Nota van B&W Onderwerp Portefeuillehouder dr. T.C.M. Horn Collegevergadering 1 1 december 2007 Inlichtingen R. J. Kouwenhoven (023 567 66 15) Registratienummer LCD?/ l 8 L 6 9 9 l. Samenvatting Wat willen we bereiken? Voorkomen dat de inkomenspositie van ouderen, chronisch zieken en gehandicapten (met een inkomen op of rond bijstandsniveau) die zijn aangewezen op hulp bij het huishouden enlof een individuele voorziening op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) waarvoor een inkomensonafhankelijke bijdrage verschuldigd is, achteruit gaat. Wat gaan we daarvoor doen? De eenmalige uitkering voor chronisch zieken, gehandicapten en ouderen met ingarlg van 1 januari 2008 verhogen voor de personen die een eigen bijdrage op grond van de Wmo enlof Awbz zijn verschuldigd. De verhoging van deze eenmalige uitkering bedraagt maximaal de inkomensonafhankelijke eigen bijdrage welke wordt opgelegd op grond van de Wmo enlof Awbz. Wat mag het kosten? De verhoging van de eenmalige uitkering kan, naar verwachting, worden betaald uit het reguliere bijzondere bijstandsbudget (programma 15). De verwachte maximale toename van de extra kosten zijn E 240.093,-- op jaarbasis. De bijzondere bijstand is overigens een open-eind financiering. De gemeente is zelf verantwoordelijk bij een eventuele overschrijding. Wie is daarvoor verantwoordelijk? Het college van burgemeester en wethouders is hiervoor verantwoordelijk. Wanneer en hoe zal de raad over de voortgang worden geïnformeerd? De raad zal over de voortgang van deze regeling worden geïnformeerd bij de evaluatie van het minimabeleid in het voorjaar van 2008.
Volgvei 2 2. Voorstel Op grond van het voorgaande besluit het college: met ingang van 1 januari 2008 de jaarlijkse eenmalige uitkering voor chronisch zieken en gehandicapten te verhogen met een bedrag ter hoogte van maximaal de inkomensonafhankelijke eigen bijdrage, welke wordt opgelegd op grond van de Wmo enlof Awbz; met ingang van 1 januari 2008 de eenmalige uitkering voor personen van 65 jaar en ouder te verhogen met de door hen verschuldigde inkomensonafhankelijke eigen bijdrage, welke wordt opgelegd op grond van de Wmo enlof Awbz; de extra uitgaven als gevolg van de verhoging van de eenmalige uitkering ten laste te brengen van het budget van de bijzondere bijstand; deze nota ter kennisname voor te leggen aan zowel de clientenraad als de Wmo raad; de raad voor te stellen deze nota te agenderen ter bespreking. 3. Wat willen we bereiken? Tijdens de raadssessie van 15 november jl. is een aantal voorstellen met betrekking tot het invoeren van een eigen bijdrage systematiek binnen de Wmo besproken. Tijdens deze raadssessie is ook gesproken over de koppeling met de bijzondere bijstand en de armoedeval als gevolg van het opleggen van een eigen bijdrage. In deze nota wordt een voorstel geformuleerd, waardoor we kunnen voorkomen, dat de inkomenspositie van de mensen met een inkomen op of rond het minimum, die een eigen bijdrage o.g.v. de Wmo enlof Awbz moeten betalen, verslechtert. Tevens wordt aandacht besteed aan het huidige gemeentelijk minimabeleid, de landelijke regelgeving op dit gebied, de armoedeval en in hoeverre we deze armoedeval als gemeente kunnen beïnvloeden. Gemeenteliik minimabeleid Algemeen De komst van de Wet werk en bijstand (WWB) per 1 januari 2004 heeft grote consequenties gehad voor het bijzondere bijstandsbeleid in de gemeente Haarlemmermeer. Eén van de uitgangspunten bij de invoering van de WWB was dat inkomenspolitiek voortaan voorbehouden is aan het Rijk. De invoering van de WWB ging hierdoor gepaard met een verbod op categoriale regelingen voor personen jonger dan 65 jaar. Als gevolg hiervan zijn de éénmalige uitkering en de vergoeding voor schoolkosten, die bestond voor alle mensen met een minimuminkomen tot 1 10% van het minimumloon, afgeschaft. Op de regel dat gemeenten geen categoriale regelingen meer mogen hanteren, bestaan twee uitzonderingen: er mag een collectieve ziektekostenverzekering voor minima worden afgesloten; er mogen categoriale regelingen worden vastgesteld voor chronisch zieken, gehandicapten en ouderen. Van deze mogelijkheid heeft de gemeente Haarlemmermeer bij de invoering van de WWB gebruik gemaakt. Er bestaat een collectieve ziektekostenverzekering voor de minima en een Bénmalige uitkering voor mensen van 65 jaar en ouder van f 295,-- per jaar. Daarnaast is er in 2004 een Bénmalige uitkering voor chronisch zieken en gehandicapten in het leven geroepen. Het jaarlijks uit te betalen bedrag van deze éénmalige uitkering is
Volgvel 3 afhankelijk van de bijdrage die vanuit het Rijk wordt ontvangen. Dit jaar (2007) bedroeg deze eenmalige uitkering E 295,--. Met de invoering van de WWB is ook de langdurigheidstoeslag geïntroduceerd. Deze toeslag is bestemd voor mensen die 5 jaar of langer zijn aangewezen op een uitkering op of rond het sociaal minimum. Draagkrachtregels, inkomen en vermogen Bij de uitvoering van de bijzondere bijstand mag de gemeente zelf invulling geven aan de begrippen inkomen en vermogen. Ook mogen draagkrachtregels worden vastgesteld. Volgens de huidige draagkrachtregels hebben mensen met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum geen eigen bijdrage bij de verstrekking van bijzondere bijstand. Indien het inkomen hoger is dan 120% van het sociaal minimum, wordt deze bijzondere bijstand gekort met 35% van het meerdere inkomen. Er wordt bij de verlening van bijzondere bijstand geen rekening gehouden met het vermogen in de eigen woning. Naast de categoriale regelingen bestaan er een aantal individuele regelingen zoals de bijstandsverlening voor schoolkosten en computers. De Haarlemmermeerpas is in augustus 2005 voor de minima geïntroduceerd. Deze pas geeft korting op sport-, sociale- enlof culturele activiteiten aan inwoners van de gemeente Haarlemmermeer met een inkomen van maximaal 120% van het sociaal minimum. Op dit moment wordt gewerkt aan een voorstel om de kortingen die met deze pas kunnen worden gekregen, uit te breiden. Naast de regelingen op grond van de bijzondere bijstand, kent de gemeente het kwijtscheldingsbeleid voor gemeentelijke belastingen. De kwijtscheldingsnorm is op 100% van de bijstandsnorm gesteld. Dat wil zeggen dat bij overschrijding van deze grens, ook al is dit 1 euro, er geen kwijtschelding wordt verleend. Terugdringen 'niet gebruik' Uit onderzoek is gebleken dat bijzondere bijstand voornamelijk wordt aangevraagd door mensen die een uitkering van de gemeente ontvangen. Waarschijnlijk weten veel personen zonder uitkering, die ook recht hebben op deze vorm van bijstand, niet van deze regeling en de mogelijkheden. Het aantal niet-gebruikers binnen de doelgroep is groot. In 2007 is daarom een campagne gestart om de burgers te informeren over de mogelijkheden van bijzondere bijstandsverlening en het 'niet gebruik' terug te dringen. De resultaten van deze campagne zullen medio 2008 bekend worden en bij de evaluatie van het minimabeleid worden betrokken. Landeliik (minimalbeleid De koopkracht wordt voor een belangrijk deel bepaald op boven-gemeentelijk niveau. Bij de berekening van de hoogte van het inkomen spelen de volgende regelingen een rol: loon- en inkomstenbelasting en aftrekposten; heffingskortingen. Inkomensafhankelijke regelingen zijn o.a.: huurtoeslag; zorgtoeslag.
Ondetwerp Volgvei 4 De huur- en zorgtoeslag zijn de twee belangrijkste inkomensafhankelijke regelingen van de rijksoverheid. Om in aanmerking te kunnen komen voor een huurtoeslag mag het inkomen niet hoger zijn dan E 27.575,--l op jaarbasis. Onder dit bedrag bestaat er afhankelijk van de hoogte van het inkomen en de huur recht op een toeslag. Mensen die in aanmerking willen komen voor een zorgtoeslag, mogen over een inkomen beschikken dat niet meer bedraagt dan E 26.071,-- op jaarbasis, voor een alleenstaande. Indien er een partner is met een inkomen, dan mag het inkomen jaarlijks niet meer bedragen dan E 41.880,--. Probleemstelling Eigen bijdrage Wmo Met ingang van 1 januari 2008 is een inkomensonafhankelijke en een inkomensafhankelijke eigen bijdrage o.g.v. de Wmo verschuldigd, indien er sprake is van woningaanpassingen of voorzienirrgen, die bedoeld zijn om zich te verplaatsen in en rond de woning, niet zijnde een rolstoel. Er wordt een inkomensonafhankelijke eigen bijdrage opgelegd van E 215,-- of E 309,--~ (hoogte is afhankelijk van de gezinssamenstelling), per jaar. Daarnaast wordt een inkomensafhankelijke bijdrage opgelegd indien het inkomen hoger is dan 120% van het wettelijk minimumloon. Deze bijdrage is 15% van het meerdere. Door het opleggen van een eigen bijdrage kunnen gebruikers van deze voorzieningen op grond van de Wmo in financiële problemen geraken. Armoedeval Wie vanuit een uitkeringssituatie een betaalde baan aanvaardt, ziet zijn inkomen doorgaans stijgen. Dit kan tot gevolg hebben dat men niet meer (of nog slechts in beperkte mate) in aanmerking komt voor inkomensondersteunende voorzieningen. Het gaat hierbij om landelijke voorzieningen zoals de huur- enlof zorgtoeslag, maar ook om uitkeringen op grond van het gemeentelijk minimabeleid. Door de inkomenstoets die aan dergelijke regelingen is verbonden, verliezen uitkeringsontvangers die gaan werken al snel hun rechten op dit terrein. Dit verkleint de koopkrachttoename door werkaanvaarding en maakt de keus voor werk minder aantrekkelijk. Dit probleem staat bekend als armoedeval. Deze armoedeval speelt ook een rol bij het opleggen van een eigen bijdrage o.g.v. de Wmo. Immers bij het aanvaarden van werk en de hieruit voortvloeiende inkomensstijging zal dit effect hebben op de hoogte van de eigen bijdrage Wmo en dit kan een belemmering vormen om werk te aanvaarden. De discussie over armoedeval t.g.v. het gemeentelijk minimabeleid is voornamelijk gericht op de situatie van mensen met een inkomen rond 120% van het sociaal minimum. Dit is circa E 14.237,--3 (netto, exclusief vakantietoeslag) op jaarbasis voor een gezin. De armoedeval t.g.v. het Rijksbeleid, met name bepaald door de zorg- en huurtoeslag, is voornamelijk gericht op mensen met een inkomen rond modaal, circa E 30.164,-- (bruto) op jaarbasis. bedrag geldt in 2007 voor een meerpersoonshuishouden waarvan de bewoners jonger dan 65 jaar zijn. 2 bedragen gelden op dit moment. 3 normbedragen gelden per l juli 2007
Volgvei 5 Hieruit concluderen we dat de armoedeval van Rijkswege deels los staat van die door gemeentelijke regelingen veroorzaakt wordt. Gemeentelijke regelingen zoals bijzondere bijstand hebben geen invloed op de hoogte van huur- enlof zorgtoeslag. Wat gaan we daarvoor doen? Huishoudens met een laag inkomen worden financieel bijgestaan door middel van tal van landelijke inkomensafhankelijke regelingen. Deze regelingen zijn dikwijls gericht op specifieke bestedingsdoelen (huisvesting, zorg). De mogelijkheden voor de gemeente om (negatieve) inkomenseffecten te beì'nvloeden zijn beperkt. De gemeente mag immers, sinds de invoering van de WWB, geen inkomenspolitiek meer voeren. Binnen de bijzondere bijstand zijn er echter toch mogelijkheden om de (negatieve) effecten van het heffen van een eigen bijdrage o.g.v. de Wmo (gedeeltelijk) te compenseren en wel: I. De eenmalige uitkering voor chronisch zieken en gehandicapten Aan chronisch zieken en gehandicapten in de leeftijd van 18 tot 65 jaar, mag met de invoering van de WWB nog categoriaal bijzondere bijstand worden verleend. Sinds 2004 bestaat er binnen de gemeente Haarlemmermeer een éénmalige uitkering voor deze doelgroep. Hiertoe behoren personen met een inkomen op of rond bijstandsniveau die: langdurig (d.w.z. langer dan 6 maanden) over thuiszorglhulp bij het huishouden beschikken of; over hulpmiddelen voor wonenlwerk, vervoer (met uitzondering van personen die een pas voor de Meertaxi bezitten), lopenlrolstoel en autovoorzieningen beschikken die in het kader van de Wmo zijn verstrekt of; een uitkering ingevolge de WAOMIIA ontvangen naar een arbeidsongeschiktheidspercentage van 80-100%. Jaarlijks ontvangt deze doelgroep een uitkering waarvan de hoogte afhankelijk is van de bijdrage vanuit het Rijk. In 2007 is een bedrag van E 295,-- aan deze groep uitbetaald. De huidige eenmalige uitkering is bedoeld voor de bestrijding van verborgen kosten die verband houden met de handicap enlof ziekte. Deze mensen betalen vaak de inkomensonafhankelijke bijdrage o.g.v. de Wmo enlof Awbz. Mensen die over een minimuminkomen beschikken, betalen voor de extramurale Awbz en de Wmo samen nooit meer dan E 215,-- of E 309,-- (hoogte is afhankelijk van de gezinssamenstelling), per jaar. Deze maximale eigen bijdrage geldt voor inkomens tot 120% van het sociaal minimum. Wij stellen voor om de eenmalige uitkering voor chronisch zieken en gehandicapten te verhogen met maximaal het bedrag van de inkomensonafhankelijke bijdrage o.g.v. de Wmo enlof AWBZ. De doelgroep wordt dan volledig gecompenseerd en ondervindt geen nadelige financiële effecten. De uitvoering is klantvriendelijk omdat de uitkering jaarlijks, na invulling van een verkort inlichtingenformulier, wordt toegekend aan de personen die reeds bekend zijn bij de cluster sociale dienstverlening. Indien mensen een uitkering ontvangen van de cluster sociale dienstverlening, wordt de uitkering ieder jaar automatisch toegekend Er zal tevens een koppeling worden gemaakt tussen mensen van 65 jaar en ouder die een eenmalige uitkering ontvangen en een Wmo voorziening hebben. Ook voor deze groep zal dan de eenmalige uitkering worden verhoogd met de maximale eigen bijdrage Wmo enlof Awbz.
Volgvel 6 De verhoging van deze eenmalige uitkering komt in plaats van de individuele aanvraag voor bijzondere bijstand voor deze kosten zoals deze op dit moment nog wordt uitgevoerd. Mensen uit de doegroep die na 1 januari 2008 toch nog een aanvraag indienen voor deze kosten, worden geacht deze kosten uit de eenmalige uitkering te kunnen betalen en verkeren derhalve niet in de omstandigheden dat zij niet in deze kosten kunnen voorzien. De aanvraag zal dan ook worden afgewezen. 2. Het wijzigen van het draagkrachtpercentage. De gemeente is vrij om de hoogte van de draagkracht te bepalen bij de verlening van bijzondere bijstand. Het huidige percentage is vastgesteld op 120%. In de nota minimabeleid van 26 september 2006 is er voor gekozen om het draagkrachtpercentage niet te wijzigen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat de stelling, dat met inkomensafhankelijke regelingen armoede wordt verlicht, moet worden genuanceerd. Dit heeft te maken met het niet-gebruik van de inkomensafhankelijke regelingen. Het is daarom effectiever om het bereik van de huidige doelgroep te vergroten alvorens de doelgroep verder uit te breiden. De campagne om het 'niet gebruik' tegen te gaan loopt op dit moment nog. Medio 2008 zal het minimabeleid en de effecten van deze campagne worden geëvalueerd. Aan de hand van deze evaluatie zal worden beoordeeld of het draagkrachtpercentage aanpassing behoeft. Bovendien is het aanpassen van het draagkrachtpercentage een grofmazig middel om de lasten voor de burgers door de invoering van de eigen bijdrage op grond van de Wmo op te vangen, omdat verhoging van de grens (bijvoorbeeld van 120 naar 130%) een effect heeft op alle regelingen, dus ook bijvoorbeeld op de computerregeling en de schoolkosten. Het budget dat daarmee gepaard gaat - ruwe schatting van een kwart tot een half miljoen euro, extra op jaarbasis- is daarom hoger dan de verhoging van de eenmalige uitkering. Daarnaast is het verhogen van de eenmalige uitkering voor chronisch zieken en gehandicapten zowel klantvriendelijker als eenvoudiger voor de gemeente uit te voeren. 3. Armoedeval in relatie tot eigen bijdrage Wmo Veel mensen die aanspraak maken op voorzieningen ingevolge de Wmo hebben geen of nauwelijks perspectief (meer) op de arbeidsmarkt. Zij ontvangen immers veelal een AoV\P of een volledige ~A~MflAWajong~ uitkering. Van armoedeval zal daarom in veel gevallen geen sprake zijn omdat dit alleen speelt als mensen aan het werk kunnen gaan en een hoger inkomen verwerven. Omdat de doelgroep over het algemeen geen uitzicht heeft op inkomensverbetering door werkaanvaarding is het van belang om bijzondere bijstand te verlenen voor de kosten van de eigen bijdrage Wmo. De eenmalige uitkering voor chronisch zieken en gehandicapten wordt naar draagkracht verstrekt. Tot 120% (E 1.423,- per maand voor een gezin) van het sociaal minimum wordt de eenmalige uitkering volledig uitbetaald. Indien het inkomen hoger is dan 120% wordt 35% van het meerdere in mindering gebracht op de eenmalige uitkering. Indien uitgegaan wordt van een eenmalige uitkering van E 590,-- per jaar, bestaat er bij een inkomen van E 1565,-- per maand (iets meer dan 130% van het 4 63% van de doelgroep ontvangt AOW 5 33% van doelgroep is tussen de 18 en 65 jaar. Van deze groep is niet bekend wat voor inkomen men heefl omdat dit in het verleden niet werd geregistreerd omdat er bij verstrekking van Wmo vootzieningen geen rekening werd gehouden met het inkomen. De verwachting is echter dat een groot deel van deze groep is aangewezen op deze uitkering
volgvel 7 Onderwerp sociaal minimum) geen recht meer op een eenmalige uitkering. De armoedeval treedt dus glijdend op bij een inkomen tussen de 120 en 130% van het sociaal minimum. Voorbeelden van een draagkrachtberekening": 120% van het minimumloon is E 1.423,-- per maand voor een gezin. Het inkomen berdaagt f 1.565,-- op maandbasis Draagkracht bedraagt f 1.565,-- minus f 1.423,-- = E 142,-- per maand. Op jaarbasis E 1.704,-- 35% van E 1.704 = f 596,40 Dit bedrag is hoger dan de eenmalige uitkering. Er bestaat derhalve geen recht meer op een eenmalige uitkering bij dit inkomen tenzij de draagkracht al is aangewend voor andere bijzondere kosten. Het inkomen bedraagt E 1.483,-- op maandbasis ( 125% van het sociaal minimum). De draagkracht bedraagt E 1.483,-- minus f 1.423,-- = E 60,-- per maand. Op jaarbasis f 720,--. 35% van E 720,- = f 252,--. Er bestaat derhalve recht op een eenmalige uitkering van f 590,-- minus E 252,-- = f 338,--. Opgemerkt dient overigens te worden dat de verlening van bijzondere bijstand in principe geen gevolgen heeft voor inkomensafhankelijke regelingen zoals de huur- en de zorgtoeslag omdat de bijzondere bijstand is 'gedefiscaliseerd'. Het voert op dit moment te ver om in deze nota allerhande voorbeelden van inkomensberekeningleffecten op zowel landelijk als gemeentelijk niveau op te nemen7. Wat mag het kosten? Jaarlijks worden er 550 eenmalige uitkeringen aan chronisch zieken en gehandicapten verstrekt. Indien deze eenmalige uitkering wordt verhoogd met de maximale inkomensonafhankelijke eigen bijdrage Wmo zal dit E 169.950,-- (550 x f 309,--) aan extra uitgaven bijzondere bijstand betekenen. Hierbij wordt er vanuit uitgegaan dat iedereen de hoge eigen bijdrage betaalt, echter de hoogte van de eigen bijdrage is afhankelijk van de gezinssamenstelling, alleenstaande betalen f 215,--. De extra kosten voor de bijzondere bijstand zullen dus lager uitvallen. In 2006 zijn er 401 eenmalige uitkeringen verstrekt aan 65 plussers. Van deze groep maken 227' personen gebruik van voorzieningen op grond van de Wmo en zijn derhalve een inkomensonafhankelijke eigen bijdrage verschuldigd. Indien ook aan deze groep bijzondere bijstand wordt verleend voor de eigen bijdrage Wmo, bedragen de kosten f 70.143,-- (227 x f 309,). Ook hier wordt uitgegaan van de hoge eigen bijdrage. 6 alle bedragen die vernield zijn in deze voorbeelden zijn netto Wij willen de raad hiervoor wijzen op het computerprogramma 'LOKOSIM' dat door het 'Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden' (Coelo), is ontwikkeld. Dit programma bevat voor diverse huishoudens en voor elk inkomensniveau (van bijstand tot modaal) kant en klaar het netto inkomen, de bedragen waarop aanspraak bestaat uit hoofde van inkomens-ondersteunende regelingen en de resulterende koopkracht. Ook het gemeentelijk minimabeleid kan in dit programma worden verwerkt. 8 In 2007 hebben tot nu toe 227 personen zowel een eenmalige uitkering ontvangen en gebruik gemaakt van Wmo voorzieningen
Volgvel 8 Zoals reeds aangegeven is deze eigen bijdrage afhankelijke van de gezinssamenstelling en zullen de kosten derhalve lager zijn. De verwachte maximale toename van de kosten zijn E 169.950,-- plus E 70.143,- = E 240.093,--. Naar verwachting kunnen deze extra kosten uit het budget bijzondere bijstand kunnen worden betaald. In de primaire begroting 2007 is hieivoor een totaalbedrag van E 2.560.000 opgenomen. De bijzondere bijstand is overigens een open-eind financiering. De gemeente is dus zelf verantwoordelijk voor een eventuele overschrijding. Wie is daawoor verantwoordelijk? Het college van burgemeester en wethouders is op grond van de Wet werk en bijstand verantwoordelijk voor de vaststelling van de hoogte en de uitvoering van de bijzondere bijstand. Wanneer en hoe zal de raad over de voortgang worden geïnformeerd? De raad zal over de voortgang van deze regeling worden geïnformeerd bij de evaluatie van het minimabeleid in het voorjaar van 2008. Overige relevante informatie Personeel en organisatie De uitvoeringsorganisatie is voldoende geëquipeerd om de beslissingen op, en de uitvoering van deze eenmalige uitkeringen op grond van de bijzondere bijstand te kunnen verwerken. Doordat het gaat om de verhoging van de bestaande eenmalige uitkering zijn er voor de uitvoering weinig tot geen consequenties. In- en externe communicatie Bekeken zal worden of de voorstellen in deze nota kunnen worden meegenomen in het informatie- en communicatieplan dat naar aanleiding van de nota minimabeleid is vastgesteld. Deze nota zal ter kennisname worden voorgelegd aan zowel de cliëntenraad als de Wmo raad. 4. Ondertekening Burgemeester en wethouders van Haarlemmermeer, namens deze, de ~ortefeuillehouder. Bijlage(n) Geen