Inleiding tot de Macro-economie Studiewijzer

Inleiding tot de Macro-economie Studiewijzer Luc Hens Vrije Universiteit Brussel Lentesemester 2017 Contactinformatie Titularis: Luc Hens (luc.hens@vub.ac.be, lokaal C2.17). Als je me een e- mail stuurt met betrekking tot deze cursus, zet als onderwerp Inleiding tot de Macro-economie Je.voornaam Je.achternaam. Webstek: http://homepages.vub.ac.be/~lmahens/. Bevat o.a. studiewijzers, taken, vorige examens, tips voor het schrijven van een onderzoeksrapport, koppelingen naar webpagina s over economie. Assistent: Hamza Rarou (hamza.rarou@vub.ac.be, lokaal C215). Spreekuren: Als je vragen hebt over de cursus, wend je dan eerst tot je assistent tijdens, voor, of na de werkcolleges, practica & oefeningen. Maak eventueel een afspraak. Als de assistent je niet kan helpen, ben je welkom tijdens mijn spreekuren (vrijdag 14:00 16:00, C217). Geen afspraak nodig, maar soms is het druk. Hoorcollege: maandag 11:00 13:00 in aula QC. Werkcolleges, practica & oefeningen: raadpleeg je uurrooster. Begeleidingsprogramma werkstudenten: E007. maandag 18:00 21:00 in lokaal Inhoud Inleiding tot de Macro-economie introduceert de belangrijkste concepten en theorieën uit de macro-economie: de economische kringloop, de bepaling van het inkomen van een land, groei, werkgelegenheid en werkloosheid, het rentepercentage, en inflatie. Bespreekt monetair en bestedingsbeleid en internationale economische problemen (wisselkoers, handelsbalans, en internationale oversijpeling van economisch beleid). Introduceert de basismodellen van de macro-economie en illustreert de beginselen aan de hand van de ervaring van economieën in Europa en elders. 1

Voorkennis Voor deze cursus is als economische voorkennis vereist: Inleiding tot de Microeconomie (voorheen Algemene Economie I) (Mankiw and Taylor, 2014, hoofdstukken 1 19). De wiskundige voorkennis die je nodig hebt voor deze cursus is enkel op het niveau van de middelbare school en kan je terugvinden in Carette et al. (2013). Het gaat meer bepaald om hoofdstuk 2: Rekentechnieken (behalve 2.8); hoofdstuk 3: Veeltermen; hoofdstuk 5: Rijen en Reeksen; hoofdstuk 6: enkel 6.5 Rechten en 6.9 Exponentiële en logaritmische functies; en hoofdstuk 8: enkel 8.1.1 Lineaire vergelijkingen in één onbekende). In de kalender van de colleges verwijs ik naar de relevante delen uit Carette et al. (2013). Voor de werkcolleges, practica en oefeningen zijn enkele basisvaardigheden informatietechnologie vereist: opzoeken van informatie op het internet, documenten van het internet halen, een tekstverwerker gebruiken. Zie The Document Foundation (2014, hoofdstuk 4) voor een korte inleiding tot het tekstverwerkingsprogramma LibreOffice Writer. Leerdoelen In dit opleidingsonderdeel ontwikkel je de volgende vaardigheden: Vaardigheid 1: Bestaande kennis opzoeken. Economische gegevens opzoeken, methodes om gegevens te vergaren gebruiken, en gepubliceerd onderzoek over specifieke onderwerpen localiseren. Vaardigheid 2: Aantonen dat je bestaande kennis begrijpt. Kennis over de economische toestand samenvatten, de betekenis van economische kernbegrippen uitleggen, en uitleggen hoe economen die kernbegrippen gebruiken. Vaardigheid 3: Bestaande kennis interpreteren. Economische kernbegrippen en analyses uit kranten en tijdschriften uitleggen. Idem voor niettechnische bijdragen van economen aan tijdschriften voor een breed publiek. Vaardigheid 4: Economische gegevens interpreteren en verwerken. Uitleggen hoe je cijfergegevens uit gepubliceerde tabellen moet interpreteren. Trends en patronen identificeren in gepubliceerde gegevens. Beschikbare gegevens in tabelvorm gieten om een economisch probleem te illustreren. Het verband beschrijven tussen drie variabelen (bijvoorbeeld werkloosheid, prijzen en bbp). Zie Hansen (2001, pp. 232 233) voor meer uitleg over deze (en andere) belangrijke vaardigheden. Studiemateriaal Het verplichte handboek is Mankiw and Taylor (2014), verkrijgbaar in de Standaard Student Shop (gebouw B), of voor ongeveer 70 euro op www.amazon.de en www.bol.com; zoek aan de hand van het internationaal standaard boeknummer (ISBN) 978-1-4080-9379-5. De vorige edities voldoen grotendeels, maar het is 2

je eigen verantwoordelijkheid om eventuele verschillen met Mankiw and Taylor (2014) na te gaan. Met de code op de binnenzijde van de omslag heb je toegang tot CourseMate-materiaal (aanmelden via http://login.cengagebrain.com), waaronder oefeningen zoals de oefeningen die je tijdens de werkcolleges, practica en oefeningensessies zal oplossen (zie Mankiw and Taylor (2014, pp. xi-xii) voor meer uitleg). Op de cursuswebstek staan een aantal bijlagen die Mankiw and Taylor (2014) aanvullen (bijvoorbeeld met bijkomende gegevens en gegevensbronnen). Haal de bijlagen af, druk ze af, en lees ze als je het betrokken hoofdstuk leest. De bijlagen zijn examenstof. Voor de taken heb je een computer met een tekstverwerkingsprogramma nodig. Als VUB-student heb je toegang tot Office 365 (https://my.vub.ac. be/ict/office-365). Je kan ook gratis het openbron-programma LibreOffice afhalen (http://www.libreoffice.org): LibreOffice bevat een tekstverwerkingsprogramma (Writer), een rekenbladprogramma (Calc), en een presentatieprogramma (Impress). Bij elke Mac zit standaard een tekstverwerkingsprogramma (Pages), een rekenbladprogramma (Numbers) en een presentatieprogramma (Keynote). Ook Google Drive heeft een tekstverwerkingsprogramma (Docs), een rekenbladprogramma (Sheets) en een presentatieprogramma (Slides). Ik verwacht dat je de economische berichtgeving in een kwaliteitskrant leest, bijvoorbeeld De Morgen, De Standaard, De Tijd, de Financial Times. The Economist (een weekblad) is ook uitstekend. Registreer je voor de Financial Times als volgt: Ga naar de startpagina van de universiteitsbibliotheek: http://www.vub. ac.be/biblio/index.html. Volg de koppelingen: Gegevensbanken F Financial Times. Volg dan de koppeling onder Niet-registreerde gebruikers. Registreer je met je VUB-mailadres. Noteer je gebruikersnaam en wachtwoord. Haal elke ochtend de electronische versie van de Financial Times af. Je doet dat als volgt: Ga naar http://ftepaper.ft.com. Meld je aan met je gebruikersnaam en wachtwoord. Klik op de gewenste editie (Europe). Er gaat een nieuw tab-blad open met de Financial Times van vandaag. Klip rechtsboven op Replica om een weergave te zien van de krant zoals ze er op papier uitziet. Je kan met de links-rechts-pijltjes bladeren in de krant. Als je dubbelklikt op een artikel opent het in een nieuw venster. Klik op het Print-icoontje om het artikel af te drukken of als pdf te bewaren. (Als je in de off-line-modus bent zie het icoontje rechtsboven is het Print-icoontje niet beschikbaar.) GoPress Academic is een electronische databank waar je de Belgische kranten (met enkele dagen vertraging) kan lezen. Registreer je als volgt: Ga naar de startpagina van de universiteitsbibliotheek: http://www.vub. ac.be/biblio/index.html. Volg de koppelingen: Gegevensbanken G Gopress Academic. Volg dan de koppeling onder Niet-registreerde gebruikers. Registreer je met je VUB-mailadres. Onthou je gebruikersnaam en wachtwoord. Je krijgt aanzienlijke studentenkortingen op kranten- en tijdschriftenabonnementen via 4uCampus.be. De meeste kranten zijn in hun papieren verschijningsvorm dagelijks beschikbaar in de bibliotheek. Hou een knipselmap bij (op papier of electronisch). 3

Organiseer de knipsels thematisch (per hoofdstuk van het handboek). Enkele examenvragen zijn gebaseerd op de economische actualiteit. Ik zet bijna dagelijks verwijzingen naar relevante artikels uit de Financial Times of The Economist in de nieuws-sectie van de cursuswebstek, en ik verwacht dat je die artikels leest en koppelt aan wat je in de cursus leert. Aanvullend studiemateriaal Tijdens het semester zet ik bijlagen en koppelingen naar krantenartikels op de cursuswebstek, en ook in de werkcolleges, practica & oefeningen kunnen de assistenten aanvullend studiemateriaal uitdelen. Je vindt ander aanvullend materiaal op de CourseMate webstek van het handboek (o.a. Practice Questions oefeningen zoals de oefeningen die je tijdens de werkcolleges, practica en oefeningensessies zal oplossen). Je vindt honderden extra oefeningen (met oplossingen) in Salvatore and Diulio (2012) (niet verplicht, beschikbaar in de bibliotheek). Carette et al. (2013) (niet verplicht maar aanbevolen, beschikbaar in de bibliotheek) bevat de wiskundige voorkennis. Voorbereiding, aanwezigheid Aandachtig lezen is essentieel om kennis te verwerven. Zorg dat je, voor je naar de hoorcolleges en de werkcolleges, practica & oefeningen komt: het hoofdstuk uit Mankiw and Taylor (2014) dat we gaan bestrijken hebt gelezen; je op de cursuswebstek hebt gecontroleerd of er aankondigingen of wijzigingen zijn. Maak tijdens de hoorcolleges notities. Breng mee: ruitjespapier op A4- formaat, een vulpotlood, enkele gekleurde potloden, en een meetlat met centimeterschaal. Het gebruik van laptops, tablets of smartphones tijdens hoorcolleges en WPO s is niet toegestaan: onderzoekers hebben wetenschappelijk aangetoond dat ze het jezelf en je buren moeilijker maken om iets op te steken van de colleges (Sana et al., 2013). Aanwezigheid tijdens de werkcolleges, practica & oefeningen is verplicht. Tijdens de werkcolleges, practica & oefeningen los je, begeleid door een assistent, de problemen en toepassingen op die aan het einde van elk hoofdstuk staan. Je past tevens de economische kennis die je hebt opgedaan toe op de actualiteit, en je leert economische gegevens opzoeken, verwerken, en interpreteren. Breng daarom je handboek mee, alsook ruitjespapier op A4-formaat, een vulpotlood, enkele kleurpotloden, een gom, een meetlat met centimeterschaal, en een eenvoudige wetenschappelijke rekenmachine (zoals de Casio fx-92 Collège of TI-30Xa; de rekenmachine moet de natuurlijke logaritme ln en de exponentiële functie y x hebben). Tijdens het examen mag je geen smartphone of rekenmachine gebruiken; als een rekenmachine nodig is, zullen wij er in voorzien. Leren heeft een belangrijke actieve en collectieve component, met name door discussies en de confrontatie met en uitwisseling van ideeën. Daarom is aanwezigheid in de hoorcolleges en de werkcolleges, practica & oefeningen belangrijk. 4

Wijze van examineren Het eindresultaat voor dit studieonderdeel is een gewogen gemiddelde van de resultaten voor de twee werkstukken en het schriftelijk examen, met de volgende gewichten: Werkstuk 1 7,5% Werkstuk 2 7,5% Schriftelijk examen 85,0% Nu is een gewicht van 7,5% equivalent met 7,5/100 = 0,075 (percent betekent per honderd), en een gewicht van 85% is equivalent met 85/100 = 0,85. Je berekent het eindresultaat (op 20) dus als volgt: 0,075 (resultaat op 20 voor werkstuk 1) + 0,075 (resultaat op 20 voor werkstuk 2) + 0,850 (resultaat op 20 voor het schriftelijk examen) Een gedetailleerde beschrijving van de opdrachten voor de twee werkstukken staat op de webstek van de cursus. De assistent licht de opdrachten verder toe tijdens de werkcolleges, practica & oefeningen. Voor de werkstukken is er geen herkansing in de tweede zittijd: de punten die je tijdens het semester behaalde blijven geldig. Het schriftelijk examen bestaat uit een vijftal vragen, elk met een gewicht van ongeveer 20%. In de eerste vraag geef je de definitie van enkele trefwoorden uit de lijst die op de webstek van de cursus staat (enkel de trefwoorden met een sterretje (*)). Het doel van deze vraag is om na te gaan of je de taal der economen accuraat kan spreken. In de andere vragen los je een numerieke oefening op of pas je de theorie toe op een voorbeeld uit de actualiteit. Breng het volgende mee naar het examen: je studentenkaart, een blauwe of zwarte balpen, een vulpotlood, enkele gekleurde potloden (niet rood), een gom, en een meetlat met centimeterschaal. Stop alles in een doorzichtig hersluitbaar plastic zakje (Ziploc, 1 of 2 liter). Geen pennenzak, rekenmachine, mobiele telefoon, smartwatch, eigen papier, papieren zakdoekjes, of voedsel. Een flesje water mag als je het etiket verwijdert. Bij het begin van het examen ga je in stilte naar het podium vooraan, waar je je jas en boekentas of rugzak achterlaat. Zet je smartphone op stil en laat hem achter in je boekentas of rugzak: je mag onder geen beding een smartphone of smartwatch meenemen naar je plek. Neem je plastic zakje met inhoud en ga in stilte naar één van de door ons aangegeven plekken. Eens je zit, wacht je tot iedereen een plek heeft. Kalender van de colleges Lees het aangeduide materiaal vóór je naar de colleges komt. De hoofdstukken en paginanummers verwijzen naar Mankiw and Taylor (2014), tenzij anders vermeld. De bijlagen staan op de cursuswebstek. Alle bijlagen zijn examenstof. Week 22 (begint op 13 februari 2017) Organisatie van de cursus. Lees aandachtig How to read this book (p. 14) en de rest van hoofdstukken 1 en 2. Het inkomen van een land berekenen. Our First Model: The 5

Circular-Flow Diagram (Hoofdstuk 2, pp. 22 23) + hoofdstuk 20 + bijlagen 1 en 2. Sla afbeelding 20.1 (p. 439), Other Measures of Income (p. 442) (en de bijbehorende oefeningen 7 en 9 op p. 455), Measuring GDP (p. 448), en The Economics of Happiness (onderaan p. 449 bovenaan p. 451) over. Los op: oefeningen 1, 5 pp. 454 455; oefening 1 uit bijlage 2 bij hoofdstuk 20. Week 23 (begint op 20 februari 2017) De kosten van het levensonderhoud berekenen. Hoofdstuk 21 + bijlage. Los op: oefeningen 1, 2 p. 471; 8, 9 p. 472; oefening 2 uit bijlage 2 bij hoofdstuk 20. Week 24 (begint op 27 februari 2017) Productie en groei. Hoofdstuk 22 + bijlage. Het kaderstukje over The Magic of Compounding and the Rule of 70 (p. 476) is examenstof. Hans Rosling (2010), 200 Countries, 200 Years, 4 Minutes (Gapminder and BBC4) (www. gapminder.org/). Geen oefeningen uit hoofdstuk 22. Werkloosheid. Hoofdstuk 23 + bijlage. Los op: oefening 1, 3, 4, 5 pp. 516 517; oefening 3 uit bijlage 2 bij hoofdstuk 20; de oefeningen uit de bijlage bij hoofdstuk 23. Opgave voor werkstuk 1. Deadline: ten laatste op maandag 27 februari 2017 om 12 u s middags moet de samenstelling van elke groep per e-mail zijn toegekomen bij de assistent (Hamza.Rarou@vub.ac.be): de vijf groepsleden zitten allen in dezelfde WPOsessie; één mail per groep; de mail vermeldt de WPO-groep zoals aangegeven in het lessenrooster (vb. WPO TEW groep 1), voornaam, naam, en mailadres van alle groepsleden; alle groepsleden staan in cc; als onderwerp van de mail: Inleiding tot de Macro-economie: werkstukken, WPO TEW/HI/BEDR groep 1/2/3/4/5/6/7/8 (zet hier de WPO-groep zoals aangegeven in het lessenrooster, vb. WPO TEW groep 1). Week 25 (begint op 6 maart 2017) Sparen, investeren, en het financiële systeem. Hoofdstuk 24 + bijlage. In dit hoofdstuk lossen we een lineaire vergelijking op in één onbekende (Carette et al., 2013, pp. 191 192). Los op: oefeningen 6, 7, 8, 9 p. 538; oefening 11 uit de tweede editie van het handboek (zie bijlage). Voor de werkcolleges, practica & oefeningen zijn er deze week geen contacturen. Gebruik de vrijgekomen tijd om aan werkstuk 1 te werken. Week 26 (begint op 13 maart 2017) De basisinstrumenten van financiën. Hoofdstuk 25 + bijlage. Los op: oefeningen 1, 2, 4 p. 557. Week 27 (begint op 20 maart 2017) Het monetaire systeem. Hoofdstuk 26 + bijlage. Sla The Bank of England (p. 567) over. Los op: oefeningen 4, 7, 9 p. 582, en de opgaves uit de bijlage. Lees: Bulgarian banks.... (2014, 5 juli). Bulgarian banks: Digital rumours. The Economist, p. 66 (beschikbaar on-line; ga naar http://www.economist.com en 6

zoek op de titel). Om de formule van de geldmultiplicator te vinden, gebruiken we een eigenschap in verband met de convergentie van meetkundige reeksen (Carette et al., 2013, p. 99). Week 28 (begint op 27 maart 2017) Groei van de geldvoorraad en inflatie. Hoofdstuk 27. Los op: oefeningen 1, 2, 3, 10 p. 603. Werkcolleges, practica & oefeningen: seminarie over werkstuk 1. Deadline: op maandag 27 maart 2017 om 12 u s middags moeten het werkstuk en enkel voor de dagstudenten de presentatieslides (beide in portable document format, pdf) per e-mail zijn toegekomen bij de assistent (Hamza.Rarou@vub.ac.be). Als onderwerp van de mail: Inleiding tot de Macroeconomie: werkstuk 1, WPO TEW/HI/BEDR groep 1/2/3/4/5/6/7/8 (zet hier de WPO-groep zoals aangegeven in het lessenrooster, vb. WPO TEW groep 1). Elke groep levert bovendien één afgedrukt exemplaar van het werkstuk in bij het begin van hun sessie van de werkcolleges, practica & oefeningen (de avondstudenten bij het begin van het avondcollege). Week 29 (begint op 3 april 2017) Lentevakantie. Week 30 (begint op 10 april 2017) Lentevakantie. Week 31 (begint op 17 april 2017) Maandag 17 april 2017 (Paasmaandag) is een wettelijke feestdag en zijn er geen colleges. Werkcolleges, practica & oefeningen: hoofdstukken 26 en 27. Week 32 (begint op 24 april 2017) Macro-economie van een open economie. Hoofdstuk 28 + bijlage. Los op: oefeningen 1, 4, 8, 10 pp. 620 621; oefening 12 uit de tweede editie van het handboek (zie bijlage). Hoofdstuk 29 + bijlage. Haal het document model-van-open-economie-op-lange-termijn.pdf af van de webstek en druk het drie keer af; breng de drie exemplaren mee naar de hoorcolleges om het maken van notities te vergemakkelijken. Los op: oefeningen 3, 4, 6, 7, 10 p. 636. Opgave voor werkstuk 2. Week 33 (begint op 1 mei 2017) Economische schommelingen op de korte termijn. Lees de inleiding (pp. 637 638) van hoofdstuk 30 en het deel over Three facts about economic fluctuations (pp. 679 680) van hoofdstuk 32. De aggregatieve vraag en het aggregatieve aanbod. Hoofdstuk 32 + bijlage. Los op: oefeningen 2, 3, 9, 10 p. 701. 7

Week 34 (begint op 8 mei 2017) De invloed van monetair beleid en begrotingsbeleid op de aggregatieve vraag. Hoofdstuk 33 + bijlage. Hierbij hoort ook het deel over de bestedingsmultiplicator van hoofdstuk 31 ( The Multiplier Effect, pp. 659 662; sla The Accelerator Principle, Other Applications of the Multiplier Effect en Equilibrium of Planned Withdrawals and Injections over). De theorie van de bestedingsmultiplicator (en enkel dat deel) uit hoofdstuk 31 maakt dus deel uit van de examenstof. Om de formules van de bestedingsmultiplicator te vinden, gebruiken we een eigenschap in verband met de convergentie van meetkundige reeksen (Carette et al., 2013, p. 99). Los op: oefeningen 1, 3, 7 pp. 719 720, en de oefening uit de bijlage bij hoofdstuk 33 (een variant van oefening 4 op p. 678). Voor de werkcolleges, practica & oefeningen zijn er deze week geen contacturen. Gebruik de vrijgekomen tijd om aan werkstuk 2 te werken. Week 35 (begint op 15 mei 2017) De invloed van monetair beleid en begrotingsbeleid op de aggregatieve vraag (vervolg). Deadline: op maandag 15 mei 2017 om 12 u s middags moeten het werkstuk en enkel voor de dagstudenten de presentatieslides (beide in portable document format, pdf) per e-mail zijn toegekomen bij de assistent (Hamza.Rarou@vub.ac.be). Als onderwerp van de mail: Inleiding tot de Macro-economie: werkstuk 2, WPO TEW/HI/BEDR groep 1/2/3/4/5/6/7/8 (zet hier de WPO-groep zoals aangegeven in het lessenrooster, vb. WPO TEW groep 1). Elke groep levert bovendien één afgedrukt exemplaar van het werkstuk in bij het begin van hun sessie van de werkcolleges, practica & oefeningen (de werkstudenten leveren hun afgedrukt exemplaar in bij het begin van de avondles op maandag 15 mei). Week 36 (begint op 22 mei 2017) Monetaire Unie. Hoofdstuk 36. Werkcolleges, practica & oefeningen: seminarie over werkstuk 2. Examenperiode (12 juni 1 juli 2017) Schriftelijk examen. Datum, tijd en plaats worden aangekondigd op de webstek van de faculteit. Bestrijkt al het materiaal vermeld in de bovenstaande kalender (ook als we het niet tijdens de colleges hebben besproken). Lees aandachtig de uitleg over het schriftelijk examen in de sectie Wijze van examineren hierboven. Errata in Mankiw and Taylor (2014) (1) Om een decimale fractie om te zetten naar percentage moet je vermenigvuldigen met 100% (niet met 100). Vervang dus 100 door 100% op p. 457 (onderaan tabel 21.1, vijf maal), p. 499 (onderaan, twee maal), p. 500 (bovenaan, twee maal), en p. 616 (vijf maal). 8

(2) Op pp. 616 617 berekenen Mankiw and Taylor (2014) de nominale wisselkoers geïmpliceerd door de koopkrachtpariteit van de Big Mac. De berekeningen laten echter de eenheden weg, wat een slechte gewoonte is. Ook de aanduiding PPP /$ is verwarrend (de wisselkoers die je berekent is dollar per pond, niet pond per dollar). Er moet staan: PPP$/ = Price in dollars Price in pounds PPP$/ = $3.57/Big Mac 2.29/Big Mac PPP$/ $1.56/ Om de procentuele over of onderwaardering te berekenen, moet je de eenheden ($/ ) meenemen in de berekeningen, en moet je het relatieve verschil vermenigvuldigen met 100% (niet met 100). Er moet dus staan: % over or undervaluation = Implied PPP rate Market rate 100% Market rate $1.56/ $1.60/ 100% $1.60/ $0.04/ $1.60/ 100% 2.5% en analoog in de berekening voor een marktwisselkoers van 1=$1.40: % over or undervaluation = Implied PPP rate Market rate 100% Market rate $1.56/ $1.40/ 100% $1.40/ $0.16/ $1.40/ 100% 11.43% Referenties Carette, P., Guerry, M.-A., Theuns, P., and Vanderhoeft, C. (2013). Brugcursus Wiskunde voor Humane Wetenschappen. VUB Press, Brussel. Hansen, W. L. (2001). Expected proficiencies for undergraduate economics majors. Journal of Economic Education, 32(3):231 242. Mankiw, N. G. and Taylor, M. P. (2014). Economics. Cengage Learning, Andover, 3 rd edition. Salvatore, D. and Diulio, E. (2012). Schaum s Outline of Principles of Economics. Schaum s Outline Series. McGraw-Hill, New York, 2 nd edition. Sana, F., Weston, T., and Cepeda, N. J. (2013). Laptop multitasking hinders classroom learning for both users and nearby peers. Computers & Education, 62:24 31. 9

The Document Foundation (2014). LibreOffice 4.2 Getting Started Guide. The Document Foundation, s.l. 10