Zeeland / West- Brabant

Arbeidsmarkt- en stageonderzoek procestechnische opleidingen Zeeland / West- Brabant 2015

Inhoudsopgave 1 Onderzoeksopzet... 3 1.1 Respons... 3 2 Stage- en leerwerkplaatsen... 4 2.1 Verdeling over de sectoren... 4 2.2 Minimum leeftijd stagiairs... 4 2.3 Openstaande stage- of leerwerkplaatsen... 6 2.4 Inschatting aantal stageplaatsen 16 en 17 jaar... 7 2.5 Openstaande stageplaatsen... 7 3 Personeelsbehoefte... 8 3.1 Vervanging van personeel... 9 3.2 Extra personeel in verband met uitbreiding... 10 3.3 Totale personeelsbehoefte naar mbo niveau... 11 3.4 Onderbouwing van de gegevens van de respondenten... 12 4 Conclusies... 13 4.1 Stages... 13 4.2 Personeelsbehoefte... 13 Omslagfoto: TechniekBeeldbank.nu Rapportage: september 2015 Kenniscentrum PMLF en OVP 2

1 Onderzoeksopzet Dit arbeidsmarkt- en stageonderzoek is opgesteld door Kenniscentrum PMLF in samenwerking met ROC Markiezaatcollege, ROC Scalda en de RAP (Regionale Adviescommissie Procestechniek) Zuidwest Nederland. Het doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in de kwantitatieve behoefte aan procestechnisch geschoold personeel op mbo- niveau in de regio Zuidwest Nederland. Daarnaast willen de partijen meer inzicht krijgen in de mogelijkheden met betrekking tot stageplaatsen voor mbo- studenten. De uitkomsten van dit onderzoek vormen input voor de partijen in de regio om afspraken maken om te borgen dat er voldoende instroom in de opleidingen gegenereerd wordt om aan de vraag van de werkgevers te voldoen. Het onderzoek is uitgesplitst in twee delen: beschikbaarheid van stageplaatsen, met speciale aandacht voor mogelijkheden voor 16- en 17- jarigen; personeelsbehoefte voor de komende 5 jaar. Het eerste onderdeel is tevens een thema binnen het Sectorplan voor de Procesindustrie. Vanuit dit sectorplan zijn middelen ter beschikking zijn gesteld door het Opleidingsfonds Procesindustrie (OVP) en het Ministerie van SZW. 1.1 Respons Het onderzoek vond plaats vanaf begin april tot begin juli 2015. Voor dit onderzoek zijn in totaal 163 erkende leerbedrijven van kenniscentrum PMLF benaderd (vallend binnen het postcode gebied 4301 en 4881). De bedrijven zijn uitgenodigd een online enquête in te vullen met vragen over stageplaatsen (BOL), leerwerkplaatsen voor nieuwe medewerkers (BBL) en over de minimum leeftijd voor stagiairs. Daarnaast hebben alle bedrijven een formulier ontvangen om de personeelsbehoefte voor de komende vijf jaar in te vullen. Van deze 163 bedrijven heeft 39% de online enquête ingevuld (63 bedrijven) en 22% heeft het formulier met de personeelsbehoefte geretourneerd (36 bedrijven). Kenniscentrum PMLF en OVP 3

2 Stage- en leerwerkplaatsen De vraag naar stageplaatsen (BOL) is de laatste jaren toegenomen. Volgens de ROC s in de regio is deze toename te verklaren door de verschuiving van BBL- trajecten naar BOL- trajecten. Om een beeld te krijgen van de beschikbaarheid van stage- en leerwerkplaatsen hebben de leerbedrijven van Kenniscentrum PMLF in de regio Zuidwest een uitnodiging ontvangen om mee te doen aan een online onderzoek. 2.1 Verdeling over de sectoren In de enquête konden bedrijven aangeven tot welke sector zij behoren. 19 van de respondenten kon zich niet vinden in de bij de vraag genoemde sectoren en heeft iets anders ingevuld. Van deze groep zijn 8 bedrijven op basis van de ingevulde omschrijving alsnog ingedeeld bij de genoemde sectoren. De rest is ondergebracht bij overig. Tevens zijn alle 163 aangeschreven leerbedrijven op basis van hun belangrijkste activiteiten ingedeeld in een sector. Grafiek 1: Verdeling van de aangeschreven bedrijven en de responsgroep over verschillende sectoren 2.2 Minimum leeftijd stagiairs Met dit onderzoek willen we nagaan hoe het staat met het aanbod aan stage- en leerwerkplaatsen voor procestechnische opleidingen. Volgens 83% van alle respondenten zijn er in hun organisatie stageplaatsen beschikbaar; dit zijn 52 bedrijven. Kenniscentrum PMLF en OVP 4

De overige respondenten geven aan dat er geen stagemogelijkheden zijn. Ze geven hiervoor verschillende redenen aan: verbouwing/sluiting/veranderende processen (3 maal); geen of te weinig tijd voor begeleiding (4 maal); geen plaats (3 maal); overig (1 maal). Aan de 52 bedrijven met stagemogelijkheden hebben we gevraagd naar een de minimum leeftijd voor stagiairs. Bij ruim de helft van deze bedrijven ligt deze grens bij 18 jaar (grafiek 2). Enkele aanvullende opmerkingen: - één respondent gaf aan liefst 17/18 jaar ; deze is ingedeeld bij 17 jaar; - één respondent gaf aan dat de minimum leeftijd 18 jaar is, maar dat 16 jaar mogelijk is voor een snuffelstage; deze is ingedeeld bij 18 jaar; - één respondent gaf aan dat het bedrijf van plan is om in bepaalde gevallen stagiairs onder 18 jaar een plaats te bieden; deze is ingedeeld bij 18 jaar. We vroegen naar de bekendheid van de regels rondom jongeren en werk. Alle respondenten, op één na, geven aan op de hoogte te zijn van de regels uit de Arbeidswet die gelden voor jongeren. Grafiek 2: Minimum leeftijd van stagiairs De conclusie is dat bij 15 van de 52 bedrijven stagiairs van 16 jaar welkom zijn en bij 2 andere bedrijven zijn de mogelijkheden nu nog beperkt (snuffelstage en in bepaalde gevallen ). Wat opvalt is dat acht van deze 17 bedrijven behoren tot de voedingsmiddelenindustrie en drie tot de hout- en meubelindustrie. Slechts twee bedrijven behoren tot de chemische industrie. De overige vier bedrijven behoren allemaal tot een andere sector. Kenniscentrum PMLF en OVP 5

2.3 Openstaande stage- of leerwerkplaatsen Aan de respondenten is gevraagd hoeveel BOL stagiairs procestechniek er per periode gelijktijdig stage kunnen lopen binnen het bedrijf. In totaal kunnen bij de 52 respondenten per periode 140 BOL stagiairs procestechniek stagelopen. De verdeling over de bedrijven is als volgt: Tabel 1: Aantal stagiairs BOL per periode aantal stagiairs BOL per periode (St) hangt af van afdeling/werkzaamheden (i.v.m. berekening is gekozen voor 1 stagiair) aantal respondenten/ bedrijven (B) totaal aantal stageplaatsen (St * B) 1 25 25 2 13 26 3 2 6 4 0 0 5 4 20 10 3 30 15 2 30 3 3 TOTAAL AANTAL STAGEPLAATSEN 140 Dezelfde vraag is gesteld voor het aantal BBL- leerwerkplaatsen voor procestechnische opleidingen. Hierbij gaat hierbij niet om opleidingsplaatsen voor zittend personeel, maar om BBL- leerwerkplaatsen voor nieuwe medewerkers. Bij 21 bedrijven zijn leerwerkplaatsen mogelijk. Daarnaast geven twee respondenten aan dat hun bedrijf ze nu nog niet heeft maar mogelijk in toekomst wel, twee bedrijven bieden leerwerkplaatsen aan uitzendkrachten, één bedrijf biedt een bbl- traject aan sollicitanten die niet over het juiste diploma beschikken en bij één bedrijf hangt het af van de situatie. De overige bedrijven bieden geen leerwerkplaatsen. Tabel 2 laat zien dat de 21 bedrijven samen 61 plaatsen bieden. Tabel 2: Aantal stagiairs BBL per periode aantal stagiairs BBL per periode (St) aantal respondenten/ bedrijven (B) totaal aantal leerwerkplaatsen (St * B) 1 7 7 2 2 4 3 3 9 4 2 8 5 2 10 20 1 20 niet ingevuld 1 - hangt af van de vraag (i.v.m. berekening is gekozen voor 1 stagiair) 3 3 TOTAAL AANTAL LEERWERKPLAATSEN 61 Kenniscentrum PMLF en OVP 6

2.4 Inschatting aantal stageplaatsen 16 en 17 jaar Op basis van de antwoorden in de enquête is getracht een beeld te geven van het aantal stageplaatsen voor 16- en 17- jarigen. Hierbij gaan we ervan uit dat stageplaatsen voor deze leeftijdsgroep plaatsvinden in BOL- trajecten. Zoals blijkt uit de gegevens van grafiek 2 zijn er 17 bedrijven die geen leeftijdsgrens hanteren of een grens van 16 jaar hebben. Samen bieden deze bedrijven 59 stageplaatsen BOL per periode aan. Bij 5 bedrijven kunnen studenten vanaf 17 jaar terecht en zij bieden gezamenlijk 7 stageplaatsen. Opgeteld gaat het om 66 stageplaatsen bij 22 bedrijven. Uiteraard zullen niet al deze plaatsen worden ingevuld door 16- of 17- jarige stagiairs. Uitgaande van één en in sommige gevallen mogelijk twee jonge stagiairs per bedrijf, schatten we dat er totaal zo n 20 à 30 stageplaatsen voor deze doelgroep zijn. Tabel 3: Totaal aantal BOL stageplaatsen bij bedrijven waar 16- en 17- jarigen mogen stagelopen minimum leeftijd aantal bedrijven totaal aantal BOL stageplaatsen bij deze bedrijven 16 jaar of geen leeftijdsgrens 17 59 17 jaar 5 7 2.5 Openstaande stageplaatsen Om in te schatten of er veel stageplaatsen onbenut blijven, is aan de respondenten gevraagd naar de huidige bezetting van stageplaatsen. De respondenten konden aangeven of er op het moment van de enquête voor procestechnische mbo- opleidingen openstaande stageplaatsen (BOL) of leerwerkplaatsen voor nieuwe medewerkers (BBL) waren of niet. Grafiek 3: Overzicht van aantal bedrijven dat nog openstaande stageplaatsen heeft en bedrijven die dat niet hebben Kenniscentrum PMLF en OVP 7

3 Personeelsbehoefte De afgelopen jaren is er door partijen in de regio veel geld en energie gestoken in het bekend en aantrekkelijk maken van de operatoropleidingen. Dit heeft geleid tot meer instroom bij de ROC s voor deze opleidingen. De vraag vanuit het bedrijfsleven en de scholen is of er voldoende studenten worden opgeleid om aan de vervangingsvraag in de toekomst te kunnen voldoen. Daarom is aan de 163 bedrijven in de regio gevraagd naar de personeelsbehoefte voor de komende vijf jaar; uitgesplitst naar vervanging van personeel en extra personeel in verband met uitbreiding van werkzaamheden. Tot slot zijn twee vragen gesteld om opgegeven aantallen te onderbouwen. De onderzochte personeelsbehoefte betreft de procestechnische mbo- opleidingen (zeven verschillende kwalificaties). 36 bedrijven werkten aan dit deel van het onderzoek mee. Ook is gevraagd naar het huidige aantal medewerkers. Van drie bedrijven is de huidige personeelsbezetting niet bekend. Bij de overige 33 bedrijven werken samen 2605 vakmedewerkers verdeeld over onderstaande zeven opleidingsniveaus (tabel 4). Tabel 4: Huidig aantal medewerkers per opleidingsniveau (totaal van 33 bedrijven) opleidingsniveau huidig aantal medewerkers Basisoperator (mbo niveau 1) 165 Operator A (mbo niveau 2) 189 Operator B (mbo niveau 3) 388 Operator C (mbo niveau 4) 1580 Medewerker operationele techniek (mbo niveau 2) 10 Operationeel technicus (mbo niveau 3) 21 Allround operationeel technicus (mbo niveau 4) 62 Mbo niveau 3 (operationele techniek of 190 procestechniek) Eindtotaal 2605 Kenniscentrum PMLF en OVP 8

3.1 Vervanging van personeel De vervangingsvraag in de regio neemt de komende twee jaar eerst toe; de twee jaar daarna neem de vraag weer af. In het jaar 2020 stijgt de vervangingsbehoefte naar een maximum. Gemiddeld verwachten de respondenten tot en met 2020 jaarlijks 70,5 nieuwe medewerkers nodig te hebben ter vervanging van bestaand personeel. Tabel 5: Verwachte vervangingsbehoefte voor de komende 5 jaar per opleiding (totaal van 36 bedrijven) OPLEIDING 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Basisoperator (mbo niveau 1) Operator A (mbo niveau 2) Operator B (mbo niveau 3) Operator C (mbo niveau 4) Medewerker OT (mbo niveau 2) Operationeel technicus (mbo niveau 3) Allround Operationeel technicus (mbo niveau 4) Mbo niveau 3 (operationele techniek of procestechniek) 1 2 3 1 1 2 2 5 5 6 4 6 19 23 17 14 14 20 40 37 39 36 31 44 0 1 0 1 0 0 1 0 0 1 0 2 0 4 2 1 2 10 6 1 10 4 4 1 TOTAAL 69 73 76 64 56 85 Kenniscentrum PMLF en OVP 9

3.2 Extra personeel in verband met uitbreiding De verwachte uitbreidingsbehoefte ligt veel lager dan de vervangingsvraag. De respondenten verwachten tot en met 2020 jaarlijks gemiddeld 11,8 nieuwe medewerkers nodig te hebben op basis van uitbreiding van de werkzaamheden. Hierbij valt op dat de verwachte uitbreidingsbehoefte in de toekomst steeds lager wordt geschat. Tabel 6: Verwachte uitbreidingsbehoefte voor de komende 5 jaar per opleiding (totaal van 36 bedrijven) OPLEIDING 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Basisoperator (mbo niveau 1) Operator A (mbo niveau 2) Operator B (mbo niveau 3) Operator C (mbo niveau 4) Medewerker OT (mbo niveau 2) Operationeel technicus (mbo niveau 3) Allround Operationeel technicus (mbo niveau 4) Mbo niveau 3 (operationele techniek of procestechniek) 0-1 - 2-2 - 2-2 13 4 1 0 0 0 1 1 3 0 0 0 5 10 10 10 8 8 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 2 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 TOTAAL 21 16 13 9 6 6 Kenniscentrum PMLF en OVP 10

3.3 Totale personeelsbehoefte naar mbo- niveau De totale personeelsbehoefte (vervanging en uitbreiding) uit tabel 5 en 6 is opgeteld en per mbo- opleidingsniveau weergegeven in grafiek 4. Hieruit blijkt dat de grootste vraag bestaat naar personeel op mbo niveau 4. Na 2016 neemt de vraag naar dit niveau af, maar in 2020 wordt een sterkte stijging verwacht. De behoefte aan personeel op niveau 3 ligt lager en fluctueert, maar blijft aanwezig. Voor medewerkers op niveau 2 neemt de vraag de komende jaren af. De vraag naar personeel op mbo niveau 1 is nihil. Grafiek 4: Overzicht van de verwachte personeelsbehoefte voor de komende 5 jaar Kenniscentrum PMLF en OVP 11

3.4 Onderbouwing van de gegevens van de respondenten Aan de respondenten is gevraagd of zij voor het invullen van de verwachte personeelsbehoefte gebruik hebben gemaakt van gegevens die voor hun eigen organisatie al in kaart zijn gebracht. Stelling De behoefte aan personeel is uitgewerkt in beleidsplan (uitgesplitst voor verschillende termijnen en functies) De behoefte aan personeel is uitgewerkt in beleidsplan (niet uitgesplitst verschillende termijnen en functies) Aantal bedrijven 6 3 De behoefte aan personeel is gedeeltelijk uitgewerkt in beleidsplan 11 De behoefte aan personeel is gebaseerd op huidige situatie (zonder beleidsplan) 13 Daarnaast is aan de respondenten gevraagd hoe zeker ze zijn van de inschatting van de personeelsbehoefte. Hoe zeker bent u van de inschatting van de personeelsbehoefte? zeker 7 niet zo zeker, ik heb een voorzichtige schatting gemaakt 18 niet zo zeker, ik heb een ruime schatting gemaakt 3 helemaal niet zeker 5 Aantal bedrijven Kenniscentrum PMLF en OVP 12

4 Conclusies 4.1 Stages In de regio Zeeland - West- Brabant leveren 52 bedrijven in totaal 140 stageplaatsen BOL en van deze groep bieden 21 bedrijven daarnaast de mogelijkheid voor 61 leerwerkplaatsen BBL. Bij 11 andere bedrijven zijn (momenteel) geen stageplaatsen beschikbaar. Niet alle stage- en leerwerkplaatsen werden benut. Op het moment van de enquête waren bij veertien bedrijven openstaande BOL stageplaatsen en twee bedrijven beschikten over niet ingevulde BBL leerwerkplaatsen. 22 bedrijven zijn bereid om een stageplaats te bieden voor studenten van 16 of 17 jaar. Deze bedrijven bieden samen 66 van de 140 stageplaatsen BOL aan. Uitgaande van 1 tot maximaal 2 jonge stagiairs per bedrijf, schatten we dat bij deze bedrijven rond de 20 à 30 stageplaatsen voor 16- en 17 jarigen beschikbaar zouden kunnen zijn. Dit aantal zou echter ook hoger of lager kunnen uitvallen. Wat opvalt is dat onder deze bedrijven de sectoren voedingsmiddelen en hout- en meubelindustrie sterk vertegenwoordigd zijn. In de andere sectoren wordt vaker een minimum leeftijd van 18 jaar aangehouden. 4.2 Personeelsbehoefte Wat betreft de behoefte van bedrijven aan nieuw personeel met een procestechnische opleiding op mbo niveau zien we dat de focus ligt op de mbo- opleidingen op niveau 3 en 4. De respondenten (van 36 bedrijven) verwachten tot aan 2020 per jaar gezamenlijk een gemiddelde vervangingsbehoefte van 70,5 nieuwe medewerkers en een gemiddelde uitbreidingsbehoefte van 11,8 nieuwe medewerkers. Waarbij opgemerkt kan worden dat de uitbreidingsbehoefte afneemt in de tijd. De personeelsbehoefte voor de toekomst is een inschatting. Zes respondenten geven aan dat de behoefte aan personeel is uitgewerkt in beleidsplan dat ook uitgesplitst is voor verschillende termijnen en functies. De overige respondenten hebben gebruik moeten maken van minder gedetailleerde informatie. Wellicht mede daardoor zijn de meeste respondenten niet zo zeker of helemaal niet zeker van de inschatting van hun personeelsbehoefte; echter het grootste deel hiervan (18) geeft aan dat ze een voorzichtige schatting hebben gemaakt. Kenniscentrum PMLF en OVP 13