderlijk genoemde goederen 6.123 12.329 12.418 11.414 Bron: CBS, 2017. 3. Directe buitenlandse investeringen De gecumuleerde Nederlandse directe buitenlandse investeringen (FDI) 4 (standencijfers en FDI-cijfers exclusief BFI s (Bijzondere Financiële Instellingen 5 )) in Italië bedroegen volgens de Nederlandsche Bank (DNB) eind 2015 24,9 miljard euro (zie tabel 6). T.i: de totale waarde van Nederlandse FDI in de wereld bedroeg eind 2015 1.018 miljard euro (DNB, 2016). Het VK was in 2015 de grootste Nederlandse bestemming van FDI (met 135 miljard euro, stand ultimo 2015), gevolgd door Zwitserland (109 miljard), de VS (107 miljard euro), Luxemburg (91 miljard), België (66 miljard) en Duitsland (55 miljard). De gecumuleerde waarde van alle FDI in Italië bedroeg eind 2015 335 miljard US dollar (World Investment Report 2016, standen), tegenover 123 miljard US dollar ultimo 2000. De FDI/bbp-ratio voor Italië bedroeg in 2015 18,5%. Het land scoort hiermee in internationaal perspectief laag (zie tabel 5 en kader voor positieve effecten van FDI). Ter vergelijking: voor 4 Directe buitenlandse investeringen (FDI) zijn investeringen door buitenlandse ondernemingen, waarbij de buitenlandse onderneming (mede)zeggenschap verkrijgt over het bedrijf waarin wordt geïnvesteerd. Het kan de vorm hebben van onder meer een participatie (als een joint venture), een totale overname of een geheel van de grond af op te bouwen dochteronderneming. Voor de volledigheid: FDI omvatten geen aankopen van aandelen door beleggers of speculanten. De "stock"- of standencijfers vertegenwoordigen de gecumuleerde waarde van alle in het verleden tot heden gedane FDI. (Deze omvatten de totale waarde van de vorderingen en verplichtingen van ondernemingen ten opzichte van het buitenland op een bepaald moment. De standen omvatten de gecumuleerde transacties, aangepast voor prijs-, wisselkoers- en overige mutaties (waaronder goodwill) en betreffen zowel kapitaaldeelnemingen als alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in rekeningen-courant, storting van werkkapitaal), evenals de aan- en verkoop van onroerend goed). 5 BFI's worden in de volksmond brievenbusfirma's genoemd. Ondernemingen (dus) die veelal om fiscale redenen formeel/juridisch in een land zijn gevestigd zonder dat sprake is van wezenlijke feitelijke economische activiteiten in dat land zelf. DNB omschrijft BFI's (Bijzondere Financiële Instellingen) als "ondernemingen of instellingen, ongeacht de rechtsvorm, welke ingezetenen zijn en waarin niet-ingezetenen, direct of indirect, via aandelenkapitaal of anderszins deelnemen en die tot doel hebben, of zich in belangrijke mate bezighouden met, het ontvangen van middelen van niet-ingezetenen en het doorbetalen daarvan aan niet-ingezetenen" (DNB, 2011). De economische bijdrage van de brievenbusfirma s aan de Nederlandse economie is 3 tot 3,4 miljard euro inclusief alle belastinginkomsten (SEO, 2013). Volgens de Volkskrant (13 oktober 2015) kent Nederland 14.425 van deze firma s. 7 van 12

Griekenland bedroeg de FDI/bbp-verhouding 9,1%, voor Canada 48,7%, voor Zuid-Afrika 39,9% en voor Zwitserland 125,3% 6. Tabel 5: Inkomende FDI (standen 2015) als % van bbp Nederland 95,8 Hongarije 76,4 Portugal 57,4 Spanje 57,4 Kroatië 54,0 Oostenrijk 44,0 Duitsland 33,4 Frankrijk 31,9 Italië 18,5 Bron: Unctad, 2016. Nederland had volgens de DNB-cijfers met een FDI-omvang van 24,9 miljard euro in 2015 een aandeel van circa 8,2% in de totale inkomende FDI in Italië 7. De gecumuleerde waarde van de Italiaanse FDI in Nederland bedroeg volgens DNB eind 2015 4,9 miljard euro (zie tabel 6). Dit was een bescheiden deel (ter grootte van 7,1% van de totale FDI; t.i.: de waarde van alle FDI in Nederland bedroeg eind 2015 693 miljard euro. De totale FDI van Italië in de wereld hadden eind 2015 een omvang van 467 miljard US dollar, tegenover 170 miljard US dollar in 2000 (UNCTAD, 2016). Tabel 6: Investeringsrelatie Italië-Nederland Italiaanse investeringen in Nederland, excl. BFI's (x miljoen euro) 2012 2013 2014 2015 Standen 5.221 5.363 5.368 4.939 Nederlandse investeringen in Italië, excl. BFI's (x miljoen euro) 2012 2013 2014 2015 Standen 23.114 29.719 28.354 24.853 Bron: DNB, 2016. 6 Overigens is naast het percentage ook de aard van de FDI van belang om meer te kunnen zeggen over de totale impact (qua banen, toegevoegde waarde, innovatie en kennisoverdracht) op een economie. Gaat het bijvoorbeeld om FDI in kapitaalintensieve sectoren (zoals bij de winning van olie en gas) of juist om FDI in dienstverlenende ondernemingen? Bij de eerste vorm is per arbeidsplaats gemiddeld genomen een hoger FDIbedrag gemoeid dan bij FDI in de dienstensector. Ook is de aard van economische activiteit van belang: is het een fabriek waar laagopgeleide werknemers onderdelen in elkaar zetten, of juist een high-tech-productielocatie met bijbehorende en zelfstandige R&D-faciliteiten. De laatste FDI-vorm heeft, begrijpelijk, een hogere positieve impact dan de eerste. 7 Hierbij zijn FDI-investeringen exclusief de BFI s genomen (zie verder in dit document de toelichting/uitleg op BFI s). Nederland heeft een bijzonder grote in- en uitgaande FDI-belangen (standen), zeker inclusief BFI s. Eind 2011 bedroeg de uitgaande de totale FDI-omvang krap 3.000 miljard euro (standen) (CPB, 2013). Dit maakt dat de positie van Nederland als buitenlandse investeerder sterk kan verschillen al naar gelang wordt gekeken naar de FDI inclusief of exclusief BFI s. Sowieso kunnen de cijfers van DNB verschillen van de cijfers in het betreffende land. Internationaal komen verschillen in statistisch cijfermateriaal helaas vaak voor (zie ook het kader over handelscijfers). 8 van 12

Kader - Impact directe buitenlandse investeringen Volgens onderzoek leveren directe buitenlandse investeringen (FDI) vaak een belangrijke bijdrage aan het versterken van de economie en de groei van de welvaart van een land. Cijfers voor Nederland kunnen dit illustreren, te meer omdat Nederland zowel absoluut als relatief veel directe buitenlandse investeringen heeft aangetrokken. Zo zorgen buitenlandse bedrijven voor circa 15% van alle banen in de private sector in Nederland. Het gaat dan om ruim 935.000 arbeidsplaatsen. Ook zijn buitenlandse ondernemingen goed voor ongeveer 26% van de totale toegevoegde waarde van het bedrijfsleven (dit is de bijdrage aan het bbp). Verder zijn buitenlandse bedrijven goed voor 34% van de totale omzet in Nederland en voor 24% van de investeringen in vaste activa. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor 30% van de R&D-uitgaven. Buitenlandse bedrijven zijn innovatiever dan het gemiddelde Nederlandse bedrijf en de arbeidsproductiviteit van hun werknemers ligt op een hoger niveau. Zij betalen hun werknemers doorgaans 10% meer en spenderen meer geld en tijd aan training van hun werknemers dan nationale bedrijven. Bron: CBS, 2016. drs. R.J. (Ron) Hogenboom (ron.hogenboom@rvo.nl) Rijksdienst voor Ondernemend Nederland/Directie KAI/Unit Omgevingskennis Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland www.rvo.nl april 2017 9 van 12

Bijlagen Tabel A Ontwikkeling Nederlandse goederenuitvoer naar belangrijkste exportmarkt (bedragen x 1.000 euro, tenzij anders aangegeven) 2013 2014 2015 2016 %- mutatie 2016 t.o.v. 2015 1 Duitsland 106.928.238 104.470.896 99.222.241 98.263.692-1,0 2 België 47.831.139 47.512.467 44.584.609 43.729.507-1,9 3 Verenigd Koninkrijk 36.535.293 36.751.455 38.109.141 39.387.525 3,4 4 Frankrijk 35.937.037 35.494.085 34.418.403 35.824.513 4,1 5 Italië 19.788.533 18.727.331 17.695.033 18.067.914 2,1 6 Verenigde Staten 16.894.833 18.979.889 18.078.274 17.824.436-1,4 7 Spanje 11.220.385 11.988.523 12.387.415 12.842.454 3,7 8 Polen 9.190.759 9.622.357 10.231.584 10.651.240 4,1 9 China 7.711.271 7.920.224 8.545.106 9.887.725 15,7 10 Zweden 7.563.815 7.793.778 7.822.877 8.715.614 11,4 11 Tsjechië 6.014.832 6.543.745 6.762.601 6.792.939 0,4 12 Zwitserland 5.614.896 5.549.159 5.718.545 5.887.395 3,0 13 Denemarken 5.455.419 5.538.048 5.790.097 5.852.208 1,1 14 Turkije 4.820.186 5.067.135 5.443.748 5.373.018-1,3 15 Oostenrijk 4.947.622 5.104.451 4.992.525 5.191.525 4,0 16 Singapore 3.751.321 3.495.963 3.997.864 4.873.328 21,9 17 Russische Federatie 6.827.905 6.288.751 4.289.865 4.463.395 4,0 18 Finland 4.135.984 4.414.621 4.367.338 4.205.437-3,7 19 Zuid-Korea 3.512.597 3.749.135 4.209.206 4.184.142-0,6 20 Noorwegen 3.731.813 3.764.072 3.817.123 4.025.831 5,5 21 Taiwan 3.584.585 2.493.170 2.782.874 3.764.082 35,3 22 Ierland 3.358.592 3.787.907 3.466.477 3.438.827-0,8 23 Japan 3.178.451 3.320.386 3.487.718 3.350.787-3,9 24 Brazilië 2.193.075 2.816.764 2.919.959 3.335.532 14,2 25 Hongarije 2.545.649 2.809.598 3.176.512 3.296.396 3,8 26 Canada 2.622.792 2.550.763 3.005.507 3.088.160 2,8 27 Verenigde Arabische Emiraten 2.372.169 2.794.280 2.961.276 2.978.670 0,6 28 Portugal 2.539.284 2.670.885 2.582.926 2.624.685 1,6 29 Roemenië 1.775.189 1.883.342 2.072.966 2.446.963 18,0 Bron: CBS, 2017 en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, 2017. 1 van 12 0

Figuur A: Italiaanse welvaart in internationaal perspectief Index, EU-28=100 Italy Japan France Belgium Sweden Germany Denmark Austria Netherlands Ireland United States Switzerland Luxembourg 0 50 100 150 200 250 Eurostat, 2016. Index GDP per capita, adjusted for purchasing power parity (PPP) 1 van 12 1

Tabel B Ranglijst van Nederlandse exportmarkten van goederen 1994 2002 2015 1 Duitsland 1 Duitsland 1 Duitsland 2 België & Luxemburg 2 België 2 België 3 Frankrijk 3 VK 3 Verenigd Koninkrijk 4 VK 4 Frankrijk 4 Frankrijk 5 Italië 5 Italië 5 de VS 6 VS 6 VS 6 Italië 7 Australië & Oceanië 7 Spanje 7 Spanje 8 Japan 8 Zweden 8 Polen 9 Russische Federatie 9 Zwitserland 9 China (Volksrepubliek) 10 China 10 Denemarken 10 Zweden 11 Saoedi-Arabië 11 Oostenrijk 11 Tsjechië 12 Indonesië 12 Polen 12 Zwitserland Plaatsen 13 t/m 20: niet beschikbaar 13 Russische Federatie 13 Denemarken 14 Finland 14 Turkije 15 Ierland 15 Oostenrijk 16 Japan 16 Finland 17 Griekenland 17 Russische Federatie 18 Noorwegen 18 Zuid-Korea 19 Portugal 19 Singapore 20 Turkije 20 Noorwegen NB: het CBS registreerde de goederenuitvoer in 1994 voor een beperkt aantal landen. Daardoor kunnen we voor dat jaar geen top-20 samenstellen. Tevens registreerde het CBS de uitvoer naar België en Luxemburg niet afzonderlijk. Bron: CBS, 2016 en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, 2016. 1 van 12 2