Economische ontwikkeling Drechterland Gemeente Drechterland Februari 2011
Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Rapportnummer 2011-1747 Datum Februari 2011 Opdrachtgever Gemeente Drechterland Postbus 9 1616 ZG HOOGKARSPEL Auteur Jan Kerkhoff Bestellingen Exemplaren zijn verkrijgbaar bij de opdrachtgever Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. I
Inhoudsopgave pag. 1. Inleiding 1 2. Werkgelegenheidsontwikkeling 3 2.1 De werkgelegenheidsontwikkeling 3 2.2 Werkgelegenheid en participatie 4 2.3 Ontwikkeling werkgelegenheid per sector 5 2.4 Productiestructuur 9 2.5 Werkgelegenheidsontwikkeling naar bedrijfsgrootte 9 2.6 Herkomst van werkenden 11 2.7 Spreiding van de werkgelegenheid over de gemeente 11 3. Ontwikkelingen in de agrarische sector 16 3.1 Ontwikkelingen in de werkgelegenheid, 1994-2009 16 3.2 Ontwikkelingen binnen de sector 17 3.3 Veranderingen in teelt en veehouderij 19 3.4 Nevenactiviteiten in de agrarische sector 22 4. Recreatie en toerisme 24 4.1 Ontwikkeling van de recreatiesector 24 4.2 Toerisme in Drechterland 27
Hoofdstuk Inleiding
Economische ontwikkeling Drechterland Inleiding 1. Inleiding De gemeente Drechterland heeft in 2008 een toekomstvisie vastgesteld. Deze visie fungeert als structuurvisie en doet uitspraken over verschillende beleidsthema s waaronder de economische ontwikkeling. De gemeente heeft besloten de toekomstvisie verder uit te werken in een drietal deelnotities waaronder ook een Economisch beleidsplan. Het is de bedoeling om in het economisch beleidsplan een overkoepelende visie op de economie in Drechterland te ontwikkelen en de economisch relevante onderwerpen uit de Toekomstvisie verder uit te werken c.q. bij te stellen. In het plan moeten ook landbouw en recreatie & toerisme een prominente plek krijgen. De gemeente Drechterland wil het economisch beleidsplan graag baseren op een gedegen en overzichtelijk beeld van de economische situatie van de gemeente. Om die reden wenste de gemeente een vooronderzoek te laten uitvoeren om een overzicht te krijgen van de feiten en cijfers van de economische situatie van de gemeente. De gemeente heeft I&O Research verzocht deze economische basisgegevens te verzamelen en in een notitie te verwerken. Het onderzoek biedt inzicht in de huidige stand van de werkgelegenheid en economie in Drechterland, met daarbinnen bijzondere aandacht voor de landbouw sector en voor de sector recreatie en toerisme. De volgende thema s worden onderscheiden De algemene economische structuur: Ontwikkeling van de bedrijvigheid en de werkgelegenheid in de periode 1990-2010; Arbeidsplaatsen/vestigingen per sector en naar bedrijfsgrootte; Spreiding over de gemeente (aantal arbeidsplaatsen per kern c.q. gebied); Overige trends en ontwikkelingen binnen de economie en werkgelegenheid in de gemeente. Ontwikkelingen in de landbouwsector: Ontwikkeling van de bedrijvigheid en de werkgelegenheid in de periode 1990-2010; Vestigingen/arbeidsplaatsen naar bedrijfsgrootte en per kern c.q. gebied; Samenstelling van de agrarische sector: akkerbouw, zaadbedrijven, fruitteelt, bloembollen, veeteelt, bio-boeren, etc.; Nevenactiviteiten van agrarische bedrijven (zorg, recreatie, natuur); Grondgebruik per deelsector c.q. bedrijf? (ha) Ontwikkelingen Recreatie en toerisme : Ontwikkeling van de bedrijvigheid en de werkgelegenheid in de periode 1990-2010; Vestigingen en arbeidsplaatsen naar bedrijfsgrootte en per kern c.q. gebied; Samenstelling van de sector: naar bedrijfsactiviteit? (overnachtingen, verhuur, etc.). 1
Hoofdstuk Werkgelegenheidsontwikkeling
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling 2. Werkgelegenheidsontwikkeling 2.1 De werkgelegenheidsontwikkeling In 2009 bestond de totale werkgelegenheid in Drechterland uit 5.438 personen fulltime en parttime banen bij in totaal 1.566 bedrijfsvestigingen. De werkgelegenheid in de gemeente groeide tot en met 2004 naar een niveau van 5.949 arbeidsplaatsen. In de afgelopen vijf jaar is er sprake van een daling. Een belangrijk deel van deze daling in het aantal werkzame personen is echter van administratieve aard. Dit geldt vooral voor de agrarische sector. 1 Daarnaast zijn er ook correcties geweest op de aantallen werkzamen in de financiële sector en in beheersmaatschappijen. Deze ontwikkeling zien we ook in een aantal andere gemeenten in de regio. Dat er wel degelijk sprake is van een stabiele economische ontwikkeling blijkt uit de toename van het aantal vestigingen. Over de laatste vijf jaar bedroeg deze met een groei van 80 vestigingen, ruim 5%. Tabel 2.1 Groei van het aantal werkzame personen in Drechterland en in Westfriesland 1994-2009 1994 1999 2004 2009 Drechterland 5.716 5.890 5.949 5.438 Westfriesland 62.336 66.935 74.418 77.434 groei 94-99 99-04 04-09 08-09 Drechterland 3,0 1,0-8,6-1,7 Westfriesland 7,4 11,2 4,1-1,8 Bron: RMO 1994-2009 1 Met name in 2007 is het aantal fulltime werkzamen in de agrarische sector met 250 personen sterk afgenomen. 3
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling Figuur 2.1 Ontwikkeling van de werkgelegenheid en aantal vestigingen in Drechterland en Westfriesland, 1994-2009 15,0 % verandering in 5 jaar 10,0 5,0 0,0-5,0 94-09 99-04 04-09 Drechterland werkzame personen Drechterland vestigingen Westfrslnd werkzame personen Westfrslnd vestigingen -10,0 2.2 Werkgelegenheidsgraad en participatie Omvang werkgelegenheid in verhouding tot omvang beroepsbevolking Een maat om de werkgelegenheid in een bepaald gebied te meten is de werkgelegenheidsgraad. De werkgelegenheidsgraad is de verhouding van het aantal arbeidsplaatsen in een regio en het totaal van de potentiële beroepsbevolking (15 t/m 64 jaar). Tabel 2.2 Werkgelegenheidsgraad Drechterland, en per regio 2009 Drechterland Westfriesland N-Holland Nederland Werkgelegenheid (aantal banen) Potentiële beroepsbevolking (aantal 15-64 jarigen) Werkgelegenheidsgraad (banen per 100 potentiële arbeidskrachten) 5.438 77.434 1.383.870 8.032.080 12.768 137.265 1.807.358 11.090.914 43 57 77 72 Bron: RMO 1994-2009 De werkgelegenheidsgraad van Drechterland is relatief laag: per inwoner van 15-64 jaar is 0,43 arbeidsplaats beschikbaar. Dit betekent dat de inwoners van de gemeente voor een belangrijk deel zijn aangewezen op een baan buiten de woongemeente, per saldo is er dus sprake van uitgaande pendel. 4
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling Arbeidsparticipatie Een andere maat is de participatiegraad. Dit is het deel van de potentiële beroepsbevolking dat ook werkelijk in een beroep werkzaam is. Deze bedraagt gemiddeld over de laatste drie jaar 78,4. Corrigeren we dit cijfer voor de werkloosheid dan is de (netto) participatiegraad 77,0. 2 Deze netto participatiegraad duidt op een hoge arbeidsparticipatie van de Drechterlandse bevolking. Tabel 2.3 Participatiegraad Drechterland en per regio, gemiddelde over de periode 2007-2009 Drechterland Westfriesland N-Holland Bruto participatiegraad 78,4 71,7 71,2 Werkloosheidspercentage 1,4 2,6 3,0 Netto participatiegraad 77,0 69,1 68,2 Bron: CBS/Statline Omvang dienstverband Van de 5.438 werkzame personen in Drechterland heeft 82% een fulltime ( 15 uur) dienstverband. Dit aandeel is in de laatste jaren weinig veranderd. In de loop van de laatste tien jaar schommelt het percentage tussen 79 en 82%. In 1994 was het aandeel fulltimers nog fors hoger: 89%. 2.3 Ontwikkeling werkgelegenheid per sector Per economische sector zien we zeer diverse ontwikkelingen in de periode 1994-2009. Afgezien van de explosieve groei in de tweede periode in de zakelijke/financiële sector, die in de tweede periode is gecorrigeerd en tenietgedaan, is tussen 1999 tot 2004 de maatschappelijke dienstverlening de grootste groeier met bijna 19%. In de laatste vijfjaarsperiode zien hier ook nog (forse) groei tot een totaal aantal arbeidsplaatsen van 741. De gecombineerde sector handel, horeca en transport biedt de grootste werkgelegenheid. De hoofdsector industrie/bouwnijverheid is de tweede grote werkgever met bijna 1.215 arbeidsplaatsen. Van oudsher was dit echter de grootste sector, rond de eeuwwisseling is er een omslag en wordt de handel, horeca en transportsector de groeisector in de gemeente. 2 Bron: CBS, op basis van de jaarreeks 2007-2009, voor 25 gemeenten met meer dan 10.000 inwoners, ca. 90% van de totale bevolking van de regio Noordwest-Holland. 5
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling Tabel 2.4 Arbeidsplaatsen (fulltime) naar sector in Drechterland, 1994-2009, en de ontwikkeling in % 3 landbouw visserij industrie bouw zakelijke diensten maatsch. diensten totaal 1994 904 1.469 1.245 444 508 4.570 1999 971 1.517 1.291 411 535 4.725 2004 930 1.377 1.296 483 636 4.722 2009 735 1.215 1.315 480 741 4.486 groei in% 94-99 7,4 3,3 3,7-7,4 5,3 3,4 99-04 -4,2-9,2 0,4 17,5 18,9-0,1 04-09 -21,0-11,8 1,5-0,6 16,5-5,0 Bron: RMO 1994-2009 Ook rond de eeuwwisseling zet de daling in van de werkgelegenheid in de agrarische sector, met als dramatisch dieptepunt de afname van de fulltime arbeidsplaatsen met 21% in de laatste vijf jaar. Dit is echter zoals hiervoor al aangegeven grotendeels te verklaren uit de wisseling van het bronmateriaal, de afname is in werkelijkheid meer geleidelijk verlopen. Een zelfde overzicht, maar dan van de ontwikkeling van het aantal bedrijven in Drechterland laat een wat ander beeld zien. handel/horeca/transp. Tabel 2.5 Aantal vestigingen naar sector in Drechterland, 1994-2009 landbouw visserij industrie bouw handel/horeca/transp. zakelijke diensten maatsch. diensten totaal 1994 385 172 310 179 193 1.239 1999 336 221 332 293 179 1.361 2004 284 268 305 362 186 1.405 2009 262 336 355 361 252 1.566 Bron: RMO 1994-2009 3 Let wel: deze cijfers wijken af van eerder gepresenteerde cijfers omdat in de vergelijking tussen de sectoren alleen gegevens van full-time banen beschikbaar zijn. 6
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling Figuur 2.2 Procentuele ontwikkeling van het aantal vestigingen naar sector in Drechterland, 1994-2009 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 94-99 99-04 '04-09 0,0-10,0-20,0 landbouw visserij industrie bouw handel/horeca/transp. zakelijke diensten maatsch. diensten Totaal De landbouwsector vertoont een constante daling van bedrijfsvestigingen in de laatste vijftien jaar (een daling van gemiddeld 12%). Daarnaast is er in elke vijfjaarsperiode een groei van ruim boven de 20% van het aantal vestigingen in de industrie en bouwnijverheid. Wat verder opvalt is de (tijdelijke) terugval van het aantal bedrijven in de sector handel/horeca/transport in de eerste vijf jaren van deze eeuw. Over de zakelijke dienstverlening is hiervoor al toegelicht welke correcties hebben plaatsgevonden, dit heeft echter niet de groei belet van het aantal vestigingen. De laatste jaren is het aantal stabiel op 360 bedrijven en deze sector is daarmee in aantal de grootste. De groei in de maatschappelijke dienstverlening is de laatste vijf jaar de meest opvallende: het aantal vestigingen neemt in deze periode met ruim 35% toe. Vergelijking met de Westfriese gemeenten Vergelijken we de ontwikkeling van de werkgelegenheid van Drechterland in de laatste twee vijfjaarsperioden met die van de overige gemeenten in de regio, dan zien we dat de gemeente in beide perioden achterblijft bij de gemiddelde groei van het aantal fulltime werkzame personen. In de periode van 1999 tot 2004 liggen zowel Drechterland als Enkhuizen onder het gemiddelde van Westfriesland. De buurgemeenten scoren of gemiddeld, Wervershoof en Stede Broec scoren zelfs bovengemiddeld. In de laatste vijf jaar zijn het slechts de gemeenten Wervershoof en Hoorn die het gemiddelde wat opkrikken. Samen met Drechterland blijven nog vier van de negen gemeenten achter in de groei van het aantal fulltime werkzame personen. 7
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling Figuur 2.3 Regionale werkgelegenheidsontwikkeling in de perioden 1999-2004 en 2004-2009 Andij k Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland 1999-2004 afwijking van het gemiddelde onder gemiddelde (2) gemiddeld (4) boven gemiddeld (3) Andij k Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland 2004-2009 afwijking van het gemiddelde onder gemiddeld (5) gemiddeld (2) boven gemiddeld (2) 8
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling 2.4 Productiestructuur De sector handel, horeca en transport biedt de grootste werkgelegenheid met 1.325 fulltime arbeidsplaatsen. De sector industrie en bouwnijverheid is de tweede grote werkgever met 1.215 arbeidsplaatsen. Een nadere uitsplitsing van de gecombineerde sectoren kan dit beeld nog iets nuanceren. De sector industrie/nut en de agrarische sector zijn tien jaar geleden nog goed voor een tweede en derde plaats met elk 12% van het aantal banen. De agrarische sector maakt nu nog maar ruim 5% van het banenbestand in de regio uit (een teruggang van 3.750 banen). Figuur 2.4 Arbeidsplaatsen per sector in Westfriesland, in 1999-2004- 2009 (absolute aantallen) Overige diensten Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur Overig zakelijke diensten Financiële instellingen Transport, communicatie 2009 2004 1999 Horeca Handel en reparatie Bouwnijverheid Industrie en nut Agrarische sector 0 4000 8000 12000 16000 2.5 Werkgelegenheidsontwikkeling naar bedrijfsgrootte Het meest opvallend is de teruggang van het aantal fulltime werkzame personen in vestigingen met meer dan vijftig fulltime personeel. Een krimp van ruim 40% in de laatste vijf jaar. Daarnaast neemt niet alleen het aantal eenmanszaken toe, maar ook het aantal werkzamen in vestingen tot tien werkzame personen. De categorie tot 50 werkzamen neemt (licht) af: van 1.772 in 2004 naar 1.601 werkzamen in 2009, een krimp van bijna 10%. Het aantal vestigingen met meer dan vijftig personeelsleden vertoont ook een terugloop, en wel van acht bedrijven in 2004 naar vijf nu. 9
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling Tabel 2.6 Aantal werkzame personen (fulltime) naar grootteklasse van het bedrijf in Drechterland, 1994-2009 1994 1999 2004 2009 1 -manszaken 658 812 702 755 2 tot 10 werkzamen 1.508 1.741 1.380 1.623 10 tot 50 werkzamen 1.496 1.305 1.772 1.601 50 en meer werkzamen 908 867 868 507 totaal 4.570 4.725 4.722 4.486 Bron: RMO 1994-2009 Over het totaal van de periode van vijftien jaar is het beeld gelijk in trend. Een toename van de kleinere bedrijven tot tien (fulltime) personeelsleden: van 2.166 naar 2.378 fulltimers. Over de hele periode een toename van de vestingen met tien tot 50 personeelsleden met ruim honderd man/vrouw. En een terugloop van 400 fulltime werkzamen in de grotere bedrijven met meer dan 50 fulltime werkzamen. Figuur 2.5 Vergelijking Drechterland met Westfriesland, % ontwikkeling aantal werkzame personen naar grootteklasse van de vestiging, 2004-2009 50 wp 10-50 wp 2-10 wp 1 -mans -50-40 -30-20 -10 0 10 20 30 Westfriesland Drechterland Het lijkt erop dat in Drechterland de krimp van de gemiddelde bedrijfsomvang niet - zoals in Westfriesland - op het conto van de toenemende zzp ers geschreven dient te worden maar op een algehele bedrijfsverkleining. In Westfriesland is nog een groei in de werkgelegenheid in de bovenste categorie bedrijven van ruim 20% in de laatste vijf jaar. 10
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling 2.6 Herkomst van werkenden Meer dan de helft (55%) van het totale aantal fulltime arbeidskrachten in Drechterland werkt in de eigen gemeente. Bijna 40% van de arbeidsplaatsen wordt gevuld door inwoners van een van de andere Westfriese gemeenten en 7% komt van buiten de regio. Figuur 2.6 Herkomst van de fulltime arbeidskrachten per gemeente, 2009 in procenten Westfriesland 53 31 11 5 Wervershoof 45 44 9 3 Stede Broec 61 34 3 2 Opmeer 54 26 16 4 Medemblik 52 33 11 4 Koggenland 53 19 21 7 Hoorn 53 30 12 6 Enkhuizen 55 34 6 5 Drechterland 55 38 4 3 Andijk 60 31 6 4 0% 20% 40% 60% 80% 100% werkgemeente overig WFrslnd overig NW-Hol. overig In Westfriesland is 84% van de fulltime werkzamen woonachtig in de regio. De hoogste aandelen vinden we in de meest oostelijke gemeenten van Westfriesland. In Drechterland is het aandeel 93%. 2.7 Spreiding van de werkgelegenheid over de gemeente Om inzicht te krijgen in de verdeling van de werkgelegenheid over de gemeente is Drechterland verdeeld in een zevental werkgelegenheidsgebieden. Hoogkarspel centrum (aaneengesloten bebouwing); Venhuizen/Hem centrum (de aaneengesloten bebouwing); Bedrijventerrein de Wijzend, Hoogkarspel; Bedrijventerrein Gildenweg, Oosterblokker; Industrieweg/Binnenwijzend, Westwoud; Bedrijventerrein Zuiderkogge, Hem; Overig verspreid en agrarisch. De verdeling heeft de volgende achtergrond: twee hoofdkernen van de gemeente, waar de zakelijke en maatschappelijke dienstverlening, de overheid en de detailhandel voor een groot deel zijn geconcentreerd. Daarnaast een viertal kleine en grotere bedrijfsterreinen, waarvan drie al vrij lang in gebruik zijn. De eerste bedrijfsvestigingen op het vierde terrein Zuiderkogge in Hem dateren van het begin van deze eeuw. Als laatste de overige dorpskernen in het landelijk gebied in totaal. 11
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling Figuur 2.7 Locatie van de bedrijventerreinen en de hoofdkernen in Drechterland Er is een vergelijking gemaakt van de meest recente werkgelegenheidscijfers (2009) gespreid over deze zeven gebieden met de stand van 2005. Bij deze vergelijking is de agrarische sector buiten beschouwing gebleven. Pas in 2009 zijn van deze sector de adresgegevens aan het Handelsregister toegevoegd. De meeste agrarische bedrijven zijn - zoals mag worden verwacht - geconcentreerd in het zevende deelgebied: overig verspreid buiten de twee hoofdkernen en bedrijfsterreinen. Tabel 2.7 Totaal aantal werkzame personen (excl. agrosector) in 2005 en 2009, In kernen en op bedrijfsterreinen 2005 2009 % groei Hoogkarspel centrum 1.015 1.274 26 Venhuizen/Hem centrum 586 739 26 Bedrijventerrein de Wijzend 323 357 11 Bedrijventerrein Gildenweg 288 157-45 Industrieweg/Binnenwijzend 104 111 7 Bedrijventerrein Zuiderkogge 361 431 19 Overig verspreid buiten 1.916 1.834-4 totaal Drechterland 4.593 4.903 7 Bron: RMO 2005-2009 12
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling De groei van de werkgelegenheid in de niet-agrarische sector bedraagt over de laatste vijf jaar gemiddeld 7%. Gespreid over de gemeente zien we de groei vooral terug in de beide hoofdkernen en op het bedrijventerrein Zuiderkogge. Ook op de Wijzend in Hoogkarspel heeft zich een meer dan gemiddelde groei voorgedaan. De personele bezetting van de Gildenweg is bijna gehalveerd. Verder zien we een afname van 4% in het gebied buiten de genoemde woonkernen. De groei in Drechterland van de werkgelegenheid in deze periode valt vooral in de sectoren industrie, handel en maatschappelijke dienstverlening. Dat verklaart de hoge groeipercentages in de beide hoofdkernen, maar ook de groei op de bedrijventerreinen. De terugval op de Gildenweg is voor een groot deel toe schrijven aan het vertrek van een groothandel/transportonderneming. Figuur 2.8 Werkzame personen in de twee hoofdkernen, op bedrijventerreinen en overig (absoluut en in %) 2009 Cultuur, sport, recreatie 64 0 101 Maatsch. Diensten 456 28 164 Onderwijs 148 1 73 Openbaar bestuur 114 9 0 Zakelijke diensten 389 58 539 Horeca 62 54 81 Transport 90 52 60 Detailhandel 251 12 130 Groothandel 126 130 283 Bouwnijverheid 239 509 347 Industrie 67 185 53 Diensten landbouw 7 18 0 0% 20% 40% 60% 80% 100% hoofdkernen bedrijfsterreinen overig buiten In de figuur tellen de percentages per arbeidssector op tot 100%. In de balken zijn tevens de absolute aantallen van het totaal aantal werkzame personen per sector en per onderscheiden gebied van de gemeente vermeld. Uit de verdeling over de hoofdkernen, de bedrijventerreinen en het overig (buiten-)gebied blijkt de werkgelegenheid in de sectoren bestuur, onderwijs, maatschappelijke dienstverlening en de detailhandel hoofdzakelijk in de beide hoofdkernen geconcentreerd te zijn (voor 60 tot ruim 91%). 13
Economische ontwikkeling Drechterland Werkgelegenheidsontwikkeling De industriële en bouwbedrijven en de loonbedrijven voor de landbouw treffen we grotendeels op de bedrijventerreinen aan (45 tot 75%). Opvallend is de grote spreiding van de bouwbedrijven, met de meeste werkzame personen (bijna 1100) over de totale gemeente, vaak is er een werkplaats bij de woning. Ook de werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening (de tweede sector in grootte), de groothandel (veel in agrarische producten) en de sector cultuur/sport/recreatie laat een gespreide werkgelegenheid zien. De genoemde aantallen betreffen het totaal aantal werkzame personen. Ruim driekwart is een fulltime arbeidsplaats (15 uur of meer week). Op de bedrijventerreinen is de fulltime werkgelegenheid het hoogst: daar is meer dan 90% een fulltime werkplek. Het hoogste aantal parttime banen vinden we in de kern Venhuizen/Hem, waar bijna 40% van de banen aan parttimers toekomt. 14
Hoofdstuk Ontwikkelingen in de agrarische sector
Economische ontwikkeling Drechterland Ontwikkelingen in de agrarische sector 3. Ontwikkelingen in de agrarische sector 3.1 Ontwikkelingen in de werkgelegenheid, 1994-2009 Het aantal fulltime arbeidsplaatsen in de land- en tuinbouw in de gemeente Drechterland is in de afgelopen vijftien jaar gedaald van ruim 900 naar 735 werkzame personen in 2009, een afname van 19%. Parallel aan deze daling neemt in deze periode ook het aantal bedrijfsvestigingen af van 385 naar 262 agrarische bedrijven (minus 32%). Hiermee is de daling van de werkgelegenheid vergelijkbaar met het totaal van de regio Westfriesland, waar de daling respectievelijk 18 en 36% is. Figuur 3.1 Ontwikkeling van de werkgelegenheid in land- en tuinbouw in Drechterland, 1994-2009 1500 1000 1235 1254 1061 922 500 385 336 284 262 0 1994 1999 2004 2009 vestigingen arbeidskrachten De aard van de arbeidsplaatsen is in de afgelopen 15 jaar ook veranderd. Er zijn steeds minder bedrijven en daardoor neemt ook het aantal fulltime bedrijfshoofden af. Daar staat tegenover dat het aantal overige arbeidskrachten toeneemt. Tot de eeuwwisseling zijn het vooral de in het bedrijf meewerkende partners, kinderen en overige familieleden en in mindere mate niet-gezinsarbeidskrachten. De laatste jaren is de ontwikkeling in de groepen gezins- en niet-gezinsarbeidskrachten vrijwel gelijk. 16
Economische ontwikkeling Drechterland Ontwikkelingen in de agrarische sector Figuur 3.2 Werknemers in de agrarische sector naar gezins- en niet-gezins meewerkenden, 2004-2009 500 400 454 457 300 336 bedrijfshoofden echtgenoot 200 246 271 200 ov. familieleden niet-familie 100 136 129 0 2004 2009 3.2 Ontwikkelingen binnen de sector Net als in Westfriesland en elders in Nederland, heeft zich in de afgelopen jaren een verschuiving voorgedaan in de aard van de agrarische activiteiten in Drechterland. Er is sprake van een toename van akkerbouw en tuinbouw in de open grond, ten koste van grasland en de veehouderij. Elders in Westfriesland is er ook een toename in het areaal tuinbouw onder glas te bespeuren. Het totaal areaal cultuurgrond is teruggelopen van ruim 4.738 hectare rond de eeuwwisseling naar 4.550 hectare in 2009. Dit verschil van ruim 180 hectare heeft een woon- en werkbestemming gekregen en een klein deel is ten goede gekomen aan natuur en recreatie. Tien jaar geleden bepaalde het weidelandschap met nog meer dan de helft van het oppervlak cultuurgrond het beeld van de gemeente. Weidegrond en graasdieren maken nu nog ruim een derde van het grondgebruik uit. Het areaal akkerbouw is toegenomen van 736 hectare tot 1.273 hectare, een toename met 73%. Echter bestaat de akkerbouw voor een groot deel uit de teelt van voedergewassen, voor een groot deel eveneens uit grasland. In dezelfde periode nam de tuinbouw in de open grond met ruim 11% toe en nadert daarmee het areaal grasland in gemeten maat. 17
Economische ontwikkeling Drechterland Ontwikkelingen in de agrarische sector Figuur 3.3 Ontwikkeling van het areaal cultuurgrond in Drechterland, 2000-2009 tuinbouw onder glas tuinbouw open grond akkerbouw grasland - 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 2000 2004 2009 In Drechterland is geen sprake van groei van de teelt onder glas, deze ontwikkelingen beperken zich tot het noorden van de regio en het zuiden van de Wieringermeer (Agriport). Er is zelfs een lichte afname te constateren. Opmerkelijk is het dat alle soorten bedrijven in land- en tuinbouw en de veeteelt in absolute aantallen een terugloop vertonen. De sterkste afname vertonen de bedrijven met akkerbouw, procentueel een daling van 46%. Dit terwijl de teelt in oppervlakte een toename vertoont van 73%. Het aantal bedrijven met hokdieren is gehalveerd. De kleinste negatieve groei heeft zich voorgedaan bij de bedrijven met grasland, minus 27%. Hier geldt het omgekeerde, deze bedrijfsvorm heeft de grootste afname in oppervlakte: minus bijna 900 hectare. Tabel 3.1 Aantal bedrijven naar grondgebruik, 2000-2009 2000 2004 2009 Totaal met cultuurgrond*) 322 268 221 met akkerbouw 132 91 71 met grasland 128 113 94 met tuinbouw open grond 179 147 114 met tuinbouw onder glas 99 84 72 met hokdierbedrijven 6 4 3 Bron: CBS, Statline *)de aantallen bedrijven tellen niet op tot het totaal (gemengde vormen) 18
Economische ontwikkeling Drechterland Ontwikkelingen in de agrarische sector 3.3 Veranderingen in teelt en veehouderij De grootste verandering in de gewassoorten die geteeld worden, doet zich voor in de teelt van groenvoedergewassen. Binnen de akkerbouw maakt de voederteelt 83% van het totale oppervlak uit. Op grote afstand met 91 hectare komt de aardappelteelt op de tweede plek. Opmerkelijk is de opkomst van de suikerbieten en de grote afname van de akkerbouwgroenten (hoofdzakelijk kool). Tabel 3.2 Oppervlakte van gewassoorten (>10 ha) in hectare gemeten, 2000-2009 2000 2004 2009 akkerbouw 736 1.144 1.273 groenvoeder 461 869 1.056 aardappelen 36 15 91 grove groenten 115 150 45 suikerbieten 0 0 35 granen 13 3 25 zaden 11 44 4 overig akkerbouw 100 63 17 tuinbouw 1.431 1.446 1.594 groenten 235 327 357 bloembollen 795 694 847 bloemen, planten 14 17 19 fruit 381 401 358 overig tuinbouw 6 7 13 Bron: CBS, Statline In de tuinbouw in de open grond is weinig verandering in de teelt in de laatste tien jaar. De totale oppervlakte is met 11% toegenomen, terwijl het aantal bedrijven met 65 is afgenomen. Er heeft zich dus een forse schaalvergroting voorgedaan in deze periode. De gemiddelde bedrijfsgrootte is van 8 naar 14 hectare gegaan. Tuinbouw onder glas In de tuinbouw onder glas zien we in de loop van deze periode van tien jaar een afname van in totaal ruim 200 are. In de groenteteelt onder glas zit nog een lichte vooruitgang. De andere plantsoorten laten een wisselend verloop zien. Opmerkelijk is wel het verdwijnen van de fruitteelt, hoewel het areaal tien jaar geleden ook al niet groot was. Forser is de terugloop van de boomkwekerij en vaste plantenteelt: vijf jaar geleden bijna verdwenen, maar nu weer met 16 are teruggekomen. 19
Economische ontwikkeling Drechterland Ontwikkelingen in de agrarische sector De bloembollenteelt in deze sector bestaat hoofdzakelijk uit de broei van tulpen. In het jaar 2000 betreft het ruim 70 miljoen tulpen. Enkele jaren geleden waren het er meer dan 100 miljoen; in dit jaar is deze teelt weer afgenomen tot een vergelijkbaar peil van 2000 van 77 miljoen. Opmerkelijk is nog het verdwijnen van de paddenstoelenteelt. In de beginjaren van deze eeuw nog een totale oppervlakte van ruim 18 are, verdeeld over twee bedrijven. In 2004 komen deze niet meer in de statistiek voor. Figuur 3.4 Ontwikkeling van het areaal cultuurgrond in Drechterland, 2000-2009 100% 80% 60% 40% 20% tuinbouw onder glas tuinbouw open grond akkerbouw grasland 0% 2000 2004 2009 Tabel 3.3 Oppervlakte van gewassoorten in de tuinbouw onder glas in are gemeten maat, Drechterland 2000-2009 2000 2004 2009 tuinbouw onder glas 3.608 3.535 3.398 snijbloemen 2.453 2.000 2.037 groenten 519 698 779 potplanten 103 51 212 overige planten 383 765 354 fruit 59 17 0 bomen, vaste planten 91 4 16 Bron: CBS, Statline 20
Economische ontwikkeling Drechterland Ontwikkelingen in de agrarische sector Graas- en hokdieren Na een lichte toename van het totaal aantal graasdieren in het midden van dit laatste decennium zijn er nu ruim 11.500 grazende beesten in de gemeente. Het rundvee is ongeveer weer op het peil van het jaar 2000. Opmerkelijk is de explosieve groei van het geitenbestand van bijna nihil naar ruim 1.500 (13% van het totaal aantal dieren in de gemeente). Het aantal schapen is fors achteruitgegaan en bijna gehalveerd naar ruim 3.600 stuks. Tabel 3.4 Aantal graas- en hokdieren in Drechterland 2000-2009 2000 2004 2009 melk- en fokvee 5.962 8.555 5.997 vlees- en weidevee 204 268 159 schapen 6.811 5.567 3.659 geiten 28 14 1.501 paarden 181 237 257 totaal graasdieren 13.186 14.641 11.573 hokdieren: varkens 1.577 1.600 1.836 leghennen 710 30 0 vleeskuikens 130.250 127.150 123.000 Bron: CBS, Statline De overgrote meerderheid van de hokdieren in de gemeente Drechterland is een vleeskuiken. Dit aantal is licht verminderd met ca. 5% sinds 2000. De bedrijven met hokdieren hebben gemiddeld eveneens een forse schaalvergroting ondergaan. Het aantal bedrijven is gehalveerd van zes in het jaar 2000 naar drie nu. 21
Economische ontwikkeling Drechterland Ontwikkelingen in de agrarische sector 3.4 Nevenactiviteiten in de agrarische sector Uit het bedrijvenregister zijn bedrijven te destilleren die meer dan één activiteit op een adres ontplooien. Uit het handelsregister zijn geen nevenactiviteiten te achterhalen, dus het betreft hier ingeschreven andersoortige bedrijven op het zelfde adres. Er is een groot aantal agrarische bedrijven met een tweede of meer bedrijven op een gelijk adres. Dit zijn echter in de meeste gevallen bedrijven die in elkaars verlengde liggen, zoals bijvoorbeeld veeteelt en veegroothandel, sierplantenteelt en landschapsinrichting, bollenteelt en bollenexport. Een achttal bedrijven heeft echter een tweede activiteit die niet aan de eerste, agrarische activiteit is gelieerd. Hiervan zijn er twee in recreatieve sfeer (camping en B&B), de overige betreffen een online modewinkel, software- en computergroothandels, een cateringbedrijf, verhuur van consumentenartikelen en een organisatieadviesbureau. De werkgelegenheid beperkt zich tot een man/vrouw per vestiging. Vergelijking met vijf jaar daarvoor levert het een zelfde aantal vestigingen op met een bijna gelijke samenstelling. Uit deze inventarisatie kan niet worden opgemaakt of het hier gaat om partners, kinderen of andere gezinsleden van een agrarisch bedrijfshoofd. Gezien het ontbreken van een ontwikkeling in de laatste jaren lijkt het erop dat er geen gedwongen nevenactiviteiten zijn ontstaan door de economische situatie in de agrarische sector. 22
Hoofdstuk Recreatie en toerisme
Economische ontwikkeling Drechterland Recreatie en toerisme 4. Recreatie en toerisme 4.1 Ontwikkeling van de recreatiesector Oeverrecreatie Binnen de gemeente Drechterland is een aantal belangrijke recreatieve gebieden te onderscheiden. Deze zijn grotendeels gelegen rond de zuidelijke begrenzing van de gemeente die geheel wordt gevormd door de Westfriese Omringdijk. Over een lengte van 14 kilometer grenst hier een gevarieerd landschap aan het IJsselmeer. Belangrijkste (buitendijkse) recreatiegebieden zijn de Binnen en Buiten- Uiterdijk bij Schellinkhout, vooral bezocht door plaatselijke, maar ook door Hoornse recreanten. Ook bij de vluchthaven van Wijdenes vindt oeverrecreatie plaats. Zowel door de opvarenden van de daar afgemeerde jachten als door de bevolking van Wijdenes en omgeving. Het meer begroeide buitendijkse land in oostelijke richting wordt door oeverrecreanten gebruikt, maar ook voor jaarlijkse evenementen zoals de Kippenbillenstrandparty. Een vierde oeverrecreatieplek is het Schelpenstrandje bij Oosterleek. Belangrijk voor de surf- en kitesport is het IJsselmeer bij een aantal dijkvakken van de Omringdijk, door sommigen de beste plekken van Nederland genoemd. De laatste bezoekcijfers 4 van de terreinen aan de Omringdijk dateren van 2008. Eind 2008 is het Westfrieslandpanel verzocht online een aantal vragen te beantwoorden over hun recreatiegedrag in dat jaar. Recenter materiaal is niet voorhanden en vergelijking met meer historische cijfers is moeilijk doordat de onderzoeksmethode voor het bepalen van de aantallen verschilt. Bij onderstaande bezoekpercentages moet bedacht worden dat het gaat om relatieve cijfers. De cijfers geven weer welk deel van de inwoners van Drechterland wel eens een bezoek brengt aan de genoemde gebieden. Tabel 4.1 Meest bezochte Westfriese projecten door inwoners van Drechterland Egboetswater 33% Enkhuizer Zand 35% De Hulk 9% De Leijen 1% Nesbos 20% Streekbos 72% Uiterdijk 6% Ursemmerplas 4% Vluchthaven Wijdenes 28% Vooroever Medemblik/Wervershoof 37% 4 Bezoek en waardering recreatiegebieden in Westfriesland, 2008, I&O Research 24
Economische ontwikkeling Drechterland Recreatie en toerisme Bezoek aan recreatieprojecten van eigen inwoners Voor de projecten in de gemeente zegt ruim een derde van de Drechterlandse panelleden wel eens De Uiterdijk of de Vluchthaven te bezoeken. Bij de Drechterlanders is het Streekbos favoriet (72% van de panelleden bezoekt dit gebied). Deze cijfers zijn om te rekenen naar absolute aantallen personen (van 18-79 jaar). Dan blijkt dat in 2008 ca. 900 Drechterlanders wel eens in de Uiterdijk geweest zijn en ca. 4.100 inwoners gebruik gemaakt hebben van het terrein bij de Vluchthaven van Wijdenes. Daarnaast zal natuurlijk nog een groot aandeel jeugd de projecten bezoeken. Panelleden hebben bij dit onderzoek ook verscheidene wensen op tafel gelegd: bij de Uiterdijk moeten de containers ook in de wintermaanden geleegd worden en in de zomer wil men permanente sanitaire voorzieningen. Over de Vluchthaven Wijdenes: parkeren langs de Zuiderdijk zou volgens enkele bezoekers verboden moeten worden. Er moet een looppad langs de dijk komen om levensgevaarlijke situaties te voorkomen en de parkeergelegenheid zou moeten worden uitgebreid. Tenslotte wil men meer zitgelegenheid. In de vluchthaven van Wijdenes hebben de laatste jaren 200 tot 500 schepen overnacht. Er is wel een dalende trend zichtbaar in het aantal overnachtingen. Bezoek aan recreatieprojecten (alle panelleden) Het Streekbos wordt door de Westfriezen het best bezocht. Samen met het Enkhuizer Zand is dit ook het meest bekende park. De Uiterdijk is relatief onbekend onder de panelleden. Dit gebied wordt in verhouding ook minder goed bezocht. Het gebied bij de Vluchthaven van Wijdenes daarentegen wordt door 10% van de Westfriese panelleden wel eens bezocht. Figuur 4.1 Bekendheid en bezoekgedrag van Westfriezen voor de regionale recreatiegebieden (n=1023). Het Streekbos 6% 45% 49% Vooroever 29% 38% 33% Egboetswater 32% 38% 29% Enkhuizer Zand 17% 60% 23% Nesbos 40% 42% 17% De Hulk 26% 57% 17% Vluchthaven Wijdenes 49% 40% 10% Ursemmerplas 35% 57% 8% De Leijen 67% 30% 3% Uiterdijk 79% 19% 2% 0% 25% 50% 75% 100% onbekend bekend, niet bezocht in 2008 bekend en bezocht in 2008 25
Economische ontwikkeling Drechterland Recreatie en toerisme Fietsen, wandelen, vissen en golfen In Drechterland vinden we - misschien wel als enige gemeente in de regio nog een groot open gebied tussen de lintbebouwingen van de dorpen. Dit gebied wordt ontsloten door het Wijzenddijkje en de Oudijk, in trek bij fietsers, vogelaars en vissers. Op het terrein van de voormalige vuilstortplaats van Westfriesland in Westwoud is een 18 holes golfbaan aangelegd, die landschappelijk zeer de moeite waard is. Het Party World Center met bowling, recreatiezalen en restaurant aan de Westerbuurt in Venhuizen is, volgens de opgave van het bedrijf, goed voor ruim 27.000 bezoekers per jaar. De Midgetgolfbaan, een Zomerzotheid, is eveneens in trek bij zowel inwoners van Westfriesland in de ruime omgeving van Schellinkhout als bij passerende toeristen. Ook is er een klein restaurant (Stube) aan het park verbonden. De bezoekersaantallen worden niet bijgehouden. Er zijn twee zwembaden in de gemeente (en daarnaast nog het bad in Wijdenes in t Hof). Zwembad het Streekbad in Hoogkarspel is vooral van belang voor de inwoners van Hoogkarspel, maar vervult ook een functie voor (de jeugd van) Westwoud. t Hemmerven in Hem heeft deze functie voor de inwoners van het zuidelijk deel van de gemeente. De bezoekersaantallen voor 2009 zijn voor het Streekbad 50.000. Het Hemmerven trok 33.000 bezoekers. De werkgelegenheid in de recreatieve sector Het aantal arbeidsplaatsen in de gemeente is zeer beperkt. In totaal zijn er op dit moment 21 bedrijven/ instellingen werkzaam op het gebied van sport en recreatie, ruim 1% van het totaal aantal bedrijven. Werkzaam in deze sector zijn echter slechts 86 personen van wie 46 fulltime. Van het totaal aantal werkzame personen is dit slechts 1,6%. De belangrijkste werkgevers zijn het Partycenter en de Golfbaan Westwoud. Het Streekbad en de Koedshal in Oosterblokker zijn ook nog goed voor de categorie tot tien werkzame personen. De overige bedrijven zijn 1- of 2-manszaken, sommige met slechts één parttimer. 26
Economische ontwikkeling Drechterland Recreatie en toerisme 4.2 Toerisme in Drechterland Verblijfstoerisme In de gemeente is een drietal kampeerterreinen, een bungalowpark en drie hotelaccommodaties. Camping het Hof en de Appelhoek in Wijdenes en de Groene Hoeve in Oosterleek/Wijdenes. De Appelhoek en de Groene Hoeve zijn beide een boerderijcamping met een beperkt aantal plaatsen. Er kan gekampeerd worden en er is plaats voor caravans. Tevens heeft de Appelhoek één zomerhuisje. De Groene Hoeve heeft ook faciliteiten als zorgboerderij en er is een paardenpension. Camping het Hof heeft de meeste plekken voor tenten en caravans en heeft tevens een verwarmd openlucht zwembad, waar de jeugd van Wijdenes ook gebruik van maakt. Ook het Hof heeft een zomerhuisje. Herbergh t IJsselmeer in Oosterleek, la Normande aan de Binnenwijzend en de Blommenhof in Westwoud hebben respectievelijk zes, vier en vijf kamers. Alle drie hebben de mogelijkheid tot dineren. Bed&Breakfast Alle drie campings bieden ook bed&breakfast aan in de beide zomerhuisjes. De Groene Hoeve in de boerderij zelf. Vermeldenswaard is ook de wijngaard de Swanenplaats aan de Buurt in Venhuizen. Hier is tevens een B&B aan verbonden met een appartement. Ook vinden hier diverse andere activiteiten plaats voor gezelschappen, onder andere voor personeelsverenigingen. Ook aan de Buurt in Venhuizen is de B&B te Warskip met 2 kamers. Aan de Zuiderdijk vinden we nog een zesde B&B met één kamer. In Wijdenes aan de Kerkbuurt de B&B Op Locatie met Smaak. In Schellinkhout aan de Zuiderdijk de Munnickay met een appartement en een boomhut. Deze B&B is vlakbij het kitestrand gelegen en repareert ook kites. In Hem aan de Hemmerbuurt vinden we de Verteltuin, met theater, theetuin en 2 kamers. Ook in Hem aan de Meeweg, Hortensia met 3 kamers. Aan de Dr. Nuijensstraat ook nog Urlaubshaus am IJsselmeer met 1 kamer. In Hem, in de Hout Roosters met 2 kamers, Ook in de Hout vinden we een B&B Brouwer met 4 kamers. Al met al een respectabel aantal mogelijkheden om te overnachten in de gemeente. Naast de campingplaatsen een totaal van 36 kamers, naar schatting ca. 80 bedden. Het bungalowpark de Witte Hoeve in Schellinkhout is indertijd vrijgegeven voor permanente bewoning. Van de tachtig bungalows is ruim driekwart permanent bewoond, waardoor de recreatieve mogelijkheden in dit deel van de gemeente zijn afgenomen. De werkgelegenheid in het bedrijfsregister blijft onder de tien personen, waarvan het merendeel parttime. Naar schatting moet dit aantal toch wel op het dubbele worden berekend. De opbrengsten uit de leges toeristenbelasting, het totaal van de overnachtingen, wordt door de gemeente dit jaar begroot op 6.000,-. De opbrengst van de legeskosten is 0,44 per persoon per nacht. Het aantal overnachtingen in de gemeente kan geraamd worden op ruim 13.000. Dit zijn dan de overnachtingen op de 3 campings, de 3 hotels, de 10 Bed&Breakfasts en de Vluchthaven in Wijdenes. 27