Toekomstvisie huisartsenzorg 2022 Moderne zorg op De huisartsenzorg in Nederland is een van de beste ter wereld en Nederlanders behoren tot de gezondste mensen in Europa. Kunnen we dat in de komende tien jaar zo houden? De toekomstvisie huisartsenzorg 2022 legt de lat hoog met nieuwe ambities. Moderniseren moet, maar wel op menselijke maat. Tekst: Corien Lambregtse Fotografie: Nout Steenkamp Haast iedereen heeft erover meegedacht, meegepraat of meegelezen: de toekomstvisie huisartsenzorg 2022. De projectgroep die twee jaar geleden de opdracht kreeg om de nieuwe visie op te stellen, kreeg meteen ook de opdracht om er intern en extern draagvlak voor te verwerven. Dat is gelukt, dankzij focusgroepen, regionale bijeenkomsten, de inbreng van hoogleraren geneeskunde (IOH) en bijeenkomsten met externe belanghebbenden zoals patiënten- en zorgorganisaties. LHV-bestuurslid Geert-Jan van Loenen en Karel Rosmalen, hoofd beleid en ontwikkeling van de LHV, zien terug op een boeiend traject. We staan voor twee grote uitdagingen op het gebied van de huisartsenzorg. De eerste is: hoe verkleinen we het gezondheidsverschil tussen mensen met een lagere en mensen met een hogere sociaaleconomische status? En de tweede is: hoe gaan we de hausse aan chronisch zieken in een vergrijzende populatie opvangen? Met die vragen zij we het land in gegaan, vertelt Mijn praktijk in 2022 Ingrid Hummelen, huisartsenpraktijk Assen-Noord Wat er ook verandert, het belangrijkste is voor mij om een betrokken, persoonlijke dokter te kunnen blijven. Ik ken hele gezinnen, families en hun ziektegeschiedenissen, dat heeft grote meerwaarde. Tegelijkertijd zie ik dat de huisarts steeds meer taken moet uitvoeren, wat ook om differentiatie en specialisatie vraagt. Je kunt als huisarts niet alle zorg zelf leveren, maar toch wil je voorkomen dat patiënten te veel zorgverleners om zich heen krijgen. Dat moeten we op een goede manier oplossen. We gaan de komende twintig jaar ongetwijfeld meer gebruik maken van de digitale mogelijkheden, want de visiteload zal zo zwaar worden dat we niet altijd meer bij iedereen op visite kunnen gaan. Maar we moeten het persoonlijke in de relatie huisarts-patiënt behouden. Over tien jaar wil ik nog steeds diezelfde betrokken huisdokter zijn. 18
menselijke maat Rosmalen. We hebben alle betrokkenen gevraagd hoe we die uitdagingen kunnen aangaan. Zo zijn we tot een conceptvisie gekomen. Op basis daarvan hebben we een aantal uitgangspunten en ambities geformuleerd, die we opnieuw aan leden en aan belanghebbenden hebben voorgelegd. Zo is de definitieve visie tot stand gekomen, die deze maand door de leden is goedgekeurd. Levend document De komende jaren wordt de toekomstvisie verder toegepast en uitgewerkt in beleid. Volgens Van Loenen heeft de presentatie van de toekomstvisie zowel een interne als een externe functie. We laten met deze visie aan de buitenwereld zien waar we naar toe willen. Tegelijkertijd zijn het de interne ambities waar we als huisartsen aan werken. We willen met deze visie alle huisartsen aanspreken in de volle breedte: de jongere en de oudere generaties, in de stad en op het platteland. Niet alleen de voorlopers, maar ook de mensen in de achterhoede. Het doel is dat iedereen deze ambities gaat helpen realiseren. We hoeven niet alle ambities binnen tien jaar gehaald te hebben; we wérken eraan met huisartsen en externe partijen. De toekomstvisie is een levend document waarmee mensen aan de slag gaan. Dat zal tot initiatieven leiden die ons als opstellers van de visie ook weer bij de les houden. Persoonsgericht Eén ding stond tijdens het twee jaar durende proces voor iedereen vast: de kernwaarden van de huisartsenzorg moesten overeind blijven. Generalistisch, continu en persoonsgericht. In de afgelopen jaren zijn huisartsen veel meer gaan samen werken met collega-huisartsen en andere zorgverleners in de eerste en in de tweede lijn. De komende jaren gaat het erover hoe we kunnen voorkomen dat er te veel mensen om een patiënt heen draaien, zegt Rosmalen. De band met de huisarts is voor een patiënt heel belangrijk. Patiënten willen het liefst een vast aanspreekpunt. Dat betekent dat een bepaalde Patiënten kunnen op hun eigen tijd een mailtje sturen Patiënten kunnen bij ons al jarenlang gebruik maken van e-consult. Dat consult is bedoeld voor medische vragen, maar niet voor spoedvragen of herhaalrecepten. Patiënten krijgen binnen twee, drie dagen antwoord op hun vraag. Onze praktijk bestaat uit zes huisartsen, iedere huisarts beantwoordt de vragen van de eigen patiënten. Ik krijg elke week vijf tot tien mailtjes binnen en dat aantal neemt gestaag toe. Tijdens een consult wijs ik altijd op de mogelijkheid van het e-consult. Patiënten maken er bijvoorbeeld gebruik van om me op de hoogte te houden van hoe een behandeling verloopt. Soms zijn het praktische vragen over een fysiotherapeut of diëtist. Patiënten ervaren zo n e-consult als een gewoon of een telefonisch consult. Het scheelt mensen een reisje naar de praktijk of een telefoontje op de aangegeven tijden waar je dan ook maar weer op tijd aan moet denken. Mensen kunnen op hun eigen tijd een mailtje sturen, ik kan die mail op mijn tijd lezen en beantwoorden. Dat werkt heel prettig. Meestal antwoord ik per mail, soms bel ik terug, want het werkt niet altijd om heen en weer te mailen. Onze praktijk is momenteel van 8 tot 5 uur bereikbaar, maar we zijn benieuwd of patiënten behoefte hebben aan meer flexibiliteit. Daar willen we onderzoek naar doen. Patiënten komen natuurlijk het liefst op tijden die hen het beste uitkomen. Als we ook avondspreekuren gaan houden, betekent dit wel dat de huisarts die het avondspreekuur heeft, er een deel van de dag niet is. Dat maakt de kans dat je je eigen huisarts treft kleiner, en dat willen patiënten vaak weer niet. Een mogelijkheid is ook om de dag te verlengen, door het middagspreekuur wat meer naar het eind van de middag te verschuiven. Daar gaan we mee experimenteren. Maar we doen het rustig aan, want we hebben plannen voor verbouw van het gezondheidscentrum waar we in zitten. Daar gaat eerst ook veel energie in zitten. LHV De Dokter November 2012 19
Vervolg Moderne zorg op menselijke maat aanwezigheid en bereikbaarheid van de dokter belangrijk zijn. Dit is in de toekomstvisie in twee ambities verwoord. In de ene staat dat een patiënt met niet meer dan twee vaste huisartsen te maken heeft, in de tweede staat dat de huisarts zich inzet voor persoonlijke continuïteit en daarom ten minste drie contactdagen per week heeft. Die ambities hebben volgens Rosmalen en Van Loenen de afgelopen maanden heel wat discussies opgeleverd. Steeds meer dokters zijn parttime gaan werken, maar we hebben ontdekt dat daar wel een grens aan zit. Als je een band met patiënten wilt opbouwen, moet je zorgen dat die patiënten niet steeds een andere huisarts zien. Twee vaste huisartsen Van Loenen: In huisartsenpraktijken waar veel verschillende huisartsen, aio s, hidha s en hulpdokters rondlopen, hebben patiënten soms wel met vijf, zes verschillende artsen te maken. Dat is vooral vervelend voor patiënten met een chronische ziekte. De ambitie voor 2022 is om de relatie tussen patiënt en huisarts te versterken. Wij leveren integrale, continue zorg. Daarin onderscheidt de huisartsenzorg zich van een ziekenhuis. Ik denk dat iedere huisarts het daar in principe mee eens is, al is het niet altijd makkelijk om de ambitie te realiseren. Rosmalen: Er zijn vast en zeker praktische problemen en bezwaren in de uitvoering. Daarom is het nadrukkelijk een ambitie, geen norm. Het is een stip op de horizon die aangeeft in welke richting we gaan. Er blijven altijd uitzonderingen mogelijk. Natuurlijk kun je bijvoorbeeld bij vakanties, ziekte of zwangerschapsverlof een waarnemer inschakelen. Maar de kern is dat een patiënt twee vaste huisartsen heeft, en zo weinig mogelijk anderen. Van Loenen: Wij willen geen grote fabrieken waar dokters door managers worden aangestuurd, maar dokters die ten minste op drie dagen in de week zorg leveren aan patiënten en dat hoeven niet drie hele dagen te zijn. Op die manier leveren we een grote bijdrage aan de continuïteit van de zorg. Flexibiliteit Een andere veelbesproken ambitie is de ambitie om tot flexibeler openingstijden te komen, waardoor een groter deel van de zorgvraag van patiënten overdag kan worden opgevangen. Rosmalen: We bedoelen niet dat praktijken allemaal langer en vaker open moeten zijn, maar wel dat elke praktijk onderzoekt wat de wensen van de populatie zijn. Wellicht is er behoefte aan een avondspreekuur of juist aan een digitaal spreekuur. Mijn praktijk in 2022 Ed de Leau, praktijkhouder Amsterdam Als ik fit ben en het leuk vind, ben ik over tien jaar nog steeds aan het werk. Maar wel minder dan nu. Ik moet dus op zoek naar een opvolger. Het wordt voor die opvolger niet gemakkelijk om in het centrum van Amsterdam een betaalbaar pand te vinden. Ik ben bang dat veel solopraktijken de komende tien jaar verdwijnen. Niet alleen omdat de zorgverzekeraars dat bevorderen, maar ook omdat het qua huisvesting voordelen biedt om met meer huisartsen bij elkaar te zitten. Het is goedkoper als je de kosten met anderen deelt. Het moet ook wel, want je ziet dat huisartsen steeds vaker parttime werken. Dat heeft nadelen, maar misschien ook wel voordelen: als patiënt ga je met de ene klacht misschien liever naar de ene huisarts, en met een andere klacht naar de andere. Over tien jaar is de huisarts nog steeds de spil in de zorg. Daar ben ik van overtuigd. Als ik het mag geloven vindt de overheid dat ook, maar helaas handelt ze er niet altijd naar. 20
Er bestaan geen standaardoplossingen. Elke praktijk moet eigen oplossingen vinden om aan de wensen van de populatie tegemoet te komen. Het betekent niet: u vraagt wij draaien, voegt Van Loenen toe. Er zit natuurlijk een spanning tussen wat je kunt leveren en wat de maatschappij vraagt. Ook omdat de mogelijkheden om met andere huisartsen samen te werken en de taken te verdelen beperkt zijn. De NMa ziet daar scherp op toe. Maar we moeten doen wat mogelijk is om aan de wensen van patiënten tegemoet te komen. Verschillen In de afgelopen tijd moest ook de functie van de ambities nogal eens worden toegelicht. Van Loenen: We kwamen vaak tegen dat mensen het een mooie visie vonden, met mooie uitgangspunten en ambities, maar hun vrees was dat de door ons geformuleerde ambities als afrekenpunten zouden worden gehanteerd. Niet door onszelf, maar juist door anderen, zoals de zorgverzekeraars. Daar staat tegenover dat anderen de ambities juist te weinig ambitieus vonden, omdat veel huisartspraktijken daar al lang mee bezig zijn. Dat soort verschillen zijn logisch in een achterban van 8000 zeer betrokken huisartsen. Waar hij zelf zeer over te spreken is, is de ambitie dat alle huisartsenparktijken een aandeel gaan leveren aan onderwijs, onderzoek en innovatie. Het is belangrijk dat wij de huisartsenzorg met onderzoeken versterken, zodat we kunnen bewijzen dat wat we zeggen en doen meerwaarde heeft. De ene praktijk zal meer voor opleiding gaan, de andere meer voor onderzoek of innovatie. Met z n allen dragen we bij aan de kwaliteit van de huisartsenzorg. We zijn dit hele traject begonnen vanuit de gedachte: zou het niet een mooie ambitie zijn dat Nederland over tien jaar de gezondste bevolking van West-Europa heeft? Die gedachte blijft heel mooi. Omdat ons niveau van gezondheidszorg al hoog is, kost het veel geld en energie om winst te boeken. Maar als we niet met onze tijd mee gaan, gaan we achteruit. De Dokter heeft de huisartsen in dit artikel een van de ambities uit de toekomstvisie voorgelegd. Ed de Leau en Ingrid Hummelen reageren op de ambitie over flexibele openingstijden. Ton den Hartog reageert op de ambitie over twee vaste huisartsen De vrije middag is inmiddels afgeschaft, het avondspreekuur is gebleven Op woensdag houd ik avondspreekuur, dat doe ik al 25 jaar. Ik ben ermee begonnen omdat ik een middag vrij wilde hebben toen onze zoon werd geboren. Die vrije middag is inmiddels afgeschaft, maar het avondspreekuur is gebleven. Het voorziet in een behoefte. Er is geen assistente aanwezig, want ik weet precies wie er komt en waarvoor. Als mensen voor acute dingen bellen, worden ze via het antwoordapparaat naar de huisartsenpost verwezen. Verder heb ik elke ochtend inloopspreekuur: van 8 tot 9 uur. Patiënten kunnen dus altijd de volgende ochtend bij de dokter terecht, dat vinden ze een prettig idee. Ik heb een drukke praktijk, 3300 mensen, in het centrum van Amsterdam. Het inloopspreekuur kan heel hektisch zijn. Soms loopt het spreekuur een half uur uit, maar over het algemeen ben ik sterk in timemanagement. Ik werk vijf dagen en een avond per week, maar daar staat tegenover dat ik mijn avond- en weekenddiensten zoveel mogelijk verkoop. Daardoor creëer ik vrije tijd en houd ik het werken leuk. Vroeger deed ik het samen met de dokters - assistentes, nu heb ik een praktijk ondersteuner en één dag per week een hidha. Ik ben misschien iemand van de oude stempel omdat ik fulltime werk en een zelfstandige praktijk heb, maar met mijn avond- en inloopspreekuur ben ik helemaal bij de tijd. Ik was een van de eerste huisartsen met een eigen website, en die houd ik ook goed bij. Patiënten zien op mijn website dat ik een avondspreekuur en een inloopspreekuur heb, en daarom melden ze zich bij mij aan. Het is een goede PR zal ik maar zeggen. De praktijk is bovendien de hele dag telefonisch bereikbaar. Dat helpt natuurlijk ook. Ik kan mij voorstellen dat er in de toekomst een variëteit aan consultmogelijkheden komt, zoals e-consulten. Maar daar zie ik zelf nogal tegen op. Ik weet ook niet of mijn patiënten daar op zitten te wachten. LHV De Dokter November 2012 21
Vervolg Moderne zorg op menselijke maat Mijn praktijk in 2022 Ton den Hartog, waarnemer Hardinxveld-Giessendam In 2022 zie ik mijzelf werken in een goed georganiseerde, innovatieve praktijk, als lid van een team dat betrokken is op de patiënt en de zorg voor die patiënt centraal stelt. De patiënt kan bij zijn eigen huisarts terecht voor de nodige zorg, maar kan ook gebruik maken van praktijkondersteuning, assistentes en eerstelijnspartners zoals de fysiotherapeut en de psycholoog. De huisarts is de spil van de zorg voor de patiënt en is dus gemakkelijk toegankelijk. Ik zie het als uitdaging om in 2022 een huisarts te zijn die lijkt op de dorpsdokter van 50 jaar geleden, maar de zorg heeft ingericht op basis van de mogelijkheden van deze tijd. Het is ontzettend belangrijk dat huisartsen patiënten continuïteit van zorg bieden. Dat is een van de kernwaarden van ons vak. Als de huisarts het verloop van een ziektesituatie en de ontwikkeling van een ziektebeeld volgt, is dat prettiger en duidelijker voor de betrokken patiënt en ook prettiger voor de arts zelf. Op dit moment ben ik waarnemer. Ik gebruik de gelegenheid om verschillende huisartspraktijken te leren kennen, maar ik vind het als waarnemer toch ook het fijnst als ik een patiënt bij een volgende afspraak terug kan zien. Ik heb het voorrecht dat ik vier dagen per week in Hardinxveld-Giessendam werk: drie dagen in één praktijk, één dag in een andere. In de praktijk waar ik die ene dag werk, is het moeilijk om continuïteit te bieden want ik kom er pas na een week weer. Als we de ambitie uit de toekomstvisie waar maken, dan zouden we zo n situatie in de toekomst willen voorkomen. Hoe meer continuïteit, hoe meer de patiënt hecht aan een vaste huisarts Ik denk dat heel veel huisartsen die kant graag uitwillen. Op veel plekken wordt al zo gewerkt. Ook in grote praktijken waar veel huisartsen werken, zijn de artsen vaak twee aan twee gekoppeld. Steeds meer huisartsen werken parttime. Dat betekent dat er heel goed tussen artsen moet worden overlegd en afgestemd. Communicatie is en blijft dus een belangrijk aandachtspunt. Hoe meer continuïteit wij patiënten bieden, hoe meer patiënten hechten aan het contact met hun eigen huisarts. Als we dat goed doen, dan denk ik dat patiënten liever op maandag naar hun eigen huisarts gaan, dan dat ze in het weekend de huisartsenpost bezoeken tenzij dat doktersbezoek dringend is natuurlijk. Door continuïteit te bieden, kunnen we plotselinge noodsituaties wellicht zelfs voor een deel voorkomen. 22 LHV De Dokter November 2012
Wilna Wind, voorzitter NPCF Het mag wel sneller dan tien jaar Het is voor het eerst dat er ook externe belanghebbenden over de nieuwe toekomstvisie hebben meegedacht. Op een speciale stakeholdersbijeenkomst kregen 45 patiënten- en zorgorganisaties de gelegenheid om hun visie en wensen voor huisartsenzorg in te brengen. Wilna Wind, voorzitter van de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF), is blij met de toekomstvisie. De toekomstvisie laat duidelijk zien dat de huisarts meer is dan alleen dokter. De huisarts wil ook vertrouwenspersoon zijn, een poortwachtersfunctie vervullen en een bijdrage leveren aan de gemeenschap. Dat is mooi. En het verheugt mij dat de huisartsen daarbij ook gebruik willen maken van het elektronisch patiëntendossier. Daar zijn wij als NPCF al lang voorstander van. Mijn advies is om er vooral geen tien jaar over te doen om dat EPD te realiseren. Dat zou veel sneller moeten. En dat het punt van privacy daarbij goed geregeld moet zijn, dat moet ik anno 2012 niet eens hoeven uit te leggen. Verder zie ik uit naar flexibeler openingstijden, avondopenstellingen, e-consulten en de mogelijkheid om als patiënt zelf een afspraak in te plannen met de huisarts. Ook dat zijn zaken die geen tien jaar meer moeten duren. Huisartsen moeten laten zien dat ze van deze tijd zijn. Ouderen Ik hoop dat de ambitie dat patiënten hooguit met twee vaste huisartsen te maken krijgen, ook al ruim voor 2022 werkelijkheid wordt. Dat is mij uit het hart gegrepen, zeker met het oog op kwetsbare ouderen. De ziekte waar heel veel ouderen aan lijden, heet eenzaamheid. Die ziekte kan niet met pillen worden bestreden. Huisartsen kunnen wel een belangrijke rol spelen door mensen door te verwijzen naar vrijwilligers, mantelzorgers en eventueel maatschappelijk werk, om dat probleem te helpen oplossen. Dat is niet alleen goedkoper, maar ook bevredigender, zowel voor de arts als de patiënt. Ik ken heel wat huisartsen die al een eind op weg zijn met die ambities voor 2022: de voortrekkers die geïnspireerd en inspirerend hun werk doen. De rest moet nu volgen. In mijn ogen heeft dat niets te maken met verschillen tussen generaties, het heeft wel alles te maken met liefde voor het vak en de visie op zorg. Er zijn heel wat huisartsen die al een eind op weg zijn met die ambities voor 2022 Betaalbaarheid De ambities voor 2022 leveren zeker ook een bijdrage aan de betaalbaarheid van ons zorgsysteem. Als de huisarts een spilfunctie heeft, ook in gemeenschappen van mensen, kan hij ervoor zorgen dat de zorg werkelijk aansluit bij de behoefte van die mensen. Daardoor hoeft de zorg niet meer te kosten en kan de solidariteit behouden blijven. De laatste maanden is er veel energie van huisartsen gaan zitten in conflicten met de minister en de Nederlandse Mededingingsautoriteit. Natuurlijk: huisartsen hebben het recht om op te komen voor hun belangen. Als oud-vakbondsvrouw begrijp ik dat maar al te goed. Vanuit het perspectief van patiënten constateer ik wel dat het moeilijk is om in een negatieve sfeer vernieuwingen van de grond te tillen. Daar hebben we de minister en de huisartsen hard bij nodig. LHV De Dokter November 2012 23