SPAANSE TAAL EN LITERATUUR VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V16.8.1

SPAANSE TAAL EN LITERATUUR VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V16.8.1

De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling Examendiensten van DUO: (050) 599 89 33 of staatsexamens@duo.nl. pagina 2 van 19

Inhoud 1 Kernpunten 5 2 Centraal examen 5 3 College-examen 6 4 Examenstof (schematisch weergegeven) 9 Bijlage 1 Beschrijving examenstof 10 Bijlage 2 Toelichting schrijfvaardigheid 12 Bijlage 3 Posterpresentatie 13 Bijlage 4 Voorwaarden lijst gelezen werken 14 Bijlage 5 Voorblad 15 Bijlage 6 Advieslijst 16 Bijlage 7 Hulpmiddelen 17 Bijlage 8 Tips 18 pagina 3 van 19

1 Kernpunten Het examen bestaat uit een centraal examen en een college-examen. Het collegeexamen heeft een schriftelijk en een mondeling examen. Voor het mondeling college-examen moet de kandidaat thuis een presentatie in het Spaans voorbereiden en hiervoor een poster meebrengen naar het examen (zie: 3.2.1 en bijlage 3). Een deel van het mondeling college-examen gaat over literatuur. De kandidaat dient een exemplaar van de lijst met gelezen werken inclusief de korte samenvattingen en eventueel de gedichten mee te nemen naar het examen (zie: 3.2.2). De lijst gelezen werken samen met het onderwerp van de posterpresentatie moet vóór 1 april 2017 in tweevoud ingeleverd zijn bij: DUO staatsexamens VO, Postbus 30158, 9700 LK Groningen (zie: bijlage 4). De kandidaat moet zelf woordenboeken meenemen. Het eindcijfer wordt als volgt berekend: (het cijfer voor het centraal examen + het cijfer voor het college-examen) : 2, afgerond op een geheel getal. 2 Centraal examen Wat, waar, wanneer Het centraal examen bestaat uit één zitting van 150 minuten. Het gaat om een schriftelijk examen dat betrekking heeft op leesvaardigheid. De examenstof staat in hoofdstuk 4 en bijlage 1. Bij de aanmelding geeft de kandidaat een voorkeurplaats voor de schriftelijke examens op. Het examenrooster schriftelijk staat op de site: DUO/particulieren/staatsexamenkandidaat. De examenoproep voor de schriftelijke examens verstuurt DUO uiterlijk twee weken voor aanvang van het examen. Daarin staan datum, tijd en locatie vermeld. Hulpmiddelen Naast het basispakket hulpmiddelen is een woordenboek Spaans-Nederlands en Nederlands-Spaans toegestaan (zie: bijlage 7). Oefenen Examenbundels of oude examens zijn geschikt om ervaring op te doen. Oude centrale examens zijn te vinden op onder andere examenblad.nl (stel linksboven een bepaald jaar in en vind onder het vwo en Spaans de examendocumenten van dat jaar). Tips voor dit examen staan in bijlage 8. Beoordeling: Het cijfer voor dit examen telt voor de helft mee bij het eindcijfer. pagina 5 van 19

3 College-examen Het college-examen bestaat uit twee onderdelen 3.1 Schriftelijk college-examen Wat, waar, wanneer Het schriftelijk college-examen duurt 120 minuten en wordt afgenomen in de periode van het centraal examen. Bij de aanmelding geeft de kandidaat een voorkeurplaats op. De examenoproep verstuurt DUO uiterlijk twee weken voor aanvang van het examen. Daarin staan datum, tijd en locatie vermeld. Het examen betreft schrijfvaardigheid (zie: hoofdstuk 4 en bijlage 1). De kandidaat krijgt schrijfopgaven die kunnen bestaan uit een formele brief of e-mail en/of een informele brief of e-mail. In bijlage 2 staan aanwijzingen voor de vormgeving (conventies). Hulpmiddelen Het gebruik van een woordenboek Nederlands - Spaans en Spaans - Nederlands en het basispakket hulpmiddelen is tijdens het examen toegestaan (zie: bijlage 7). Oefenen Een voorbeeld van een schrijfopdracht staat op de site. Ga hiervoor naar: duo.nl, kies staatsexamenkandidaat en vervolgens Oefenen. Tips voor dit examen staan in bijlage 8. Beoordeling schriftelijk college-examen Bij de beoordeling van de schrijfopdracht wordt gelet op: inhoud; grammaticale correctheid; spelling/lay-out/interpunctie; woordgebruik en coherentie. Bovendien wordt gelet op het aantal woorden. Het cijfer voor het schriftelijk college-examen telt voor een derde deel mee bij het cijfer van het college-examen. 3.2 Mondeling college-examen Wat, waar, wanneer Het mondeling college-examen bestaat uit een zitting van 25 minuten. Het examen betreft gespreksvaardigheid (gesprekken voeren en spreken) en literatuur, zie hoofdstuk 4 en bijlage 1. Bij de aanmelding geeft de kandidaat een voorkeurplaats op. De examenoproep verstuurt DUO uiterlijk twee weken voor aanvang van het examen. Daarin staan datum, tijd en locatie vermeld. Direct vóór het mondeling examen krijgt de kandidaat gedurende 20 minuten de tijd om zich voor te bereiden op het examen aan de hand van een casus (een artikel en/of afbeelding) die hij in het voorbereidingslokaal ontvangt. Het mondeling examen bestaat uit twee delen, die achter elkaar worden afgenomen. 1. Spreek-, gespreks- en luistervaardigheid Dit onderdeel wordt in het Spaans afgenomen. pagina 6 van 19

De kandidaat houdt gedurende circa vijf minuten een presentatie over een bepaald thuis voorbereid onderwerp. De kandidaat maakt hierbij gebruik van een poster. In bijlage 3 staat uitgebreide informatie over de posterpresentatie. Daarna volgt een gesprek over de casus die bestudeerd is in de voorbereidingstijd. Kennis van land en volk komt hierbij aan bod. 2. Literatuur Het onderdeel literatuur wordt naar keuze van de kandidaat in het Spaans of Nederlands afgenomen. De kennis van de literatuur van de Spaanse taal wordt getoetst aan de hand van de lijst met gelezen werken. In bijlage 4 staan de voorwaarden waaraan deze lijst moet voldoen. Tijdens het mondeling examen worden vragen gesteld over de gelezen werken. De vragen kunnen betrekking hebben op: de auteur; tevens de relatie auteur en periode waarin hij leeft/leefde het genre literaire geschiedenis, in relatie tot het gelezen werk, literaire begrippen, in relatie tot het gelezen werk vorm en inhoud van het literaire werk, de titel (eventueel ondertitel), motto, thema, plaats van handeling, tijd en ruimte en de personages in het literaire werk leeservaringen: de kandidaat moet beargumenteerd verslag kunnen uitbrengen van wat zijn mening, gevoelens en ideeën zijn over de gelezen werken rijm, metrum, beeldspraak bij de gedichten. Hulpmiddelen Tijdens de voorbereiding is het gebruik van een woordenboek Nederlands - Spaans en Spaans - Nederlands en het basispakket hulpmiddelen toegestaan (zie: bijlage 7). Oefenen Een voorbeeld van een casus staat op de site. Ga hiervoor naar: duo.nl, kies staatsexamenkandidaat en vervolgens Oefenen. Tips Bekijk de tips in bijlage 8. Bekijk de informatiefilm over het mondeling examen. Deze film staat op de site onder het kopje: Hoe het staatsexamen vo werkt. Beoordeling college-examen Voor het mondeling college-examen worden de volgende deelcijfers gegeven: - één deelcijfer voor de presentatie en het gesprek. Dit cijfer telt voor een derde deel mee voor het college-examen. - één deelcijfer voor literatuur. Dit cijfer telt voor een derde deel mee voor het college-examen. pagina 7 van 19

Overzicht mondeling college-examen vooraf regelen Vóór 1 april opsturen: onderwerp presentatie en lijst gelezen werken onderdeel voorbereiding op examenlocatie toetsing spreken, gesprekken voeren en luistervaardigheid toetsing literatuur duur 20 minuten ca. 5 minuten ca. 10 minuten ca. 10 minuten inhoud bestudering van een casus presentatie met een poster gesprek naar aanleiding van bespreking lijst gelezen werken de casus voertaal - Spaans Spaans naar keuze van kandidaat Nederlands of Spaans benodigdheden of hulpmiddelen bijdrage aan cijfer gehele collegeexamen* casus (wordt uitgedeeld) schrijfmateriaal voor eventuele aantekeningen woordenboeken: Spaans- Nederlands Nederlands- Spaans poster thuis gemaakt met illustratie(s) maximaal 10 steekwoorden onderwerp verband houdend met Spaanstalige cultuur casus (zonder aantekeningen, kandidaat krijgt 'schoon' exemplaar) lijst met gelezen boeken (twee exemplaren op tijd opsturen; eigen exemplaar meenemen plus, zo nodig, de teksten van gedichten in drievoud) 1/3 1/3 * cijfer schriftelijk college-examen telt ook voor 1/3 mee. pagina 8 van 19

4 Examenstof (schematisch weergegeven) Spaanse taal en literatuur Domein A: Leesvaardigheid Domein B: Kijk- en luistervaardigheid Domein C: Subdomein C1: Gesprekken voeren Gespreksvaardigheid Subdomein C2: Spreken Domein D: Subdomein D1: Taalvaardigheden Schrijfvaardigheid Subdomein D2: Strategische vaardigheden Domein E: Subdomein E1: Literaire ontwikkeling Literatuur Subdomein E2: Literaire begrippen Subdomein E3: Literatuurgeschiedenis centraal examen X college-examen schriftelijk mondeling X X X Domein F: Oriëntatie op studie en beroep X* X X X X X * Domein F: Oriëntatie op studie en beroep wordt alleen geëxamineerd in combinatie met het profielwerkstuk. In bijlage 1 staat een beschrijving van de examenstof. Bij het bestuderen van de examenstof is het raadzaam om gebruik te maken van een lesmethode of examenkatern. pagina 9 van 19

Bijlage 1 Beschrijving examenstof Domein A: Leesvaardigheid 1. De kandidaat kan: - aangeven welke informatie relevant is, gegeven een vaststaande behoefte; - de hoofdgedachte van een tekst(gedeelte) aangeven; - de betekenis van belangrijke elementen van een tekst aangeven; - relaties tussen delen van een tekst aangeven; - conclusies trekken met betrekking tot intenties, opvattingen en gevoelens van de auteur. Domein B: Kijk- en luistervaardigheid 2. De kandidaat kan: - aangeven welke informatie relevant is, gegeven een vaststaande behoefte; - de hoofdgedachte van een tekst aangeven; - de betekenis van belangrijke elementen van een tekst aangeven; - conclusies trekken met betrekking tot intenties, opvattingen en gevoelens van de spreker(s); - anticiperen op het meest waarschijnlijke vervolg van een gesprek; - aantekeningen maken als strategie om een tekst aan te pakken. Domein C: Gespreksvaardigheid Subdomein C1: Gesprekken voeren 3. De kandidaat kan: - adequaat reageren in sociale contacten met doeltaalgebruikers; - informatie vragen en verstrekken; - uitdrukking geven aan gevoelens; - zaken of personen beschrijven en standpunten en argumenten verwoorden; - strategieën toepassen om een gesprek voortgang te doen vinden. Subdomein C2: Spreken 4. De kandidaat kan verworven informatie adequaat presenteren met het oog op doel en publiek, en daarbij zaken of personen beschrijven en standpunten en argumenten verwoorden. Domein D: Schrijfvaardigheid Subdomein D1: Taalvaardigheden 5. De kandidaat kan: - adequaat reageren in schriftelijke contacten met doeltaalgebruikers; - informatie vragen en verstrekken; - verworven informatie adequaat presenteren met het oog op doel en publiek, en daarbij zaken of personen beschrijven en uitdrukking geven aan gevoelens en standpunten verwoorden; - een verslag schrijven. pagina 10 van 19

Subdomein D2: Strategische vaardigheden 6. De kandidaat kan met behulp van: - een tekstverwerkingsprogramma een tekst schrijven; - (elektronisch) naslagmateriaal teksten opstellen. Domein E: Literatuur Subdomein E1: Literaire ontwikkeling 7. De kandidaat kan beargumenteerd verslag uitbrengen van zijn leeservaringen met ten minste drie literaire werken. Subdomein E2: Literaire begrippen 8. De kandidaat kan literaire tekstsoorten herkennen en onderscheiden, en literaire begrippen hanteren in de interpretatie van literaire teksten. Subdomein E3: Literatuurgeschiedenis 9. De kandidaat kan een overzicht geven van de hoofdlijnen van de literatuurgeschiedenis en de gelezen literaire werken plaatsen in dit historisch perspectief. Domein F: Oriëntatie op studie en beroep Vereiste niveau taalbeheersing Spaans vwo: Domein A leesvaardigheid: 60% B1, 40% B2 Domein B kijk- en luistervaardigheid: B2 Domein C gespreksvaardigheid: B1+ Domein D schrijfvaardigheid: B1 Beschrijving niveaus: Europees Referentie Kader, www.erk.nl Een uitgebreide beschrijving van de examenstof staat op: - examenblad.nl, Spaans vwo, syllabus 2017 moderne vreemde talen - mvt.slo.nl, handreikingen pagina 11 van 19

Bijlage 2 Toelichting schrijfvaardigheid Zie voor briefconventies: wp.digischool.nl/spaans/oefenen/para-escribir-schrijfvaardigheid/ www.icarito.cl/enciclopedia/articulo/primer-ciclo-basico/lenguaje-ycomunicacion/escritura/2009/12/51-981-9-la-carta.shtml www.modelo-carta.com/como-hacer-una-carta.html www.gcfaprendelibre.org/tecnologia/curso/crear_un_correo_electronico/escribir_un_email_c orrectamente/1.do pagina 12 van 19

Bijlage 3 Posterpresentatie Het mondeling examen begint met uw posterpresentatie. U houdt uw presentatie in de taal waarin u examen doet. Na afloop kan de examinator u enkele vragen over uw onderwerp stellen. De presentatie met eventuele vragen zal circa 5 minuten duren. Onderwerp: U bent vrij in uw keuze van het onderwerp maar er moet wel een directe relatie zijn met het gebied of de cultuur waarin de vreemde taal wordt gesproken. Voorbeelden: Che Guevara (Spaans), Hadrian s Wall (Engels). De diepgang van uw onderwerp komt overeen met het niveau waarop u het examen aflegt: vmbo, havo of vwo. Opsturen: U vermeldt het onderwerp van de presentatie op het voorblad van de lijst met gelezen werken (bijlage 5). Poster: A3-, A2- of A1-formaat. Op de poster staan een titel, illustraties en maximaal 10 steekwoorden. U mag geen powerpoint- of prezi-presentatie gebruiken. Presentatie: U houdt uw presentatie aan de hand van uw poster. U mag geen aantekeningen gebruiken; uw poster is voldoende steun. Beoordeling: Uw presentatie wordt beoordeeld op thema en niveau, opbouw (introductie, hoofdelementen, argumentatie, afsluiting), taalgebruik (grammaticale correctheid, woordenschat, uitspraak, etc), de beantwoording van eventuele vragen en algemene presentatievaardigheden. pagina 13 van 19

Bijlage 4 Voorwaarden lijst gelezen werken SAMENSTELLEN De lijst moet voldoende literair gehalte hebben. Dit gehalte wordt meegewogen bij het bepalen van het cijfer voor het onderdeel Literatuur. Op de lijst moeten zes werken zijn vermeld van volledige en oorspronkelijk Spaanstalige werken; slechts één per auteur. De lijst moet een gevarieerd beeld opleveren van de hele literatuur; d.w.z. werken van vroeger en nu, en een variatie in genre. De lijst moet werken uit zowel Spanje als Latijns-Amerika vermelden. Ten minste één werk moet geschreven zijn vóór 1900. Bewerkingen worden alleen geaccepteerd als het vertalingen betreft van een oude variant van het Spaans van vóór 1700 naar de hedendaagse variant. Een van de werken mag vervangen worden door ten minste vijf gedichten. Niet toegestaan zijn: Scholieren-of studentenuitgaven. Zie bijlage 6 voor geadviseerde boeken. Op de lijst vermeldt de kandidaat per gelezen werk: o de schrijver, o de titel, o het jaar van eerste publicatie, o het aantal bladzijden, o een korte samenvatting van 10 à 15 regels in het Nederlands of in het Spaans. De werken dienen in chronologische volgorde te worden vermeld. Ga hierbij uit van het eerste jaar van uitgave. Voor gedichten kunnen het aantal bladzijden en de samenvatting achterwege worden gelaten. De kandidaat neemt de teksten van de gedichten in drievoud mee naar het examen (voor de examinatoren en hemzelf). Gebruik bijlage 5 als voorblad. OPSTUREN De lijst met gelezen werken moet op papier in tweevoud vóór 1 april van het jaar waarin het examen wordt afgenomen, worden opgestuurd naar: DUO staatsexamens VO, Postbus 30158, 9700 LK Groningen. Als de kandidaat na 3 weken nog geen ontvangstbevestiging heeft ontvangen, moet hij contact opnemen met Examendiensten. Kandidaten die geen lijst van gelezen werken voor een taal hebben opgestuurd worden voor dat vak niet opgeroepen voor het mondeling examen. De regeling voor het opsturen geldt alleen voor de staatsexamenkandidaten die niet op een vso-school zitten. Van de vso-kandidaten moet alles op 1 april 2017 gereed zijn, maar hoeft niets te worden opgestuurd. De lijst wordt niet door Examendiensten beoordeeld, maar door de examinatoren tijdens het college-examen. Een kandidaat mag na het opsturen van de lijst één werk vervangen door een ander werk. Voorwaarde is dat hij de gewijzigde lijst op de dag van het examen uiterlijk 9.30 uur in drievoud inlevert bij het secretariaat. Wie geen gewijzigde lijsten inlevert wordt geëxamineerd aan de hand van de lijst die hij vóór 1 april heeft ingestuurd. pagina 14 van 19

Bijlage 5 Voorblad Spaanse taal en literatuur staatsexamen vwo (inzenden vóór 1 april 2017) Onderwerp presentatie: Lijst gelezen werken Gegevens kandidaat ED-nummer: Naam en voorletters: Postcode en woonplaats: pagina 15 van 19

Bijlage 6 Advieslijst De genoemde werken in de boekenlijst hieronder zijn een aanbeveling en een garantie voor een lijst met een duidelijk voldoende literair gehalte en moet als een advieslijst gezien worden. Vanzelfsprekend zijn andere literaire werken ook acceptabel. Er dient goede spreiding van literaire periodes te zijn. 1554 Anónimo, El Lazarillo de Tormes 1874 VALERA, Juan Pepita Jiménez 1876 PÉREZ GALDÓS, Benito Tristana 1924 NERUDA, Pablo Veinte poemas de amor 1936 GARCÍA LORCA, Federico La casa de Bernarda Alba 1942 CELA, Camilo José La familia de Pascual Duarte 1944 LAFORET, Carmen Nada 1948 SÁBATO, Ernesto El túnel 1950 SENDER, Ramón Réquiem por un campesino español 1955 RULFO, Juan Pedro Páramo 1958 MARTÍN GAITE, Carmen Entre visillos 1961 GARCÍA MÁRQUEZ, Gabriel El coronel no tiene quien le escriba 1962 GOYTISOLO, Juan Fin de fiesta 1976 PUIG, Manuel El beso de la mujer araña 1978 DELIBES, Miguel El disputado voto del señor Cayo 1981 GARCÍA MÁRQUEZ, Gabriel Crónica de una muerte anunciada 1982 FERNAN-GÓMEZ, Fernando Las bicicletas son para el verano 1984 ALLENDE, Isabel De amor y de sombra 1985 GARCÍA MORALES, Adelaida El sur 1985 SKÁRMETA, Antonio El cartero de Neruda 1986 VARGAS LLOSA, Mario Quién mató a Palomino Molero? 1986 VÁZQUEZ MONTALBÁN, Manuel Tatuaje 1988 LLAMAZARES, Julio La lluvia amarilla 1989 ESQUIVEL, Laura Como agua para chocolate 1989 MÚNOZ MOLINA, Antonio Beltenebros 1990 MARSÉ, Juan El amante bilingüe 1991 MENDOZA, Eduardo Sin noticias de Gurb 1991 MARÍAS, Javier Corazón tan blanco 1993 BOLAÑO, Roberto La pista de hielo 1995 VALDÉS, Zoé La nada cotidiana 1999 ASENSI, Matilde El salón de ámbar 2002 DULCE CHACÓN La voz dormida 2006 LAGO, Eduardo Llámame Brooklyn 2007 LEANTE, Luis Mira si yo te querré 2008 MARTÍNEZ DE PISÓN, Ignacio Dientes de leche 2013 VÁSQUEZ, Juan Gabriel Las reputaciones 2013 CARRASCO, Jesús Intemperie 2014 ALLENDE, Isabel El juego de Ripper pagina 16 van 19

Bijlage 7 Hulpmiddelen Toegestaan De hulpmiddelen van het basispakket zijn toegestaan bij alle examens. Zij zijn niet alle nodig. Basispakket - schrijfmateriaal - tekenpotlood - blauw en rood kleurpotlood - liniaal met millimeterverdeling - passer - geodriehoek - vlakgum - rekenmachine Ook is het toegestaan om hulpmiddelen mee te brengen die geen relatie hebben met de exameneisen maar wel functioneel kunnen zijn, zoals: markeerstift, puntenslijper, leesliniaal (loep). Woordenboeken Een eendelig verklarend woordenboek Nederlands is toegestaan bij alle schriftelijke examens. In plaats van het eendelig woordenboek Nederlands mag ook gebruik gemaakt worden van een woordenboek van Nederlands naar een vreemde taal (de thuistaal van de kandidaat). Een digitaal woordenboek is niet toegestaan. Een woordenboek Spaans-Nederlands en Nederlands-Spaans (in één of twee banden) is toegestaan. Uitgebreide informatie over hulpmiddelen voor de centrale examens en hulpmiddelen voor kandidaten met een beperking staat in de Regeling toegestane hulpmiddelen. Kies: examenblad.nl/ vwo of havo/ onderwerpen/ hulpmiddelen/ 2017 pagina 17 van 19

Bijlage 8 Tips Centraal examen het centraal examen bestaat uit teksten met vragen. Het is belangrijk als voorbereiding heel veel te lezen en veel oefenopgaven te maken; lees eerst de instructies goed voordat u met de opdracht begint, met name de aanwijzingen die de open vragen betreffen: u moet in het Nederlands antwoorden, behalve als om een citaat gevraagd wordt, dan in de vreemde taal; antwoord bij open vragen heel precies op de gestelde vragen. U moet de vraag eerst goed lezen en niet te kort of te vaag antwoorden; u moet over een gedegen passieve woordenschat beschikken en niet alleen op het gebruik van een woordenboek vertrouwen. Schriftelijk college-examen lees de aanwijzingen goed en volg ze op. Wanneer het aantal woorden niet geteld en genoteerd wordt, levert dit puntenaftrek op; pas de briefconventies goed toe; u moet over een gedegen actieve woordenschat beschikken. U mag niet alleen vertrouwen op het gebruik van een woordenboek; verdiep u bij de voorbereiding in de grammatica en maak veel grammaticaoefeningen; maak een flink aantal oefenopgaven, laat deze corrigeren en bespreek ze met de leraar/opleider. Mondeling college-examen zorg ervoor dat u beschikt over een gedegen, actieve woordenschat; verdiep u vooraf in de grammatica en maak grammaticaoefeningen; oefen hardop op een goede uitspraak; voer bijvoorbeeld gesprekken in de vreemde taal met andere mensen en oefen veel; voorkom hakkelen, denkpauzes, het mengen van de vreemde taal met Nederlands; besteed zorg aan de poster voor de presentatie: kies sprekende afbeeldingen en pakkende steekwoorden (maximaal tien); vergeet niet uw eigen woordenboeken mee te brengen. Literatuur lees vooraf goed de vakinformatie en de eisen die gesteld worden ten aanzien van periodes, genres, stromingen, vertalingen enz.; alleen het boek lezen is niet genoeg; zorg ervoor dat u ook iets over de literaire periodes weet en welke plaats het boek in deze periode inneemt; vorm zorgvuldig uw eigen ideeën en mening over een werk; leg verbanden tussen de boeken; zorg ervoor dat boeken op uw lijst van niveau zijn; zorg ervoor dat u ook kennis hebt over de schrijver van het boek; raadpleeg naslagwerken en recensies over het boek en de schrijver, waardoor u meer verdieping aan kunt brengen in het examen. pagina 18 van 19

pagina 19 van 19

pagina 20 van 19