Gevangenis Hasselt JAARVERSLAG 2015
Over de gevangenis Modern en groot De gevangenis van Hasselt heeft in 2015 haar 10-jarig bestaan gevierd. Het is een grote, moderne en streng beveiligde gevangenis met meer dan 400 penitentiaire personeelsleden. De topprioriteit is veiligheid. Dat maakt de organisatie van hulpen dienstverlening niet evident, maar zeker niet onmogelijk. De voorziene ruimte voor de hulp- en dienstverlening is eerder beperkt in verhouding tot de grootte van de inrichting. Een pluspunt is wel dat het aanbod gerealiseerd kan worden in een moderne infrastructuur. Capaciteit en populatie Er is een capaciteit voor 450 gedetineerden, verspreid over 12 secties voor de mannen en een aparte vrouwenafdeling met 28 cellen. Op de vrouwenafdeling zijn twee cellen voorzien voor moeder met kind, maar deze cellen worden gebruikt als trio-cel. De populatie bestaat ongeveer voor een derde uit beklaagden en voor twee derden uit veroordeelden, maar die verhouding fluctueert. Bij de veroordeelden zijn er zowel kortgestraften als langer gestraften tot en met levenslang veroordeelden. De gevangenis heeft al sinds kort na haar opening af te rekenen met een variërende overbevolking. Hulp- en dienstverlening Eind 2006 werd er officieel gestart met de hulp- en dienstverlening in de gevangenis (na enkele jaren voorbereidingswerk). Het in 2015 gerealiseerde aanbod is bijgevolg het resultaat van meer dan 9 jaar streven naar een kwaliteitsvol hulp- en dienstverleningsaanbod. In 2015 werd met een nieuw actieplan duidelijk dat het netwerk nog verstrekkende ambities heeft. Grootte domein: > 9 hectare; lengte muur: 1 kilometer. Inhoud Over de gevangenis p. 2 Organisatie van de hulp- en dienstverlening p. 3 De hulp- en dienstverlening p. 5 Vooruitblik op 2016 p. 10 2
Organisatie van de hulp- en dienstverlening Netwerkorganisatie De hulp- en dienstverlening in de gevangenis wordt aangeboden vanuit een netwerk van organisaties. Die organisaties hebben elk hun eigen expertise. De bundeling van al deze vormen van expertise geeft een werking met veel mogelijkheden. Het gros van deze organisaties biedt een aanbod in de samenleving waardoor het mogelijk wordt om trajecten, die tijdens de detentie worden opgestart, door te trekken naar de post-penitentiaire periode. Dit is een belangrijke kans met oog op de re-integratie. Een netwerkorganisatie gaat uit van gelijkwaardigheid tussen de partners en beslist zo maximaal mogelijk op basis van consensus. Slechts wanneer het hele netwerk eenzelfde richting kiest kan er een sterke integrale werking worden gerealiseerd. Het beleidsteam neemt als sturend orgaan onder voorzitterschap van de beleidscoördinator de beslissingen in de netwerkorganisatie. Het coördinatieteam levert het beleidsvoorbereidende werk en waakt over de organisatie en de kwaliteit van de hulp- en dienstverlening. Samenwerkingspartners Welzijn CAW Limburg Suggnomè, Sjabloon OCMW Hasselt Opvoedingswinkel Gezondheid VGGZ VVBV (CAP) CAD, Katarsis, AA Suïcidepreventie Cultuur De Rode Antraciet stedelijke bibliotheek Muziekodroom gitaarleerkracht Sport De Rode Antraciet sportdienst Hasselt Sport Vlaanderen Yogaleerkracht Onderwijs CVLZ, 4 CVO s, Basiseducatie Huis vh Nederlands Tabora Werk VDAB Vokans Alternatief vzw Wonen en Werken Schema: vluchtig overzicht per domein van de structurele partners De hulp- en dienstverlening is actief in een penitentiaire context en bijgevolg is het Directoraat- Generaal Penitentiaire Instellingen (FOD Justitie) op ieder domein en op ieder niveau een belangrijke gesprekpartner, raadgever (veiligheid) en facilitator. 3
Netwerkuitbouw Zolang er noden en vragen naar ondersteuning blijven bij gedetineerden, zal het netwerk op zoek gaan naar antwoorden. Die antwoorden kunnen binnen het netwerk liggen of moeten daarbuiten gezocht worden. Bijgevolg zijn de grenzen van het netwerk nooit afgelijnd. Iedere organisatie die een vorm van hulp- en dienstverlening aanbiedt is een potentiële partner. Ook in 2015 werden er opnieuw stappen gezet in de uitbouw van het netwerk. Een belangrijk moment was de dialoogtafel leefbare en veilige samenleving op 15 oktober 2015, georganiseerd door SPIL (Samenwerking Psychiatrische Initiatieven Limburg), waarbij politie, parket, gevangenis, justitiehuizen en een brede waaier aan hulpverleningsdiensten met elkaar in debat zijn gegaan. Thema s als communicatie, middelengebruik, sociale context, agressie en slachtofferschap werden besproken. Het vormt de start van een zoektocht naar verdere samenwerkingsmodellen en een betere ketenwerking. Uit het voorgaande jaarverslag werd al duidelijk dat radicalisering een steeds belangrijker thema wordt. Na de aanslagen in Parijs op 13 november 2015 en de aanhoudende terreurdreiging kwam dit in een stroomversnelling. Wat de gevolgen zullen zijn van de aanslagen in Zaventem en in de metro in Brussel op 22 maart 2016 valt nog af te wachten, maar het is duidelijk dat het radicaliseringsbeleid een prioriteit is geworden. Ter voorbereiding van dat beleid werden er nieuwe contacten gelegd, zoals met het agentschap Integratie en Inburgering, de dienst diversiteit van de stad Hasselt en de politieschool in Limburg. We zijn op zoek naar expertise, diensten die onze medewerkers kunnen opleiden, beleidsondersteuning en partners die ons toekomstig beleid mee in uitvoering kunnen brengen. Voor de gevangenis van Hasselt zal veel afhangen van de specifieke afdeling die vanaf april 2016 geopend wordt. Die afdeling zal zich richten op gedetineerden die een ernstig risico vormen in het beïnvloeden van andere gedetineerden op vlak van radicalisering. Daarnaast zal uiteraard de preventieve aanpak moeten uitgebouwd worden. In 2015 werd een werkgroep samengesteld om de samenwerking rond gedetineerden met een (vermoeden van) beperking te bevorderen. Dit gebeurde op initiatief van het Steunpunt Expertise Netwerken. Begin 2016 vindt er een studiedag plaats om de samenwerking te stimuleren tussen de gevangenis en de VAPHvoorzieningen (Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap). Ook binnen de gevangenismuren werd er gewerkt aan samenhang. Op verschillende domeinen werd geïnvesteerd in de connectie met de beambten. Er was overleg in kader van de drugsvrije afdeling, suïcide, radicalisering, projecten rond participatie en kinderarmoede en de infosessies voor bezoekers. Dit beantwoordt aan een nood die werd vastgesteld tijdens de dialoogtafel hulp- en dienstverlening in 2014. 4
De hulp- en dienstverlening Het gerealiseerde aanbod van 2015 wordt opgesomd, gevolgd door een paar verbeterprocessen zoals de opening van de drugsvrije afdeling. Welzijn trajectbegeleiding familiale detentiebegeleiding Limburgs aanmeldingspunt gedetineerde thuislozen schuldhulpverlening, rechtshulpverlening opvoedingsondersteuning, kinderatelier herstelbemiddeling, herstelfonds vormingen: stress, budgetgroep, slachtoffer in beeld, opvoedingsondersteuning (+ eenmalige activiteiten) infosessies voor bezoekers In 2015 werd een eerste fase van het samenwerkingsexperiment met de OCMW s geëvalueerd. Er zijn op anderhalf jaar tijd 5 LCO s (lokaal cliëntoverleg) tijdens detentie en 7 follow-up-lco s na detentie georganiseerd door het OCMW van Hasselt. Dit leidde tot een betere afstemming en overdracht tussen diensten die actief zijn tijdens en na detentie. Betrokken diensten in sommige dossiers waren bijvoorbeeld sociale huisvestingsmaatschappijen en de Dienst Ondersteuningsplan (DOP). In 2016 trachten we het experiment uit te breiden naar meerdere Limburgse OCMW s. Op vlak van suïcidepreventie werd verder gewerkt aan de beleidstekst die in 2016 zal afgerond worden. Er werd een tweedaagse opleiding voor geïnteresseerde beambten georganiseerd. Deze beambten zullen verder betrokken worden bij de uitbouw van het beleid. We verzamelen informatie om per functie in de gevangenis een takenlijst in kader van suïcide te specifiëren. De stad Hasselt kende projectmiddelen aan de gevangenis toe in het kader van kinderarmoede. Daarmee werd onder andere een nieuw groepsaanbod opvoedingsondersteuning uitgeprobeerd. De opvoedingswinkel ging aan de slag met de gedetineerden die deelnemen aan het kinderatelier. Dankzij dat atelier kon wat aangeleerd werd ook onmiddellijk toegepast worden. Daarnaast nam een stagiair initiatieven om de inrichting meer kindvriendelijk te maken, zoals het creëren van boekjes voor kinderen en voetstapjes die de weg naar de bezoekzaal zullen aanwijzen. Aansluitend hierop werden de eerste infosessies voor bezoekers georganiseerd, in samenwerking met de beambten, Justitieel Welzijnswerk met haar familiale werking en een aantal vrijwilligers. 5
Gezondheid individuele geestelijke gezondheidszorg preventiemomenten m.b.t. drugs centraal aanmeldingspunt drugs (CAP) AA Gezondheid is zeer breed, denk ook aan de initiatieven rond suïcidepreventie (zie welzijn) en bewegen (zie sport). Specifiek rond geestelijke gezondheidzorg werd na het nodige voorbereidingswerk een trefmoment georganiseerd op 25 november 2015. Tijdens dat moment gingen medewerkers van de forensische diensten die actief zijn in de gevangenis in gesprek met medewerkers van de mobiele diensten van Noolim en Reling (Limburgse netwerken geestelijke gezondheidszorg). Ze bespraken samen casussen in de hoop om in de toekomst gemakkelijker samen te werken. Daarbij denken we aan gedetineerden die een sterk ondersteunend netwerk nodig hebben na detentie om herval te vermijden. Vragen die bij deze netwerken leven hebben voornamelijk te maken met veiligheid en de communicatie met Justitie. Toch is de meest belangrijke ontwikkeling van 2015 ongetwijfeld de opening van de drugsvrije afdeling in de gevangenis van Hasselt. Na jaren voorbereidingswerk stonden de neuzen in dezelfde richting en werd de afdeling een feit. De eerste gedetineerden verhuisden naar de afdeling op 12 december. De uitdaging voor 2016 is gigantisch. Het regime moet geleidelijk geïmplementeerd worden (ongetwijfeld met kinderziektes), er moet een nieuwe cultuur gesmeed worden, er moet een aanbod op maat uitgewerkt worden en alle betrokken diensten zullen er nauwer moeten samenwerken. Dat betekent ook de start van een wekelijks aanbod van zowel Katarsis als het CAD Limburg in de gevangenis van Hasselt. 6
Cultuur projecten: Buiten Beeld, PLAY, koppenproject bibliotheekwerking en lezingen aanbod samen lezen andere: optredens, gezelschapspelen, gitaarlessen 2015 werd het jaar waarin de gevangenisbibliotheek werd aangepakt. De oude kasten verdwenen, er kwam een frisse laag verf en de nieuwe inrichting werd geïnstalleerd. We wilden een gevoel van meer licht en lucht bekomen. Jammer genoeg blijft het een klein lokaal. Er werd een leuk openingsmoment georganiseerd met de lokale pers en de schepen van cultuur. In het najaar van 2015 werd een interessant creatief project gerealiseerd. Een kunstenares liet de creativiteit van een aantal gedetineerden los op gipsen koppen. Het idee erachter verwijst naar een anonieme samenleving waarin we elkaar beter willen leren kennen. De gedetineerden tonen via deze koppen een deel van zichzelf. In 2016 zal er een tentoonstelling volgen waar naast heel wat andere, ook de koppen van de gedetineerden zullen tentoongesteld worden. In de loop van 2015 werd door De Rode Antraciet beslist om de inzet van de cultuurfunctionaris én sportfunctionaris in iedere gevangenis vast te leggen op 0,2 VTE, wat voor Hasselt jammer genoeg neerkomt op een halvering van de coördinatie-inzet. Daarmee omgaan is een uitdaging voor 2016. 7
Sport groepssport: gevarieerd, deels met professionele sportleerkracht wedstrijden tegen externe ploegen fitness, yoga opleiding fitnessinstructeur FEFI-project op de vrouwenafdeling i.s.m. onderwijs (zie verder) Gevangenis Hasselt beschikt over een mooi uitgebouwd sportaanbod. Een belangrijke realisatie in 2015 was de start van een opleiding fitnessinstructeur. Die opleiding geeft een groep van gedetineerden mogelijkheden tijdens de detentie en kans op werk na detentie. Een deel van het werk in 2015 zal pas in 2016 gepresenteerd kunnen worden. Om gedetineerden te stimuleren meer te bewegen, werd in samenwerking tussen De Rode Antraciet en de sportdienst van Hasselt het voorbereidend werk geleverd om een dvd te ontwikkelen waarmee gedetineerden zonder sportmateriaal kunnen fitnessen in de cel. Hiermee kunnen veel gedetineerden in verschillende gevangenissen bereikt worden. Er werden twee nieuwe brochures gemaakt, namelijk de brochure Sport in de gevangenis en Sport na detentie Ook op het vlak van sport werd de inzet van de functionaris helaas gehalveerd, wat in 2016 nog de nodige aanpassingen zal vragen. Onderwijs Nederlands: NT1, Nederlands op de gevangenisvloer, Frans, Engels ICT: verschillende modules per schooljaar 1e helft 2015: Open Leercentrum, opleiding schoonheidsverzorging studieondersteuning Tabora FEFI-project vrouwenafdeling proclamatie In de loop van 2015 werd de onderwijscoördinator een medewerker van het VOCVO (Vlaams Ondersteuningcentrum Volwassenenonderwijs), na het wegvallen van de consortia. Dit betekende gelukkig het einde van een periode van onzekerheid voor de onderwijscoördinator. Er werden een aantal overlegmomenten georganiseerd om te bepalen of er kon gestart worden met beroepsopleidingen in Hasselt. De VDAB zorgde voor een arbeidsmarktanalyse om te kunnen beslissen welke opleidingen het meest nuttig zijn bij de zoektocht naar werk. De CVO s engageerden zich om de 8
opleidingen uit te proberen. De gevangenis wil ruimte creëren binnen de werkhuizen. Drie leerkrachten werden uitgenodigd om een inschatting te maken over de organisatorische haalbaarheid. We hopen in het najaar van 2016 de eerste modules elektriciteit en houtbewerking uit te proberen. Tijdens een Europees project rond educatie voor vrouwelijke gedetineerden werd een combinatie van theorie en beweging uitgeprobeerd om het zelfvertrouwen bij de deelnemers te vergroten. Het resultaat inspireert ons om beweging vaker als instrument in te zetten bij allerhande doeleinden. Helaas is er sinds het najaar van 2015 geen Open Leercentrum meer in de gevangenis. Er kwam geen compromis uit de bus tussen de onderwijscentra om tot een gezamenlijke investering te komen. Ook de schoonheidsverzorging wordt niet meer georganiseerd aangezien de langergestrafte vrouwen de modules reeds doorliepen. Werk VDAB-trajectbegeleiding opleiding keukenmedewerker sollicitatietraining coaching werkhuisbegeleiders netwerk Ba(c)k@work Een nieuwe evolutie in de tewerkstellingssector maakt dat personen moeten geïndiceerd worden willen ze toegang kunnen krijgen tot opleidingstrajecten op maat. Met de VDAB werd afgesproken dat deze indicering ook in de gevangenis mogelijk is. Bij een dergelijke vraag voert een psycholoog van de VDAB een onderzoek tijdens detentie in overleg met betrokken diensten (vb. met de werkhuizen om de arbeidsattitudes van de gedetineerde in te schatten). In samenwerking met de Bond Zonder naam werden twee bezoeken aan de gevangenis georganiseerd voor werkgevers. Enerzijds proberen we meer tewerkstelling tijdens detentie te bekomen, anderzijds hopen we dat de werkgevers zich openstellen voor ex-gedetineerden wanneer ze op sollicitatiegesprek komen. Naast een rondleiding werd er gesproken door de gevangenisdirectie, een werkgever die exgedetineerden tewerkstelt en een ex-gedetineerde zelf, waarna telkens een boeiend debat volgde. 9
Vooruitblik op 2016 In de loop van 2015 werd er gesleuteld aan een nieuw actieplan, ditmaal voor de periode januari 2016 juni 2018. Heel wat processen worden verdergezet, hier of daar met een aangepaste strategie. Het aantal uitdagingen blijft in ieder geval uitgebreid. Communicatie en participatie De organisatie van het aanbod vraagt steeds prioriteit. Daarnaast zijn er heel wat veranderingsprocessen die tijd vragen van het coördinatie- en beleidsteam. Daardoor hinkt de communicatie over onze werking soms achterop. Dit wordt een aandachtpunt voor de komende jaren. We hopen niet alleen beter te communiceren, maar ook te betrekken. Zo was er bij de start van de drugsvrije afdeling alvast heel wat contact met de gedetineerden. Ook de sociale omgeving willen we meer informeren en betrekken. Een belangrijke stap hierin is de verdere uitbouw van de infosessies voor bezoekers. Vrijwilligers nemen daarin een belangrijke taak op. In een project rond participatie trachten we de verbinding te vinden met gedetineerden die we moeilijker bereiken. We willen dit doen door nauwer samen te werken met de beambten op de secties. In 2016 hopen we met dit project aan de slag te gaan. De manier waarop gewerkt zal worden, wordt mee bepaald door de beambten die geïnteresseerd zijn om mee te werken. Drugs De opstart van de drugsvrije afdeling in Hasselt beschouwen we als één van de belangrijkste ontwikkelingen van de voorbije jaren. Maar na het vele voorbereidende werk, volgt nu de grote uitdaging om de verwachtingen waar te maken. Werkpunten voor 2016 zijn onder andere: Een samenwerkingskader voor de betrokken hulpverlenende diensten en een onderling hulpverlenersoverleg. Een zinvol groepsaanbod dat zowel budgettair als op vlak van tijdsinvestering haalbaar is. Het vinden van de juiste cultuur op de afdeling en duidelijkheid over wie welke rol hierin speelt. Bijvoorbeeld: hoe gaan we om met attitudeproblemen? Verdere opleidings- en ondersteuningsmogelijkheden voor de mensen op de werkvloer. Een efficiënte overlegstructuur die zowel de praktijk van nabij opvolgt als het beleid verder kan concretiseren. Radicalisering De opening van de D-Rad:Ex (afdeling in kader van radicalisering) in de gevangenis van Hasselt staat gepland voor april 2016. Aangezien de komst van die afdeling pas duidelijk werd in oktober 2015, moeten het beleid en het regime snel vorm krijgen. De aanpak vanuit Vlaanderen is nog niet definitief. Hoe dan ook wordt het voor deze groep belangrijk om met de islamconsulent af te stemmen, de familie te betrekken waar mogelijk en te streven naar integratie. Daarnaast zullen opleiding voor de hulp- en dienstverleners en een preventief aanbod noodzakelijke pijlers in het beleid worden. 10
Te verwachten resultaten Er zijn een paar processen die tot een interessant resultaat kunnen leiden in 2016: 18 februari 2016: een studiedag tussen justitie hulpverlening VAPH omtrent forensisch cliënteel met een (vermoeden van) beperking. Het suïcidebeleid zal gefinaliseerd worden in een beleidstekst met een paar ondersteunende instrumenten. Dit zal voorgelegd worden aan de beambten die reeds in 2015 de opleiding volgden. In het najaar van 2016 hopen we de eerste beroepsopleidingen in de werkhuizen te kunnen realiseren. De dvd fit@cel die in Hasselt werd gefilmd en als doel heeft om gedetineerden meer in hun cel te laten bewegen, verschijnt in 2016. Grootste bedreiging <-> grootste kracht Helaas staat de gevangenis van Hasselt in 2016 (en de jaren die volgen) voor de grootste bedreiging in haar 10-jarige bestaan, namelijk een zware besparingsopdracht op het penitentiair personeel. Dit kan een ernstige hypotheek leggen op het hulp- en dienstverleningsaanbod. Hoeveel ruimte zal er nog zijn voor activiteiten? Tegelijk maken we ons zorgen over een aantal bijkomende gevolgen. Welk effect zal er bijvoorbeeld zijn op de suïcidaliteit, de drugsproblematiek of de radicalisering wanneer gedetineerden nog meer uren per dag in de cel worden opgesloten? Hoe dan ook zal er heel wat flexibiliteit gevraagd worden van alle betrokkenen. Onze grootste kracht vandaag is dat we onszelf een dynamisch en samenhangend netwerk durven noemen. We zullen vanuit die kracht ook met deze evolutie omgaan. 11
Lay-out: afdeling Algemeen Coördinerende Diensten Centrale redactie: Gert Vanherk, beleidscoördinator gevangenis Hasselt Foto s: Gert Vanherk Verantwoordelijke uitgever: Marijke Enghien, afdeling Welzijn en Samenleving, Koning Albert II-laan 35, bus 30, 1030 Brussel