Centrum voor Levensvragen MOTTO - ROTTERDAM MOTTO Hillegersberg-Schiebroek jaarverslag 2013
Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek Voorwoord Met enthousiasme en betrokkenheid is per 1-1-2013 het Motto-project in Hillegersberg-Schiebroek van start gegaan. Motto is op dit moment onderdeel van het Centrum voor Levensvragen Rotterdam. En dat is weer een project van de stedelijke organisatie Samen 010. Het Centrum voor Levensvragen Rotterdam is op 21 maart 2013 geopend. Van het daarbij behorende symposium geven we u eerst een impressie. Vinden en Verbinden Tijdens het symposium met deze titel werd op 21 maart 2013 het Centrum voor Levensvragen Rotterdam officieel geopend. Ruim 50 mensen waren aanwezig bij de opening, die plaats vond in woonzorgcentrum en verpleeghuis De Burcht. Professionals uit de zorg, werkers uit het welzijnswerk, beleidsmedewerkers vanuit de overheid, bestuurders, vrijwilligers van Motto, collega s, samenwerkingspartners en belangstellenden vonden en verbonden zich met het Centrum voor Levensvragen Rotterdam. Er was een warm welkom voor iedereen en er waren boeiende sprekers. Marinus van den Berg ging met de aanwezigen in gesprek over levensvragen, en vraagwijzer consulent Iwan Vernooij nam de luisteraars mee naar de vraag achter de vraag. Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 1
Met een gedreven speech wist Elly Prinse de aandacht te vangen in een uiteenzetting van missie en visie van het Centrum voor Levensvragen Rotterdam. Diane van den Elshout, een van de vrijwilligers van Motto, las in een klein intermezzo een verhaal van Toon Tellegen voor, over hoe iemand met een luisterend oor een ander kan helpen bij het nadenken. In een indrukwekkend ritueel werden de aanwezigen tenslotte uitgenodigd een lichtje aan te steken en daarbij hun suggesties aan en wensen voor het Centrum voor Levensvragen te formuleren en kenbaar te maken op de uitgereikte kaarten. De verzamelde kaarten werden, tezamen met een ontstoken Centrum-voor-Levensvragenkaars, door Ben van Dam aangeboden aan Elly Prinse. Met dit ritueel was de opening van het Centrum een feit. Na de opening volgde een zeer geanimeerd en informeel samenzijn de afsluiting van een middag, waarop in dankbaarheid teruggekeken mag worden. Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 2
Met de komst van het stedelijk Centrum voor Levensvragen zijn niet de inhoud en de werkwijze van de Motto-projecten veranderd, maar is er wel een nieuwe structuur ontstaan. We geven u hier een schets van het geheel van onze huidige organisatie. Centrum voor Levensvragen/Motto Rotterdam Het Centrum voor Levensvragen Rotterdam heeft twee werkvelden: 1. Training en begeleiding op het terrein van zingeving en levensvragen 2. Motto-projecten (Meelevende Ondersteuning ten behoeve van Thuiswonende Ouderen). Momenteel zijn er Motto-projecten in IJsselmonde, Alexander en Hillegersberg-Schiebroek. Voor wie bestemd 1. De trainingen van het Centrum voor Levensvragen worden ontwikkeld voor professionals en vrijwilligers in de stad die zich willen verdiepen in het omgaan met zingeving en levensvragen bij hun cliënten. 2. Binnen de Motto-projecten staan ouderen centraal. Hoe doen we het project 1. Bij het Centrum voor Levensvragen worden trainingen en begeleidingstrajecten in samenspraak met de opdrachtgever op maat gemaakt. 2. Bij de Motto-projecten bezoeken gemotiveerde, geschoolde en betrokken vrijwilligers zelfstandig wonende ouderen voor gesprekken met diepgang. Waar vindt het project plaats. 1. De trainingen van het Centrum voor Levensvragen kunnen plaatsvinden in het pand van Samen 010 of op een locatie die de voorkeur heeft van de opdrachtgever. 2. Er zijn Motto-projecten in IJsselmonde, Alexander en Hillegersberg-Schiebroek. De Mottovrijwilligers bezoeken ouderen thuis. Waarom doen we dit project 1. Met de trainingen van het Centrum voor Levensvragen beogen we professionals en vrijwilligers toe te rusten met inzichten en vaardigheden die bijdragen aan het herkennen, erkennen en kunnen anticiperen op zingeving en levensvragen. Onze trainingen kenmerken zich door een persoonlijke benadering waarin de ontwikkeling van zelfkennis en vaardigheden centraal staat. Dat alles in het licht van de relatie die de professional of vrijwilliger heeft met zijn of haar cliënten. 2. Met de drie Motto-projecten zijn we een steuntje in de rug voor ouderen. Hoe verschillend mensen ook zijn, iedereen wil wel eens het hart luchten. Over de gevolgen van een ziekte of over toenemende beperkingen. Over ouder worden of oud zijn, over verdriet en gemis, over de zin van het leven, over geloof, of over het verlies daarvan, over sterven en de dood, over daarna. Zowel de geestelijk verzorgers van het Centrum voor Levensvragen, maar zeker de deskundige en betrokken vrijwilligers van de Mottoprojecten, bieden een luisterend oor en gaan daarover in gesprek. Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 3
Een tweede belangrijk moment in 2013 was de presentatie van Gezien en gehoord; maatschappelijk rendement van project Motto. Hieronder leest u het verslag van deze presentatie. Presentatie onderzoek Gezien en gehoord Op dinsdag 10 december 2013 vond in de Dagkerk van Citykerk het Steiger te Rotterdam de presentatie plaats van het onderzoeksrapport Gezien en gehoord. Maatschappelijk rendement van project Motto: zingeving en levensvragen bij ouderen. De presentatie werd verzorgd door de onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut en Ecorys. Wethouder Korrie Louwes (gemeente Rotterdam) en Chris Nolet, bestuurslid van het Sint Laurensfonds, namen het eerste exemplaar in ontvangst uit handen van Hanny de Kruijf, directeur van Samen 010 (voorheen Stichting KSA/GCW), de moederstichting van Motto. De onderzoeksorganisaties Verwey-Jonker Instituut en Ecorys voerden op verzoek van stichting KSA/GCW een onderzoek uit naar de werkwijze, kosten en opbrengsten van het project Motto. Dat resulteerde in een rapport waarin zowel wordt geteld als verteld. In het getelde blijkt dat het werk van Motto leidt tot een maatschappelijk rendement van circa 40 tot 60%. Dat betekent dat iedere geïnvesteerde Euro 1,4 tot 1,6 keer wordt terugverdiend. Het positieve rendement bestrijkt meerdere maatschappelijke velden, zoals gezondheid, zorgconsumptie en persoonlijk welbevinden. Dat wat niet 'geteld' kan worden, wordt in het rapport 'verteld' aan de hand van citaten uit de afgenomen interviews, waarin wordt gesproken over trouw, over de mens-mens verbinding, over het niets moeten, of weer kunnen ademen. Woorden over relaties waarin een mens kan opbloeien, kan ontdekken dat ie ertoe doet, en waarin iemand weer een zin kan ontdekken in het bestaan zoals het is. Het volledige rapport en de samenvatting zijn te downloaden via: www.centrumlevensvragenrotterdam.nl Wat het onderzoek voor ons betekende laten wij u graag lezen aan de hand enkele fragmenten uit de toespraak van Bea Cox, een van de coördinatoren van Motto, na de presentatie van de resultaten van het onderzoek. En ik wil beginnen met enkele woorden van Nelson Mandela, die zei: Onze diepste angst betreft onze niet te meten kracht. Het licht in ons is wat we het meeste vrezen. Maar waarom zouden we niet stralen? Als we ons licht laten schijnen, schept dat voor de ander de mogelijkheid hetzelfde te doen. Onze diepste angst betreft onze niet te meten kracht. Maar waarom zouden we niet stralen? Het vraagt moed, om een onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek te laten verrichten naar het werk dat je doet. Enerzijds omdat je als het ware bent overgeleverd aan de bevindingen van de onderzoekers, anderzijds, in ons geval, vanwege de aard van ons werk: kwetsbaar werk, vaak intiem, vaak binnen wat mensen als heilig beschouwen. Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 4
En dat dan te laten rapporteren. Op zo n manier dat het ook iets zegt aan de mensen die er cijfermatig naar kijken (naar moeten kijken), in termen van maatschappelijk rendement. Je kan wel zeggen, zo af en toe werden we heen en weer geslingerd tussen hoop en vrees. Hoop, omdat we voor onszelf wel wisten hoe waardevol ons werk is en wat Motto betekent voor mensen, omdat we zelf ervaren hoe het werk ons steeds weer inspireert. Maar ook vrees, omdat we bang waren dat de essentie van ons werk, de niet te meten kracht, niet in het onderzoeksrapport gevat zou kunnen worden. Kan je dat wat er gebeurt in de ontmoeting tussen twee mensen wel zó weergeven dat het werkelijk recht doet aan die ontmoeting? Kan de essentie van een heilzame relatie eigenlijk wel onderzocht worden? Kan je wel praten over maatschappelijk rendement bij wat wij ervaren als essentieel voor een mensenleven? Kan je praten over maatschappelijk rendement bij het mooie dat wij zien ontstaan in de relaties, bij de dankbaarheid die we daarover voelen? Met die vragen gingen we het proces in, Daar was bijvoorbeeld de schok toen we beseften dat de onderzoekers cliënten, kwetsbare ouderen, wilden interviewen. En de opluchting toen we merkten met hoeveel zorg en aandacht Angela Verleun de mensen die ze interviewde tegemoet trad. Wat waren we opgelucht toen we hoorden dat de cijfers positief waren. Al met al ligt er nu een rapport waar we blij mee zijn. De cijfers zijn mooi, het maatschappelijk rendement prima. En de cijfers zijn onafhankelijk, wetenschappelijk, vastgesteld. Het maakt ons gelukkig. Doch, wat het voor ons, Elly en mij, en ik vermoed ook voor onze vrijwilligers, helemaal maakt, dat is dat we in dit rapport ook iets terug kunnen vinden van de essentie, van wat ons persoonlijk raakt. Naast de cijfers vertelt het rapport over dat wat niet in cijfers valt uit te drukken. Er wordt niet alleen gételd maar ook vérteld. Over de niet te meten kracht! Dat vinden we terug in de citaten. Daar wordt gesproken over trouw, over de mens-mens verbinding, over het niets moeten, of weer kunnen ademen. De zingeving die gebeurt in de intimiteit van de relatie. In de relatie waarin iemand kan opbloeien, waarin iemand kan ontdekken dat ie ertoe doet, waarin iemand weer een zin kan ontdekken in het bestaan zoals het is. En dat dat niet zonder gevolgen is, blijkt dan weer uit de rendementsanalyse. De onderzoekers constateren dat de inzet van Motto leidt tot maatschappelijke effecten op uiteenlopende terreinen, en dat, terwijl de taakopvatting van de organisatie in wezen sterk afgebakend is. Het bijstaan van ouderen bij levens- en zingevingsvragen. (p.42) Motto heeft een kerntaak: ouderen ondersteunen bij zingeving en levensvragen. Dat is wat we doen. Dat is al goed in zichzelf. Het is daarnaast geweldig om bevestigd te zien wat dat ook nog allemaal met zich meebrengt. Al die effecten die soms wel, soms niet te meten zijn. We zijn er blij mee, om dat dan ook te zien in het rapport, wat het doet met mensen, om zin en samenhang in het leven te ervaren! Als we ons licht laten schijnen, schept dat voor de ander de mogelijkheid hetzelfde te doen.. Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 5
Het rapport besluit met aanbevelingen die we ter harte zullen nemen, en die ons weer een heleboel inspiratie geven om door te gaan. Waarom zouden we niet stralen? Dat willen we, daarvoor gaan we verder. En daarvoor is dit rapport ons een geweldige steun in de rug. Mede namens Elly en onze vrijwilligers: dank jullie wel voor al jullie werk. Motto Hillegersberg-Schiebroek Nu het werk van Motto in een groter perspectief is geplaatst, wordt de focus gelegd op het Mottoproject in Hillegersberg Schiebroek. Ouderen die verpleegd/verzorgd worden in een instelling en worstelen met zingeving- en levensvragen kunnen een beroep doen op de daar aanwezige geestelijk verzorgers. Zij ondersteunen en begeleiden mensen bij het omgaan met levensvragen rond onder meer ziekte, handicap of dood, waarbij de geestelijk verzorger het persoonlijke levensverhaal, de levensbeschouwing en eventuele religie van de cliënt erbij betrekt. Door de extramuralisering van de zorg blijven veel mensen steeds langer thuis voordat ze opgenomen worden in een woonzorgcentrum of verpleeghuis. Thuisorganisaties hebben door steeds specifiekere financiering geen ruimte in hun budget om zich bezig te houden met zingeving- en levensvragen, terwijl de praktijk leert dat thuiswonende ouderen er wel behoefte aan hebben. Hulpverleners die bij de desbetreffende ouderen thuis komen hebben door de aanpassingen van het financieringsstelsel van de zorgsector geen tijd voor een goed gesprek. Mede hierdoor raken steeds meer ouderen geïsoleerd. Ook de individualisering en secularisering dragen hier aan bij. Zingeving- en levensvragen dienen zich vaak aan naar aanleiding van bijvoorbeeld verminderde gezondheid, hoge ouderdom, verlieservaringen, eenzaamheid en sociaal isolement. Het blijkt dat de cliënten van Motto met name te kampen hebben met sociaal isolement. In de definitie van Hortulanus/Machielse is iemand sociaal geïsoleerd wanneer hij/zij weinig of geen betekenisvolle contacten heeft en zich daar eenzaam en ongelukkig door voelt. Voor alle duidelijkheid: bij Motto wordt iedereen geholpen zonder aanziens des persoon. Dat wil dus ook zeggen dat het voor Motto niet uitmaakt of iemand wel of niet een bepaalde levensbeschouwing of religieuze overtuiging heeft. Het Motto-project sluit aan bij beleid van de overheid in het kader van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), waarbij burgers opgeroepen worden om eerst een beroep doen op het eigen (informele) netwerk. Hiertoe behoort ook de inzet van vrijwilligers. Pas daarna kan een beroep gedaan worden op collectieve voorzieningen en tenslotte op individuele voorzieningen. Het grootste deel van de werkzaamheden binnen Motto wordt gedaan door vrijwilligers. Het blijkt dat cliënten van Motto het prettig vinden om met een Vertrouwde Vreemde in gesprek te gaan. Vaak komen er dan onderwerpen aan de orde die ouderen minder gemakkelijk bespreken met familie, buren of eigen kinderen. Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 6
Doelstellingen Doel van het Mottoproject is ondersteuning te bieden op het gebied van zingeving- en levensvragen aan thuiswonende cliënten door vrijwilligers die worden bijgestaan en aangestuurd door een geestelijk verzorger. In de ondersteuning staat de mens met zijn vragen, vreugde en verdriet centraal. Tijdig signaleren en bezig gaan met coping, voorkomt dat deze mensen structureel te kampen gaan krijgen met een crisis in hun leven en daardoor de zin in het leven verliezen en zich niet meer betrokken opstellen naar hun omgeving. Het contact van de vrijwilliger met de cliënt is primair gericht op luisteren en aandacht geven, zodat mensen weer grip krijgen op hun eigen leven of zich kunnen verhouden tot de moeilijkheden die in deze fase op hun levensweg tegenkomen. Werkwijze Op het Mottoproject in Hillegersberg-Schiebroek was in 2013 voor 8 uur per week een geestelijk verzorger aangesteld die eindverantwoordelijk is voor het project. Om Motto in deze deelgemeente een zichtbare en relevante plaats te geven zijn verschillende activiteiten ontwikkeld. Als eerste is er samengewerkt met lokale organisaties op het gebied van zorg en welzijn zodat het project werd ingepast in de lokale voorzieningen. Al direct vanaf de start in januari 2013 is samengewerkt met Thermiek. Naast een feitelijke werkplek in de Wilgenkoepel gaf dit meerdere momenten om zowel medewerkers van Thermiek als de consulenten van Vraagwijzer te informeren over doelstelling en werkwijze van Motto. In de Wilgenkoepel namen veel ouderen wekelijks deel aan een veelheid van activiteiten. Dit waren gelegenheden waarop de geestelijk verzorger zich bekend kon maken en mensen kon informeren over de ondersteuningsmogelijkheden van Motto bij zingeving en levensvragen. Vanaf het begin heeft de geestelijk verzorger zich kunnen aansluiten bij de Mantelzorgkring Hillegersberg-Schiebroek en ook via deze weg professionals bereikt om Motto zichtbaar te maken en de mogelijkheden van verwijzing aan te reiken. Ook met verschillende kerken, en met verschillende geledingen binnen deze kerken, zijn gesprekken gevoerd om elkaar over en weer te informeren, en waar relevant, werkzaamheden op elkaar af te stemmen. Met de nazorgmedewerker van een grote uitvaartondernemer is gesproken over de mogelijkheden tot verwijzing naar Motto wanneer er sprake is van complexe rouw bij nabestaanden. Met de deelgemeentelijke vertegenwoordigers is tweemaal contact geweest over de voortgang van het project. Op het Wijkfeest van 6 juli 2013 was Motto met een eigen stand aanwezig en hebben we veel gesprekken gevoerd met ouderen en met potentiele vrijwilligers. Dit heeft bijgedragen aan de zichtbaarheid van het Motto-project binnen de deelgemeente. Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 7
Met de geestelijk verzorger van Schiehove is een eerste gesprek gevoerd over mogelijkheden tot doorverwijzing van mensen die na een tijdelijke (revalidatie) opname weer naar huis gaan. Ook met de geestelijk verzorger van het Franciscusziekenhuis is contact over patiënten die na behandelingen daar thuis nog verdere geestelijke ondersteuning nodig blijken te hebben. In het kader van het uitbouwen van een functioneel netwerk is in de tweede helft van het jaar kennis gemaakt met de medewerkers van Dock&Co en met de mensen van het CVD. De contacten met de teammanagers van de verschillende thuiszorgorganisaties beginnen vorm en inhoud te krijgen. De medewerkers van Zorg aan Huis zijn vaak de eerste professionals die signaleren dat thuiswonende ouderen naast fysieke zorg ook dringend behoefte hebben aan betekenisvolle gesprekken. Naast de persoonlijke contacten met de professionals in het gebied is het in de startfase van het project ook belangrijk te zorgen voor zichtbaarheid bij de doelgroep. Daartoe zijn meerdere artikelen geschreven voor de verschillende kerkbladen en voor de huis aan huis bladen. Ook het artikel over Motto in het His Magazine en de verschillende links op websites dragen bij aan de bekendheid van het project binnen de deelgemeente. Ook mogelijke contacten met de verschillende bewonersorganisaties zijn geïnventariseerd en die gaan in het nieuwe jaar zeker leiden tot informatie-uitwisseling en bijdrages aan hun bewonerskranten. Op die plaatsen waar veel ouderen komen, zijn folders van Motto verspreid. Middels de genoemde contacten en artikelen is ook steeds een oproep gedaan voor vrijwilligers. Werkzaamheden van de geestelijk verzorger/projectleider Naast de hierboven genoemde werkzaamheden om het project in de deelgemeente te introduceren behoort het ook tot de taken van de projectleider: De intake te verzorgen van nieuwe Motto cliënten: Cliënten voor Motto komen via Dock&Co, het CVD, Vraagwijzer, de teammanagers van de thuiszorg en via de geestelijk verzorgers van het ziekenhuis. Ook gebeurt het dat mensen zichzelf rechtstreeks bij Motto melden of dat familieleden dit doen. De geestelijk verzorger doet de intake en koppelt een vrijwilliger aan de hulpvrager. Momenteel zijn er contacten met acht (potentiele) Motto-cliënten. Het werven en ondersteunen van vrijwilligers: De projectleider werft en ondersteunt nieuwe vrijwilligers. Met iedere potentiele vrijwilliger worden een of meerdere gesprekken gevoerd om over en weer te bezien of dit vrijwilligerswerk passend is. Een vrijwilliger van Motto dient in staat te zijn de eigen levenservaring en gespreksvaardigheden dienstbaar in te zetten in de gesprekken met ouderen. Momenteel zijn er vijf vrijwilligers voldoende toegerust en daadwerkelijk inzetbaar. Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 8
In het najaar heeft er een training plaatsgevonden voor Motto vrijwilligers. Gedurende drie dagdelen worden nieuwe vrijwilligers uit Hillegersberg-Schiebroek, IJsselmonde en Alexander geschoold in de thema s Zingeving en Levensvragen, wordt gesproken over de voor dit werk noodzakelijke basishouding en wordt geoefend met luister en gespreksvaardigheden. Het voeren van gesprekken met cliënten: Als het niet mogelijk is om na het eerste intakegesprek de cliënt direct te koppelen aan een vrijwilliger vanwege de zwaarte en/of complexiteit van de problematiek worden eerst een aantal gesprekken gevoerd door de projectleider zelf in de rol van geestelijk verzorger. Momenteel zijn er twee cliënten waarmee de geestelijk verzorger zelf gesprekken voert. Gekozen is om te starten in de wijk Schiebroek-Zuid, omdat dit aansluit bij beleid van de Deelgemeente Hillegersberg-Schiebroek. Dit blijkt echter in de praktijk niet helemaal te lukken. Weliswaar komen er cliënten uit het genoemde gebied, maar ook uit andere wijken melden zich cliënten of vinden er verwijzingen plaats. En om dan aan deze mensen geen luisterend oor te bieden Stand van zaken Uit de cijfers blijkt dat wij de streefgetallen over 2013 niet hebben gehaald. Er worden momenteel acht cliënten begeleid en er zijn zes vrijwilligers. Hiervoor zijn een aantal oorzaken aan te wijzen: - De ervaringen met de Motto projecten in IJsselmonde en in Alexander leren dat er zeker een investering van een tot twee jaar nodig om te komen tot een echt project. Niet alleen naamsbekendheid, maar met name het opbouwen van het vertrouwen met verwijzers vraagt veel aandacht en inzet. Professionals van andere organisaties willen zeker weten dat bij een verwijzing hun cliënt in goede handen is. - De wisseling van welzijnsaanbieder in de loop van 2013 maakte ook dat het opbouwen van contacten meer tijd heeft gekost. Bovendien bleek door deze wisseling het gebruik van het gebouw de Wilgenkoepel zodanig te wijzigen dat het voor Motto geen goede uitvalsbasis meer was. Het is voor Motto echter essentieel om op een centrale plek in de wijk te zitten. Inmiddels hebben we via Laurens een werkplek bij Borgsate gekregen. Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 9
Kijkrichting 2014 Een basis voor verdere ontwikkeling van Motto Hillegersberg-Schiebroek is zeker gelegd. Voor 2014 zijn de randvoorwaarden positief: Er is dan 16 uur per week professionele ondersteuning en een structurele werkplek in Borgsate. Centrale thema s voor 2014: Bekendheid bij potentiele cliënten middels artikelen in buurtkranten en verspreiding van de Motto folder. Verstevigen van de relaties met mogelijke verwijzers. Naast het bevorderen van individuele gesprekken tussen oudere en vrijwilliger ligt er een opzet om te komen tot een fotocursus als middel om ouderen uit te nodigen tot ontmoeting en gesprek. Ook filmmiddagen kunnen daartoe een middel zijn. Daarnaast denken we aan het organiseren van een symposium in Hillegersberg-Schiebroek. Dat zal met name gericht zijn op zingeving en levensvragen bij 60-plussers en daarmee beogen we juist deze leeftijdsgroep te activeren voor vrijwilligerswerk. We streven ernaar dit symposium in samenwerking met de kerken te organiseren. Elly Prinse, geestelijk verzorger /projectleider februari 2014 Jaarverslag 2013 Motto Hillegersberg-Schiebroek - 10