Stick Together, bevordert overgang VMBO MBO Door Martin Franken, projectgroep Leerlingenzorg in het vmbo en praktijkonderwijs Eenvoudige USB sticks vormen het Ei van Columbus om de overgang vmbo mbo te versoepelen. Een impuls voor vmbo en mbo in het voedingsgebied van ROC de Leijgraaf in de regio NO Brabant. Het aantal leerlingen dat in de zomermaanden na het vmbo examen dreigt tussen wal en schip te geraken komt snel en efficient in beeld en het risico op voortijdig schoolverlaten wordt aantoonbaar gereduceerd. Het blijkt ook een impuls voor brede samenwerking. Sluitende registratie bij de overstap vmbo mbo is geen vanzelfsprekendheid, maar kan. Lichte ondersteuning van risico leerlingen in de vakantie periode doet de rest. Met zeer positieve gevolgen... Samenvatting De ervaring opgedaan door de regio NO Brabant leert dat landelijk 15 tot 25% van de vmboleerlingen die in mei het diploma halen, het risico lopen dat ze bij aanvang van het nieuwe schooljaar nog geen vervolgopleiding hebben gevonden. Indien deze leerlingen zich niet tijdig inschrijven voor een vervolgopleiding, dan worden ze vaak in een te laat stadium opgespoord. Hierdoor is instroom in een vervolgopleiding niet of moeilijk te realiseren of ze verdwijnen zelfs uit beeld. Voortijdig schoolverlaten en daaropvolgend een slechte positie op de arbeidsmarkt of jeugdwerkloosheid is het gevolg. Han Viguurs, projectmanager Leren &Werken bij ROC de Leijgraaf en tevens RMC coördinator in de regio, kan uit eigen ervaring boeken schrijven over de problemen, maar ook enthousiast vertellen over de wijze waarop men in het preventieproject vmbo mbo Stick Together de koe bij de hoorns vat en de strijd tegen voortijdig schoolverlaten aanbindt op een cruciaal moment: de zomermaanden na het vmbo examen. Uit ervaring is gebleken dat veel van deze risico overstappers met ondersteuning in de vakantieperiode toch in een passende vervolgopleiding geholpen kunnen worden bij de start van het nieuwe schooljaar. In plaats van 15 tot 25% komt dan slechts rond de 4% niet aan in een vervolgopleiding op het mbo. Een reductie die aantoont hoe belangrijk en effectief het is de risicoleerlingen bij aanvang van de vakantieperiode in beeld te hebben en begeleiding te kunnen bieden in de overstap naar vervolgonderwijs. Veel voortijdig schooluitval wordt hiermee voorkomen. De USB stick, natuurlijk slechts een hulpinstrument, blijkt van onschatbare waarde. Het principe is zeer eenvoudig: Beheersbaarheid van vsv begint bij sluitende registratie. Daartoe is een eenvoudig database programmaatje ontworpen dat, onafhankelijk van alle gebruikelijke software, geheel zelfstandig op de USB stick functioneert. Deze database wordt gevuld met de primaire gegevens van alle eindexamenleerlingen. Vervolgens voegt de dekaan in het stickprogramma informatie toe die het verloop van het keuzeproces van individuele leerlingen en groepen overzichtelijk in beeld brengt. Door de goede afspraken tussen RMC, leerplichtambtenaren, VMBO dekanen, zorgcoördinatoren en ROC functionarissen kan snel en per situatie adequaat geïntervenieerd worden als het keuzeproces aandacht vraagt. Voor de ene leerling betekent dit een aanvullende test, excursie of gesprek, voor de andere leerling melding bij de leerplichtambtenaar. Belangrijke
fase blijkt de periode van zomermaanden, als risico leerlingen denken toezichtloos in niemandsland te toeven. De doelgroep voor wie het project Stick Together bestemd is, omvat de eindexamenkandidaten VMBO. Leerlingen die het VMBO verlaten (gediplomeerd / ongediplomeerd / voortijdig vertrokken) worden nadrukkelijk gevolgd bij de overgang van het VMBO naar het MBO of een ander passend vervolg, tijdens de zomermaanden. Het project wordt uitgevoerd voor alle eindexamenleerlingen VMBO in de regio. In 2005 met 4 VMBO scholen: het Hooghuis College, Udens College, Fioretti en Elde College. Het project is in 2006 uitgebreid met de VMBO scholen De Commanderij en het Merlet College; er wordt gestreefd naar een volledige regionale dekking en uitbreiding naar andere VO s wordt overwogen. Het preventieproject heeft ook de uitstraling dat elke leerling daadwerkelijk en serieus wordt gevolgd; de kans op ontsnappen is zeer gering. De aandacht die Stick Together vraagt leidt tot een grotere gevoeligheid voor het belang van monitoring en een kwalitatief goede loopbaandialoog tussen álle betrokken partijen. 1. Inleiding Niet elke leerling maakt de overgang van het VMBO naar het MBO soepel. Afgezien van de onderwijskundige en pedagogische /didactische veranderingen betreft het ook de definitieve keuze van een vervolgopleiding. Met name de zomerperiode, d.w.z. de periode vanaf de diplomering binnen het VMBO t/m de eerste weken binnen het MBO is voor menig leerling risicovol. Dit ondanks alle zorg en voorbereiding die op het VMBO reeds heeft plaatsgevonden ten aanzien van een beroeps en opleidingskeuze en waaraan ook het MBO haar steentje heeft bijgedragen. Kortom, er zijn nogal wat leerlingen die (beginnen te) zweven tijdens die overgangsperiode. De volgende factoren zijn hieraan debet: leerling weet nog niet of hij/zij is toegelaten tot de opleiding leerling wil het leger in of bij de politie maar is nog niet toegelaten of wordt afgewezen leerling heeft nog geen leerbedrijf gevonden (noodzakelijk om de BBL opleiding te kunnen starten) leerling heeft in juni nog geen keuze gemaakt voor een vervolg leerling heeft in eerste instantie besloten om alleen maar te gaan werken maar bedenkt zich leerling verandert direct na het examen of kort voor het nieuwe schooljaar van gedachten leerling heeft al voor het examen de school verlaten en weet niet hoe hij/zij verder moet Al deze factoren kunnen er toe leiden dat niet tijdig met een passende vervolgopleiding wordt gestart of dat men het er maar op aan laat komen.. en dus (voorlopig) helemaal niet aan passend vervolg begint. En de kans dat het probleem tijdig en op de juiste plek wordt gesignaleerd, en actie wordt ondernomen, is juist in deze periode minimaal. 2. Doelgroep De doelgroep voor wie het project Stick Together bestemd is, omvat de eindexamenkandidaten VMBO. Leerlingen die het VMBO verlaten (gediplomeerd / ongediplomeerd / voortijdig vertrokken) worden nadrukkelijk gevolgd bij de overgang van het VMBO naar het MBO of een ander passend vervolg, tijdens de zomermaanden. 3. Deelnemende scholen. Het project wordt uitgevoerd voor alle eindexamenleerlingen VMBO in de regio. In 2005 met 4 VMBO scholen: het Hooghuis College, Udens College, Fioretti en Elde College. Het project
is in 2006 uitgebreid met de VMBO scholen De Commanderij en het Merlet College; er wordt gestreefd naar een volledige regionale dekking. 4. Doelstelling Het project realiseert de volgende doelen: Vroegtijdig inzicht hebben in de bestemming van de eindexamenkandidaten, waardoor interventie mogelijk wordt; Door vroegtijdige signalering en interventie toeleiden naar school of een combinatie van school en werk; Het terugdringen van uitval in het eerste leerjaar van het MBO. 5. Werkwijze Alle VMBO dekanen van de deelnemende scholen in de regio krijgen de beschikking over het zogenaamde usb stickprogramma Stick Together. Op basis van de door de school aangereikte gegevens van alle eindexamenleerlingen heeft de dekaan hiermee een database/instrument in handen voor het volgen van het keuzeproces en ontstaat een overzicht van de risico leerlingen waardoor sneller ingegrepen kan worden en effectiever begeleiding kan worden geboden. Het programma wordt fysiek aangereikt door middel van een usb stick voor iedere dekaan. Het usb stickprogramma is te gebruiken op iedere willekeurige computer, en is een op zichzelf werkend stukje software dat niet gebonden is aan al of niet voorkomende gebruikelijke software (als Excel, Acces of iedere willekeurig andere programma dat scholen gebruiken). Het stickprogramma bevat informatie aangereikt door de leerlingenadministratie: de namen van alle leerlingen die het lopend jaar eindexamen doen, het geslacht, de geboortedatum, het adres, en het telefoonnummer van de leerling, het sofinummer / bsn de naam van de klas behorende bij de leerling, de sector waaruit de leerling stamt. Het stickprogramma bevat verder: een per individuele leerling of per klas te printen document genaamd Kort Screeningsonderzoek (zie verderop bij Instrumenten/acties), een per leerling of klas te printen document genaamd Diploma vervolg kaart (zie Instrumenten/acties), de verschillende niveau s waarin een leerling kan uitstromen, specifieke risico factoren die indien nodig voor een leerling aangeduid kunnen worden, een lijst met scholen waarnaar de leerling kan uitstromen (deze is uiteraard niet volledig of uitputtend), een lijst met namen van de soort opleiding waarnaar de leerling uitstroomt Het Stickprogramma beoogt het de dekaan gemakkelijk te maken om het verloop van de vervolgkeuze te volgen. De dekaan kan vanuit het programma een totaaloverzicht van de stand van zaken uitdraaien in Excel. Dit Excel bestand kan vervolgens gebruikt worden naar de doelstelling die men ermee heeft (uitdraai maken per klas, uitdraai maken van leerlingen die nog geen doorstroomformulier binnen hebben / uit hebben gedaan, etc.) 6. Fasering Het preventieproject bestaat uit de volgende fasen/activiteiten: Commitment en afspraken met de betrokken VMBO scholen Vergaren informatie vanuit de leerlingenadministratie
Overzetten informatie in het programma Stick Together Aanleveren van usb sticks aan de dekanen, inclusief voorlichtingsmateriaal (eind sept/begin okt) Tussentijdse evaluatie met dekanen, peiling behoefte ondersteuning vanuit ROC bij loopbaanleren (bij voorkeur na uitvoering Kort Screeningsonderzoek) Mogelijke uitvoering activiteiten op VMBO scholen ter ondersteuning effectiviteit keuzeproces Invoeren dekaan van definitieve informatie n.a.v. de ingevulde diploma vervolg kaart Totaliseren informatie, analyseren op risicofactoren, prioriteiten stellen m.b.t. interventies Melding van leerplichtige jongeren zonder bestemming of met risico bij Leerplichtambtenaar Uitvoering toepasselijke interventies vóór aanvang nieuwe schooljaar Contacteren leerlingenadministratie vervolgscholen (MBO s), uitwisseling informatie t.b.v. vaststelling of jongeren ook daadwerkelijk gestart zijn met hun gekozen vervolgopleiding (medio sept) Uitvoeren benodigde interventies, melding bij Leerplichtambt Terugkoppelen informatie naar de VMBO scholen Analyse. vaststelling effectiviteit, evaluatie en vervolgactiviteiten Opstellen rapportage Het eerste jaar de VMBO populatie binnen het MBO goed in de gaten houden; vastleggen van (potentiële) uitval. 7. Instrumenten en acties De volgende instrumenten/acties kunnen worden ingezet om het project succesvol te laten verlopen: Kort screeningsonderzoek Rond maart/april (of indien gewenst eerder) vult elke leerling in de klas een kort screenings/intake formulier in (schriftelijk of digitaal) en levert dit in bij de decaan of mentor. Aan de hand hiervan kan de decaan/mentor zien of extra aandacht besteed moet worden aan ondersteuning bij de beroeps en opleidingskeuze. Het invullen van het screenings/intake formulier maakt onderdeel uit van het Preventieproject maar is geen noodzakelijke voorwaarde. Het is wel een goed instrument om vroegtijdig inzicht te krijgen in de bestemming van eindexamenkandidaten, waardoor interventie mogelijk wordt. Het screeningsonderzoek richt zich op de betrokkenheid van een leerling bij zijn beroepskeuze, de zekerheid over zijn keuze en eventuele reden waarom nog niet gekozen is. Tevens kan zo de eerste keus als die er dan al is vastgelegd worden. Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) Mogelijk vanuit de resultaten van het Kort Screeningsonderzoek is er behoefte aan begeleiding vanuit ROC bij het keuzeproces ( loopbaanleren ). Dekanen, mentoren en ook individuele leerlingen kunnen middelen aangereikt worden die de kwaliteit van het keuzeproces kunnen verbeteren. Gebrekkige loopbaanoriëntatie en begeleiding is een sterke indicator voor kans op uitval! (zie het rapport Over leerloopbanen en loopbaanleren, loopbaancompetenties in het (v)mbo; F.Meijers e.a. februari 2006) Completeren van de informatie Op de zogenaamde Diploma vervolg kaart vullen de eindexamenkandidaten hun
vervolgbestemming in en melden of deze daadwerkelijk gerealiseerd is. Het diploma / de getekende cijferlijst wordt geruild met de diploma vervolg kaart. Meestal is deze kaart de laatste actuele informatie waarover de dekaan kan beschikken m.b.t. de daadwerkelijke keuzes van de leerlingen en wordt hij gebruikt om na te gaan of van alle leerlingen de informatie compleet is d.w.z. aangemeld voor vervolgopleiding aangenomen bij vervolgopleiding aangenomen bij leerbedrijf (voor BBL opleiding) aangemeld/aangenomen in leger/politie Indien de informatie niet compleet is, worden leerlingen gebeld en bij onbereikbaarheid ontvangen zij een invulformulier. Het doel hiervan is: de informatie completeren leerlingen stimuleren zich alsnog aan te melden c.q. te stimuleren na te gaan of men is aangenomen. Begeleiding gedurende de zomermaanden Aan de hand van de verzamelde gegevens wordt contact opgenomen met veronderstelde risicoleerlingen om de keuze af te ronden en/of te begeleiden naar een passend vervolg. Dit kan inhouden: Adviseren leerbedrijf Leerlingen adviseren ten aanzien van het vinden van een leerbedrijf. Ondersteunen vervolgacties Leerlingen ondersteunen die nog geen keuze hebben gemaakt. Dit kan inhouden: één of meerdere keren (telefonisch) advies uitgebreidere intake en assessment om het willen en kunnen vast te stellen beroepskeuze onderzoek (indien dit beslist noodzakelijk is) advies om deel te nemen aan een beroepskeuze oriëntatietraject en/of het toeleidingstraject binnen een ROC. Leerlingen bellen Leerlingen worden veelal tussen 17.00 en uiterlijk 21.00 gebeld omdat dan de bereikbaarheid het grootst is. Om de lijnen kort te houden kunnen leerlingen veelal zelf terugbellen via een 06 nummer. Ouders informeren Alle ouders ontvangen direct na de uitreiking van de cijferlijsten via de VMBO school een brief waarin zij worden geïnformeerd over het preventieproject. Daarin staat ook nadrukkelijk aangegeven dat zij tijdens de gehele zomerperiode met uitzondering van maximaal 3 weken in juli augustus contact kunnen opnemen met Way2Go wanneer zij op de één of andere wijze ondersteuning willen. Kort voor de start van het schooljaar op de ROC s ontvangen zij opnieuw een brief waarin hen nogmaals wordt gewezen op de ondersteuningsmogelijkheden door Way2Go. Check start vervolgactiviteit Bij de ROC s wordt nagegaan of de leerling daadwerkelijk is gestart met de opleiding die hij/zij heeft opgegeven. Is de leerling daar niet daadwerkelijk gestart, dan wordt deze gebeld en gevraagd wat hij/zij wel is gaan doen. Zonodig wordt dit gecontroleerd. Indien de leerling een opleiding start buiten de regio, wordt ook betreffende ROC gebeld. Interventie
Na terugmelding van leerlingen die bij vervolgonderwijs zijn aangemeld, maar in september niet zijn aangekomen. Nader onderzoek van leerlingen die geen helder beeld of keuze hebben van het vervolgtraject. Checken bij de vervolgopleidingen of de leerling daadwerkelijk aan de opleiding is begonnen. In kaart brengen met welke reden er nu uitval is. Leerlingen actief benaderen om zoveel mogelijk jongeren terug te leiden naar een opleiding. 8. Tijdsduur Het korte screenings/intake onderzoek (en eventuele voorlichting) start in maart. De vervolgacties vinden plaats direct vanaf het moment dat de cijferlijsten, die behoren bij de diploma s, zijn uitgereikt tot aan het moment dat de ROC s geheel gesloten zijn. De activiteiten dienen juist in deze periode plaats te vinden omdat aanmelding dan nog mogelijk is en leerlingen door de ROC s geïnformeerd kunnen worden. Meestal betreft het de periode half juni tot half juli. Gedurende een periode van maximaal drie weken vinden geen acties plaats, in verband met de vakanties. Daarna wordt verder gegaan met het volgen en activeren van de leerlingen. Vóór de vakanties van de ROC s heeft immers nog niet elke leerling een keuze gemaakt. Het volgen van de leerlingen gebeurt tot medio september. De eindrapportage vindt plaats in oktober. Rond 1 oktober is exact in beeld wat de werkelijke bestemming is van de voormalige VMBO leerlingen. Dit kan uitgesplitst worden naar sectoren en afdelingen binnen het VMBO. Indien wenselijk kunnen ook factoren als geslacht en etniciteit in beeld worden gebracht. Per VMBO is exact in beeld te brengen of de sectorkeuze /afdelingsprogramma binnen het VMBO een logisch gevolg heeft binnen het MBO. Aangezien van elke leerling op naam bekend is welke opleiding hij/zij binnen het ROC volgt, is na bijv. een jaar gemakkelijk na te gaan hoe de voortgang is. 9. Resultaat Het Preventieproject voorkomt dat leerlingen onnodig tussen wal en schip vallen. De bestemming van de eindexamenkandidaten is vroegtijdig bekend, waardoor bijtijds eventuele interventie kan plaatsvinden. Vroegtijdige signalering en interventie leiden merendeels tot een vervolgbestemming op school en/of werk. De uitval in het eerste jaar van het MBO wordt teruggedrongen. 10. Uitvoering Voor het slagen van dit project is het noodzaak dat er op verschillende fronten meegewerkt wordt en het mogelijk is om een inspanning te leveren ten behoeve van de uitvoering van dit project. Way2Go zou de projectleiding op zich kunnen nemen en een deel van de administratieve werkzaamheden kunnen verrichten. Binnen de scholen zullen decanen, medewerkers betrokken bij de zorgadvies teams en verzuimcoördinatie uitvoerend werk kunnen doen, naast de leerling en deelnemersadministratie. De leerplichtambtenaren werken mee daar waar het de leerplichtige leerlingen betreft. Projectopdrachtgever is het VMBO MBO overleg, waarin directievertegenwoordigers van de VO en MBO scholen in de regio participeren. 11. Resultaat Meer leerlingen starten aan het begin van het schooljaar tijdig met een bij hen passende beroepsopleiding waardoor de uitval in het eerste leerjaar van het MBO vermindert. Het preventieproject heeft ook de uitstraling dat elke leerling daadwerkelijk en serieus wordt gevolgd; de kans op ontsnappen is zeer gering. De aandacht die het project vraagt leidt tot een grotere gevoeligheid voor het belang van monitoring en een kwalitatief goede loopbaandialoog tussen álle betrokken partijen.