Schokland 3.0 Werkboek burgerschap voor niveau 3-4 van het mbo JAN VERWIJLEN PETRI BENSCHOP SANDER HEEBELS HANNEKE SCHOTTERT MARIA STOOP
Heb je een leeshandicap en wil je dit boek in een toegankelijke leesvorm, bel dan Dedicon: 0486-486486, of kijk op www.dedicon.nl. Inhoudsopgave Verantwoording van de methode 4 De kern van burgerschap 7 Thema 1 Burgerschap 8 Thema 2 Rechten 17 De sociaal-maatschappelijke dimensie 27 Thema 1 Cultuur en identiteit 28 Thema 2 De Nederlandse samenleving 43 Thema 3 Veiligheid en criminaliteit 58 Thema 4 Communicatie en massamedia 72 De politiek-juridische dimensie 89 2014 Eerste druk, vierde oplage Vormgeving en opmaak: PPMP Prepress, Wolvega, www.ppmp.nl Tekening omslag: Mirjam Vissers, www.mirjamvissers.nl Tekeningen binnenwerk: Mirjam Vissers, www.mirjamvissers.nl Thomas Boerboom, www.thomasboerboom.nl Uitgeverij Deviant Krommestraat 70 3811 CD Amersfoort t: 033-4650831 e: info@uitgeverij-deviant.nl i: www.uitgeverij-deviant.nl 2012 Uitgeverij Deviant, Amersfoort Het is niet toegestaan dit werk, of delen daarvan, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever te kopiëren. Onrechtmatig kopiëren is een vorm van diefstal. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16b en 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp. Voor het overnemen van een of enkele gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers of andere compilatiewerken dient men zich tot de uitgever te wenden. Ondanks alle inspanningen is het de uitgever misschien niet gelukt alle rechthebbenden te achterhalen. Als u denkt rechthebbende te zijn, neemt u dan contact op met de uitgever. Thema 1 Democratie en rechtsstaat 90 Thema 2 Verkiezingen 105 Thema 3 Het bestuur van Nederland 119 Thema 4 De rechtspraak 136 De economische dimensie 151 Thema 1 Werk en de samenleving 152 Thema 2 Werken 171 Thema 3 Kritisch consumeren 191 De dimensie vitaal burgerschap 207 Thema 1 Een gezonde leefstijl 208 Thema 2 Zorg en de samenleving 223 Thema 3 Relaties en seksualiteit 239 Wereldburgerschap 253 Thema 1 Nederland en de wereld 254 Thema 2 Levensbeschouwing 263 Bronvermelding afbeeldingen 271 Uitgeverij Deviant ontwikkelt en produceert al haar boeken in Nederland. De boeken worden gedrukt op papier met het FSC-keurmerk. ISBN 978-94-90998-448 2 3
De rechtsstaat Thema 1 Democratie en rechtsstaat Hoofdstuk 1 De rechtsstaat T Theorievragen d. Hoe kunnen sociale grondrechten zorgen voor meer gelijkheid in de samenleving? e. Geef een voorbeeld van een manier om gebruik te maken van de vrijheid van vereniging en vergadering. 1. De macht van de overheid in een rechtsstaat wordt begrensd door wetten en regels. Leg uit wat hiermee wordt bedoeld. f. Geef een voorbeeld van het recht op bestaanszekerheid. 2. De trias politica is een belangrijk kenmerk van de rechtsstaat. a. Leg uit welke drie machten je volgens de trias politica kunt onderscheiden. b. Hoe kan de trias politica machtsmisbruik door de overheid voorkomen? 3. In een rechtsstaat heeft iedere burger grondrechten. a. Leg uit wat grondrechten zijn. 4. Kruis achter elke uitspraak aan of deze uitspraak waar of niet waar is. Uitspraak Waar Niet waar In een rechtsstaat mag de overheid alle middelen gebruiken om criminelen op te sporen. In een rechtsstaat moeten burgers dezelfde opvattingen hebben als de regering. Het recht op huisvesting is een sociaal grondrecht. In een rechtsstaat moeten rechters verantwoording afleggen aan de regering. Het recht op gezondheidszorg is een klassiek grondrecht. De sociale grondrechten komen voort uit het idee dat de overheid de taak heeft om voor burgers te zorgen. 5. Lees de uitspraak. b. Waarom zijn grondrechten belangrijk in een rechtsstaat? Het moet verboden worden om op een website mensen op te roepen om geweld te gebruiken tegen andere mensen. a. Geef een argument voor deze uitspraak. c. Wat is het verschil tussen klassieke grondrechten en sociale grondrechten? 90 91
De rechtsstaat b. Geef een argument tegen deze uitspraak. V Verwerkingsvragen 1. Lees het artikel. 6. Lees de uitspraak. Er is pas sprake van persvrijheid als de pers onafhankelijk is. a. Leg uit wat er wordt bedoeld met onafhankelijke pers. b. Waarom is onafhankelijke pers belangrijk voor persvrijheid? Pedofielenvereniging Martijn verboden De rechtbank heeft bepaald dat pedofielenvereniging Martijn verboden moet worden. Het Openbaar Ministerie (OM) had gevraagd om een verbod en een ontbinding, omdat de vereniging in strijd is met de openbare orde en goede zeden. Het is volgens de rechtbank in Assen niet toe te staan dat vereniging Martijn seksuele relaties tussen volwassenen en kinderen verheerlijkt. Dat is een inbreuk op de rechten van het kind. 7. In bepaalde gevallen kan een grondrecht worden ingeperkt. a. Geef een voorbeeld van het inperken van een grondrecht door de overheid. Martijn is een vereniging die wettelijke en maatschappelijke acceptatie van seksuele relaties tussen volwassenen en kinderen nastreeft. Martijn vindt dat seksueel contact tussen volwassenen en kinderen niet schadelijk is, zolang beide partijen het als plezierig ervaren en er geen geweld of dwang bij komt kijken. De vereniging probeerde leden te informeren en tegelijkertijd hun standpunten uit te dragen in het maatschappelijk debat. De Tweede Kamer maakte zich al langere tijd sterk voor een verbod. CDA en ChristenUnie zeiden eerder met een wetsvoorstel te komen om dergelijke verenigingen te verbieden. Het OM stapte in december naar de rechter met het verzoek Martijn te verbieden. b. Waarom wordt dit grondrecht in dat geval ingeperkt? a. Welk grondrecht heeft de rechter ingeperkt? Tekst naar: Nrc.nl. b. Waarom heeft de rechter ervoor gekozen om dit grondrecht in te perken? c. Waarom kan alleen de rechter besluiten om het recht in te perken? d. Leg uit wat je ervan vindt dat het grondrecht in dit geval wordt ingeperkt. 92 93
Politiek 2. Lees het artikel. Scholen mogen homoleraar weren Christelijke scholen mogen homoseksuele leraren weren als deze zich buiten de school duidelijk in strijd met de grondslag van die school gedragen. Dat staat in een advies van de Raad van State, het belangrijkste adviesorgaan van de regering. Belangrijk is volgens de Raad van State wel dat het gedrag van een leraar duidelijk botst met de overtuiging van de school of het kerkgenootschap. De regering had om het advies gevraagd, omdat niet duidelijk was of homoseksuele docenten altijd kunnen worden geweerd op orthodox-christelijke scholen. De regering heeft hier een lastige kluif aan, verklaart woordvoerder Jurjen van den Bergh van de Algemene Onderwijsbond. Twee grondrechten botsen. Hoofdstuk 2 Politiek T Theorievragen 1. In Nederland kan iedereen inspraak hebben in de politiek. a. Op welke manieren kan een burger inspraak hebben in de politiek? b. Leg in je eigen woorden uit wat politiek is. c. Het nemen van politieke besluiten is geen eenvoudig proces. Leg uit wat met deze zin wordt bedoeld. Tekst naar: Ad.nl. a. Leg uit hoe grondrechten met elkaar kunnen botsen. 2. Noem alle fases van het systeemmodel. Leg uit wat elke fase inhoudt. b. Hoe blijkt uit dit artikel dat er sprake is van een botsing van grondrechten? c. Vind jij dat scholen homoseksuele leraren mogen weigeren als zij buiten school tegen de grondslagen van de school ingaan? Leg je antwoord uit. 3. Schrijf onder elke gebeurtenis op bij welke fase van het systeemmodel deze gebeurtenis hoort. a. De minister van Buitenlandse Zaken besluit de Nederlandse ambassadeur in Syrië terug te roepen. b. In de gemeenteraad van Amsterdam wordt gediscussieerd over het prostitutiebeleid. c. Een aantal directeuren van kinderdagverblijven in Nederland schrijft een brief naar de minister omdat ze vinden dat kinderopvang te duur wordt. d. Er is een wet aangenomen waarin staat dat banken de verplichting hebben om klanten te informeren over de financiële risico s van de producten die ze verkopen. 94 95
Politiek e. Milieuorganisaties roepen automobilisten via Facebook en Twitter op om niet meer te tanken bij een bepaalde benzinemaatschappij, omdat deze benzinemaatschappij het milieu ernstig vervuilt. 4. Welke hordes moeten volgens het barrièremodel worden genomen in het politieke proces? 5. Lees het artikel. Snelheidsbegrenzer op vrachtauto s, bussen en campers Alle nieuwe vrachtwagens en campers tussen de 3,5 en de 12 ton en bussen met zitplaatsen voor meer dan acht passagiers moeten een snelheidsbegrenzer hebben. Een snelheidsbegrenzer is een systeem in een voertuig dat een bestuurder dwingt zich aan een bepaalde snelheid te houden. Snelheidsbegrenzers moeten een bijdrage leveren aan de verkeersveiligheid en zorgen voor minder uitstoot van schadelijke stoffen. 6. Lees het artikel. Onderzoek fraude met gezinsmigratie Minister voor Immigratie en Asiel Gerd Leers (CDA) wil dat een groep internationale experts fraude en misbruik bij gezinsmigratie in Europa in kaart brengt. Hij heeft daarover een brief gestuurd naar de Europese Commissie. De experts moeten onder meer aan het licht brengen hoe vaak schijnhuwelijken en gedwongen huwelijken voorkomen. Leers wil met de cijfers een ultieme poging doen om het Europese vreemdelingenbeleid aan te scherpen. De brief is ook ondertekend door Spanje, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, Finland en Engeland. Leers is al langere tijd bezig om andere Europese landen te overtuigen van zijn plannen. Nu heeft een meerderheid van de landen er nog geen behoefte aan om de regels aan te scherpen. Leers wil onder meer de inkomenseis verhogen voor mensen die een partner uit het buitenland willen laten overkomen. Ook moet de partner 24 jaar of ouder zijn. a. Welke stap van het barrièremodel wordt in deze tekst besproken? b. Welke stap van het systeemmodel wordt in deze tekst besproken? Tekst naar: Nu.nl. Tekst naar: Nieuwsbank.nl. a. Welke stap in het barrièremodel past bij het plaatsen van de snelheidsbegrenzers? 7. De media kunnen een belangrijke rol spelen in het politieke besluitvormingsproces. a. Op welke manier spelen de media een rol in het politieke besluitvormingsproces? b. Hoe zou de eerste stap van het barrièremodel in dit proces eruit kunnen zien? b. Leg uit waarom het in een democratie belangrijk is dat de media het politieke besluitvormingsproces kritisch volgen. 96 97
Politiek V Verwerkingsvragen b. Situatie 2: 1. Welk model vind jij het meest geschikt om politieke processen mee te verklaren: het systeemmodel of het barrièremodel? Leg je antwoord uit. 2. Lees de situaties. Situatie 1 Frank zit in het bestuur van een voetbalclub in Apeldoorn. Het clubhuis moet worden opgeknapt en er moeten twee extra doucheruimtes worden gebouwd. De clubkas is helemaal leeg. Frank heeft gehoord dat de wethouder sportzaken in Apeldoorn binnenkort beslist welke sportverenigingen extra subsidies krijgen. Situatie 2 Peggy werkt als vrijwilliger bij de voedselbank. De voedselbank verstrekt voedselpakketten aan mensen die te weinig geld hebben om zelf eten te kopen. Peggy ziet dat er steeds meer mensen zijn die noodgedwongen gebruik maken van de voedselbank. Ze wil dat de politiek hier iets aan doet. Leg voor elke situatie uit hoe je het probleem in de politiek zou kunnen aankaarten. Leg ook uit hoe je ervoor zou kunnen zorgen dat er een oplossing voor het probleem komt. a. Situatie 1: 98 99
Democratie of dictatuur Hoofdstuk 3 Democratie of dictatuur T Theorievragen b. Schrijf drie kwaliteiten op die een volksvertegenwoordiger moet hebben om zijn werk goed te kunnen doen. 1. Leg in je eigen woorden uit wat de belangrijkste kenmerken van een democratie zijn. 4. Geef minstens drie voorbeelden waaruit blijkt dat Nederland een democratisch land is. 2. Er zijn twee vormen van democratie: directe en indirecte democratie. a. Wat is het verschil tussen directe en indirecte democratie? b. Schrijf een voordeel op van een directe democratie. 5. Lees de uitspraak. c. Schrijf een nadeel op van een directe democratie. Aan de verkiezingen in een democratie moeten ook partijen mee kunnen doen die de democratie willen afschaffen. d. Schrijf een voordeel op van een indirecte democratie. a. Geef een argument voor deze uitspraak. e. Schrijf een nadeel op van een indirecte democratie. b. Geef een argument tegen deze uitspraak. f. Waarom is het referendum een vorm van directe democratie? 6. Schrijf vier kenmerken op van een dictatuur. 3. In een indirecte democratie spelen volksvertegenwoordigers een belangrijke rol. a. Leg uit wat de rol van volksvertegenwoordigers is in een indirecte democratie. 100 101
R Reflectieopdracht Democratie en rechtsstaat Inleiding In elke democratie en in elke rechtsstaat komen dilemma s voor. Deze dilemma s gaan bijvoorbeeld over de relatie tussen de burger en de politiek of over ontwikkelingen die bepaalde aspecten van de democratie of de rechtsstaat bedreigen. In deze opdracht ga je een beschouwing schrijven over een dilemma met betrekking tot de democratie of de rechtsstaat. Een beschouwing is een tekst waarin verschillende meningen over een onderwerp worden besproken. De lezer kan op basis van de tekst zijn eigen mening vormen. In je beschouwing ga je in op verschillende meningen over het dilemma. Keuzemogelijkheden Kies een dilemma: antidemocratische partijen, zoals extreemrechtse partijen; botsing van grondrechten; druk van de media op de politiek; invloed van het buitenland op de Nederlandse politiek; ondervertegenwoordiging van jongeren in de politiek. Je kunt in overleg met je docent ook een ander dilemma kiezen. Beoordelingscriteria Schrijf een beschouwing van 400 tot 600 woorden. Bespreek in de inleiding wat het dilemma is en waarom het dilemma belangrijk is in de democratie of de rechtsstaat. Bespreek minstens twee verschillende standpunten over het dilemma. Geef bij de verschillende standpunten aan wie dat standpunt uitdraagt, bijvoorbeeld een politicus, een wetenschapper of een columnist. Bespreek bij elk standpunt een argument voor dat standpunt en een argument tegen dat standpunt. Bespreek in de beschouwing niet je eigen mening. Tips Zoek eerst goed uit wat het dilemma inhoudt. Zoek op de websites van kranten naar artikelen over het dilemma. Zoek op de websites van politieke partijen naar hun standpunt over het dilemma. Schrijf voordat je begint in steekwoorden op wat je wilt gaan zeggen in je beschouwing. 104