De morele intuïtie van kinderen

Transcriptie

1 De morele intuïtie van kinderen Respect en verantwoordelijkheid, vrijheid en geweten Tom Kroon

2 Eerder publiceerde Tom Kroon de theoretische toelichting bij een methode morele vorming en een brochure voor ouders getiteld Zo zijn onze manieren. De morele intuïtie van kinderen Respect en verantwoordelijkheid, vrijheid en geweten Tom Kroon ISBN NUR 849/ B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot Uitgeverij SWP (Postbus 257, 1000 AG Amsterdam) te wenden.

3 Inhoud 1 Moraal en ethiek Doel van opvoeding Leraren aan het woord Moraal Moreel handelen Etiquette en fatsoen Verantwoording afleggen Moraal en gewoonte Het belang van training voor morele opvoeding Moraal en levensbeschouwing Publieke moraal en privé-moraal Amoreel versus moreel en immoreel 24 2 Waarden en normen Waarden Waardebegrippen: voorstelling en gevoel De persoonlijke waarden Morele waarden hebben oude papieren Waarden van de mens als burger Normen Onze waardebegrippen en bijbehorende normen De wanorde van onze waardebegrippen Morele waarden en goede gewoonten Moreel beraad De waarden van het beraad Moreel beraad in een dynamische samenleving Het belang van waarden en normen voor een open en pluriforme samenleving Nogmaals: de inconsistentie van waardebegrippen De onhaalbaarheid van het goede 51 3 Deugden, competenties en burgerschapsvorming De meester-leerling verhouding Morele intuïtie 58 7

4 De morele intuïtie van kinderen 3.3 De puberteit Leemtes en gevaren Opnieuw een beeld Sociale en morele competentie Deugden Het affectieve aspect Waar deugden toe leiden Van waarden naar deugden De burger Burgerschapsvorming De deugden van de burger Mondiale solidariteit De deugden van het beraad De kleine gecombineerd met de grote deugden De gevoelscomponent van deugden en bekwaamheden 75 4 Morele emoties Gevoelens, stemmingen en emoties Morele en niet-morele emoties Twee categorieën morele emoties Empathie en altruïstische emoties Plicht en plichtsgevoel Plichtsemoties Altruïstische en plichtsemoties zetten aan tot moreel handelen Altruïstische en plichtsemoties bevorderende opvoedingstechnieken 91 5 Het geweten Het geweten onder druk Gewetensvorming: juist wel Mensen aan het woord Functies van het geweten Een stem uit de pedagogiek Wanneer het geweten kan opspelen Wanneer speelt het geweten een rol? Het ontstaan van het geweten Elementen van het geweten Hoe het geweten tot stand komt Hoe het geweten werkt Alledaags taalgebruik De werking van gevoelens 112 8

5 Inhoud 5.14 Het geweten als verzameling van scripts Als gewetensvorming niet plaatsvindt Angst voor straf en verlies van vrienden Schuld en schaamte nader bekeken Plaatsvervangende schaamte en plaatsvervangende schuld Het sentimentele geweten Het conservatieve karakter van het geweten Het ideologisch bepaalde geweten De opvoeder Ontwikkelingslijn Ontwikkelingspsychologische feiten en pedagogische adviezen Van heteronomie naar autonomie De bouwstenen van moreel competent gedrag Drie gulden regels Wat draagt een kind/een leerling zelf bij? Ontwikkelingselementen De baby en dreumes: verleiden De peutertijd: confronteren De kleutertijd: inwijden Het jongere schoolkind: verankeren Het oudere schoolkind: herscheppen Samenvatting van de opbouw van de morele intuïtie De morele bekwaamheden van de leerkracht Praktische opvoedingsadviezen voor de leerkracht Gedrag dat waarden geweld aandoet De noodzaak om normen (soms) te overtreden Waarden- en normencrisis? Plichtsgevoel en angst voor straf Een grens door het politieke bewind Grenzen getrokken door het gezin Grenzen in het kind zelf Grenzen in het onderwijs 174 Colofon 176 9