107 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente In het vorige hoofdstuk kwamen de verschillen tussen de gemeenten wat betreft percepties over rijkdom en armoede aan de orde op basis van een panelonderzoek wat eind 2008 is gehouden en waaraan ruim 6.500 panelleden deelnamen. In dit hoofdstuk volgt een beschrijving per gemeente met de resultaten van het onderzoek. De volgorde van de paragrafen is: Almere (5.1), Amstelveen (5.2), Amsterdam (5.3), Haarlem (5.4), Haarlemmermeer (5.5), Purmerend (5.6) en tenslotte Zaanstad (5.7). 5.1 Almere Gezondheid, geld en geluk maken dat Almeerders zich rijk voelen. In de persoonlijke levenssfeer is autonomie in de eigen ontwikkeling de belangrijkste factor. De middenklasse domineert in Almere en het merendeel van de Almeerders kan redelijk tot goed rondkomen met het inkomen. Toch heeft ruim een derde schulden naast de eventuele hypotheek. Almere wordt binnen de Metropoolregio als een gemiddeld welvarende stad beschouwd. Almeerders in het onderzoek voelen zich in meerderheid even welvarend of welvarender dan andere Almeerders en Nederlanders. Rijkdom is: gezondheid, geld en geluk Almere is een stad voor de middenklasse: de huishoudinkomens liggen gemiddeld iets hoger dan het landelijk gemiddelde. Omdat de gezinsomvang groter is ligt het inkomen per persoon juist weer iets lager dan het landelijk gemiddelde. Rijkdom en armoede worden echter niet alleen bepaald door financiële middelen. Almeerders noemen gezondheid als belangrijkste aspect om een gevoel van rijkdom te ervaren. Daarnaast zijn ook geld, geluk en liefde heel belangrijk, gevolgd door gezin, familie en kinderen. Minder vaak noemde men tevredenheid, vrijheid en werk. Andersom wordt armoede wel het meest bepaald door het gebrek aan financiële middelen, maar daarnaast ook door ziekte of ongezond zijn en door een gebrek aan sociale contacten, zoals geen vrienden hebben, alleen zijn en eenzaamheid. Ongelukkig zijn wordt minder vaak genoemd als typering van armoede. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
108 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente Respons Voor dit onderzoek is via internet een vragenlijst voorgelegd aan het gemeentelijke onderzoekspanel. In totaal deden 827 panelleden mee aan het onderzoek, een respons van 54%. Panelleden met als herkomst Nederland zijn in de respons oververtegenwoordigd (80% tegen 68% in de bevolking), evenals hoger opgeleiden. Een derde van de respondenten is tussen de 25 en 45 jaar en ruim de helft tussen de 45 en 65 jaar. Bijna de helft (46%) van de ondervraagden leeft als paar met kinderen en een derde als paar zonder kinderen, 14% is alleenstaand en 3% vormt een eenoudergezin. Daarmee zijn eenoudergezinnen ondervertegenwoordigd in de respons. Bijna de helft van de respondenten is hoger opgeleid en 32% heeft een middelbare opleiding gevolgd. 5.1.1 Financiële situatie en financiële zorgen Financiële situatie Het middenklasse karakter van Almere wordt weerspiegeld in de gemiddelde huishoudinkomens van de respondenten. Bijna de helft van de respondenten heeft een inkomen tot maximaal 3.150 per maand. Ruim een derde heeft een hoger inkomen, 13% noemde het inkomen liever niet. Bijna twee derde (63%) verwerft het inkomen uit loondienst en 8% als zelfstandig ondernemer. Daarnaast is 28% werkzoekend, student, huisvrouw, afgekeurd of gepensioneerd. De arbeidsparticipatie in Almere is hoog: zijn veel tweeverdieners. De ruimte die het inkomen biedt is veelal gering: Almere kent een substantiële schuldenproblematiek. Kunnen rondkomen De uitkomsten van het onderzoek bevestigen dat veel huishoudens niet makkelijk rond kunnen komen met hun inkomen. Een op de vijf respondenten kan maar net of zelfs net niet rondkomen met het inkomen. Een bijna even groot deel kan redelijk rondkomen. Bijna 60% kan echter goed tot (zeer) goed rondkomen. Mensen met een lage opleiding hebben de meeste moeite met rondkomen. Van de huishoudtypen kunnen eenoudergezinnen (42%) en alleenstaanden (31%) het moeilijkst rondkomen. Maar ook bijna een kwart van de paren met kinderen (23%) zegt moeilijk of maar net te kunnen rondkomen. Paren zonder kinderen hebben hier minder vaak problemen mee. Vrijwel ieder huishouden (85%) heeft een lening lopen. Vaak betreft dit de hypotheek, maar als de hypotheek buiten beschouwing blijft heeft 37% van de huishoudens een of meerdere andere lening(en) lopen. Zo heeft bijna één op de vijf respondenten een persoonlijke lening. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 109 5.1.1 Typering eigen financiële situatie (procenten) % ik kan niet rondkomen 2 ik kan moeilijk rondkomen 5 ik kan net rondkomen 15 ik houd soms wat over 19 ik kan goed rondkomen 38 ik kan ruimschoots rondkomen 29 weet ik niet/geen antwoord 2 totaal 100 bron: Almere Veranderingen in de financiële situatie Het grootste deel van de respondenten heeft in de afgelopen jaren een verandering meegemaakt in de financiële situatie. Voor bijna 40% betekende de verandering een vooruitgang, maar voor bijna een derde betekende het een achteruitgang in inkomen. Verbetering van het inkomen werd vooral veroorzaakt door de werksituatie, in de vorm van een nieuwe baan of verbeterde omstandigheden in de huidige baan. Ook de partner werd genoemd als bron van extra inkomen: de partner vond een (andere) baan, of het inkomen van de partner steeg. 5.1.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten) sterk op vooruit enigszins op vooruit niet op vooruit, maar ook niet op achteruit enigszins op achteruit sterk op achteruit weet ik niet/ geen antwoord 0 10 20 30 40 50% afgelopen jaren komend jaar bron: Almere Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
110 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente Achteruitgang in inkomen vindt vaker zijn oorsprong in het feit dat men met pensioen gaat of van een uitkering moet gaan leven door ziekte of arbeidsongeschiktheid. Daarnaast wordt ook genoemd dat het levensonderhoud duurder is geworden door inflatie, dat de lonen niet meestijgen, de komst van de euro en de kredietcrisis. De verwachtingen voor de komende jaren zijn gematigd tot negatief. Maar liefst driekwart verwacht geen positieve inkomensontwikkelingen. Slechts een op de vijf verwacht dat het inkomen de komende jaren zal stijgen, zij het in geringe mate: een halvering van de groep die de afgelopen jaren nog vooruitgang boekte. Vooral de leeftijdsgroep tot 45 jaar verwacht vooruitgang van het inkomen. De leeftijdsgroepen daarboven verwachten vaker een achteruitgang. Mensen die moeilijk rond kunnen komen hebben sombere vooruitzichten over de ontwikkeling van hun inkomen. Mensen die goed rond kunnen komen zien de toekomst veel positiever in. Ook paren met kinderen en actieven op de arbeidsmarkt (werknemers en zelfstandigen) hebben een positievere kijk op hun toekomstige financiële situatie dan mensen die niet werkzaam zijn op de arbeidsmarkt. Zorgen om financiële situatie Er zijn nogal wat zorgen om de financiële situatie. Op de schaal van 1 tot 10, waarbij 1 staat voor helemaal geen zorgen en 10 voor heel veel zorgen scoren de Almeerse respondenten gemiddeld een 4,8. Ruim een derde (37%) heeft geen tot weinig zorgen over de financiële situatie, maar 60% zegt redelijk wat (38%) tot veel zorgen (23%) te hebben. Eenoudergezinnen, lager opgeleiden en mensen met een laag inkomen maken zich de meeste zorgen over hun financiële situatie. 5.1.3 Zorgen om financiële situatie (procenten) kredietcrisis teruggang inkomen pensionering inflatie anders hypotheek weet ik niet/ geen antwoord geen zorgen 0 5 10 15 20 25 30 35 40% bron: Almere Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 111 5.1.4 Welvaartspositie Almere in de Metropoolregio (procenten) % 1 armste gemeente 2 2 7 3 14 4 34 5 23 6 8 7 rijkste gemeente 1 weet ik niet/geen antwoord 11 totaal 100 bron: Almere De meeste zorgen hebben betrekking op de kredietcrisis en een mogelijke teruggang in het inkomen. Maar ook de inflatie en de (toekomstige) pensionering zijn voor velen een bron van zorg. 5.1.2 Percepties over rijkdom en armoede Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio Als Almere vergeleken wordt met de zes andere steden in dit onderzoek plaatsen Almeerse respondenten hun stad op een plaats die iets boven het gemiddelde tussen armste en rijkste gemeente ligt. Zij zien Almere absoluut niet als de 5.1.5 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten) Amstelveen Haarlem Amsterdam Haarlemmermeer Zaanstad Almere Purmerend 0 10 20 30 40 50 60 70 % rijkste gemeente armste gemeente bron: Almere Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
112 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.1.6 Ervaren welvaart (procenten) uw buurt of wijk Almere Nederland de wereld 0 20 40 60 80 100 % welvarender even welvarend minder welvarend weet ik niet/geen antwoord bron: Almere rijkste, maar zeker ook niet als de armste gemeente in de Metropoolregio (zie tabel 5.1.4). Vanuit Almere gezien wordt Amstelveen veruit als de rijkste gemeente binnen de Metropoolregio beschouwd, en Zaanstad en Amsterdam duidelijk als de armste gemeenten in de Metropoolregio (zie figuur 5.1.5). Ervaren welvaart Almeerders voelen zich in meerderheid (81-85%) even welvarend als of zelfs welvarender dan de mensen in hun buurt, de stad en Nederland. Een vijfde voelt zich welvarender dan buurtgenoten en een derde voelt zich welvarender dan andere Almeerders en andere Nederlanders. Ten opzichte van de wereldbevolking voelt 71% zich welvarender. Slechts een kleine groep voelt zich minder welvarend dan de meeste andere buurtbewoners, Almeerders, Nederlanders of wereldburgers (variërend van 6% tot 12%). Almeerders zijn van mening dat er grote verschillen zijn tussen arm en rijk in hun gemeente. Een substantiële groep (ruim 40%) is van mening dat de verschillen tussen arm en rijk in de gemeente de afgelopen jaren zijn toegenomen. 5.1.7 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten) er zijn grote verschillen tussen arm en rijk in Almere het verschil tussen arm en rijk is in Almere de afgelopen jaren toegenomen 0 20 40 60 80 100 % eens neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord bron: Almere Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 113 5.2 Amstelveen Amstelveen is geen armlastige gemeente gemeten naar het inkomen van de inwoners, de prijs van de huizen, de auto s voor de deur en de winkels in het Stadshart. Bij de perceptie van rijkdom en armoede komt dit ook terug, geld speelt daarin een belangrijke rol. De meeste Amstelveners kunnen goed rondkomen met hun inkomen. Toch is men niet zonder financiële zorgen, maar hier speelt duidelijk ook de huidige economisch onzekerheid een belangrijke rol. Amstelveen wordt door de eigen bewoners gezien als de rijkste gemeente binnen de Metropoolregio. Amstelveners voelen zich gemiddeld even welwarend als buurtgenoten en stadsgenoten, maar welvarender dan andere Nederlanders. Armoede is vooral geldgebrek In Amstelveen wordt rijkdom vooral geassocieerd met (goede) gezondheid, het gezin, familie, vriendschap en tenslotte ook met (voldoende) geld. Daarnaast worden vaak steekwoorden gebruikt zoals geluk, liefde en welvaart. Armoede wordt doorgaans met het omgekeerde geassocieerd: geldgebrek, ziekte en moeite om in de dagelijkse basisbehoeften te voorzien, eenzaamheid en slechte huisvesting. Respons De vragenlijst is begin december 2008 aan de panelleden verzonden. De totale respons was 62% (n=392). Meer mannen dan vrouwen hebben gereageerd (55%- 45%) en ook ouderen zijn in de respons oververtegenwoordigd. Door weging van de uitkomsten is voor deze scheefheid in respons gecorrigeerd. 5.2.1 Financiële situatie en financiële zorgen Kunnen rondkomen Het overgrote deel van de Amstelveense respondenten (62%) kan goed tot ruimschoots rondkomen. Slechts een kleine minderheid (15%) kan niet of net aan rondkomen. Ouderen, hoger opgeleiden en hogere inkomens kunnen beter rondkomen dan jongeren, lager opgeleiden en lagere inkomens. Veranderingen in de financiële situatie Zijn respondenten er het afgelopen jaar op vooruit of achteruit gegaan? Iets minder dan de helft (40%) is erop vooruit gegaan, bijna een derde (31%) is gelijk gebleven en ruim een kwart (27%) is erop achteruit gegaan. Hier is een duidelijk Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
114 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.2.1 Typering eigen financiële situatie (procenten) % ik kan niet rondkomen 2 ik kan moeilijk rondkomen 5 ik kan net rondkomen 9 ik houd soms wat over 23 ik kan goed rondkomen 44 ik kan ruimschoots rondkomen 18 weet ik niet/geen antwoord 0 totaal 100 bron: Amstelveen verschil tussen de leeftijdsklassen en opleidingsniveaus te zien. Jongeren en hoog opgeleiden gingen er vaker op vooruit, ouderen en laag opgeleiden gingen er vaker op achteruit. Vooruitgang werd doorgaans geboekt door een verandering van werksituatie, achteruitgang was vaak te wijten aan pensionering, minder werken of een verandering van de huishoudensituatie. De verwachtingen voor komend jaar zijn minder positief. Een kwart verwacht nog vooruitgang, een derde verwacht achteruitgang en 40% denkt dat de financiële situatie gelijk blijft. Vrouwen, ouderen en lager opgeleiden zijn somberder over de verwachtingen voor de komende jaren dan gemiddeld. 5.2.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten) sterk op vooruit enigszins op vooruit niet op vooruit, maar ook niet op achteruit enigszins op achteruit sterk op achteruit weet ik niet/ geen antwoord 0 10 20 30 40 50% afgelopen jaren komend jaar bron: Amstelveen Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 115 5.2.3 Zorgen om financiële situatie (procenten) teruggang inkomen kredietcrisis inflatie pensionering anders hypotheek baanverlies (oplopende) schulden weet ik niet/ geen antwoord geen zorgen 0 5 10 15 20 25 30% bron: Amstelveen Zorgen om financiële situatie Amstelveners maken zich niet zoveel zorgen om hun financiële situatie. Op een schaal van 1 tot en met 10 (1 = helemaal geen zorgen en 10 = heel veel zorgen) is de score voor de hoeveelheid financiële zorgen gemiddeld 4,3. Bijna de helft maakt zich geen of een beetje zorgen, maar een kleine groep (8%) maakt zich veel tot zeer veel zorgen. Jongeren maken zich gemiddeld minder zorgen dan ouderen, dat geldt ook voor hoog opgeleiden. Op de vraag waar men zich dan zorgen over maakt wordt het meest teruggang in inkomen en de kredietcrisis genoemd, gevolgd door inflatie en pensionering. 5.2.2 Percepties over rijkdom en armoede Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio Op welke plaats zet men Amstelveen qua welvaart van de bewoners in vergelijking met de andere zes regiogemeenten? Meer dan de helft is van mening dat Amstelveen de rijkste gemeente is en nog eens een kwart zet Amstelveen op de tweede plaats. Inwoners van Amstelveen zijn het erover eens dat Amstelveen de rijkste gemeente is. Over de armste gemeente is verdeeldheid: de meeste mensen denken dat dit Zaanstad is, maar ook Amsterdam gooit hoge ogen als armste stad. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
116 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.2.4 Welvaartspositie Amstelveen in de Metropoolregio (procenten) % 1 armste gemeente 0 2 1 3 1 4 2 5 12 6 25 7 rijkste gemeente 56 weet ik niet/geen antwoord 4 totaal 100 bron: Amstelveen 5.2.5 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten) Amstelveen Haarlem Amsterdam Haarlemmermeer Zaanstad Almere Purmerend 0 10 20 30 40 50 60 70 80% rijkste gemeente armste gemeente bron: Amstelveen Ervaren welvaart Voelen respondenten zich meer of minder welvarend dan anderen in hun wijk, in de gemeente, in Nederland en de rest van de wereld? Binnen de eigen wijk voelen de meeste mensen (70%) zich even welvarend als de andere wijkbewoners. Binnen de gemeente wordt meer verschil in inkomen ervaren. Dat verschil wordt groter in de vergelijking met Nederland en helemaal als het om de wereld gaat. Opvallend is dat mannen, jongeren en hoger opgeleiden zich vaker dan anderen welvarender voelen op alle genoemde niveaus. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 117 5.2.6 Ervaren welvaart (procenten) uw buurt/wijk Amstelveen Nederland de wereld welvarender 12 16 37 77 even welvarend 70 58 47 11 minder welvarend 11 18 9 4 weet ik niet/geen antwoord 8 9 7 8 totaal 100 100 100 100 bron: Amstelveen Er zijn grote verschillen tussen rijk en arm in Amstelveen meent een belangrijk deel van de respondenten (43%), 3% is het echter oneens met deze stelling, terwijl een derde hierover geen standpunt inneemt. Over de stelling dat verschillen tussen rijk en arm zijn toegenomen in de afgelopen jaren in Amstelveen is men minder stellig. Ruim een derde is het eens met deze stelling. 5.2.7 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten) er zijn grote verschillen tussen arm en rijk in Amstelveen het verschil tussen arm en rijk is in Amstelveen de afgelopen jaren toegenomen 0 eens 20 40 60 80 100 % neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord bron: Amstelveen Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
118 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.3 Amsterdam Rijkdom is gezondheid, geluk en mensen om je heen. Armoede is gebrek aan geld, gezondheid, sociale contacten en eten. Twee derde van de respondenten kan ruim of goed rondkomen van het inkomen. Een kleine helft (44%) ging er de afgelopen jaren in inkomen (sterk) op vooruit. Voor de komende tijd verwacht echter een kwart een achteruitgang in het inkomen. Als men zorgen heeft over de financiële situatie gaat dit vooral om een teruggang in het inkomen en de kredietcrisis. Amsterdam geldt niet als de armste, maar ook niet als de rijkste gemeente van de regio. Rond de 40% van de respondenten voelt zich welvarender dan de buurtbewoners, overige bewoners van Amsterdam, Nederland en de wereld. Armoede is gebrek aan Rijkdom is volgens veel Amsterdamse panelleden gezondheid, geluk, familie en vrienden, geld en geen financiële zorgen hebben. Hoewel geld en het ontbreken van financiële zorgen vaak worden genoemd zijn het vooral ook niet-financiële zaken die panelleden spontaan noemen bij de vraag om rijkdom in drie steekwoorden te omschrijven. Armoede daarentegen wordt vooral omschreven als gebrek aan geld, gezondheid, sociale contacten en eten. Eenzaamheid en alleen voelen worden eveneens vaak genoemd. Ook afhankelijkheid wordt gezien als armoede. Respons Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van het online panel van o+s Amsterdam. Van de 3.358 panelleden die een uitnodiging voor het onderzoek hebben ontvangen vulden 1.646 mensen de vragenlijst volledig in, een respons van 49%. De ondervraagde panelleden wonen verspreid over de stad en zijn gemiddeld 49 jaar oud. Iets meer dan de helft is man (53%) en twee derde heeft een hoog opleidingsniveau (hbo of wo opleiding voltooid). Van de ondervraagden is een derde alleenstaand, 34% is gehuwd of samenwonend zonder thuiswonende kinderen en 24% is gehuwd of samenwonend met thuiswonende kinderen en 5% is een eenoudergezin. Ruim de helft van de respondenten heeft een koopwoning (54%), een derde heeft een sociale huurwoning en 12% een particuliere huurwoning. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 119 5.3.1 Financiële situatie en financiële zorgen Bezigheden en inkomsten Een meerderheid van de respondenten is op dit moment werkzaam (76%). De overige respondenten zijn gepensioneerd (11%), arbeidsongeschikt (4%), werkloos/werkzoekend (2%) of huisman of -vrouw (2%). Overige respondenten doen iets anders, zoals vrijwilligerswerk, volgen onderwijs of doen een combinatie van verschillende eerdergenoemde activiteiten. De voornaamste bron van inkomsten is voor de meeste mensen dan ook werk, een uitkering of pensioen. Twee procent geeft aan vooral te leven van vermogen. Bijna een derde van de respondenten heeft een inkomen tussen de 1.901 en 3.150 netto per maand. 5.3.1 Netto inkomsten van het huishouden van respondenten (procenten) % netto 950 per maand of minder 4 netto tussen de 951 en 1300 per maand 5 netto tussen de 1301 en 1900 per maand 17 netto tussen de 1901 en 3150 per maand 30 netto tussen de 3151 en 4300 per maand 20 netto tussen de 4301 en 5500 per maand 9 netto tussen de 5501 en 6900 per maand 5 netto meer dan 6900 per maand 3 wil ik niet zeggen/geen antwoord 7 totaal 100 bron: Amsterdam Kunnen rondkomen Bijna twee derde van de respondenten kan goed (42%) of ruimschoots (23%) rondkomen. De overige respondenten kunnen niet (1%), moeilijk (5%) of net (12%) rondkomen. Zeventien procent zit ertussenin, zij houden soms wat over. Hoe hoger het opleidingsniveau en/of het inkomen des te beter mensen kunnen rondkomen. Mannen en paren zonder kinderen kunnen vaker dan vrouwen en mensen met een andere huishoudsamenstelling goed rondkomen. Vooral alleenstaanden en eenoudergezinnen hebben relatief vaak moeite met rondkomen. Veranderingen in de financiële situatie Ruim een kwart (27%) van de mensen is er in de afgelopen jaren financieel (sterk) op achteruit gegaan. Vierenveertig procent ging er op vooruit en bij 29% Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
120 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.3.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten) sterk op vooruit enigszins op vooruit niet op vooruit, maar ook niet op achteruit enigszins op achteruit sterk op achteruit weet ik niet/ geen antwoord 0 10 20 30 40 50% afgelopen jaren komend jaar bron: Amsterdam werd de financiële situatie niet beter of slechter. De redenen waarom mensen erop achteruit zijn gegaan zijn divers: alles wordt duurder, de komst van de euro, een andere baan, minder gaan werken, arbeidsongeschikt en/of ziekte, aow of pensionering en aandelen worden veelvuldig genoemd. Respondenten die er de afgelopen twee jaar op vooruit gingen gaven hiervoor als reden vooral een verandering in hun werksituatie (75%). Andere redenen waardoor meerdere mensen erop vooruit gingen zijn financiële meevallers, salarisverhoging verandering van huishoudsamenstelling en het beginnen van een eigen bedrijf. Voor de komende tijd verwacht ruim een kwart van de respondenten dat hun financiële situatie erop vooruit zal gaan. Dit zijn vooral mensen die er de afgelopen jaren ook op vooruit gingen. Veertig procent denkt er niet op vooruit maar ook niet op achteruit te gaan en 31% is van mening dat zij er de komende tijd financieel op achteruit zullen gaan. Van deze laatste groep denkt 5% er sterk op achteruit te zullen gaan. Bepaalde groepen zijn negatiever over de ontwikkeling van hun financiële situatie dan anderen. Mensen met een laag opleidingsniveau, arbeidsongeschikten/ langdurig zieken en ouderen zijn er de afgelopen jaren relatief vaak op achteruit gegaan en verwachten relatief vaak dat dit ook het komende jaar het geval zal zijn. Vooral jongeren tot en met 34 jaar zijn er financieel gezien sterk op vooruit gegaan en ook voor de toekomst verwachten zij veelal verbetering. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 121 Zorgen om financiële situatie Er is aan de respondenten gevraagd om hun zorgen rondom hun financiële situatie uit te drukken in een rapportcijfer waarbij een 1 staat voor geen zorgen en een 10 voor heel veel zorgen. Gemiddeld werd een 4,3 gegeven voor de mate van financiële zorgen. Respondenten die zich in meer of mindere mate zorgen maken geven vooral aan zich zorgen te maken om teruggang in inkomen (38%), de kredietcrisis (35%) en pensionering (31%). Een kwart van de respondenten maakt zich zorgen om inflatie. Hoewel gevraagd is naar financiële zorgen noemt bijna 20% een niet-financiële reden zoals gezondheid, sociale contacten, het milieu en de toekomst. Schulden Dertig procent van de panelleden geeft aan geen schulden te hebben. Van de respondenten met schulden is een hypotheek de meest genoemde (46%) vorm. Ruim twintig procent staat wel eens rood bij de bank en 14% heeft een persoonlijke lening of doorlopend krediet. Een studieschuld (7%), leningen bij familie of vrienden (6%) of andere soorten leningen (2%) komen minder vaak voor. Omdat in Amsterdam meer alumni wonen komen studieschulden hier vaker voor dan in de andere regio gemeenten. 5.3.2 Percepties over rijkdom en armoede Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio Qua welvaart plaatsen respondenten Amsterdam in de middenmoot van de zeven steden in de Metropoolregio. 1 Een kwart van de respondenten zet Amsterdam op de vierde plek van de zeven regiogemeenten en eveneens een kwart zet Amsterdam op de 5e plek. Slechts enkelen denken dat Amsterdam de rijkste of armste gemeente van de Metropoolregio is. De rijkste gemeente is volgens ruim 60% Amstelveen, gevolgd door Haarlem (15%). Over de armste gemeente in de Metropoolregio lopen de meningen meer uiteen. Ruim een derde denkt dat Zaanstad de armste gemeente is, 17% noemt Purmerend als armste gemeente en 14% noemt Almere (zie figuur 5.3.3). Ervaren welvaart Ruim 80% van de respondenten vindt zichzelf welvarender dan de rest van de wereld. Het zijn vooral 65-plussers die zichzelf minder welvarend vinden. Een ongeveer even grote groep, rond de 40%, voelt zichzelf welvarender ten opzichte van de buurt of wijk, Amsterdam en Nederland. Nog geen 10% noemt zichzelf minder welvarend dan andere bewoners in deze gebieden. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
122 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.3.3 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten) Amstelveen Haarlem Haarlemmermeer Amsterdam Almere Zaanstad Purmerend 0 10 20 30 40 50 60 70% rijkste gemeente armste gemeente bron: Amsterdam De perceptie van de eigen welvaart neemt toe met het inkomen. Hoe hoger het inkomen hoe vaker mensen zichzelf welvarender dan anderen vinden. Het valt op dat vooral jongeren (jonger dan 35 jaar) hun eigen welvaart groter vinden dan de welvaart van anderen in hun wijk, in Amsterdam of Nederland. Ook respondenten met een hoog opleidingsniveau vinden zichzelf vaker welvarender dan mensen met een laag opleidingsniveau. Mensen zonder werk (werkloos, arbeidsongeschikt of ziek) vinden zichzelf minder welvarend dan anderen. 5.3.4 Ervaren welvaart (procenten) uw buurt/wijk Amsterdam Nederland de wereld 0 20 40 60 80 100 % welvarender even welvarend minder welvarend weet ik niet/geen antwoord bron: Amsterdam Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 123 5.3.5 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten) er zijn grote verschillen tussen arm en rijk in Amsterdam het verschil tussen arm en rijk is in Amsterdam de afgelopen jaren toegenomen 0 20 40 60 80 100 % eens neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord bron: Amsterdam Volgens een ruime meerderheid van de respondenten zijn de verschillen tussen arm en rijk in Amsterdam groot. De helft van de respondenten is van mening dat de verschillen tussen arm en rijk de afgelopen jaren zijn toegenomen. Mensen tussen de 35 en 54 jaar zijn het relatief vaak oneens met de stelling dat de verschillen tussen arm en rijk de aflopen jaren zijn toegenomen in Amsterdam. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
124 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.4 Haarlem Haarlemmers voelen zich rijk als ze gezond zijn. Eenzaamheid en geld gebrek brengen ze in verband met armoede. Veel Haarlemmers lijken in materieel opzicht erg tevreden te zijn. Een meerderheid zegt ruimschoots te kunnen rondkomen, maar één op de twintig maakt zich veel tot heel veel financiële zorgen. Binnen de wijk en de gemeente voelen Haarlemmers zich meestal even welvarend of welvarender dan anderen. Binnen de Metropoolregio wordt Haarlem als een rijkere stad gezien, die op de tweede of derde plaats staat. Wat is armoede en wat is rijkdom? Haarlemse panelleden associëren armoede en rijkdom met veel verschillende aspecten. Rijkdom brengt men heel vaak in verband met gezondheid, dit wordt door bijna driekwart van de respondenten genoemd. De helft noemt gezin, familie, relatie en vriendschap. Minder vaak worden genoemd: geld (41%), geluk (21%) en liefde (18%). Aan de andere kant vat men armoede vooral vaak op als geldgebrek (57%), eenzaamheid en gebrek aan contacten (41%), ongezond of ziek zijn, honger hebben en gebrek aan basisbehoeften (beide rond de 30%). Respons In Haarlem deden 785 panelleden mee in het onderzoek, een respons van 42%. Meer mannen dan vrouwen hebben gereageerd (54%-46%). Jongeren zijn in de respons ondervertegenwoordigd. Door weging is de scheefheid in de verdeling naar leeftijd rechtgetrokken. Het effect hiervan is dat de invloed van huishoudens met een lager inkomen groter wordt. Panelleden met een hoger inkomen blijven niettemin oververtegenwoordigd in de respons. 5.4.1 Financiële situatie en financiële zorgen Kunnen rondkomen Haarlemmers kunnen in meerderheid goed tot ruimschoots rondkomen met hun inkomen. Dit geldt voor bijna twee derde (63%) van de respondenten. Daarnaast is echter een groep van één op de vijf die niet of net aan rond kan komen. Ouderen, hoger opgeleiden en huishoudens met een hoger inkomen geven vaker aan dat ze goed of ruimschoots kunnen rondkomen. Ook samenwonenden en gehuwden zonder kinderen en mannen zeggen vaker dan anderen dat zij goed of ruimschoots rond kunnen komen. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 125 5.4.1 Typering eigen financiële situatie (procenten) % ik kan niet rondkomen 1 ik kan moeilijk rondkomen 4 ik kan net rondkomen 15 ik houd soms wat over 17 ik kan goed rondkomen 42 ik kan ruimschoots rondkomen 21 weet ik niet/geen antwoord 1 totaal 100 bron: Haarlem Veranderingen in de financiële situatie In de afgelopen jaren is een belangrijke groep (43%) van de Haarlemse respondenten er financieel op vooruitgegaan. Bijna een derde (31%) is er echter op achteruit gegaan en voor ruim een kwart (27%) is de financiële situatie gelijk gebleven. De groepen die er vooral op vooruit gingen zijn Haarlemmers tot 34 jaar, kinderen die bij hun ouders wonen, hoger opgeleiden, samenwonenden of gehuwden met kinderen en huishoudens met hoge inkomens. Vooruitgang in de financiële situatie wordt veruit het vaakst veroorzaakt door een verandering van werksituatie. De belangrijkste redenen voor achteruitgang in de financiën die worden genoemd zijn pensionering of vut, minder werken, een verandering van de huishoudensituatie en de inflatie. 5.4.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten) sterk op vooruit enigszins op vooruit niet op vooruit, maar ook niet op achteruit enigszins op achteruit sterk op achteruit weet ik niet/ geen antwoord 0 5 10 15 20 25 30 35 40% afgelopen jaren komend jaar bron: Haarlem Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
126 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.4.3 Zorgen om financiële situatie (procenten) kredietcrisis teruggang inkomen inflatie pensionering anders hypotheek baanverlies (oplopende) schulden weet ik niet/geen antwoord geen zorgen 0 5 10 15 20 25 30 35% bron: Haarlem Voor het komende jaar zijn de vooruitzichten minder rooskleurig: nog maar een kwart verwacht in die periode vooruitgang in de financiële situatie. Een grotere groep, een derde, verwacht echter achteruitgang, maar de grootste groep (39%) denkt dat de financiële situatie gelijk blijft. Achteruitgang wordt vooral verwacht door vrouwen, 65+-ers, lager opgeleiden en huishoudens met een lager inkomen. Anderzijds wordt het komende jaar financiële vooruitgang het meest verwacht door huishoudens met de hoogste inkomens. Zorgen om financiële situatie Haarlemse respondenten hebben relatief weinig zorgen om hun financiële situatie. Een grote groep (44%) maakt zich hier geen of een beetje zorgen over. Een veel kleinere groep (6%) heeft veel tot heel veel financiële zorgen. De gemiddelde score van de zorgen die Haarlemmers hebben over de financiële situatie is dan ook met 4,2 relatief laag (hierbij gold dat 1= geen zorgen en 10= heel veel zorgen). Mannen (4,0) maken zich minder financiële zorgen dan vrouwen (4,4). Ook ouderen, 65-plussers, maken zich minder zorgen (3,8) dan gemiddeld. Hoog opgeleiden (3,6) maken zich minder zorgen dan middelbaar (4,7) en laag opgeleiden (4,7). Naarmate het inkomen hoger is maakt men zich minder financiële zorgen. In het algemeen geldt in Haarlem: hoe groter de tevredenhed is over de eigen situatie, hoe minder zorgen men heeft over de financiële situatie. Men maakt zich het vaakst zorgen over de kredietcrisis, een teruggang in inkomen, inflatie en de pensionering. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 127 Schulden Bijna een kwart van de respondenten heeft geen geld geleend. De overigen hebben op een of meerdere wijzen een vorm van schuld uitstaan. De meest voorkomende vormen van schuld zijn: hypotheek (59%), rood staan bij bank of giro (16%), persoonlijke lening of doorlopend krediet (9%) en studieschuld/lening voor studiefinanciering (9%). 5.4.1 Percepties over rijkdom en armoede Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio Hoe percipiëren Haarlemmers de welvaartspositie van Haarlem ten opzichte van de andere regiogemeenten? De meeste Haarlemmers zien hun stad net niet als rijkste gemeente van de Metropoolregio. In meerderheid plaatsen zij Haarlem op de tweede (32%) en op de derde plaats (30%). Een beperkt deel (8%) ziet Haarlem als de rijkste gemeente binnen de regio. 5.4.4 Welvaartspositie Haarlem in de Metropoolregio (procenten) % 1 armste gemeente 0 2 1 3 4 4 16 5 30 6 32 7 rijkste gemeente 8 weet ik niet/geen antwoord 8 totaal 100 bron: Haarlem Van de zeven regiogemeenten zien Haarlemmers het vaakst Zaanstad als de armste gemeente (26%), gevolgd door Purmerend, Almere en Amsterdam. Over wat de rijkste gemeente binnen de regio is een grote groep het eens: ruim de helft noemt Amstelveen als rijkste gemeente, op afstand gevolgd door Amsterdam (10%) en de eigen stad Haarlem (9%) (zie figuur 5.4.5). Ervaren welvaart Binnen de eigen wijk voelen de meeste Haarlemmers (86%) zich even welvarend als of welvarender dan de andere wijkbewoners. Een kwart zegt welvarender te zijn dan anderen in de buurt. De perceptie dat men welvarender is dan anderen Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
128 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.4.5 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten) Amstelveen Amsterdam Haarlem Haarlemmemeer Purmerend Almere Zaanstad 0 10 20 30 40 50 60% rijkste gemeente armste gemeente bron: Haarlem neemt toe naarmate men de geografische blik verlegd van de gemeente (29%), Nederland (35%) naar de rest van de wereld (79%). Naarmate het inkomensniveau en de opleiding hoger is zegt men vaker welvarender te zijn dan anderen. Dit geldt voor alle vier de referentiekaders. Binnen de context van de buurt zeggen alleenstaanden zich vaker welvarender te voelen dan anderen. Op het niveau van de gemeente geldt dit ook voor mannen en gehuwden/samenwonenden met kind(eren). Op het schaalniveau van Nederland voelen mannen en gehuwden/samenwonenden zonder kinderen zich vaker welvarender dan anderen. 5.2.6 Ervaren welvaart (procenten) uw buurt/wijk Haarlem Nederland de wereld welvarender 25 29 35 79 even welvarend 61 50 48 10 minder welvarend 9 14 12 5 weet ik niet/geen antwoord 4 7 6 6 totaal 100 100 100 100 bron: Haarlem Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 129 5.4.7 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten) er zijn grote verschillen tussen arm en rijk in Haarlem het verschil tussen arm en rijk is in Haarlem de afgelopen jaren toegenomen 0 20 40 60 80 100 % eens neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord bron: Haarlem Meer dan de helft van de panelleden (56%) is van mening dat er sprake is van grote verschillen tussen rijk en arm in Haarlem. Drie op de tien vinden dat het verschil tussen rijk en arm in de afgelopen jaren is toegenomen. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
130 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.5 Haarlemmermeer Gezondheid, geluk en in iets mindere mate geld draagt bij aan rijkdom volgens Haarlemmermeerders. Het inkomen van de digipanelleden varieert van anderhalf tot drie keer modaal. Over het algemeen zeggen de meesten ook prima rond te kunnen komen. Een deel van hen staat regelmatig rood bij de bank of heeft een doorlopend krediet. Het meest maakt men zich zorgen over de kredietcrisis en de eigen hypotheek. Desondanks heeft het grootste deel van de digipanelleden vertrouwen in de toekomst. Qua welvarendheid positioneert men de eigen gemeente als één of twee na rijkste in vergelijking met de andere grote gemeenten in de Metropoolregio. Wat is armoede en wat is rijkdom? Rijkdom is voor bijna twee derde van de digipanelleden: gezondheid en geluk. Dit wordt pas op afstand gevolgd door geld. Door ongeveer een zesde van de respondenten wordt liefde genoemd. Daarna komen vrienden, familie en gezin/ kinderen. Bij associaties met armoede springt toch vooral een gebrek aan of geen geld hebben eruit. Daarna volgen ziekte en eenzaamheid. Als een gebrekkige gezondheid bij ziekte wordt opgeteld, wordt dit echter het vaakst genoemd. Kijkend naar de associaties bij rijkdom en armoede is het opvallend dat respondenten het vooral met gezondheid associëren en iets minder vaak puur met geld. Respons Voor het onderzoek in Haarlemmermeer werden in totaal bijna 1.600 panelleden benaderd. De respons op de vragenlijst was 46%. Het Haarlemmermeerse digipanel bestaat voornamelijk uit (echt)paren waarvan ruim de helft thuiswonende kinderen heeft. De man/vrouw verdeling is gelijk en de gemiddelde leeftijd is bijna 50 jaar. Bijna de helft van de respondenten heeft een opleiding op hoog niveau afgerond. 5.5.1 Financiële situatie en financiële zorgen Bezigheden en inkomsten In het Haarlemmermeerse digipanel zijn qua inkomen nauwelijks echte extremen terug te vinden. Ongeveer de helft van de digipanelleden verdient tussen de 1.900 en 4.300 netto per maand. Dit is tussen de anderhalf en drie keer modaal. 2 Slechts 6% zit onder de 1.300 en 5% boven de 5.500 netto. Daarbij Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 131 moet aangetekend worden dat van 15% van de respondenten het inkomen onbekend is. Ongeveer twee derde van de digipanelleden heeft het inkomen uit werk van zichzelf of van zijn/haar partner. Een vijfde is pensioengerechtigd en 5% krijgt een uitkering. Een twaalfde van de respondenten zegt huisvrouw/-man te zijn. Kunnen rondkomen De hoogte van het inkomen heeft zoals verwacht een positief verband met de mate waarin mensen kunnen rondkomen. Met name (echt)paren zonder kinderen zijn positief over hun financiële situatie. Verder zeggen mannen vaker dan vrouwen goed rond te kunnen komen. Verandering in de financiële situatie Ongeveer een even groot deel is er in de afgelopen jaren op vooruit (35%) of achter uit (31%) gegaan qua inkomen. Het omslagpunt in het voor- of achteruit gaan ligt rond de leeftijd van 50 jaar. Bij respondenten jonger dan 50 jaar zijn meer mensen erop vooruit gegaan, terwijl bij 50-plussers dit precies andersom is. Een verklaring hiervoor is mogelijk dat jongeren vaker van werksituatie veranderen, nog niet bovenaan hun salarisschaal zijn of promotie maken. Dit zijn dan ook de belangrijkste redenen die men aangeeft voor de vooruitgang in hun financiële situatie. Daarbij springt verandering van werksituatie eruit. Een andere niet aan het werkgerelateerde reden is een financiële meevaller. Ongeveer een tiende van de respondenten heeft dit het afgelopen jaar gehad. Bij de mensen die zeggen achteruit te zijn gegaan, wordt het meest genoemd: pensioen of vut en stijging van de lasten, zoals hypotheek, hogere prijzen, hogere ziektekosten. De verwachting voor komend jaar is wat pessimistisch, slechts een vijfde verwacht erop vooruit te gaan, terwijl ruim twee derde denkt erop achteruit te gaan. 5.5.1 Typering eigen financiële situatie (procenten) % ik kan niet rondkomen 1 ik kan moeilijk rondkomen 4 ik kan net rondkomen 12 ik houd soms wat over 19 ik kan goed rondkomen 45 ik kan ruimschoots rondkomen 19 weet ik niet/geen antwoord 1 totaal 100 bron: Haarlemmermeer Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
132 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.5.2 Schulden (procenten) hypotheek rood staan persoonlijke lening lening bij vrienden of familie studieschuld andere lening onbekend ik heb geen geld geleend 0 10 20 30 40 50 60 70% bron: Haarlemmermeer Schulden Ruim twee derde van de respondenten heeft een hypotheekschuld. Ongeveer een tiende van de mensen met een koophuis zegt geen hypotheekschuld (meer) te hebben. Een vijfde van de digipanelleden heeft geen geld geleend. Het gros van deze respondenten woont in een huurwoning. Naast de hypotheekschuld staat een deel (17%) van de digipanelleden regelmatig rood bij de bank of giro en 12% heeft een persoonlijke lening of doorlopend krediet. Mensen met een lage opleiding zeggen vaker geen geld geleend te hebben (40%) dan hoger opgeleiden (14%). Dit verschil is vooral te verklaren door het al dan niet hebben van een hypotheekschuld. Zorgen om financiële situatie Digipanelleden geven gemiddeld een 4,4 voor de zorgen over hun financiële situatie. Ongeveer een tiende maakt zich veel zorgen en ruim een vijfde maakt zich nauwelijks zorgen. Het is opvallend dat meer vrouwen dan mannen zich zorgen maken. Vooral mensen met inkomens tot 1.900 blijken zich zorgen te maken. Dit sluit aan bij het feit dat hoger opgeleiden zich duidelijk minder zorgen maken dan lager opgeleiden. Tenslotte maken 65-plussers zich minder zorgen dan de overige groepen. Ongeveer een vijfde van de digipanelleden maakt zich helemaal geen zorgen. Door degenen die zich wel zorgen maken wordt de kredietcrisis het vaakst genoemd als reden van financiële zorgen. Het is opvallend dat mannen zich vaker zorgen maken over de kredietcrisis, terwijl vrouwen vaker de hypotheek Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 133 5.5.3 Zorgen om financiële situatie (procenten) kredietcrisis teruggang inkomen pensionering mijn financiële situatie in het algemeen inflatie baanverlies hypotheek (oplopende) schulden anders namelijk weet ik niet/ geen antwoord geen zorgen 0 5 10 15 20 25 30 35 40% bron: Haarlemmermeer noemen. Ook (echt)paren met kinderen maken zich vaker zorgen over de hypotheek. Echtparen zonder kinderen noemen juist de kredietcrisis en teruggang van het inkomen als zaken waar ze zich zorgen over maken. De leeftijdsfase is onderscheidend voor het soort zorgen: jongeren tussen 18 en 35 jaar maken zich duidelijk vaker zorgen over hun hypotheek en hun financiële situatie. De leeftijdsgroep daarboven, 36 tot 49 jarigen, maken zich vaker druk over baanverlies. Met het naderen van het pensioen maken de 50 tot 64 jarigen zich duidelijk vaker zorgen over een teruggang in het inkomen. Dezelfde vrees bestaat bij 65-plussers. Deze groep is ook het meest bang voor de kredietcrisis en mogelijke inflatie. Ondanks de zorgen heeft het grootste deel (80%) van de digipanelleden (veel) vertrouwen in de toekomst. 5.5.2 Percepties over rijkdom en armoede Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio Haarlemmermeerse digipanelleden zien Amstelveen opvallend vaak als rijkste gemeente. Wat de armste gemeente betreft zijn de meningen wat meer verdeeld, waarbij vooral Zaanstad eruit springt, gevolgd door Amsterdam en Purmerend. Haarlemmermeerders zetten hun eigen gemeente neer als één of twee na rijkste gemeente (63%) van de regio. Ervaren welvaart De meeste digipanelleden (70%) voelen zich even welvarend als hun buurt- of wijkgenoten. Een zeer klein deel voelt zich minder welvarend (7%) en een wat Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
134 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.5.4 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten) Amstelveen Haarlemmermeer Haarlem Almere Amsterdam Zaanstad Purmerend 0 10 20 30 40 50 60 70% rijkste gemeente armste gemeente bron: Haarlemmermeer groter deel meer welvarend (18%). Ook ten opzichte van de gemeente als geheel voelt een meerderheid zich even welvarend. Een op de vijf voelt zich meer welvarend. Ten opzichte van de gemiddelde Nederlander voelt ongeveer een derde zich meer welvarend; de helft zegt even welvarend te zijn. Een kleine groep, ruim een tiende, denkt minder welvarend te zijn. In vergelijking met de rest van de wereld denkt een overgrote meerderheid het beter te hebben. Er bestaat in deze antwoorden logischerwijs een duidelijk verband tussen de hoogte van het inkomen en de mate waarin men zegt zich meer of minder welvarend te voelen. Bijna de helft van de digipanelleden ziet grote verschillen tussen arm en rijk in Haarlemmermeer. Men weet echter niet zo goed of deze de afgelopen jaren zijn toegenomen. 5.5.5 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten) er zijn grote verschillen tussen arm en rijk in Haarlemmermeer het verschil tussen arm en rijk is in Haarlemmermeer de afgelopen jaren toegenomen 0 eens 20 40 60 80 100 % neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord bron: Haarlemmermeer Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 135 5.6 Purmerend Bij rijkdom denken Purmerenders in de eerste plaats aan gezondheid en niet direct aan geld. Bij armoede worden zaken die betrekking hebben op geld wel als eerste genoemd. De meeste Purmerenders kunnen ruimschoots tot goed rondkomen met hun inkomen en een kleine minderheid voelt zich minder welvarend dan de meeste andere mensen in Nederland. Purmerenders vinden hun eigen gemeente zeker niet de rijkste maar ook zeker niet de armste van de zeven gemeenten die aan dit onderzoek meededen. Vergeleken met die gemeenten maken Purmerenders zich meer zorgen om de eigen financiële situatie. Wat is rijkdom en wat is armoede? Gezondheid is veruit het meest voorkomende woord waar Purmerenders aan denken als zij in het begrip rijkdom moeten omschrijven. Bij driekwart van de panelleden kwam dit woord in de beschrijving voor. Bij meer dan de helft was dit zelfs het eerste woord waar zij aan dachten. Andere woorden werden veel minder genoemd. Wat daarin opvalt is dat daar ook de niet-materiële aspecten de boventoon voeren. Naast gezondheid overheersen de woorden geluk, liefde, vriendschap en tevredenheid. Deze woorden zien we vaak in combinatie met woorden als partner en (klein) kinderen. Hoewel dus niet direct aan geld en andere financiële zaken gedacht wordt, draagt bij benadering eenderde van alle antwoorden deze aspecten wel in zich. Het hebben van een (leuke) baan of werk wordt door minder dan 10% geassocieerd met rijkdom. Bij armoede daarentegen denkt men in eerste instantie wel aan de financiële kanten van het begrip; geen of onvoldoende geld, geen eten, schulden, uitkering, geen woning en geen werk zijn de woorden die in de omschrijvingen domineren. De niet-materiële zaken als een slechte gezondheid, alleen zijn, eenzaamheid, afhankelijkheid en geen geluk ontbreken hier echter ook niet. Respons De enquête is gehouden in december 2008 onder 1.600 Purmerendse panelleden van 18 jaar en ouder. Hiervan vulden ruim 1.100 de vragenlijst in. Dit betekent een respons van 69%. De antwoorden in de tabellen en figuren zijn gewogen naar geslacht en leeftijd. Deze weging corrigeert de relatief sterke aanwezigheid van hoger opgeleiden in het panel en de ondervertegenwoordiging van allochtonen gedeeltelijk. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
136 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 5.6.1 Financiële situatie en financiële zorgen Bezigheden en inkomsten Van de panelleden die de vraag over hun netto maandinkomen van hun huishouden hebben beantwoord heeft 30% een inkomen beneden de 1.900; voor 9% is dat zelfs minder dan 1.300. Aan de bovenkant van de inkomensverdeling zien we dat 33% meer dan 3.150 maand te besteden heeft en voor 9% is dat meer dan 4.300. Voor 60% van de panelleden is werken de voornaamste bezigheid, terwijl 16% geniet van de aow en 7% studeert. Werk vormt voor veel panelleden (69%) de belangrijkste inkomstenbron; voor en op de vijf is dat vut, aow of pensioen, terwijl 5% een andere uitkering heeft. Kunnen rondkomen De meeste Purmerendse panelleden (59%) kunnen ruimschoots tot goed rondkomen met hun inkomen. De groep die niet of moeilijk kan rond komen is met 6% zeer gering in omvang. Daarnaast is de groep die net kan rondkomen of soms wat overhoudt met 35% vrij omvangrijk. Hoe hoger de opleiding en hoe hoger het inkomen, hoe beter men met het inkomen kan rondkomen. Het zijn vooral de eenoudergezinnen en in mindere mate de alleenstaanden die vaker net of moeilijk rond kunnen komen. Dit verklaart voor een belangrijk deel dat vrouwen zeggen moeilijker rond te kunnen komen dan mannen. Zij zijn immers vaker alleenstaand en ouder in een eenoudergezin. Veranderingen in de financiële situatie Bijna 40% van de panelleden is er de afgelopen jaren in financieel opzicht 5.6.1 Typering eigen financiële situatie (procenten) % ik kan niet rondkomen 1 ik kan moeilijk rondkomen 4 ik kan net rondkomen 12 ik houd soms wat over 19 ik kan goed rondkomen 45 ik kan ruimschoots rondkomen 19 weet ik niet/geen antwoord 1 totaal 100 bron: Purmerend Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 137 op vooruitgegaan. Dit is meer dan de bijna een derde die er op achteruit is gegaan. Voor de overige 30% is de financiële situatie ongeveer gelijk gebleven. Verandering in de werksituatie is veruit de meest genoemde reden waarom men er financieel op vooruit is gegaan, op ruime afstand gevolgd door veranderingen in het huishouden zoals huwelijk of samenwonen en kinderen die het huis uit gaan. Pensionering is de belangrijkste reden waarom men er financieel op achteruit is gegaan. Voor het jaar 2009 verwacht ongeveer een kwart van de panelleden er financieel sterk of enigszins op vooruit te gaan, terwijl ruim een derde denkt er op achteruit te zullen gaan. De rest verwacht geen grote wijzigingen in hun financiële situatie of weet het niet. Wie zijn er nu financieel vaker op vooruit- of achteruitgegaan? Purmerenders in de leeftijd tot 45 jaar zijn er relatief vaker op vooruitgegaan dan de Purmerenders die tot de oudere leeftijdsgroepen behoren. Ook zijn de hoogopgeleiden en zij die al een hoog inkomen hadden er relatief vaker op vooruitgegaan. Thuiswonende kinderen zijn er eveneens relatief vaker op vooruitgegaan. Alleenstaanden en paren zonder kinderen zagen het minst vaak hun inkomen stijgen. Dezelfde groepen die er het afgelopen jaar relatief vaak op vooruit- of achteruit zijn gegaan zien we ook weer terug bij de inkomensverwachtingen voor het jaar 2009. Van de panelleden die er het afgelopen jaar op achteruit zijn gegaan verwacht dan ook 60% dat zij er in 2009 op achteruit zullen gaan. 5.6.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten) sterk op vooruit enigszins op vooruit niet op vooruit, maar ook niet op achteruit enigszins op achteruit sterk op achteruit weet ik niet/ geen antwoord 0 5 10 15 20 25 30 35 40% afgelopen jaren komend jaar bron: Purmerend Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld