26 DE PSYCHOLOOG / JULI-AUGUSTUS 2016 ANNEMARIE HUIBERTS Goede Een bevrijding van professionaliteit Van verschillende kanten ligt de ggz onder vuur. Medewerkers klagen over een te hoge werkdruk en toenemende bureaucratie, terwijl patiënten en verwijzers de ggz ontoegankelijk en onvoldoende transparant noemen. Staan in het recent verschenen boek Goede GGZ! de oplossingen voor deze problemen? Driekwart van de ruim zeshonderd bezoekers op het gelijknamige congres, dat 17 maart plaatsvond in de Jaarbeurs in Utrecht, laten via hun mobiel weten dat dat voor hen nog maar de vraag is.
DE PSYCHOLOOG / JULI-AUGUSTUS 2016 27 ggz Hoogleraar Psychiatrische Epidemiologie aan de Universiteit Maastricht Jim van Os is blij dat slechts een kwart van de aanwezigen achter zijn ideeën staat. Hier valt winst te behalen. Van Os is, net als de twee volgende keynote sprekers Philippe Delespaul en Wilma Boevink, co-auteur van het boek Goede GGZ!. Soepel beweegt hij zich op het vierkante podium midden in de witte Polarzaal. Rondom het hele podium staan stoelen opgesteld; de slides worden op alle muren geprojecteerd zodat iedereen ze kan zien. Everybody wants to innovate, nobody wants to change, lees ik in viervoud. Maar ondanks de weerstand tegen verandering is die volgens Van Os in de ggz heel hard nodig. Dat komt omdat in het huidige systeem iedereen met één-op-éénzorg wordt behandeld. In een onuitputtelijke markt jaarlijks heeft een kwart van de Nederlanders een psychische stoornis gaat dat ten koste van de patiënten met de meest ernstige stoornissen. Daarom pleit Van Os voor een landelijke, gratis ecommunity waarin zelfmanagement een belangrijke rol speelt. Deze ecommunity werkt samen met kleinschalige, multideskundige wijkteams die intensieve zorg leveren aan wijken van maximaal 20.000 inwoners. Ook in andere landen is getracht de ggz te hervormen. Zowel in Engeland, waar men vanuit de status quo vertrok, als in Italië, waar men van hogerhand ingreep, pakte dat niet goed uit. Daarom denkt Van Os dat de beoogde verandering zich van onderop moet voltrekken via zogeheten pilots van disruptive change. De eerste gaan van start in Parkstad, Maastricht, Eindhoven en Amsterdam.
28 DE PSYCHOLOOG / JULI-AUGUSTUS 2016 ANNEMARIE HUIBERTS Wat moet er gebeuren met de huidige zorgprogramma s? Begraaf ze! Niets over ons zonder ons Voor hoogleraar Zorginnovatie Philippe Delespaul, die net als Van Os is verbonden aan de Universiteit Maastricht, betekent de Nieuwe ggz een bevrijding van de professionaliteit. In het nieuwe systeem zullen hulpverleners in staat zijn om iedereen zorg te kunnen leveren, hetzij in de virtuele community, hetzij in de wijk, want dat is de plek waar de patiënt wil slagen. Ambitieuze doelstellingen komen dan binnen handbereik. Het percentage Nederlanders met een psychische stoornis kan omlaag van 24 naar 16%, het percentage Nederlanders met een ernstige psychische aandoening (epa) van 1,5% naar 1% en het verlies aan levensverwachting van deze laatste groep kan worden gehalveerd van dertig naar vijftien jaar. Dat lukt alleen wanneer er duidelijke keuzes worden gemaakt, stelt Delespaul. Een ethische keus voor minder bedden (nu 60% van het ggz-budget, straks 20%), een effectieve keus voor minder bureaucratie (nu 20%, straks 5%), en een sociale keus voor meer participatie, om te beginnen in de ggz zelf. Daar geldt voortaan de leus van de Amerikaanse patiëntenbeweging: Niets over ons zonder ons. Om te evalueren of de Nieuwe ggz haar beloftes kan waarmaken is volgens Delespaul een andere uitkomstmaat nodig: de psychische gezondheid van de hele wijk. Na afloop wil het publiek, dat gedurende de hele lezing via de mobiele telefoon vragen kon stellen, bij monde van dagvoorzitter Juliette van Eerd weten wat er moet gebeuren met de huidige zorgprogramma s en zorgpaden. Daarover laat Delespaul geen enkele twijfel bestaan. Begraaf ze. Ze reflecteren onze kennis, maar onze kennis mag niet onze organisatie worden. Ook over de zorg dat niet iedereen toegang heeft tot de ecommunity, is Delespaul kort: Dat groeit automatisch. Een menselijk perspectief Wilma Boevink, werkzaam op het Trimbos-instituut en expert ervaringsdeskundigheid, opent met een krachtige boodschap: Het bieden van hoop en een menselijk perspectief is belangrijker dan het bieden van een medisch perspectief. Daarom pleit Boevink voor een brede inzet van ervaringsdeskundigheid in zoveel mogelijk verschillende functies. Nu maken bijna alle ervaringswerkers de naam van het sinds kort erkende beroep deel uit van een fact-team; Boevink wacht op de eerste vacature voor een ggz-bestuurder met ervaringsdeskundigheid. Het streven is dat in de Nieuwe ggz uiteindelijk 20% van de behandelaars, 50% van de begeleiders en 80% van de medewerkers in sociale, consumer-run ondernemingen beschikt over ervaringsdeskundigheid. Ervaringswerkers krijgen van Boevink beslist geen makkelijke opdracht mee. Ze moeten een open boek zijn en tegelijkertijd de regie daarover houden, ze mogen niet de kleur van hun omgeving aannemen maar moeten altijd met één been in de patiëntenwereld blijven staan, en ze mogen geen verlengstuk van de hulpverlener worden, maar moeten juist pionierend en innovatief te werk gaan. Samen kijken in verwondering, concludeert Boevink, dat is wat ons bindt. Na afloop van Boevinks lezing wordt haar wens verhoord. Iemand uit de zaal meldt een vacature voor een ervaringsdeskundige bestuurder, een andere bezoeker toont belangstelling. Hoogleraar Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht Christien Brinkgreve benadrukt de macht van taal. Taal definieert en bepaalt wat wij belangrijk vinden en daarmee ook wat buiten het systeem valt. Zo is het huidige onderzoek sterk biologisch georiënteerd, waardoor de rol van de omgeving onderbelicht blijft. Brinkgreve is blij dat in de Nieuwe ggz naast de taal van de diagnoses, labels en beperkingen eindelijk een andere taal wordt gesproken: de taal van de belevingswereld waarin klachten een persoonlijke betekenis hebben en het persoonlijke verhaal van de cliënt in de behandeling richtinggevend is. Brinkgreve besluit met het verhaal van haar 93-jarige moeder die nu, nadat ze zich haar hele leven in een bovenhuis heeft weggecijferd, iedere gram autonomie pakt die ze nog kan pakken. Zo werd ze op
DE PSYCHOLOOG / JULI-AUGUSTUS 2016 29 eigen verzoek op haar eerste dag in het verzorgingstehuis verplaatst van een tafel midden in de eetzaal, waaraan vrouwen met hangende hoofden zaten, naar een tafel aan het raam. Hier geniet ze van het mooie uitzicht én van het gezelschap van één van de weinige mannen die het verzorgingstehuis rijk is, en daar wordt Brinkgreve tijdens ieder bezoek vol trots aan herinnerd. Deze anekdote illustreert volgens Brinkgreve mooi hoe belangrijk het is dat zorg aansluit bij wat mensen nog kunnen en willen. Het e-lab Ik wil graag de HELD zijn in het verhaal van mijn eigen leven. Deze woorden van cliënt Karin van den Berkmortel inspireerden Marieleen Bouts, directeur van GGzE, om eindelijk serieus werk te gaan maken van blended care: ehealth vergroot immers de eigen regie van cliënten. Bouts besloot niet langer de weg van het management te bewandelen, maar initiatieven van onderop te steunen. Zo ontstond het succesvolle elab, waar cliënten en (familie)ervaringsdeskundigen samen met software-ontwikkelaars en hulpverleners innovatieve apps ontwikkelen. Maar de ambities van Bouts reiken verder. Ze wil wachtlijstvrij gaan werken en het hele hulpverleningsproces, bijvoorbeeld met welkom modules, inrichten vanuit de cliënt. Nieuwsgierig gemaakt door het verhaal van Bouts bezoek ik s middags een workshop van het e-lab. Een team van zeven man sterk, inclusief Van den Berkmortel in de rol van communicatieadviseur en ervaringsdeskundige, is bezig met de ontwikkeling van een ggz-store. Hier zullen cliënten, net als op bol.com, behandelingen voor bijvoorbeeld angst en depressie kunnen kiezen en vergelijken op prijs, doelgroep, duur etc. Meer dan 90 procent van de aanwezigen laat via de app weten zo n store een goed idee te vinden. Momenteel is het team uit Eindhoven nog hard op zoek naar zowel technische, commerciële als kennispartners, bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van slimme kennisfilters. Ook wordt nagedacht over nieuwe investeringsmodellen, zoals een Health/Social Impact Bond. In zo n constructie betalen verzekeraars en gemeenten een deel van de besparingen die een betere ggz hen oplevert, terug aan investeerders. Primeur Tijdens de tweede workshopronde beleef ik een primeur. Voor het eerst wordt in Nederland een presentatie gegeven over het Mental Health First Aid (mhfa) programma, een EHBO-cursus van twaalf uur waarin deelnemers leren eerste hulp te verlenen bij een psychische crisis. Mhfa komt uit Australië en is volgens geneeskundig directeur Roelof Kleppe van de GGzE zo briljant dat ze het niet zelf hadden kunnen verzinnen. Inmiddels draait het programma in 23 landen en staat Nederland in de startblokken. De vertaling van het pakket is bijna voltooid en de eerste trainers zijn, door grondlegger Betty Kitchener zelf, opgeleid. Hulpverleners Anke Biermans en Matthijs Olthuis vertellen dat het mhfa-programma bij hen een stukje handelingsverlegenheid wegnam, want ook zij waren als privépersonen niet geneigd om in te grijpen wanneer iemand in psychische nood verkeerde. Dat effect werd bewerkstelligd door het acroniem blizz dat bij iedere casus in de training terugkeert. De letters staan voor Benaderen, Luisteren zonder oordelen, Informatie bieden, Zoeken naar professionele hulp, en Zoeken naar andere hulp. De allereerste presentatie over het mhfa-programma verloopt bepaald niet vlekkeloos. De sprekers zijn niet allemaal goed te verstaan en het publiek heeft kritiek op het gebruik van diagnostische labels. Toch ben ik enthousiast over het programma net als over de andere zaken die ik vandaag heb gehoord. Wat dat betreft vind ik het jammer dat het congres niet eindigt met een plenaire sessie. Ik had best willen weten hoeveel twijfelaars tijdens deze dag over de streep zijn getrokken. Annemarie Huiberts is psycholoog en journalist. E-mail: annemarie_h@live.nl Voor meer informatie: Delespaul, P. et al. (2016). Goede GGZ! Nieuwe concepten, aangepaste taal en betere organisatie. Leusden: Diagnosis. Zie ook: www.denieuweggz.nl.