Programma Ethiek in de Huisartsgeneeskunde Derde bijeenkomst Beroepsgeheim I September 2004 Samenstellers: MC de Vries, E van Leeuwen, GK Kimsma Contactpersoon: E van Leeuwen, 020-4442764 Sectie Filosofie en medische Ethiek VU medisch Centrum
Inleiding Essentieel voor het beroep van arts, dus ook van huisarts, is traditioneel dat de arts in staat en bereid is om dat wat de patiënt hem toevertrouwt, als geheim te bewaren. In de dagelijkse praktijk heeft elke huisarts veelvuldig te maken met kwesties die het beroepsgeheim betreffen. In zijn functie als familie-arts betreft dat bijvoorbeeld de vraag of gegevens van één familielid doorgegeven mogen worden aan een ander familielid. Als poortwachter heeft de huisarts dagelijks te maken met specialisten, arbo-artsen en verzekeringsartsen. Wat mag een huisarts wel en niet aan hen mededelen? Hoe zit het met medische verklaringen, bijvoorbeeld bij schoolverzuim? Deze en andere vragen zullen tijdens deze bijeenkomst behandeld worden. Aangezien bovenstaande kwesties veelvuldig voorkomen, is het van belang dat de HAIO tijdens het patiëntencontact zich bewust is van de eisen die aan artsen worden gesteld ten aanzien van het verkrijgen en beheren van de informatie door de patiënt gegeven. De huisarts is op grond van zijn beroepsgeheim verplicht te zwijgen over wat hem of haar bekend is geworden tijdens de werkzaamheden als arts. De zwijgplicht dateert al uit de Eed van Hippocrates en is in vele wettelijke regelingen vastgelegd: het Wetboek van strafrecht, de Wgbo en in de BIG. Ook in het medisch tuchtrecht is het bewaren van het geheim een norm die duidelijk is verwoord. Toch kan de huisarts soms voor de vraag komen te staan of er in een bepaalde situatie wel of niet gesproken mag of zelfs moet worden. Tijdens deze bijeenkomst zal de betekenis van het beroepsgeheim voor de huisarts, de patiënt en voor derden inzichtelijk gemaakt worden. Martine de Vries Evert van Leeuwen Gerrit Kimsma 2004 Huisartsopleiding VUmc 2
Doelstellingen dagdeel Beroepsgeheim I Doelstellingen op leer niveau: Van de HAIO wordt na afloop van het programma verwacht dat deze de betekenis van het beroepsgeheim kan benoemen voor de huisarts, de patiënt en voor derden; Tevens zal het beroepsgeheim dienen als casus voor een evaluatie en interpretatie van wetgeving in de praktijk. Doelstellingen op praktisch niveau: Bij concrete problematiek de gevolgen van het beroepsgeheim benoemen voor het medisch handelen in de spreekkamer; Inzicht in de grenzen en valkuilen van enkele veel voorkomende situaties, zoals: - Informatie geven aan partners, ouders, familie, naasten, specialisten - Ziekteverzuim: keuringen, arbeidsongeschiktheid en sociale zekerheid - Afgeven van medische verklaringen - Vragen van familie omtrent een overleden patiënt Aanvangsniveau De HAIO heeft de bijeenkomsten Inleiding Ethiek en Inleiding Recht gevolgd. Docenten Ethicus en jurist van het CEL Voorbereiding Van de HAIO wordt verwacht dat deze: Bijgevoegde artikelen en casuïstiek leest; Een inventariserend gesprek voert met de HAO voorafgaand aan het programma omtrent het beroepsgeheim van de huisarts; Eigen casuïstiek/vragen mbt het beroepsgeheim verzamelt. Tijdschema van de ochtend of middag 10 min Introductie 60 min Inventarisatie algemene problematiek aan de hand van de literatuur en bespreking van ingebrachte eigen casuïstiek 20 min pauze 90 min bespreking van aangeleverde casuïstiek rond het schenden van het beroepsgeheim met behulp van een rollenspel (huisarts, klager, rechter) Verplichte literatuur Verbogt, S. Beroepsgeheim en gezondheidszorg. In: Verbogt, S. Hoofdstukken over Gezondheidsrecht. Groningen: Martinus Nijhoff, 2003. Heineman, MEF en Hubben JH. De huisarts in de Medische Tuchtspraak. 1982-1993, Koninklijke Vermande, Lelystad, 1995, 228-253. Casuïstiek Probeer de casuïstiek te lezen met in het achterhoofd de volgende vragen: - Waarom is er sprake van schending van het beroepsgheim? - Wat voor soort problemen verleiden de huisarts tot het schenden van het beroepsgeheim? 2004 Huisartsopleiding VUmc 3
Casus keuringen, arbeidsongeschiktheid en sociale zekerheid De 25-jarige dhr. A. solliciteert voor de functie van veiligheidsmedewerker hoog-risico-vluchten op Schiphol. Onderdeel van de sollicitatie is een medische keuring. Dhr. A. vertelt de keuringsarts dat hij ooit uit een raam is gevallen en zijn arm heeft gebroken. Verder zou hij nooit iets gehad hebben. Bij lichamelijk onderzoek worden geen afwijkingen gevonden. De keuringsarts laat dhr. A. tenslotte een verklaring ondertekenen waarbij hij verklaart geen bezwaar te hebben tegen het feit dat er omtrent zijn persoon medische inlichtingen worden ingewonnen bij de behandelend huisarts. De keuringsarts belt daadwerkelijk de huisarts. De huisarts stuurt de keuringsarts een kopie van het hele medisch dossier van dhr. A. In het dossier staat dat dhr. A. 7 jaar geleden is opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis ivm een psychotisch beeld. Dhr. A. is zonder duidelijke diagnose uit het psychiatrisch ziekenhuis ontslagen. Het dossier meldt verder geen psychotische episodes meer. Dhr. A. krijgt vervolgens te horen dat hij voor de functie is afgewezen. Dhr. A. dient een klacht in bij het regionaal tuchtcollege tegen zijn huisarts. Klacht: huisarts heeft zonder specifieke toestemming zeer vertrouwelijke informatie aan de keuringsarts verstekt. Rollenspel: - huisarts - Dhr. A - het tuchtcollege Vragen: - Welke argumenten zullen de huisarts en dhr. A. aandragen voor hun standpunten? - Hoe zal het tuchtcollege oordelen? 2004 Huisartsopleiding VUmc 4
Casus vragen omtrent een overleden patiënt Mevr. B, 45 jaar, overlijdt op 8 december 2003 aan een hersentumor. Gedurende het hele ziekteproces en in het bijzonder in de terminale fase is mevr. B. intensief begeleid door haar huisarts. Vlak voor haar overlijden heeft mevr. B. een echtscheidingsprocedure in gang gezet. Op 14 november 2003 heeft mevr. B. haar testament (dat dateerde uit 1995) herroepen en een nieuwe uiterste wil gemaakt, waarin ze tot haar enige erfgenamen heeft benoemd haar twee kinderen. Haar echtgenoot is dus uit het testament geschreven. Na het overlijden van mevr. B eist haar echtgenoot inzage in het medisch dossier van de huisarts. Hij wil aan de hand daarvan aantonen dat zijn echtgenote ten tijde van de herroeping van haar testament niet (meer) beschikte over haar (volle) verstandelijke vermogens. De herroeping van het testament zou daarmee nietig zijn. De huisarts weigert inzage en wordt gedaagd voor de rechtbank. De echtgenoot noemt de volgende aanwijzingen waaruit zou blijken dat mevr. B. niet compos mentis was: - het feit dat mevr. B. leed aan een grote en snelgroeiende tumor, - het feit dat mevr. B. zeer zware medicijnen gebruikte, - de door de echtgenoot geconstateerde gedragingen van mevr. B. de laatste maanden: ze zette zich af tegen haar gezin, haar familie en collega s op het werk; ze verloochende zelfs haar kinderen, ze wilde niet weten dat ze ziek was en maakte plannen voor een geheel nieuw leven. De echtgenoot weet niet wat er in het medisch dossier staat. Rollenspel: - huisarts - echtgenoot - president van de rechtbank Vragen: - Welke argumenten zullen de huisarts en echtgenoot aandragen voor hun standpunten? - Hoe zal de president oordelen? 2004 Huisartsopleiding VUmc 5
Casus familieproblematiek Mevrouw G, 34 jaar bezoekt u regelmatig met allerlei klachten. Geen van de klachten wijst op een ernstig somatisch lijden, maar alle klachten geven wel het signaal af dat mevrouw G. het moeilijk heeft. Op uw verzoek vertelt zij dat er problemen zijn in het huwelijk. Mevrouw G. is een redelijk intelligent maar wat wantrouwige vrouw. Zij voelt zich snel tekort gedaan en beklaagt dan haar situatie. Mevrouw G en haar man hebben drie kinderen van 8, 6 en 3 jaar oud. U kent meneer G. als een wat sombere, veeleisende man die erg op orde en regelmaat is gesteld. Hij geeft veel om zijn kinderen, maar is ook daarin veeleisend. Hij komt wel op spreekuur met maag- en darmklachten. Misschien een stille drinker. Twee maanden geleden heeft mevrouw G. plotseling met haar kinderen het huis verlaten. Zij is terechtgekomen in een opvanghuis en na vijf dagen weer naar huis teruggekeerd. U heeft een rapport ontvangen van het opvanghuis waarin het vermoeden wordt geuit dat meneer G. zijn kinderen mishandelt. Het advies is een vertrouwensarts in te schakelen. U is omtrent mishandeling niets bekend. De kinderen hebben tot nu toe een gewoon behandelingspatroon ondergaan volgens uw dossiers. U laat de zaak daarom maar even rusten. Drie weken geleden is mevrouw G. opnieuw bij u op bezoek geweest. Zij heeft toen direct aan u gezegd dat haar man haar en de kinderen mishandelt. Zij kan het nog ternauwernood aan en is bijzonder bang voor zijn geweldsexplosies wanneer iets niet in orde is. Uw advies is geweest dat mevouw G. in de beschreven situatie zo snel mogelijk moet vertrekken naar een geheime opvangplaats waar haar man haar niet kan vinden. U heeft haar enkele contactadressen gegeven en zij is inderdaad vertrokken met haar kinderen. Vervolgens heeft zij een verzoek tot echtscheiding ingediend in haar woonplaats. Sinds haar vertrek achtervolgt meneer G. u, vermoedende dat u haar verblijfplaats kent. Bij de herhaalde bezoeken aan uw spreekuur komt meneer G. bijzonder terneergeslagen en depressief over. Hij ziet zijn leven niet meer zitten en vertoont passieve agressiviteit. Ook de advocaat van de man belt u op en vraagt om opheldering. U vertelt zo goed mogelijk wat uw professionele taak in deze is en hoe u zich daarvan heeft gekweten. Voorts vraagt de advocaat u welke zorg u nu heeft voor meneer G. die ook uw patiënt is. Op die vraag antwoordt u, in algemene termen, zonder u uit te laten over de huidige toestand van uw patiënt. Tenslotte vraagt de advocaat u om een brief waarin u aangeeft welke medische feiten u heeft geconstateerd die kunnen wijzen op mishandeling van vrouw en kinderen. De brief is belangrijk voor het pleit bij de rechter om te zorgen dat meneer G tenminste een bezoekregeling kan krijgen. U schrijft die brief en stelt naar eer en geweten dat aan u als huisarts niets bekend is dat kan wijzen op mishandeling van de kinderen. Evenmin zijn er aanwijzingen dat meneer G. de kinderen iets zal aandoen. U vermeldt ook de somberheid en terneergeslagenheid van meneer. Een bezoekregeling kan hem wellicht weer perspectief in het leven geven 2004 Huisartsopleiding VUmc 6
Wanneer de mevrouw G. uw brief via haar advocaat onder heeft gekregen, klaagt zij u aan bij het tuchtcollege wegens schending van het beroepsgeheim. Rollenspel - huisarts - Mevrouw. G - het tuchtcollege Vragen: - Welke argumenten zullen de huisarts en mevrouw G aandragen voor hun standpunten? - Hoe zal het tuchtcollege oordelen? 2004 Huisartsopleiding VUmc 7