Het gezin centraal. Handboek voor ambulante hulpverleners. Arjan Bolt

Transcriptie

1 Het gezin centraal Handboek voor ambulante hulpverleners Arjan Bolt

2 Het gezin centraal Handboek voor ambulante hulpverleners Arjan Bolt ISBN-10: ISBN-13: NUR B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot Uitgeverij SWP (Postbus 257, 1000 AG Amsterdam) te wenden.

3 Inhoud Inleiding 11 Hoofdstuk 1 Intensieve gezinsbegeleiding: doelen, doelgroep & filosofie Inleiding IGB, doelgroep en doelen Ambulante gezinsbegeleiding Gezinsbegeleiding in combinatie met verblijfsmodule De doelgroep: de cliënten en hun vragen Doelen van de hulp: de verschillende gebieden De filosofie en de basisattitude Twee pijlers Vraaggerichtheid Gezinsgerichtheid Tien uitgangspunten 30 Hoofdstuk 2 De theorie Inleiding De oplossingsgerichte benadering Paradigmaverschuiving Welk alternatief biedt de oplossingsgerichte benadering? Het construeren van oplossingen De acht-stappen-dans De systeembenadering en contextuele benadering Systeembenadering Gezinstherapie Gezinstherapie en de oplossingsgerichte benadering De gezinsbegeleider als systeemgerichte hulpverlener Contextuele benadering Een voorbeeld De leertheorie Vier varianten Klassieke leertheorie 48

4 het gezin centraal Operante leertheorie Sociale leertheorie Zelfregulering Competentiegerichte hulpverlening Het begrip competentie Ontwikkelingstaken Competentievergroting en empowerment Communicatietheorie Het begrip communicatie Basiscommunicatie en VHT Communicatieregels De communicatieregels en oplossingsgericht werken Samenvatting 68 Hoofdstuk 3 De fasering en de cliëntcontacten Inleiding De aanmeldingsfase De eerste contacten Starten met het hele gezin Het kennismakingsgesprek Het afstemmingsgesprek De inventarisatiefase Inventariseren Het eerste voortgangsgesprek De veranderingsfase Werken aan doelen Soorten cliëntcontacten De structuur van een begeleidingsgesprek Het driehoeksgesprek Het voortgangsgesprek De afbouwfase De cyclus van de gezinsbegeleiding De structuur van doelen Samenvatting 107 Hoofdstuk 4 Basisvaardigheden: samenwerken en niet-weten Inleiding Werken met verschillende samenwerkingsrelaties Aandacht voor de relatie Het stroomschema Probleem of beperking De vrijblijvende relatie 117

5 inhoud De zoekende relatie De consulterende relatie De co-expertrelatie Samenwerkingsrelaties in gezinnen Samenvatting Niet-weten en de samenwerkingsrelatie Niet-weten als professie Invoegen Actief luisteren Feedback en de werkrelatie Bieden van emotionele steun Informeren Niet-weten bij gezinsgesprekken Samenvatting 149 Hoofdstuk 5 Technieken voor het verzamelen van informatie Inleiding De basistechnieken: observeren en luisteren Observeren en videobeelden Observeren uit eerste hand Zelfobservatie met behulp van videobeelden Inzoomen door vragen te stellen Observeren uit tweede hand Inventariseren van de klachten en de hulpvraag Probleemdefiniëring en hulpvraagverkenning Hulpvraagverkenning m.b.v. inzoomen (de casus Van Kooten, deel I) Vaststellen van het einddoel Toekomstprojecties en doelformuleringsvragen De wondervraag De wondervraag in gezinnen Inzoomen op het wonder (de casus Van Kooten, deel II) Omgaan met lastige of ontwijkende antwoorden op de wondervraag Stellen van werkdoelen Doelen Exploreren van uitzonderingen Coping-vragen Schaalvragen Observatie- en registratieopdrachten Inzoomen op de uitzondering (de casus Van Kooten, deel III) 179

6 het gezin centraal 5.6 De competentieanalyse De Vragenlijst Dagelijkse Routine Analyse van het sociale netwerk Het netwerkschema en de netwerklijst Het genogram Analyse van de veiligheid in het gezin Beeldtaal Aanbieden van een hulparrangement Evalueren (en eventueel aanpassen) van de doelen en het hulpproces Samenvatting Bijlagen 206 Hoofdstuk 6 Werken aan verandering in het gezin Inleiding Werkplannen: werken met doelen en werkpunten Inhoudelijke feedback Complimenterende feedback Feedback op ongewenst gedrag Gezinsgesprek rond een specifiek probleem of specifieke situatie in het gezin Adviezen en instructies Bespreken van de dagelijkse routine van het gezin Individuele oefening van sociale vaardigheden Verbeteren van de communicatie in het gezin Verbeteren van communicatie met behulp van video De gedragsoefening met een gezin of meerdere gezinsleden Werken aan vaardigheden voor het omgaan met cognities en emoties Verschillende technieken en methoden De oefening storende en helpende gedachten De gevoelsthermometer en de eerstehulpkaart De stemmingsmeter Het A-B-A-gesprek Schrijfopdrachten Beïnvloeden van de hiërarchie in het gezin Erkennen van het ouderlijk gezag als basisattitude Kleine veranderingen in het gezinspatroon Meta-communiceren naar aanleiding van een gebeurtenis 274

7 inhoud Stappenplan ter verbetering van het gezag van ouders Beïnvloeden van een overmaat aan hiërarchie Overige technieken Werken aan samenwerking door opvoeders Samenwerking tussen opvoeders Werken aan gezamenlijke doelen Werken met een gedragscontract Aandachtspunten bij echtscheiding De methoden en technieken nog eens op een rij gezet Werken aan opvoedingsvaardigheden Opvoedingsvragen Opvoedingsvaardigheden Stimuleren en aanleren van gedrag (vaardigheden voorafgaand aan het gedrag) Opvoedingsvaardigheden om gedrag te versterken (volgend op het gedrag) Werken met een beloningssysteem Opvoedingsvaardigheden om gedrag te verminderen of te stoppen Informeren over en trainen van opvoedingsvaardigheden Oefenen van opvoedingsvaardigheden naar aanleiding van een zich regelmatig herhalende gebeurtenis Opvoedingsvaardigheden van ouders van pubers Werken met een gedragscontract Werken aan veiligheid in het gezin Signalen van veiligheid Hoe te handelen als er geen vooruitgang is en de onveiligheid blijft bestaan Omgaan met ontkenning Reageren op terugval Een voorbeeld van de werkwijze van Signs of Safety (Signalen van veiligheid) Samenvatting Bijlagen 341

8 het gezin centraal Hoofdstuk 7 Werken aan oplossingen in de omgeving van het gezin Inleiding Mobiliseren van sociale steun Doelen en werkwijzen Versterken van vaardigheden Het versterken van bestaande relaties Opbouwen van nieuwe relaties Ondersteunen bij het omgaan met maatschappelijke instanties Conflictbemiddeling Ondersteunen bij contacten met school en instanties Voorbereiden en oefenen Meegaan naar scholen en instanties Verwijzen Afstemming met externe hulpverleners rond het gezin Praktische en huishoudelijke hulp Organiseren van zorg Samenvatting 364 Hoofdstuk 8 Opleiding en coaching van gezinsbegeleiders Inleiding Doelen Coaching op maat Parallelproces: coaching volgens de methodiek Gezin Centraal Het opleidingstraject Groeps- en individuele werkbegeleiding Timemanagement 371 Lijst van geraadpleegde literatuur 373 Dankwoord 378 Register