RAADSMEMO Gemeente Vlaardingen Aan De gemeenteraad van Vlaardingen Portefeuillehouder A.J. Hoekstra Onderwerp Gezond oud worden in Vlaardingen 2017-2019 Datum Registratienummer Aantal bijlagen 7maart2017 1553724-1- Geachte leden van de raad, Op 4 april 2016 heeft u een raadsmemo ontvangen met de stand van zaken rondom ouderen en bewegen. Er zijn vervolgstappen in gang gezet om te komen tot een projectmatige aanpak. Wij hebben het Projectplan Gezond oud worden in Vlaardingen 2017-2019 vastgesteld. Het doel van dit 3-jarige project is dat inwoners van 55 jaar en ouder zo gezond mogelijk zijn door meer te sporten en te bewegen door: 1. de manier van denken rondom bewegen/sporten te veranderen, waarbij de omstandigheden, motivatie en behoefte van de oudere zelf niet uit het oog verloren mag worden, 2. goede samenwerkingsverbanden te organiseren met alle relevante partijen, en 3. het aanbod passend te maken voor de oudere, zowel in kwantiteit als kwaliteit en bereikbaarheid. Vanuit de goede ervaring met de structuur van JOGG-Vlaardingen, wordt een dergelijke organisatiestructuur opgezet voor dit project. De organisatie bestaat uit een stuurgroep met zowel vertegenwoordigers van de gemeente als maatschappelijke instellingen op het terrein van ouderen, zorg, bewegen en sporten. Onder deze stuurgroep hangen 4 werkgroepen die gezamenlijk de activiteiten zullen uitvoeren om de doelstellingen te bereiken. Wij willen de Stichting Vlaardingen in Beweging opdracht verstrekken voor de uitvoering van het projectplan. De Stichting zal een projectleider leveren die verantwoordelijk is voor uitvoering van het projectplan. Na werving van de projectleider zal de uitvoering van het project voortvarend worden opgepakt. De planning is dat vanaf april 2017 de uitvoering van het project gaat plaatsvinden. De brief van Sportondersteuner.nl van 25januari 2017 over de sportieve bestrijding van eenzaamheid bij ouderen, is in de raadsvergadering van 23 februari 2017 besproken. Het in deze brief geschetste aanbod sluit aan bij de ontwikkeling die wij voor ogen hebben.
Wij zullen de projectleider van de Stichting Vlaardingen in Beweging van de inhoud van deze brief op de hoogte stellen en hem/haar vragen contact op te nemen met de initiatiefnemers. Het project wordt gefinancierd vanuit de subsidie Gezond in de Stad, die het ministerie van VWS beschikbaar heeft gesteld. We gaan ervan uit u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben. de mr. drs. Leeuwen A.M.M. Jetten MSc
Projectplan Gezond oud worden in Vlaardingen 2017-2019 1. Inleiding In 2014 heeft het ministerie van VWS naar de gemeenten een brief gestuurd met de introductie van het stimuleringsprogramma Gezond in de Stad (GIDS). Een onderdeel van het Nationaal Programma Preventie (NPP). De gemeente Vlaardingen kwam in aanmerking voor deelname aan het programma met het doel om gezondheidsverschillen, die door sociaaleconomische achterstanden zijn ontstaan, terug te dringen. Voorwaarde hierbij is, dat een en ander binnen de lokale context integraal wordt opgepakt. Uit de Sportmonitor 2015 bleek dat inwoners van 55 jaar en ouder lager scoren dan de nationale beweegnorm 1 presteren. Uit verschillende landelijk onderzoeken is gebleken dat er een duidelijk verband bestaat tussen sociaal-economische factoren en gezondheid, bewegen en sportdeelname. Groepen met een lagere sociaaleconomische status vertonen over het algemeen een minder gezonde leefwijze en doen minder aan sport. In Vlaardingen zijn relatief veel huishoudens met een zeer laag inkomen. Het gemiddeld inkomen in Vlaardingen ligt dan ook 10% onder het landelijk gemiddelde. De stad kent daarnaast in verhouding veel laagopgeleide inwoners. Dit zijn omstandigheden die een ongunstige invloed hebben op een gezonde leefstijl. Het verklaart enigszins waarom het halen van de beweegnorm achterblijft bij de landelijke cijfers. Inwoners in de leeftijdscategorie 65+ hebben aangegeven dat problemen met de gezondheid en daar ben ik te oud voor, de belangrijkste redenen zijn waarom zij minder bewegen. Daarnaast missen zij een specifiek aanbod voor ouderen en mensen met een handicap. Het gaat dan om sportaanbod met een lage intensiteit en meer persoonlijke begeleiding. Uit het onderzoek blijkt dat niet iedereen in Vlaardingen weet dat er doelgroepgerichte sport- en bewegingsactiviteiten en evenementen worden georganiseerd. Niet bewegen heeft een negatieve invloed op zowel de geestelijke als lichamelijke gezondheid en het welzijn. Om ervoor te zorgen dat inwoners zo lang mogelijk zelfredzaam kunnen zijn in hun eigen woonomgeving en meer kunnen participeren in de maatschappij is het van groot belang dat zij zo gezond mogelijk zijn. Naar aanleiding van bovengenoemde uitkomsten is nader onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor het bewegen voor ouderen in Vlaardingen middels een aantal bijeenkomsten met direct betrokken organisaties ter nadere oriëntatie op het thema. Bijeenkomst met de ouderenbonden, Seniorenwelzijn, Vlaardingen in Beweging en Minters. De eerste bijeenkomst was gericht ophalen van wat er al aan activiteiten is bij de organisaties die zich primair bezig houden met ouderen. Uitkomst was dat de vraag en de behoefte van ouderen inzichtelijk gemaakt zou moeten worden om een goede aansluiting te kunnen maken met het aanbod. Kosten van sport en bewegen is een aandachtspunt. Het idee is dat bij deze doelgroep sprake zou moeten zijn van meer begeleiding bij het sporten en bewegen. Er werd aangegeven dat er meerwaarde schuilt in samenwerking en gebruik maken van elkaars expertise. Bijeenkomst met commerciële sportaanbieders en fysiotherapeuten De commerciële sportaanbieders en fysiotherapeuten gaven aan dat het om een doelgroep gaat die vaak moeilijk in beweging te krijgen is. Als ze eenmaal beginnen, worden ze vaak wel enthousiast. Om dat een beklijvende gedragsverandering wordt nagestreefd is het noodzakelijk dat minstens 6 maanden achtereen bewogen wordt. Als het gaat om fysiotherapeutische vormen, kan er sprake zijn van een te korte dekking door de verzekering van de behandeling om deze gedragsverandering te bereiken. Er wordt veel voordeel verwacht van verbinding tussen bewegen en zorg. Zowel als doorverwijzing en advisering als motivatie óm te gaan bewegen. De kosten van sport spelen zeker een rol. Interne afstemming Naast de bovengenoemde bijeenkomsten heeft binnen de gemeentelijke organisatie afstemming plaats gevonden met diverse afdelingen/teams (team Jeugd & Maatschappelijke Ondersteuning (JMO), team Beheer Openbare Ruimte (BOR), Programma Participatie, Sport, Arbo). Het thema Ouderen en bewegen werd in tal van facetten (zoals inrichting buitenruimte, rol van sportvoorzieningen e.d.) belicht, waarbij oplossingsrichtingen en suggesties naar voren kwamen. 1 Landelijke beweegnorm: 5x per week matig intensief bewegen waardoor de hartslag iets omhoog gaat. 44% van de inwoners in de leeftijd 55-64 haalt de landelijke beweegnorm. Landelijk ligt het cijfer op 64%. Een negatief verschil van 20%. Voor de leeftijdscategorie 65+ is het negatieve verschil iets kleiner (6%): Vlaardingen 47% en landelijk 53% 1
Algemene conclusies uit de bijeenkomsten In Vlaardingen zijn veel mogelijkheden om te sporten en te bewegen. De kans bestaat dat deze mogelijkheden minder bekend zijn, of dat er voorzieningen getroffen moeten worden om de mogelijkheden aantrekkelijker te maken. Denk bijvoorbeeld aan, horeca, rustplaatsen, aansluiting op openbaar vervoer). De vraag is hoe je bewegen/sporten zó leuk kan maken, dat mensen het gaan doen, ondanks het feit dat de resultaten van de inspanning niet meteen merkbaar is. De sociale omgeving van de doelgroep speelt een belangrijke rol. Er is een lange termijnvisie nodig waarbij integraal gekeken wordt naar bewegen. De verwachting is dat de beste resultaten behaald worden als bewegen/sporten gecombineerd wordt met andere doelen/functies (bijvoorbeeld sociale, culturele of natuuractiviteiten). Bewegen is dan een bijvangst van andere doelen die mensen nastreven. Bewegen is een middel om te komen tot een gezondere leefstijl. Het gaat om een mentaliteitsverandering die wellicht verder gaat dan de genoemde doelgroep. Het is belangrijk om te onderzoeken wat de drijfveren zijn om te bewegen, hoe mensen elkaar daarbij kunnen helpen en wat de mensen zelf aangeven nodig te hebben om te kunnen bewegen. 2. Probleemstelling Het probleem waar wij nu voor staan kan als volgt worden omschreven: Ouderen van 55 jaar en ouder in Vlaardingen scoren onder landelijke beweegnorm. Het niet of onvoldoende bewegen heeft een negatieve invloed op zowel de geestelijke als lichamelijke gezondheid en het welzijn van deze ouderen. Bekend is dat er is een verband bestaat tussen sociaal economische status en gezondheid, bewegen en sportdeelname. 3. Wat willen wij bereiken? Het is nodig dat inwoners van 55 jaar en ouder zo gezond mogelijk zijn door meer te sporten en te bewegen. Om dit te bereiken stellen wij ons de volgende doelen voor ogen: 1. De mindset rondom bewegen/sporten wordt veranderd, waarbij de omstandigheden, motivatie en behoefte van de oudere zelf niet uit het oog verloren mag worden, en 2. Goede samenwerkingsverbanden worden georganiseerd met alle relevante partijen, 3. Het aanbod passend is voor de oudere, zowel in kwantiteit als kwaliteit en bereikbaarheid. 4. Hoe willen wij dit bereiken? Doelstelling 1: Verandering van de mindset rondom bewegen/sporten. Activiteiten: Nader onderzoeken of Vlaardingen voldoet aan het concept van de zgn. Age Friendly City. Een Age Friendly City werkt samen met haar oudere bewoners aan een stad waar bewoners van alle leeftijden prettig kunnen leven. Dit concept kent de volgende 8 domeinen: 1. Buitenruimte en bebouwing 2. Vervoer 3. Huisvesting 4. Sociale participatie 5. Respect en sociale inclusie 6. Maatschappelijke participatie en werk 7. Communicatie en informatie 8. Maatschappelijke ondersteuning en gezondheidszorg De uitkomsten van dit onderzoek worden gebruikt voor: 1.1 het ontwikkelen van lokaal gezondheidsbeleid vanaf 2017 met focus op gezond ouder worden/doelgroep ouderen. - Daarbij wordt uitgegaan van de nieuwe definitie van gezondheid: gezondheid als vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. 2 2 www. Ipostivehealth.com / Machteld Huber / Institute for positive health. 2
N.B. Het formuleren van het Vlaardingse gezondheidsbeleid vraagt om een eigen uitwerking die in het vervolg van dit project buiten beschouwing wordt gelaten. 1.2 het (laten) ontwikkelen van een beweegmonitor om te meten en te evalueren wat de winst is van onze inzet: - In elk onderdeel zal concreet gemaakt moeten worden wat de winst precies is en hoe dit meetbaar gemaakt kan worden; uiteraard zal e.e.a. afgestemd worden met de Sportmonitor. 1.3 het starten van een lokale campagne voor bewegen en de daarmee samenhangende gezondheidswinst: - Daarbij wordt onderzocht wat de communicatie-momenten zijn gedurende dit hele proces. - De campagne zal gericht moeten zijn op verschillende doelgroepen: voor welzijnsinstanties en zorginstanties is het raadzaam om te focussen op de gezondheidswinst. Dit geldt niet voor burgers, omdat men over het algemeen al weet dat bewegen gezond is, ook al gebeurt dat meestal niet. Daar zal in de campagne op een andere manier op ingespeeld moeten worden. Bewegen kan een middel zijn om mensen te verleiden tot gezond gedrag. Bovendien is gezondheidswinst pas op langere termijn te merken, dat het moeizaam is om de motivatie vol te houden. Als de gemeente communicatietools ontwikkelt, kunnen andere organisaties hier ook gebruik van maken, wat zorgt voor een breder draagvlak. N.B. - De uitkomsten van het onderzoek naar Age Friendly City kunnen ook gebruikt worden om te bekijken of de Nota Sport en Bewegen 2013 geactualiseerd moet worden. - Tegelijkertijd vindt onderzoek naar de voorwaarden voor de onderscheiding Age Friendly City. Als deze voorwaarden haalbaar zijn, dan zal een verzoek worden gedaan om in aanmerking te komen voor deze onderscheiding. Doelstelling 2: Organiseren van goede samenwerkingsverbanden met alle relevante partijen. Activiteiten: 2.1 Samenwerking organiseren tussen huisartsen/wijkverpleegkundigen, de wijkteams en de sport- en beweegaanbieders, mogelijk uitmondend in een convenant. - Dit is ook van belang voor het te ontwikkelen Vlaardings gezondheidsbeleid en de te ontwikkelen beweegkaart. - Van belang is om vooraf vast te stellen wat we met deze samenwerkingsverbanden willen bereiken, hoe we als gemeente onze rol zien en welk aanbod er al is. Doelstelling 3: Het aanbod aan bewegen en sporten is passend voor de oudere, zowel in kwantiteit, kwaliteit als bereikbaarheid. Activiteiten: 3.1 Het (laten) ontwikkelen van een (digitale en analoge) beweegkaart, zodat duidelijk is welke mogelijkheden er zijn om te bewegen op wijkniveau. - Dit maakt verwijzen makkelijker en geeft informatie over eigen kracht op dit terrein. 3.2 Inventarisatie van het aanbod en de mogelijkheden voor sporten en bewegen. - In eerste instantie deskresearch (sportmonitor en algemene onderzoeken) en later mogelijk enquête onder ouderen. Daarmee kan ook evt. getoetst worden of de te ontwikkelen producten ook een oplossing bieden. - Onderzoek (laten) doen naar behoefte, motivatie en omstandigheden van ouderen in relatie tot bewegen en die naast het aanbod leggen. Vervolgens bepalen of er sprake is van lacunes en daarvoor aanbod ontwikkelen. Het aanbod moet ook worden onderzocht voor de beweegkaart. 3.3 Scenario s (laten) ontwikkelen om sporten betaalbaarder te maken - Afhankelijk van de uitkomsten van de behoeften, motivatie en omstandigheden en de inventarisatie van de sport- en beweegmogelijkheden. Hieruit zou moeten blijken of de kosten van sport en bewegen daartoe een drempel vormen. 3
5. Voorstel Organisatiestructuur Het project kent een stuur- en werkgroepstructuur. De stuurgroep neemt de beleidsmatige beslissingen over bijvoorbeeld de aandachtsgebieden, de doelgroep en de financiën en komt minimaal zes keer jaar bij elkaar. Een projectleider wordt verantwoordelijk voor de uitvoering van het projectplan, de aansturing van de werkgroepen en is ook lid van de stuurgroep. De werkgroepen worden belast met de uitwerking van de doelstellingen en/of de daarbij genoemde activiteiten. Hieronder een voorstel voor de samenstelling van de stuurgroep en de werkgroepen. Projectleider Op verzoek van de gemeente Vlaardingen (opdrachtgever) heeft de Stichting Vlaardingen In Beweging (VIB) zich bereid verklaard om als opdrachtnemer te fungeren en een projectleider in dienst te nemen die belast wordt met de uitvoering van dit meerjarig project. Stuurgroep, vertegenwoordigers van: - Gemeente Vlaardingen, Arnout Hoekstra, wethouder Sport - Gemeente Vlaardingen, Cees Oosterom, wethouder Sociaal Domein (gezondheid, ouderen) - Vlaardingen in Beweging (VIB) - Minters/Wijkteams - Vlietland Ziekenhuis/Geriater, mogelijk ook via verzorgingshuis - DSW - Huisarts - Fysiotherapeut - Seniorenwelzijn De uitvoering van het project vindt plaats door 4 te vormen werkgroepen, respectievelijk: 1. Communicatie (lokale campagne). 2. Samenwerking met relevante partijen. 3. Onderzoek & Monitoring (onderzoek concept Age Friendly City, beweegmonitor) 4. Vraag en aanbod bewegen en sporten (inventarisatie vraag en aanbod, ontwikkelen beweegkaart, betaalbaarheid van sport). De werkgroepen worden als volgt samengesteld: 1. Werkgroep Communicatie, vertegenwoordigers van: - Gemeente Vlaardingen, team Communicatie - Vlaardingen In Beweging (VIB) 2. Werkgroep Samenwerking, vertegenwoordigers van: - Gemeente Vlaardingen, team JMO - Gemeente Vlaardingen, team OSC - VIB - Huisartsen/wijkverpleegkundigen - Minters/Wijkteams - Seniorenwelzijn - Commerciële sportaanbieders en fysiotherapeuten. - DSW. - Vlietland Ziekenhuis. - Minters/Wijkteams 3. Werkgroep Onderzoek & Monitoring, vertegenwoordigers van: - Kenniscentrum MVS - Gemeente Vlaardingen, team JMO - Gemeente Vlaardingen, team OSC 4
4. Werkgroep Vraag en Aanbod, vertegenwoordigers van: - Kenniscentrum MVS - Gemeente Vlaardingen, team JMO - Gemeente Vlaardingen, team OSC - Gemeente Vlaardingen, Informatie & Facilitaire Voorzieningen/Basisregistraties (GIS) 6. Financien Het ministerie van VWS heeft vanuit het stimuleringsprogramma Gezond in de Stad (GIDS voor een periode van 3 jaar geld beschikbaar gesteld De hoogte van de jaarlijkse bijdrage correspondeert met een SES-score. Voor Vlaardingen komt de bijdrage op 114.000,- per jaar (tot en met 2017). In totaal: 342.000,-. Met een gedeelte hiervan word het Vlaardingse Programma JOGG (Jongeren Op Gezond Gewicht) gefinancierd. ( 20.000,- per jaar / totaal 60.000,-). Resterend beschikbaar budget voor de periode 2017-2019: 282.000,- ( 94.000,- op jaarbasis). 7. Globale planning 2017-2019 Februari 2017 Bestuurlijke instemming Projectplan Medio februari 2017 Opdrachtverlening aan VIB Februari/maart 2017 Werving/aanstelling projecteider door VIB Vanaf april 2017 Start project Opmerking: De projectleider krijgt (o.a.) de opdracht mee om dit 3-jarig projectplan nader uit te werken in de vorm van een Uitvoeringsprogramma. In dit programma zullen de voorgenomen activiteiten concreter worden uitgewerkt met een (jaar-) planning. 5