ricore-project.eu DISCLAIMER

DISCLAIMER De originele versie van dit document werd in het Engels opgemaakt, en is beschikbaar op http://ricore-project.eu/downloads/. Gelieve de Engelse versie te raadplegen indien iets in deze vertaling onduidelijk is. Dit project heeft financiering ontvangen van het Horizon 2020 onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese Unie onder subsidie-overeenkomst nr. 646436

WP 3 Rapport 3.2 RiCORE project Selectie van nieuwe technologie Rapport 3.2 PROJECTCOÖRDINATOR David Gray (Robert Gordon University) TAAKLEIDER Pierre Mascarenhas (E-CUBE Strategy Consultants) AUTEURS Pierre Mascarenhas (E-CUBE Strategy Consultants), Juan Bald (AZTI), Iratxe Menchaca (AZTI), Anne Marie O Hagan (University College Cork - MaREI), Teresa Simas (WavEC). INDIENINGSDATUM 30 september 2015 Vermelding Mascarenhas, P., Bald, J., Menchaca, I., O Hagan, A.M., en Simas, T., 2015. Rapport over RiCORE-project Selectie van nieuwe technologie Resultaten 3.2 RICORE Project. 67 blz. 2

Inhoud Samenvatting RiCORE project... 3 Samenvatting... 4 1. INLEIDING... 6 2. DOEL 9 3. TECHNOLOGY READINESS LEVEL (TRL, Technologisch gereedheidsniveau)... 10 3.1 Definitie... 10 3.2 Keuze van de TRL-schaal... 10 3.3 Minimum TRL om te overwegen... 11 4. TECHNOLOGIE-INVENTARISATIE EN -BEOORDELING... 14 4.1 Getijdenenergie... 14 4.1.1 Energiebron en locatie... 14 4.1.2 Technologietype... 15 4.1.3 Casestudies en TRL... 20 4.2 Golfslagenergietechnologieën... 27 4.2.1 Energiebron en locatie... 27 4.2.2 Technologietypes... 28 4.2.3 Casestudies en TRL... 31 4.3 Offshore windtechnologieën... 46 4.3.1 Energiebron en locatie... 46 4.3.2 Technologietypes... 47 4.3.3 Casestudies en TRL: aan de bodem bevestigde offshore turbines... 50 4.3.4 Casestudies en TRL: drijvende offshore technologieën... 51 5. CONCLUSIES... 63 6. REFERENTIES... 65 7. LIJST VAN AFKORTINGEN... 67

Samenvatting RiCORE project Het doel van het RiCORE project (Risicogebaseerde toestemming voor offshore duurzame energie) is het vaststellen van een risicogebaseerde benadering voor toestemming waarbij het niveau van het vereiste milieuonderzoek gebaseerd is op de gevoeligheid van het milieu van de locatie, het risicoprofiel van de technologie en de schaal van het voorgestelde project. Het project, dat subsidie heeft ontvangen van het onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese Unie, Horizon 2020, loopt tussen 1 januari 2015 en 30 juni 2016. De toestemming voor duurzame offshore energie wordt vaak genoemd als een van de belangrijkste niet-technische barrières voor de ontwikkeling van deze sector. Een belangrijk aspect hiervan is de onduidelijkheid die eigen is aan de potentiële milieuimpacts van nieuwe technologie. Om ervoor te zorgen dat toestemming in overeenstemming is met de EU en nationale wetgeving, zoals de Milieueffectrapportagerichtlijn en de habitatrichtlijn, zijn kostbare en tijdrovende onderzoeken vereist, zelfs voor technologieën met een laag risico op locaties die niet de hoogste milieugevoeligheid hebben. Het RiCORE project onderzoekt het juridische kader dat van kracht is in de lidstaten van de partners, om er zeker van te zijn dat het ontwikkelde kader kan worden uitgerold binnen deze lidstaten en in andere landen. Het volgende stadium van het RiCORE project is om te kijken naar de praktijken, methodes en implementatie van onderzoeken voorafgaand aan toestemming, na toestemming en monitoring na inzet. Hierdoor kan een feedbacklus de ontwikkeling van het risicogebaseerde kader voor de milieu-aspecten van toestemming van informatie voorzien en de best practice leveren. Het project bereikt deze doelen door contact met de relevante stakeholders waaronder de regelgevende instanties, industrie en MER-uitvoerders door middel van een serie expertworkshops en het omzetten van hun uitkomsten in richtlijnen. Een belangrijk doel van het project is het verbeteren van toestemmingsprocessen, in lijn met de vereisten van de richtlijn duurzame energie, specifiek artikel 13 (-1), om te 3

zorgen voor een kostenefficiënte levering van de benodigde onderzoeken, duidelijke en transparante redeneringen voor ondernomen werkzaamheden, verbetering van het delen van kennis en verlagen van niet-technische barrières voor de ontwikkeling van de offshore duurzame energiesector zodat deze schone, veilige energie kan leveren. Samenvatting Dit rapport geeft een overzicht van technologietypes (binnen de categorieën getijden, golfslag en offshore wind) die het RiCORE project meeneemt bij het leveren van aanbevelingen en richtlijnen ten gunste van het implementeren van een risicogebaseerde toestemmingsbenadering. Verwacht wordt dat de aanbevelingen van RiCORE van toepassing en volledig relevant zijn binnen de komende 3 tot 5 jaar, wat overeenkomt met 1 tot 2 opvolgende volledig gemiddelde vergunningscycli. Dit zorgt ervoor dat het toepassen van de RiCORErichtlijnen niet leidt tot regelgevende instabiliteit. Aangenomen wordt dat de opgedane ervaringen - voor diegenen die ervoor kiezen de aanbevelingen van RiCORE toe te passen - na 5 jaar rijk genoeg zijn om een nieuwe set aanpassingen te rechtvaardigen. Daarvoor zijn er technologietypes geselecteerd en als volgt verdeeld in 2 groepen: Het belangrijkste focusgebied omvat 11 nieuwe technologietypes evenals alle ontwikkelde aan de bodem bevestigde types offshore windtechnologie. Al deze technologieën hebben al een mate van volwassenheid bereikt waardoor ze onmiddellijk kunnen profiteren van de risicogebaseerde benadering die wordt voorgesteld door het RiCORE project. Hun Technologisch Gereedheidsniveau ligt tussen 7 en 9. De helft van deze, evenals de meest gevorderde projecten, liggen in de categorie drijvende wind. Beleid en richtlijnen die worden voorgesteld door het project zijn ontworpen om van toepassing te zijn in dit gebied. 4

In het secundaire gebied worden 8 technologietypes overwogen, waarvan er geen een van het pure windtechnologietype is. Deze technologie kan snel genoeg een voldoende niveau van volwassenheid bereiken om te worden opgenomen in de eerste toepassing van de voorgestelde risicogebaseerde benadering. De voorwaarden voor het toepassen van het beleid dat wordt voorgesteld door het project op deze technologieën, worden bestudeerd, en de richtlijnen zullen hen omvatten als dit haalbaar is zonder verstoring van het belangrijkste focusgebied. Hun Technologisch Gereedheidsniveau ligt tussen 5 en 6. Table 1 hieronder levert informatie over de nieuwe technologietypes van het belangrijkste focusgebied (vet) - deze zijn een aanvulling op ontwikkelde aan de bodem bevestigde offshore windtechnologietypes. Table 1 geeft ook een lijst van secundaire technologieën (schuin). Table 1. Belangrijkste focusgebied: Nieuwe technologietypes (TRL: Technology Readiness Level - Technologisch gereedheidsniveau). Technologiecategorie Technologietype TRL Opmerkingen Getijde Getijde Getijde Tidal impoundment (getijdeopstuwing) Horizontal axis turbine (Horizontale asturbine) Enclosed Tips (Venturi) (ingesloten tips) Golfslag Attenuator (isolator) 8 Golfslag Point Absorber (puntabsorber) 7 9 8 8 Verschillende gevorderde projecten Gevorderd, maar met slechts één gevorderde productfamilie Golfslag Oscillating Wave Surge Converter (oscillerende golfconverter) 8 Meest gevorderd met het grootste aantal projecten Golfslag Oscillating Water Column (oscillerende waterkolom) 7 Drijvende wind Spar-horizontal axis WT (spar-horizontale as WT) 7-8 Drijvende wind Semi-submersible platform - Horizontal axis WT (semiduikend platform - horizontale as WT) 8-9 Meest gevorderd met het grootste aantal projecten 5

Drijvende wind Drijvende wind Getijde Getijde Getijde Semi-submersible platform - Vertical axis WT (semiduikend platform - verticale as WT) Tension leg - submerged platform (spanningspoot - duikend platform) Vertical-axis (Cross Flow) turbine (verticale as (cross flow) turbine) Oscillating Hydrofoil (oscillerende draagvleugel) Archimedes Screw (schroef van Archimedes) 7 7 5 5 5 Getijde Tidal Kite (getijdenvlieger) 5 Golfslag Submerged pressure differential (ondergedompelde drukdifferentieel) 6 Golfslag Golfslag Rotating Mass (roterende massa) Over topping device (overtopping apparaat) Drijvende wind Hybride 6 6 6 Het meest gevorderde hybride systeem combineert een verticale windturbine en een getijdenstroomgenerator 1. INLEIDING Bouwend op de benadering van de Schotse regering door de ontwikkeling van het SDM-beleid (Survey, deploy and Monitor) (The Scottish Government, Marine Scotland) voor golfslag- en getijdenprojecten (zie Rapport 3.1), heeft het RiCORE project tot doel het vaststellen van een risicogebaseerde benadering voor toestemming waarbij het niveau van het vereiste milieuonderzoek gebaseerd is op de milieugevoeligheid van de locatie, het risicoprofiel van de technologie en de schaal van het voorgestelde project. 6

Om de scope van offshore duurzame energie (ORE) te bepalen, behandelt het project de volgende hoofdpunten: De toestemmingsprocedure, toepasselijke regelgevende en juridische kaders, te betrekken stakeholders, geldende gebruiken (zelfs als deze niet formeel deel zijn van een regelgevend of juridisch kader) en voor te stellen richtlijnen (die sterk kunnen verschillen afhankelijk van de ORE-technologie waarop ze van toepassing zijn). De administratieve toestemmingsprocedure, inclusief vereiste Milieueffectrapportages (MER), en het voldoen aan de toestemmingsprocessen, die zijn gemeten op een gemiddelde van 32 maanden voor offshore projecten in de EU (EWEA, The European Wind Energy Association). Om het creëren van instabiliteit te vermijden, moeten richtlijnen die worden voorgesteld voor de evaluatie van procedures geldig blijven gedurende de duur van één volledige toestemmingscyclus (2 tot 3 jaar) en idealiter tot 2 cycli (5 jaar). Deze overwegingen hebben ertoe geleid dat het RiCORE-project, binnen de scope van getijden-, golfslag- en offshore windenergie, technologieën heeft geïdentificeerd die: Al een TRL van 7 of hoger hebben bereikt, omdat het zeer waarschijnlijk is dat deze binnen de komende 2/3 jaar deelnemen aan toestemmingsprocedures voor grote of volledige schaal prototype en demonstratiestelsels, mogelijk commercieel kunnen worden ingezet binnen diezelfde tijdsperiode van 2/3 jaar, en waarvan het waarschijnlijk is dat dit gebeurt binnen een tijdsbestek van 5 jaar 1. 1 Volgens ESBI (WestWave), kunnen TRL 7 en 8 elk worden voltooid binnen 12 tot 24 maanden, TRL 9 binnen 24 maanden, zodat technologieën die nu op TRL 7 en hoger zitten in het gunstigste geval binnen 3 jaar volledig volwassen en klaar voor commerciële ontwikkeling kunnen zijn. 7

Een TRL 5 tot 6 hebben bereikt en binnen 5 jaar een toestemmingsprocedure kunnen aangaan voor grote of volledige schaal prototypes en demonstratiestelsels 2. Het doel van dit document is het vaststellen welke technologietypes moeten worden opgenomen in de scope van het RiCORE project (op basis van een lijst van geïdentificeerde projecten). Voorafgaand hieraan zijn de meest geschikte TRL-schalen onderzocht en besproken. 2 Dezelfde bron stelt dat TRL 5 tot 6 voltooid kan zijn in 12 tot 18 maanden, dus dat TRL 5 en hoger binnen 3 jaar grote of volledige schaal prototypes kunnen hebben die aan de toestemmingsprocedures beginnen, en in het gunstigste geval binnen 5 jaar demonstratiestelsels hebben. 8

2. DOEL Het hoofddoel van dit rapport is het opstellen van een overzicht van de nieuwe golfslag-, getijden- en windenergietechnologieën die dichtbij een niveau van volwassenheid komen, waardoor ze nu of in de nabije toekomst kunnen profiteren van een risicogebaseerde toestemmingsbenadering. Twee technologiegebieden zijn geïdentificeerd: Ten eerste, het belangrijkste focusgebied omvat technologieën die al een mate van volwassenheid hebben bereikt waardoor ze kunnen profiteren van de risicogebaseerde benadering die wordt voorgesteld door het RiCORE project. Het beleid dat wordt voorgesteld door het project, is van toepassing op dit gebied. Een tweede gebied omvat de volgende tranche technologieën, die snel genoeg een voldoende niveau van volwassenheid kunnen bereiken om te worden opgenomen in de eerste inzet van de voorgestelde risicogebaseerde benadering. De voorwaarden voor het toepassen van het beleid dat wordt voorgesteld door het project op deze technologieën wordt systematisch bestudeerd. Dit rapport kan ook dienen als referentie voor technologieclassificatie en terminologie in de volgende rapporten van het project. 9

3. TECHNOLOGY READINESS LEVEL (TRL, Technologisch gereedheidsniveau) 3.1 Definitie Technologische gereedheidsniveaus worden gebruikt om de ontwerpontwikkelingsfases te structureren in verschillende niveaus zodat de vereiste kennis wordt verkregen in verschillende fases, om voortgang mogelijk te maken langs een pad van toenemende technische complexiteit en investeringsrisico. De schaal loopt van 1 (vroegste ontwikkelingsfase) tot 9 (meest volwassen). In het geval van oceaanenergie-installaties kunnen de TRL-fases worden gekoppeld aan verschillende installatieschalen door het volgen van de gelijkeniswetten van Froude en geometrische overeenkomst. 3.2 Keuze van de TRL-schaal Verschillende TRL-schalen kunnen worden gebruikt in verschillende branches en dientengevolge kunnen er kleine verschillen zijn in de precieze definitie die wordt toegekend aan elke TRL. Het RiCORE project gebruikt de algemene TRL-definitie die is opgesteld door de Europese Unie in het Horizon 2020-programma. Hoewel dit nuttig is als startpunt, hebben de specifieke kenmerken van mariene duurzame energie (wind, golfslag, getijden) het nodig gemaakt om TRL's te ontwikkelen die specifiek zijn voor deze sectoren. Daarom worden de TRL-definities van de EU aangevuld door sectorspecifieke richtlijnen over dit onderwerp. Dit document gebruikt daarom vier hoofd TRL-schema's als volgt: De Horizon 2020 definitie, gebruikt voor door Horizon 2020 gefinancierde projecten - deze schaal is niet specifiek voor mariene energie (Europese Commissie - Horizon 2020). WestWave (UCC ESBI) - Technology Readiness Levels for Supply Chain Study voor WestWave, ESBIoe-WAV-11-027. (WestWave) 10

OES-IEA scales for Tidal-current and Wave Energy Systems (K. Nielsen voor IEA / OES). De schaal van het International Renewable Energy Agency (IRENA), recent gebruikt in de analyse van technologische gereedheid, patenten, inzetstatus en outlook in augustus 2014 (IRENA - International Renewable Energy Agency). Table 2 hieronder geeft aan hoe de Horizon 2020-schaal wordt aangevuld door de andere schalen die worden gebruikt in het document. In de volgende beoordeling, kan de classificering een TRL-bereik omvatten, vanwege een gebrek aan informatie. IEA - OES-schaal is het best aangepast aan het bereik van technologieën die hierin worden geëvalueerd, en heeft de voorkeur indien een vergelijkbaar systeem verschillend kan worden geclassificeerd in de 2 andere aangepaste mariene schalen. Het omvat met name resultaten van uitgebreide werkzaamheden in zowel golfslag- en getijdeconcepten. 3.3 Minimum TRL om te overwegen TRL 5 is gekozen als minimum volwassenheidsniveau om te overwegen in dit rapport en van waaruit ORE-technologieën verder moeten worden beoordeeld. Het beleid dat RiCORE wil ontwikkelen, is van toepassing op technologieën van TRL 7 tot 9. Technologieën die momenteel in TRL 5 zijn, kunnen echter in het gunstigste geval binnen 2 tot 3 jaar TRL 7 en hoger bereiken, en kunnen daarom eventueel gebruik maken van de eerste implementatie van de risicogebaseerde benadering die wordt voorgeteld door het RiCORE project. Hoewel deze niet de belangrijkste focus van het project zijn, kunnen deze technologieën worden meegenomen bij het project. Technologieën onder TRL 5 zullen waarschijnlijk niet of zeer marginaal profiteren van de eerste implementatie van een risicogebaseerde benadering volgend op het RiCORE project. Daarom heeft het RiCORE project besloten technologieën onder TRL5 niet op te nemen in de projectscope. 11

Table 2. Definitie van elk TRL-schaalniveau in de hoofdschalen die worden gebruikt in dit document. TRL HORIZON 2020 IEA-OES WestWave (UCC ESBI) IRENA 1 Basisprincipes geobserveerd Analytisch numeriek model, fundamentele werking Basisprincipes geobserveerd en gerapporteerd - Doel(en) van technologie geïdentificeerd Basisprincipes geobserveerd en gerapporteerd 2 Technologieconcept geformuleerd Kleinschalige laboratoriumset-up en ideale concepttesten Technologieconcept en/of applicatie geformuleerd - markt geïdentificeerd Technologieconcept en/of applicatie geformuleerd 3 Experimenteel bewijs van concept Kleinschalige laboratoriumtesten volledige serie testen kruisvalidering met numerieke modellen, benchtests van componenten Analytische en experimentele kritische werking en/of kenmerken proof-of-concept - aanvankelijke kapitaalkosten- en stroomproductieschattingen / doelen vastgesteld Analytische en experimentele kritische functie en/of proof of concept 4 Technologie gevalideerd in laboratorium Grotere schaal DROGE laboratoriumtesten, benchtests van componenten en systemen Technologiecomponent en/of basis technologiesubsysteem validering in een laboratoriumomgeving - Voorbereidend lifecycle ontwerp Technologie (systeem of componenten) gevalideerd in een laboratoriumexperiment 5 Technologie gevalideerd in relevante omgeving (industrieel relevante omgeving in geval van belangrijke activeringstechnologieën) Middelgrote schaal componententests in NATTE laboratorium mariene omgeving. Bijv. ¼ schaal golf in Galway Bay of 1/10e schaal getijde in Strangford Lough Technologiecomponent en/of basis technologiesubsysteem validering in een relevante omgeving - Supplychain mobilisering Laboratoriumschaal, met vergelijkbare systeemvalidering in een realistische werkomgeving 6 Technologie gedemonstreerd in relevante omgeving (industrieel relevante omgeving in geval van belangrijke activeringstechnologieën) Middelgrote schaal volledige systeemtests in een oceaanomgeving. Bijv. ¼ schaal golf in Galway Bay of Nissum Breding of 1/10e schaal getijde in Strangford Lough Technologiesysteemmodel of prototypedemonstratie in een relevante omgeving - Klantinteractie Engineering/pilotschaal, met prototypesysteem of model gedemonstreerd in een daadwerkelijke werkomgeving 7 Systeemprototypedemonstratie in operationele omgeving Volledige schaal prototypetests op open oceaan testlocatie Technologiesysteem prototypedemonstratie in een operationele mogeving - Ocean Experience Volledige schaal of prototypetechnologie demonstratie in daadwerkelijke werkomgeving 12

Table 2. (Vervolg). Definitie van elk TRL-schaalniveau in de hoofdschalen die worden gebruikt in dit document. TRL HORIZON 2020 IEA-OES WestWave (UCC ESBI) IRENA 8 Systeem compleet en gekwalificeerd Volledige schaal precommerciële unit die voldoet aan MRL's Daadwerkelijk technologiesysteem voltooid en gekwalificeerd via test en demonstratie - Daadwerkelijke mariene werking voltooid en gekwalificeerd via test en demonstratie. Daadwerkelijk systeem voltooid en gekwalificeerd klaar voor inzet via test en demonstratie 9 Daadwerkelijk systeem bewezen in operationele omgeving (concurrerende productie in geval van activerende technologieën; of in ruimte) Volledige schaal kleine serie Operationele prestaties en betrouwbaarheid van een serie gedemonstreerd - volledig bedrijfsplan zonder risico's voor inzet op gebruiksschaal van series Technologie operationeel, over volledig bereik van verwachte omstandigheden tijdens levensduur 13

4. TECHNOLOGIE-INVENTARISATIE EN -BEOORDELING De technologieën die worden beoordeeld in dit rapport kunnen worden ingedeeld in de volgende 3 categorieën: 1. Getijdenenergietechnologieën: deze technologieën zetten kinetische energie van getijdenstromen en ook de potentiële energie van kolommen water die worden vastgehouden in bassins, om in stroom. 2. Golfslagenergietechnologieën: zetten de energie van golven om in stroom. Dit kan worden bereikt offshore, vlakbij de kustlijn of onshore. 3. Windenergietechnologieën: zetten de kinetische energie van wind om in stroom. Dit kunnen aan de bodem bevestigde offshore installaties of drijvende offshore installaties zijn. In tegenstelling tot aan de bodem bevestigde offshore wind, gebruiken drijvende installaties een combinatie van verankering en drijfvermogen om zichzelf te stabiliseren, in plaats van dat ze worden bevestigd aan de zeebodem met stijve structuren. Daardoor kunnen ze windresources oogsten in diepere wateren. Installaties op hoge hoogte - over het algemeen met gebruik van vliegerachtige ontwerpen en daardoor niet genoemd in dit document. 4.1 Getijdenenergie 4.1.1 Energiebron en locatie Een groot onderzoek door de Europese commissie voor het evalueren van de getijdenstroombron voor 106 locaties in Europa, met vooraf gedefinieerde kenmerken die ze geschikt maken voor de exploitatie voor getijdenstroomenergie, schatte de exploiteerbare resource van deze locaties op 48 TWh per jaar (Europese Commissie). De aggregaatcapaciteit van deze selectie locaties kwam tot een geïnstalleerde capaciteit van mariene stroomturbines van meer dan 12.000 MW. Een meer recent onderzoek door Black & Veatch (Black & Veatch voor Carbon Trust) suggereert een 14

geschatte extraheerbare resource in de UK van 22 TWh voor getijdenstroom, met behulp van een aangepaste en meer nauwkeurige methode. Andere landen met een uitzonderlijk hoge resource zijn o.a. Ierland, Italië, de Filippijnen en Japan. De volgende afbeelding toont de gemiddelde getijdenamplitude voor 237 locaties langs de Europese kustlijn. Deze locaties bevinden zich op 50 tot 100 km van de kustlijn, en de afstand tussen de locaties is ongeveer 100 km. Figure 1. Verdeling van getijdenstroombron. Bron: www.aquaret.com. 4.1.2 Technologietype a) Tidal impoundment (getijdenopstuwing) Tidal impoundment-technologieën gebruiken de potentiële energie van kolommen water die worden vastgehouden in bassins om stroom op te wekken met hydroelektrische turbines bij lage kolommen bij eb of vloed. Ze bevinden zich bij voorkeur op plekken waar de getijdenverschillen hoog zijn en het water ondiep. Bassins kunnen stuwdammen in riviermondingen, gebonden getijdenlagunes die tegen de oever worden gebouwd zonder de riviermonding te blokkeren, of offshore kunstmatige lagunes zijn. 15

Figure 2. Ontwerp voor Tidal Impoundment Bron: http://www.aquaret.com/. b) Getijdenstroom Getijdenstroomtechnologieën zetten de kinetische energie van getijdenstromen om in stroom. Ze kunnen het beste worden geplaatst op een plek met een hoog getijdenverschil waar getijdenstromen worden versterkt door de trechtereffecten van de kustlijn en zeebodem. Getijdenstroomtechnologieën omvatten 6 verschillende types: 1. Horizontal axis turbine (Horizontale as turbine): deze apparaten werken op dezelfde manier als conventionele windturbines, en zien er zeer vergelijkbaar uit qua ontwerp. Er wordt een turbine geplaatst in de getijdenstroom die ervoor zorgt dat de turbine draait om een horizontale as (Figure 3). Figure 3. Ontwerp van horizontale as turbine Bron: http://www.aquaret.com/. 2. Vertical axis (cross-flow) turbine (Verticale as turbine): deze apparaten gebruiken hetzelfde principe als horizontale as turbines, maar hebben een verticale rotatie-as (Figure 4). 16

Figure 4. Ontwerp van verticale as turbine Bron: http://www.aquaret.com/. 3. Oscillating Hydrofoil (Oscillerende draagvleugel) Deze apparaten gebruiken vleugelvormige draagvleugels die zijn bevestigd aan een oscillerende arm. De resulterende oscillatie wordt omgezet in stroom (Figure 5). Figure 5. Ontwerp voor oscillerende draagvleugel. Bron: http://www.aquaret.com/. 4. Enclosed Tips (Venturi) Deze systemen vergroten de snelheid en verkleinen de druk van de stroom door het gebruik van trechterachtige installaties. Stroom wordt dan rechtstreeks opgewekt door een turbine, of in sommige gevallen door een luchtturbine die gebruikt maakt van het drukverschil (Figure 6). 17

Figure 6. Ontwerp voor venturi-effect. Bron: http://www.aquaret.com/. 5. Archimedes screw (Schroef van Archimedes): een kurkentrekkervormige schroefinstallatie (een schroefvormig oppervlak dat een centrale cilindrische as omgeeft) die stroom haalt uit de getijdenstroom als het water omhoog/door de spiraal beweegt en daardoor de turbines aandrijft (Figure 7). Figure 7. Ontwerp voor schroef van Archimedes. Bron: http://www.aquaret.com/. 6. Tidal Kite (Getijdenvlieger): deze systemen gebruiken horizontale as turbines die zijn bevestigd aan een onderwatervlieger. De beweging van de vlieger wordt gebruikt om de snelheid van de stroom die door de turbine loopt te versnellen en stroom op te wekken (afbeelding 8). 18

Figure 8. Ontwerp voor getijdenvlieger. Bron: http://www.aquaret.com/. Een gedetailleerde evaluatie van TRL-niveaus, regelmatig geüpdatet, per technologietype wordt ondernomen door WavEc met gebruik van de ESBI TRLclassificering aangezien deze wordt beschouwd als meest geschikt voor golfslag- en getijdenenergietechnologieën (Table 3). Tidal impoundment en lagune-technologieën krijgen een classificering van TRL9, hoewel ze nog geen demonstratiemodellen hebben - omdat ze heel dicht in de buurt komen van riviermondingsdammen, die al meer dan 40 jaar commerciële centrales op volledige schaal in werking hebben. Daardoor worden ze niet meegenomen in de volgende casestudies van nieuwe technologieën. Table 3. Maximum TRL van getijdenstroomtechnologieën behaald per type. Bron: WavEC, 2015, The ESBI TRL classification. Getijdentechnologietype Tidal impoundment 9 Horizontal axis turbine 8 Vertical-axis (Cross Flow) turbine Oscillating Hydrofoil 5 Enclosed Tips (Venturi) 8 Archimedes Screw 5 TRL Tidal Kite 5 5 19

4.1.3 Casestudies en TRL Table 4 bekijkt bestaande getijdentechnologieën met een TRL tussen 5 en 9. Het totale aantal technologieën is 62, maar slechts 14 van deze hebben een bevestigde TRL van meer dan 5 (Table 9). De meeste hiervan (10) zijn horizontale as turbines, 2 zijn enclosed tips (Venturi) en slechts een behoort tot de hydrofoil oscillating technologie en tidal kite. De enige twee getijdenenergieprojecten met TRL 7-9 zijn het EMEC Andritz Hydro Hammerfest project (Table 5 en Figure 9) en het Seagen Strangford Lough project (Table 6 en Figure 10). 20

Table 4. Getijdenenergietechnologieën en bijbehorende TRL. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL ALSTOM Holdings SA DeepGen 1MW A: Horizontal axis turbine 7 Misschien ALSTOM Holdings SA DeepGen 500 A: Horizontal axis turbine 7 Misschien Andritz Hydro Hammerfest HS1000 A: Horizontal axis turbine 7 Ja Andritz Hydro Hammerfest HS300 A: Horizontal axis turbine 6 Ja Atlantis Resource Ltd. AK1000 A: Horizontal axis turbine 5 Nee Atlantis Resource Ltd. AR1000 A: Horizontal axis turbine 5 Misschien Atlantis Resource Ltd. AR-1500 A: Horizontal axis turbine 6 Niet getest Hydra Tidal Straum AS Morild II A: Horizontal axis turbine 5 Geen gegevens Hyundai Heavy Industries HHI Tidal Prototype 500 A: Horizontal axis turbine 5 Geen gegevens Kawasaki Heavy Industries, Ltd KHI Tidal Turbine A: Horizontal axis turbine 6 Niet getest Marine Current Turbines Ltd. SeaFlow A: Horizontal axis turbine 6 Ja SeaGeneration (Kyle Rea) Ltd - Marine Current Turbines Ltd. SeaGen S 1.2 MW A: Horizontal axis turbine 8 Ja Marine Current Turbines Ltd. SeaGen S 2 MW A: Horizontal axis 7 Niet getest 21

Table 4. (Vervolg). Getijdenenergietechnologieën en bijbehorende TRL. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL Scotrenewables Tidal Power Ltd. SR 1/5e schaal A: Horizontal axis turbine 5 Ja Nautricity Ltd. CorMat A: Horizontal axis turbine 5 Misschien Nautricity Ltd. CoRMaT 1/7e schaal A: Horizontal axis turbine 5 Misschien Nova Innovation Ltd. NOVA 30 A: Horizontal axis turbine 5 Geen gegevens Nova Innovation Ltd. Nova M100 A: Horizontal axis turbine 7 Niet getest Ocean Renewable Power Company TidGen 001 - Prototype TidGen TGU A: Horizontal axis turbine 5 Geen gegevens Ocean Renewable Power Company Prototype OCGen TGU A: Horizontal axis turbine 5 Nee Ocean Renewable Power Company Beta TidGen TGU A: Horizontal axis turbine 5 Misschien Oceanflow Energy Ltd. Evopod E1 1:10 A: Horizontal axis turbine 5 Misschien Oceanflow Energy Ltd. Evopod E35 A: Horizontal axis turbine 5 Niet getest Scotrenewables Tidal Power Ltd. SR 250 A: Horizontal axis turbine 6 Ja Tocardo International BV T100 smart reverse prototype A: Horizontal axis turbine 6 Ja Tocardo International BV T100 U Prototype A: Horizontal axis turbine 6 Ja SABELLA SAS Sabella D10 A: Horizontal axis turbine 7 Wordt getest SABELLA SAS Sabella D03 A: Horizontal axis turbine 5 Misschien Tocardo International BV T50-2800 A: Horizontal axis turbine 6 Ja Scotrenewables Tidal Power Ltd. SR 2000 A: Horizontal axis turbine 7 Niet getest Verdant Power Inc. KHPS Gen4 A: Horizontal axis turbine 6 Ja 22

Table 4. (Vervolg). Getijdenenergietechnologieën en bijbehorende TRL. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL Tocardo International BV T100 DD700 A: Horizontal axis turbine 6 Misschien Swanturbines Cygnus Inshore Tidal Turbine A: Horizontal axis turbine 5 Niet getest Tidal Energy Ltd DeltaStream prototype A: Horizontal axis turbine 5 Geen gegevens Tocardo International BV T200 DD1000 A: Horizontal axis turbine 6 Niet getest Tocardo International BV T500 DD1600 A: Horizontal axis turbine 6 Niet getest Verdant Power Inc. KHPS Gen3 A: Horizontal axis turbine 5 Nee Verdant Power Inc. KHPS Gen5 A: Horizontal axis turbine 6 Nee Voith Hydro Ocean Current Technologies GmbH & Co. KG Voith Hydro Ocean Current Technologies GmbH & Co. KG HyTide A: Horizontal axis turbine 7 Nee HyTide 1:3 schaal A: Horizontal axis turbine 5 Nee IHC Tidal Energy B.V OceanMill 30 kw B: Vertical-axis (Cross Flow) turbine 5 Misschien Neptune Renewable Energy Proteus 1:10 schaal Prototype B: Vertical-axis (Cross Flow) turbine 5 Misschien New Energy Corporation Inc. ENC-025 B: Vertical-axis (Cross Flow) turbine 5 Misschien New Energy Corporation Inc. ENC-250 B: Vertical-axis (Cross Flow) turbine 5 Niet getest BioPower System Pty Ltd biostream 250 C: Oscillating Hydrofoil 5 Niet getest Pulse Tidal Pulse-Stream 100 C: Oscillating Hydrofoil 5 Ja Clean Current Power Systems CC025A D: Enclosed Tips (Venturi) 5 Misschien 23

Table 4. (Vervolg). Getijdenenergietechnologieën en bijbehorende TRL. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL Clean Current Power Systems CC3P5 D: Enclosed Tips (Venturi) 5 Misschien Clean Current Power Systems CC050A D: Enclosed Tips (Venturi) 6 Misschien Clean Current Power Systems CC015A D: Enclosed Tips (Venturi) 6 Nee Deepwater Energy BV Oryon Watermill pilot D: Enclosed Tips (Venturi 5 Geen gegevens OpenHydro Group Ltd. Open-Centre Turbine 16 D: Enclosed Tips (Venturi) 8 Niet getest OpenHydro Group Ltd. Open-Centre Turbine 10 D: Enclosed Tips (Venturi) 5 Nee OpenHydro Group Ltd. L'Arcouest D: Enclosed Tips (Venturi) 5 Ja OpenHydro Group Ltd. Open-Centre Turbine 6 D: Enclosed Tips (Venturi) 5 Ja Flumill AS Flumill F2 gedeeltelijk schaalmodel E: Archimedes Screw 5 Nee Minesto AB Deep Green 1/4 schaal prototype F: Tidal Kite 5 Misschien Minesto AB Deep Green volledige schaal F: Tidal Kite 5 Niet getest Minesto AB Deep Green 1:10 Prototype F: Tidal Kite 5 Ja Atlantis Resource Ltd. AN-400 Nereus II G: Overig 5 Geen gegevens Atlantis Resource Ltd. AN-150 Nereus I G: Overig 5 Geen gegevens Atlantis Resource Ltd. Aquanator G: Overig 5 Misschien 24

PROJECTNAAM LAND LOCATIE Table 5. EMEC Andritz Hydro Hammerfest projectbeschrijving. EMEC Andritz Hydro Hammerfest Scotland Fall of Warness Tidal Energy Test Site (Orkney) BREEDTEGRAAD 59.132 LENGTEGRAAD -2,77500 ONTWIKKELAAR Andritz Hydro Hammerfest TECHNOLOGIE Horizontal axis turbine APPARAATMODEL Andritz Hydro Hammerfest: HS1000 APPARAAT/PROJECTNAAM Andritz EMEC test ZEEBODEMBEVESTIGING Zeebodem geplaatst/zwaartekrachtbasis STARTJAAR 2011 EINDJAAR 2016 PROJECTSCHAAL Precommercieel APPARAATSCHAAL Prototype op grote schaal MILIEUBEOORDELING Augustus 2014 MILIEUVERKLARING December 2014 STATUS Project voltooid PROJECTCAPACITEIT (KW) 1000 WEBSITE http://www.hammerfeststrom.com Bron: http://www.emec.org.uk/ Figure 9. EMEC Andritz Hydro Hammerfest project. 25

Table 6. Seagen Strangford Lough projectbeschrijving PROJECTNAAM Seagen Strangford Lough LAND Noord-Ierland LOCATIE Strangford Lough (vlakbij Portaferry) BREEDTEGRAAD 54.365 LENGTEGRAAD -5.544 ONTWIKKELAAR Marine Current Turbines TECHNOLOGIE Horizontal axis turbine APPARAATMODEL Siemens MCT: SeaGenU ZEEBODEMBEVESTIGING Geplaatst op pijlers STARTJAAR 2008 EINDJAAR n.v.t. PROJECTSCHAAL Commercieel APPARAATSCHAAL Prototype op grote schaal MILIEUVERKLARING 2005 STATUS Operationeel PROJECTCAPACITEIT (KW) 1200 WEBSITE http://www.seageneration.co.uk/ Bron: http://www.seageneration.co.uk/ Figure 10. Seagen Strangford Lough project. 26

4.2 Golfslagenergietechnologieën 4.2.1 Energiebron en locatie Volgens WEC (World Energy Council) wordt de wereldwijde stroombron in diep water (d.w.z. 100 m of meer) geschat op 1 tot 10 TW, terwijl de economisch exploiteerbare resource ligt tussen 140-750 Twh jaar -1 voor huidige ontwerpen van installaties als deze volledig volwassen zijn en kan stijgen tot wel 2.000 TWh jaar -1 als alle potentiële verbeteringen van bestaande installaties worden gerealiseerd. Afhankelijk van de oriëntatie van de kustlijn richting de open oceaan en de lengtegraad, zijn sommige landen goed geschikt voor de omzetting van oceaangolfslagenergie, terwijl anderen bijna geen potentie hebben in de eerste fase (Figure 11). Landen die het meest geschikt zijn voor de omzetting van oceaangolfslagenergie zijn de UK, Ierland, Noorwegen, Nieuw-Zeeland, zuidelijk Australië en Chili, gevolgd door noordelijk Spanje, Frankrijk, Portugal, Noord- Amerikaanse en Zuid-Amerikaanse kusten en Zuid-Afrika. Figure 11. Verdeling van golfslagresources. Bron: www.aquaret.com. 27

4.2.2 Technologietypes Zoals hierboven gemeld zetten golfslagenergietechnologieën de energie van golven om in stroom. Dit kan worden bereikt offshore, vlakbij de kustlijn of onshore. We kunnen 7 hoofdtechnologieën onderscheiden: 1. Attenuators (Isolatoren) zijn lange installaties die verticaal op het golffront zijn uitgelijnd. Als de golven erlangs glijden, vervormt het apparaat en de resulterende belemmeringen worden omgezet in stroom (Figure 12). Figure 12. Ontwerp voor golfattenuator. Bron: http://www.aquaret.com/. 2. Point absorbers (Puntabsorbeerders) zijn kleine, drijvende installaties (ze zijn kleiner dan de typische golflengte) die hun beweging, die wordt veroorzaakt door golven aan of vlak onder het oppervlak, omzetten in stroom (Figure 13). Figure 13. Ontwerp voor point absorber. Bron: http://www.aquaret.com/. 28

3. Oscillating Wave Surge Converters (Oscillerende golfstijgingconvertoren) zijn collectoren vlakbij de oppervlakte die zijn geplaatst op een draaiarm die rust op de zeebodem. Ze oscilleren als de golf voorbij komt en wekken stroom op (Figure 14). Figure 14. Ontwerp voor Oscillating Wave Surge Converter. Bron: http://www.aquaret.com/. 4. Oscillating Water Columns (Oscillerende waterkolommen) zijn gedeeltelijk onder water liggende, holle structuren. Ze zijn open naar de zee onder het oppervlak, zodat er lucht vast zit boven de waterkolom. Golven zorgen ervoor dat de kolom stijgt en daalt, zo werkt als een zuiger en de lucht comprimeert en decomprimeert, die door een luchtturbine wordt geleid om stroom op te wekken (Figure 15). Figure 15. Ontwerp voor Oscillating water column converter. Bron: http://www.aquaret.com/. 5. Submerged Pressure Differential installaties (Onder water liggende drukverschilinstallaties) zijn onder water liggende installaties die meestal bij de eblijn liggen. De beweging van de golven zorgt ervoor dat het zeeniveau stijgt 29

en daalt, wat een drukverschil opwekt wat ervoor zorgt dat de installatie ook stijgt en daalt: deze beweging wordt gebruikt om stroom op te wekken (Figure 16). Figure 16. Ontwerp voor Submerged pressure differential apparaten. Bron: http://www.aquaret.com/. 6. Rotating mass (Roterende massa): twee vormen van rotatie worden gebruikt om energie op te vangen van de beweging van het apparaat dat meedeint in de golven. Deze beweging drijft een elektrisch gewicht aan of een gyroscoop veroorzaakt precessie. In beide gevallen is de beweging verbonden met een elektrische generator in het apparaat (Figure 17). Figure 17. Ontwerp voor Rotating mass apparaat. Bron: http://www.aquaret.com/. 7. Overtopping device (Overspoel-installaties) hebben muren waar het water overheen spoelt, wat een waterfront creëert dat wordt omgezet in stroom via een turbine voor lage kolommen. Collectoren kunnen worden gebruikt om de stroom te concentreren (Figure 18). 30

Figure 18. Ontwerp Overtopping installatie. Bron: http://www.aquaret.com/. Een gedetailleerde evaluatie van TRL's, regelmatig geüpdatet, wordt ondernomen door WavEc met gebruik van de ESBI TRL-classificering aangezien deze wordt beschouwd als meest geschikt voor golfslag- en getijdenenergietechnologieën. De volgende tabel geeft de maximum bereikte TRL voor elk technologietype. Table 7. Maximum TRL-niveau van Golfconverter bereikt per type - Bron: WavEC Type golfconvertertechnologie TRL Attenuator 8 Point Absorber 7 Oscillating Wave Surge Converter 8 Oscillating Water Column 7 Submerged pressure differential 6 Rotating Mass 6 Over topping device 6 4.2.3 Casestudies en TRL In Table 8 wordt een beoordeling van de bestaande golfslagtechnologieën met een TRL tussen 5 en 9 weergegeven. Het totale aantal technologieën is 94, maar slechts 30 van deze hebben een bevestigde TRL van meer dan 5 (Table 9). De meeste hiervan (17) zijn point absorbers, 4 zijn attenuatoren, 3 behoren tot oscillating wave surge, 4 tot oscillating water column en slechts een tot overtopping terminator en rotating mass. Slechts 6 projecten hebben een volwassen TRL 7-9. Dit zijn de volgende: a) EMEC Pelamis Wave Power (Table 10 en Figure 19). b) EMEC Seatricity (Table 11 en Figure 20). 31

c) Mutriku Wave Power Plant (Table 12 en Figure 21). d) LIMPET OWC (Table 13 en Figure 22). e) PICO OWC (Table 14 en Figure 23). f) Penguin (Table 15 en Figure 24). 32

Table 8. Golfslagenergietechnologieën en bijbehorende TRL. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL Dexawave A/S DexaWave 1:10 A: Attenuator 5 Misschien Dexawave A/S DexaWave 1:5 A: Attenuator 5 Ja Floating Power Plant AS Poseidon 37 A: Attenuator 6 Ja Pelamis Wave Power Ltd. Pelamis P1 A: Attenuator 8 Nee E. ON & Scottish Power Renewables - Pelamis P2 A: Attenuator 7 Ja Pelamis Wave Power Ltd Pelamis Wave Power Ltd. Pelamis 1:7 prototype A: Attenuator 5 Ja 40South Energy Srl D100t B: Point Absorber 6 Nee 40South Energy Srl H24 B: Point Absorber 6 Niet getest 40South Energy Srl R115 B: Point Absorber 6 Niet getest 40South Energy Srl Y25t B: Point Absorber 5 Nee 40South Energy Srl R115 prototype B: Point Absorber 6 Ja Albatern Wave Energy Ltd. SQUID/WaveNET - Series 6 B: Point Absorber 5 Ja Albatern Wave Energy Ltd. WaveNET 1:7 B: Point Absorber 5 Ja AquaGen Technologies Pty Ltd SurgeDrive Prototype B: Point Absorber 5 Misschien AWS Ocean Energy Archimedes Wave Swing (AWS) B: Point Absorber ) 7 Nee Carnegie Wave Energy Ltd CETO 3 B: Point Absorber 6 Misschien Carnegie Wave Energy Ltd CETO 2 pilot B: Point Absorber 5 Nee Carnegie Wave Energy Ltd CETO 5 B: Point Absorber 7 Nee Columbia Power Technologies Inc. SeaRay Gen 3.1 B: Point Absorber 5 Misschien 33

Table 8. (Vervolg). Golfslagenergietechnologieën en bijbehorende TRL. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL COPPE Subsea Technology Laboratory COPPE Pecém B: Point Absorber 6 Misschien Carnegie Wave Energy Ltd CETO 4 B: Point Absorber 6 Nee Eco Wave Power WaveClapper B: Point Absorber 6 Nee Eco Wave Power PowerWing B: Point Absorber 6 Nee Fred.Olsen Renewables BOLT 2 B: Point Absorber ) 7 Niet getest Fred.Olsen Renewables BOLT 2 lifesaver B: Point Absorber 6 Ja Fred.Olsen Renewables B22 B: Point Absorber 5 Misschien Fred.Olsen Renewables BOLT 1 B: Point Absorber 6 Ja Fred.Olsen Renewables Buldra - FO3 B: Point Absorber 6 Ja Fred.Olsen Renewables B33 B: Point Absorber 5 Nee Ocean Power Technologies, Inc. PB40 B: Point Absorber 6 Ja Ocean Power Technologies, Inc. PB150 - Mark 3 B: Point Absorber 6 Nee Oregon State University OSU L10 B: Point Absorber 5 Ja Oscilla Power, Inc. OPI TDU2 B: Point Absorber 6 Misschien Oscilla Power, Inc. OPI Gen 1 B: Point Absorber 5 Misschien Perpetuwave Power Wave Harvester 1:4 B: Point Absorber 5 Misschien RESEN Energy LOPF-06-70W B: Point Absorber 5 Geen gegevens Seabased AB Seabased 25 B: Point Absorber 6 Nee Seabased AB Seabased - Maren B: Point Absorber 6 Nee Seabased AB Seabased Lysekill B: Point Absorber 6 Ja 34

Table 8. (Vervolg). Golfslagenergietechnologieën en bijbehorende TRL. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL Seatricity Ltd. Oceanus 1 B: Point Absorber 7 Ja Seatricity Ltd. Oceanus Prototype B: Point Absorber 5 Ja Resolute Marine Energy Inc AirWEC prototype B: Point Absorber 5 Geen gegevens Seatricity Ltd. Oceanus 2 B: Point Absorber 7 Nee Spindrift Energy Spindrift Energy Device prototype B: Point Absorber 5 Nee Trident Energy Ltd Trident Energy 5 B: Point Absorber 7 Nee Trident Energy Ltd Trident LG WEC B: Point Absorber 6 Niet getest Wave Energy Technology New Zealand WET-NZ MDEF 1/2 NZ B: Point Absorber 6 Ja Wave Energy Technology New Zealand WET-NZ PoC - Goalpost model B: Point Absorber 5 Ja Wave Energy Technology New Zealand WET-NZ PSAF 1/4 B: Point Absorber 5 Ja Wave Energy Technology New Zealand WET-NZ MDEF 1/2 US B: Point Absorber 6 Misschien Wave Rider Energy Pty Ltd. Wave Rider Pilot B: Point Absorber 6 Misschien Wave Star Energy A/S WaveStar 1:10 B: Point Absorber 5 Ja Wave Star Energy A/S WaveStar 1:2-2 drijvers B: Point Absorber 6 Ja Wavebob Ltd. Wavebob 1:17e schaalmodel B: Point Absorber 5 Geen gegevens Wavebob Ltd. Wavebob ADM B: Point Absorber 6 Ja Wedge Global W200 B: Point Absorber 6 Misschien Aquamarine Power Ltd. Oyster 800 C: Oscillating Wave Surge Converter 8 Nee Aquamarine Power Ltd. Oyster 315 C: Oscillating Wave Surge Converter 7 Misschien AW-Energy Oy WaveRoller WR1 C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Ja 35

Table 8. (Vervolg). Golfslagenergietechnologieën en bijbehorende TRL. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL AW-Energy Oy WaveRoller 3x100 C: Oscillating Wave Surge Converter 7 Misschien AW-Energy Oy WaveRoller WR2 C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Ja BioPower System Pty Ltd biowave 250 C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Niet getest Langlee Wave Power AS Langlee Robusto C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Niet getest AW-Energy Oy WaveRoller 1:3 prototype C: Oscillating Wave Surge Converter 5 Geen gegevens Resolute Marine Energy Inc SurgeWEC 30kW C: Oscillating Wave Surge Converter 5 Niet getest Resolute Marine Energy Inc SurgeWEC 17,5m2 Prototype C: Oscillating Wave Surge Converter 5 Ja Resolute Marine Energy Inc SurgeWEC C: Oscillating Wave Surge Converter 7 Niet getest Resolute Marine Energy Inc SurgeWEC 3,8m2 Prototype C: Oscillating Wave Surge Converter 5 Misschien WERPO wave energy SDE 150 WEC C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Geen gegevens WERPO wave energy SDE 100 WEC C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Geen gegevens WERPO wave energy SDE 60 WEC C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Geen gegevens WERPO wave energy SDE 40 WEC C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Geen gegevens LEANCON Wave Energy LEANCON 1:10 Prototype D: Oscillating Water Column 5 Niet getest Ocean Energy Ltd OE Buoy 1:4 D: Oscillating Water Column 6 Ja Ocean Energy Ltd OE Buoy volledige schaal D: Oscillating Water Column ) 7 Niet getest Oceanlinx Limited ogwave MK2 D: Oscillating Water Column ) 5 Nee Oceanlinx Limited bluewave MK3 PC D: Oscillating Water Column 6 Nee Oceanlinx Limited greenwave D: Oscillating Water Column 7 Nee Oceanlinx Limited greenwave MK1 D: Oscillating Water Column 7 Misschien 36

Table 8. (Vervolg). Golfslagenergietechnologieën en bijbehorende TRL. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL Voith Hydro Wavegen Limited Mutriku OWC D: Oscillating Water Column 8 Ja Voith Hydro Wavegen Limited LIMPET OWC D: Oscillating Water Column 7 Ja WavEC Offshore Renewables PICO OWC D: Oscillating Water Column 7 Ja WaveDragon ApS WaveDragon 1:4.5 E: Overtopping/Terminator apparaat 5 Ja Bombora WavePower Bombora WEC F: Submerged pressure differential 6 Niet getest Offshore Wave Energy Ltd OWEL WEC 350kW D: Oscillating Water Column 6 Niet getest Bombora WavePower Bombora WEC prototype F: Submerged pressure differential 5 Niet getest M3 Wave Energy Systems LLC APEX wave energy device F: Submerged pressure differential 5 Misschien Neptune Wave Power LLC Neptune WECD Model 3.1 H: Rotating Mass 5 Geen gegevens Oceantec Energías Marinas, S.L. Oceantec Rotating Mass WEC 1:4 prototype H: Rotating Mass 6 Misschien Wello OY Penguin H: Rotating Mass 7 Ja Wello OY Baby Penguin H: Rotating Mass 5 Geen gegevens AWS Ocean Energy AWS-III 1:9 I: Overig 5 Misschien AWS Ocean Energy AWS-III 1:2 I: Overig 6 Nee Ocean Harvesting Technologies AB OHT (volledige schaal) I: Overig 5 Niet getest 37

Table 9. Bevestigde TRL voor golfslagenergietechnologieën. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL Dexawave A/S DexaWave 1:5 A: Attenuator 5 Ja Floating Power Plant AS Poseidon 37 A: Attenuator 6 Ja E. ON & Scottish Power Renewables - Pelamis Wave Power Ltd. Pelamis P2 A: Attenuator 7 Ja Pelamis Wave Power Ltd. Pelamis 1:7 prototype A: Attenuator 5 Ja 40South Energy Srl R115 prototype B: Point Absorber 6 Ja Albatern Wave Energy Ltd. SQUID/WaveNET - Series 6 B: Point Absorber 5 Ja Albatern Wave Energy Ltd. WaveNET 1:7 B: Point Absorber 5 Ja Fred.Olsen Renewables BOLT 2 lifesaver B: Point Absorber 6 Ja Fred.Olsen Renewables BOLT 1 B: Point Absorber 6 Ja Fred.Olsen Renewables Buldra - FO3 B: Point Absorber 6 Ja Ocean Power Technologies, Inc. PB40 B: Point Absorber 6 Ja Oregon State University OSU L10 B: Point Absorber 5 Ja Seabased AB Seabased Lysekill B: Point Absorber 6 Ja Seatricity Ltd. Oceanus 1 B: Point Absorber 7 Ja Seatricity Ltd. Oceanus Prototype B: Point Absorber 5 Ja Wave Energy Technology New Zealand WET-NZ MDEF 1/2 NZ B: Point Absorber 6 Ja Wave Energy Technology New Zealand WET-NZ PoC - Goalpost model B: Point Absorber 5 Ja Wave Energy Technology New Zealand WET-NZ PSAF 1/4 B: Point Absorber 5 Ja Wave Star Energy A/S WaveStar 1:10 B: Point Absorber 5 Ja Wave Star Energy A/S WaveStar 1:2-2 drijvers B: Point Absorber 6 Ja 38

Table 9. (Vervolg). Bevestigde TRL voor golfslagenergietechnologieën. Bron: WavEC, 2015, met gebruik van de ESBI TRL-classificering. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL Wavebob Ltd. Wavebob ADM B: Point Absorber 6 Ja AW-Energy Oy WaveRoller WR1 C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Ja AW-Energy Oy WaveRoller WR2 C: Oscillating Wave Surge Converter 6 Ja Resolute Marine Energy Inc SurgeWEC 17,5m2 Prototype C: Oscillating Wave Surge Converter 5 Ja Ocean Energy Ltd OE Buoy 1:4 D: Oscillating Water Column 6 Ja Voith Hydro Wavegen Limited Mutriku OWC D: Oscillating Water Column 8 Ja Voith Hydro Wavegen Limited LIMPET OWC D: Oscillating Water Column 7 Ja WavEC Offshore Renewables PICO OWC D: Oscillating Water Column 7 Ja WaveDragon ApS WaveDragon 1:4.5 E: Overtopping/Terminator 5 Ja Wello OY Penguin H: Rotating Mass 7 Ja 39

Table 10. EMEC Pelamis Wave Power projectbeschrijving. PROJECTNAAM EMEC Pelamis Wave Power 3 LAND LOCATIE Schotland BREEDTEGRAAD 58,9772 LENGTEGRAAD -3,38710 PROJECTONTWIKKELAAR TECHNOLOGIE- ONTWIKKELAAR TECHNOLOGIE APPARAATMODEL STARTJAAR EINDJAAR 2014 PROJECTSCHAAL APPARAATSCHAAL STATUS PROJECTCAPACITEIT (KW) WEBSITE Billia Croo golfslag testlocatie 2 km voor de kust van Orkney E. ON en Scottish Power Renewables Pelamis Wave Power Attenuator Pelamis: P2 E.ON geïnstalleerd in 2010, Scottish Power Renewables geïnstalleerd in 2012 Precommercieel Prototype op grote schaal Project voltooid 1500 (0,75 x 2 apparaten op volledige schaal) http://www.emec.org.uk/marine-energy/wave-and-tidal-projects/ Bron: http://www.emec.org.uk/about-us/media-centre/gallery/ 3 http://tethys.pnnl.gov/sites/default/files/sites/annex%20iv%20metadata%20%20orkney%20pelamis_0.pdf 40

Figure 19. EMEC Pelamis Wave Power project. Table 11. EMEC Seatricity projectbeschrijving. PROJECTNAAM EMEC Seatricity LAND Schotland LOCATIE Billia Croo golfslag testlocatie 2 km voor de kust van Orkney BREEDTEGRAAD 58,9772 LENGTEGRAAD -3,3871 PROJECTONTWIKKELAAR Seatricity Ltd. TECHNOLOGIE Point absorber APPARAATMODEL Oceanus STARTJAAR 2013 EINDJAAR 2014 PROJECTSCHAAL Precommercieel APPARAATSCHAAL Prototype op grote schaal STATUS Project voltooid PROJECTCAPACITEIT (KW) 1000 WEBSITE http://seatricity.com/ Bron: http://seatricity.com/gallery/ Figure 20. EMEC Seatricity project. 41

Table 12. Mutriku Wave Power Plant projectbeschrijving. PROJECTNAAM Mutriku Wave Power Plant4 LAND Spanje LOCATIE Mutriku, Gipuzkoa (Baskenland) BREEDTEGRAAD 43.312 LENGTEGRAAD -2.377 PROJECTONTWIKKELAAR Ente Vasco de la Energia (EVE) TECHNOLOGIE-ONTWIKKELAAR Voith Hydro Wavegen Ltd. TECHNOLOGIE Oscillating Water Column STARTJAAR 2011 EINDJAAR n.v.t. PROJECTSCHAAL Commercieel APPARAATSCHAAL Volledige schaal STATUS Operationeel PROJECTCAPACITEIT (KW) 296 kw (16 turbines) WEBSITE http://www.eve.es Bron: Ente Vasco de la Energia (EVE) Figure 21. Mutriku Wave Power Plant project 4 http://tethys.pnnl.gov/sites/default/files/sites/annex%20iv%20metadata%20-%20mutriku.pdf 42

Table 13. LIMPET OWC projectbeschrijving. PROJECTNAAM LAND LOCATIE Portnahaven, Islay5 Verenigd Koninkrijk Portnahaven, Islay BREEDTEGRAAD 55,69 LENGTEGRAAD -6.522 TECHNOLOGIE- ONTWIKKELAAR TECHNOLOGIE APPARAATMODEL Voith Hydro Wavegen Limited Oscillating Water Column Wavegen: LIMPET STARTJAAR 2010 EINDJAAR PROJECTSCHAAL APPARAATSCHAAL STATUS n.v.t. Commercieel Gedeeltelijke schaal/gedeeltelijke werking prototype Operationeel PROJECTCAPACITEIT (KW) 250 WEBSITE http://voith.com Bron: https://commons.wikimedia.org/wiki/file:wave_energy_power_plant,_islay_- _geograph.org.uk_-_273216.jpg#/media/file:wave_energy_power_plant,_islay_-_geograph.org.uk_- _273216.jpg Figure 22. LIMPET OWC project 5 http://tethys.pnnl.gov/sites/default/files/publications/islay_limpet_report.pdf 43

Table 14. PICO OWC projectbeschrijving. PROJECTNAAM PICO OWC 6 LAND Portugal LOCATIE Eiland Pico, Azoren BREEDTEGRAAD 38.557 LENGTEGRAAD -28.446 PROJECTONTWIKKELAAR WavEC Offshore Renewables TECHNOLOGIE Oscillating Water Column STARTJAAR 1999 EINDJAAR n.v.t. PROJECTSCHAAL Commercieel APPARAATSCHAAL Volledige schaal STATUS Operationeel PROJECTCAPACITEIT (KW) 400 WEBSITE http://www.pico-owc.net/ Bron: http://www.pico-owc.net/ Figure 23. PICO OWC project. 6 http://mhk.pnnl.gov/sites/default/files/sites/annex%20iv%20metadata%20-%20pico%20owc_0.pdf 44

Table 15. Penguin projectbeschrijving. PROJECTNAAM LAND LOCATIE Penguin Schotland Billia Croo golfslag testlocatie 2 km voor de kust van Orkney BREEDTEGRAAD 58,9772 LENGTEGRAAD -3,3871 TECHNOLOGIE-ONTWIKKELAAR Wello OY TECHNOLOGIE Rotating Mass APPARAATMODEL Penguin ZEEBODEMBEVESTIGING Drijvend (flexibele verankering) STARTJAAR 2013 EINDJAAR - PROJECTSCHAAL Precommercieel APPARAATSCHAAL Prototype op grote schaal STATUS Operationeel PROJECTCAPACITEIT (KW) 500 WEBSITE http://www.wello.eu/en/penguin Bron: http://www.wello.eu/en/penguin Figure 24. Penguin project. 45

4.3 Offshore windtechnologieën 4.3.1 Energiebron en locatie In 2014 werden 408 offshore windturbines in Europa volledig aangesloten op het net in negen windparken en een demonstratieproject met een gecombineerde totale capaciteit van 1.483 MW. In 2014 zijn er 536 turbines gebouwd. 2.488 turbines zijn nu geïnstalleerd en op het net aangesloten, met een cumulatief totaal van 8.045,3 MW in 74 windparken in 11 Europese landen. Als ze voltooid zijn, zullen de 12 offshore projecten die nu worden gebouwd, de geïnstalleerde capaciteit verhogen met nogmaals 2,9 GW, wat de cumulatieve capaciteit in Europa op 10,9 GW brengt (EWEA, The European Wind Energy Association). De totale windstroomcapaciteit die aan het eind van 2014 was geïnstalleerd, zou, in een normaal windjaar, 284 TWh elektriciteit produceren, voldoende om 10,2% van het energieverbruik in de EU te dekken - offshore windstroomcapaciteit is alleen al in staat om 29,6 TWh elektriciteit te produceren, wat 1,1% van het energieverbruik in de EU dekt (EWEA, The European Wind Energy Association). Volgens Petersen en Malm (Petersen and Malm) is de geplande ontwikkeling aan de Europese Atlantische kust ongeveer 50 GW per 2030. De UK heeft het grootste aantal aangesloten turbines (1301) en capaciteit (4.494 MW), wat neer komt op de helft van alle geïnstalleerde offshore windcapaciteit in Europa. Denemarken volgt met 1.271 MW (16%), daarna Duitsland (1.049 MW, 13%). Noorwegen en Portugal hebben beide een drijvende turbine op volledige schaal (respectievelijk 2,3 ME en 2 MW). 46

Figure 25. Verdeling van windresources. Bron: www.aquaret.com. 4.3.2 Technologietypes a) Horizontal axis wind turbines (Horizontale as windturbines) Deze systemen zijn veruit de meest voorkomende vorm van windturbines die op dit moment wereldwijd worden gebruikt. De meerderheid van moderne onshore windturbines zijn ontwerpen met 3 schoepen en een horizontale as en dit zijn de types die tot nu toe offshore zijn gebruikt (Figure 26). Moderne horizontale as windturbines omvatten ook ontwerpen met enkele, dubbele en meerdere schoepen (Figure 27). Figure 26. Ontwerp voor horizontale as windturbine met 3 schoepen. Bron: www.aquaret.com. 47

Figure 27. Ontwerp voor horizontale as windturbine met twee schoepen. Bron: www.aquaret.com. b) Vertical axis wind turbines (Verticale as windturbines) Verticale as windturbines kunnen verder worden onderverdeeld in sleeptype installaties, lifttype installaties en installaties die een combinatie van die twee gebruiken. Elk van deze installatietypes wordt gemaakt in verschillende configuraties en, in tegenstelling tot horizontale as windturbines, kunnen ze wind uit elke richting vangen zonder dat de rotor hoeft te worden gerepositioneerd (Figure 28). Figure 28. Ontwerp van verticale as windturbine Bron: www.aquaret.com. c) Andere turbinetypes en hybride systemen Projecten in ontwikkeling omvatten andere innovatieve concepten. Innovatieve windenergieconvertoren worden op dit moment onderzocht. Deze omvatten enclosed tips-concepten, die de productiviteit van de turbine bij 48

een bepaalde diameter verhogen, en het geluidsniveau verlagen (bijv. Wind Lens project, Japan). Figure 29. Enclosed tip Wind lens turbine. Bron: https://commons.wikimedia.org/wiki/file:wind_lens_pinwheel_a.jpg Hybride systemen worden ook ontwikkeld, waarbij verschillende energiebronnen worden gecombineerd. Het MODEC-systeem in Japan combineert bijvoorbeeld een verticale as windturbine en een verticale as stroomenergieconverter. d) Funderingen en waterdiepte Tot nu toe zijn installaties van offshore windturbines beperkt gebleven tot relatief ondiepe wateren en maken ze gebruik van aan de bodem bevestigde funderingen, met de toegenomen ervaring en recente ontwikkeling, met name richting drijvende funderingen, bieden installaties in diepere wateren echter nieuwe mogelijkheden. Deze kunnen gebruik maken van sterkere winden verder op zee en leveren de mogelijkheid om meer gebieden te ontwikkelen en tegelijkertijd de visuele impact op het land te minimaliseren. Veel soorten vaste funderingen hebben volledige volwassenheid bereikt. Volgens EWEA (EWEA, The European Wind Energy Association), waren er in Europa aan het eind van 2014 2.486 aan de bodem bevestigde offshore turbines die als substructuur 49

gebruik maakten van: Monopile (79% van de turbines), Gravity foundations (10%), Jackets/Truss (5%), Tripods (4%), Tripiles (2%). Een evaluatie van TRL's voor de meest relevante projecten is ondernomen door E- CUBE Strategy consultants: Voor aan de bodem bevestigde projecten is er een een selectie van bestaande projecten genomen: aan de bodem bevestigde turbines op Monopole, Gravity base, Jacket/Truss, tripile zijn allemaal meer dan 2 jaar (en soms wel 20 jaar) in gebruik in commerciële projecten op grote schaal - waardoor deze technologieën in het hoogste TRL-niveau zijn geplaatst. Table 16 geeft de maximum bereikte TRL voor elk technologietype voor drijvende apparaten. Table 16. Maximum TRL van Golfconverter bereikt per type - Bron: Openbare communicatie van ontwikkelaar, analyse E-CUBE. Type golfconvertertechnologie TRL A:Spar-horizontal axis WT (Spar - horizontale as WT) 7-8 B: Semi-submersible platform - Horizontal axis WT (semi-duikend platform - horizontale as WT) C: Semi-submersible platform - Vertical axis WT (semiduikend platform - verticale as WT) C: Tension leg - submerged platform (spanningspoot - duikend platform) 8-9 7 7 D: Hybride 7 4.3.3 Casestudies en TRL: aan de bodem bevestigde offshore turbines Aan de bodem bevestigde offshore turbines worden sinds 1991 gebruikt in commerciële stelsels en profiteren van een grote ervaring in een breed bereik aan modellen, type funderingen en bereik aan stroom en diepte - zoals gedemonstreerd in Table 17 hieronder, die een selectie van projecten die meer dan 2 jaar in werking documenteert (gedeeltelijk voor BARD Offshore I) - en voor sommige van hen meer 50

dan 20 jaar (het oudste offshore park is Vindeby Offshore Wind Park in Denemarken, in 1991 in gebruik genomen). Ze kunnen allemaal worden beschouwd als TRL 9 of hoger. 4.3.4 Casestudies en TRL: drijvende offshore technologieën Tabel 18 toont een overzicht van bestaande drijvende windtechnologieën met een TRL tussen 5 en 9. Drieëntwintig technologieën werden geanalyseerd en zestien kregen een classificering van een TRL 5 of hoger: 3 hebben spar-gebaseerde technologieën, met kettinglijnverankering of spanningspoot. 9 hebben semi onderwater liggende platformen met kettinglijnverankering, waaronder 8 horizontale as turbines en 1 verticale as turbine. 2 hebben onder water liggende platformen met spanningspoten. 2 zijn hybride systemen. De volgende projecten hebben een TRL tussen 7 en 9: Hywind Pilot (Table 19 en Figure 30). Demowfloat project (Table 20 en Figure 31). Vertiwind Project (Table 21 en Figure 32). FORWARD Phase I project (Table 22). FORWARD Phase II project (Table 23). Goto FOWT (Table 24). SWAY (Table 25). VolturnUS (Table 26 en Figure 33). Modec SKWID (Table 27). 51

Table 17. Selectie van bestaande commerciële projecten (bron: Marina Platform - www.marina-platform.info). Windpark Locatie Turbinemodel Turbinevermog en (MW) Aantal turbines Waterdiepte (m) Funderingstype Alpha Ventus DE Multibrid M5000 RE Power 5M 5 66 30 Tripods Truss Arklow Bank IE GE Energy 3.6 3,6 7 25 Monopile BARD Offshore 1 DE Bard 5.0 5 80 40 Tripile Barrow Offshore Wind UK Vestas V90 3 30 20 Monopile Beatrice UK RE Power 5M 5 2 45 Truss Burbo UK Siemens 3,6 25 8 Monopile Horns Rev I DK Vestas V80 2 80 14 Monopile Horns Rev II DK Siemens 2,3 91 17 Monopile Kentish Flats UK Vestas V90 3 30 5 Monopile Nysted DK Siemens 2,3 72 10 Gravity based Thornton Bank BE RE Power 5m 5 60 10 Gravity based Lilligrund SE Siemens 2,3 48 10 Gravity based Lynn and Inner Dowsing UK Siemens 3,6 54 Monopile Princess Amalia NL Vestas V80 2 60 24 Monopile Rhyll Flats UK Siemens 3,6 25 Monopile Vindeby DK Initially Bonus 450 0,45 11 4 Gravity based 52

Table 18. Innovatieve offshore wind projecten en bijbehorende TRL. Ontwikkelaar Naam Classificatie TRL Behaalde TRL SWAY (/Statoil) SWAY A:Spar-horizontal axis WT 6 May-be Hywind Hywind Pilot A:Spar-horizontal axis WT 7-8 Ja TODA Corp. Goto FOWT A:Spar-horizontal axis WT 7-8 Ja Principal Power - EDP Demowfloat project (WindFloat) B:Semi-submersible platform - Horizontal axis WT 7-8 Ja Marubeni Corp. FORWARD Phase I B:Semi-submersible platform - Horizontal axis WT 7-8 Ja Marubeni Corp. FORWARD Phase II B:Semi-submersible platform - Horizontal axis WT 8-9 Nee University of Maine / DeepCwind VolturnUS B:Semi-submersible platform - Horizontal axis WT 6 ja Nass et Wind / DCNS WINFLO B:Semi-submersible platform - Horizontal axis WT 7 Nee IDEOL - GAMESA FLOATGEN B:Semi-submersible platform - Horizontal axis WT 7 Nee (gepland voor 2015-19) Glosten Associates PelaStar B:Semi-submersible platform - Horizontal axis WT 5 Misschien IWES HiPRWind B:Semi-submersible platform - Horizontal axis WT 7 Nee Nenuphar Wind Vertiwind C:Semi-submersible platform - Vertical axis WT 7 Nee DCNS SEA REED C:Tension leg - submerged platform 5-7 Nee (gepland voor 2016) Blue H Engineering Submerged Deepwater Platform C:Tension leg - submerged platform 5 Misschien Modec SKWID (Wind en stroom) D:Hybride 6 Nee Kyushu University Wind Lens floater (Wind en zon) D:Hybride 5 Misschien 53

PROJECTNAAM LAND LOCATIE TECHNOLOGIE-ONTWIKKELAAR AXIS TECHNOLOGIE APPARAATMODEL ZEEBODEMBEVESTIGING STARTJAAR 2010 EINDJAAR n.v.t. Table 19. Hywind Pilot (bron: Statoil, Siemens). Hywind Pilot Noorwegen Skudeneshavn Hywind Horizontale Ballasted Spar Siemens SWT-2.3 MW 3-lijns verankering PROJECTSCHAAL Volledige schaal demonstratiemodel APPARAATSCHAAL 1:1 STATUS PROJECTCAPACITEIT (MW) WEBSITE OPMERKINGEN Bron Operationeel 2,3 MW www.statoil.com https://commons.wikimedia.org/wiki/file:hywind_havvindm%c3%b8lle.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0) Figure 30. Hywind Pilot - Foto: Jarle Vines (Creative Commons Attribution Sharealike 3.0) 54

PROJECTNAAM LAND LOCATIE TECHNOLOGIE- ONTWIKKELAAR AXIS TECHNOLOGIE APPARAATMODEL Table 20. Demowfloat project (WindFloat). Demowfloat project (WindFloat) Portugal Aguçadoura Principal Power Horizontale Semi-onderwater met hijsplaten en actieve ballast Vestas v80 2.0 MW turbine ZEEBODEMBEVESTIGING Kettinglijnverankering met sleepankers STARTJAAR 2011 EINDJAAR PROJECTSCHAAL APPARAATSCHAAL 1:1 STATUS Operationeel PROJECTCAPACITEIT (MW) WEBSITE OPMERKINGEN Bron n.v.t. Volledige schaal demonstratiemodel 2 MW www.demowfloat.eu https://commons.wikimedia.org/wiki/file:agucadoura_windfloat_proto type.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0) Figure 31. Demowfloat project (WindFloat). Table 21. Vertiwind project. 55

PROJECTNAAM LAND LOCATIE TECHNOLOGIE-ONTWIKKELAAR AXIS TECHNOLOGIE APPARAATMODEL ZEEBODEMBEVESTIGING STARTJAAR EINDJAAR PROJECTSCHAAL APPARAATSCHAAL STATUS PROJECTCAPACITEIT (MW) WEBSITE OPMERKINGEN Bron Vertiwind Frankrijk Fos-sur-Mer Nenuphar Wind Verticale Half-afzinkbaar Kettinglijnverankering 2018 (vertraagd) n.v.t. Volledige schaal demonstratiemodel Gedeeltelijk gebouwde turbine - onshore tests 2 MW www.nenuphar-wind.com Nenuphar Wind Figure 32. Vertiwind Copyright : Nenuphar Wind [2015] Table 22. FORWARD Phase I project. 56

PROJECTNAAM LAND LOCATIE TECHNOLOGIE- ONTWIKKELAAR AXIS TECHNOLOGIE APPARAATMODEL ZEEBODEMBEVESTIGI NG FORWARD Phase I Japan STARTJAAR 2013 EINDJAAR PROJECTSCHAAL APPARAATSCHAAL STATUS PROJECTCAPACITEIT (MW) WEBSITE OPMERKINGEN Foto beschikbaar op: Fukushima 11 consortiumleden waaronder Mitsubishi Heavy Industry - Mitsui Shipyard - Hitachi - Japan Marine United Horizontaal - met de wind mee - 3 schoepen Half-afzinkbaar 2MW downwind Hitachi turbine Kettinglijnverankering n.v.t. Volledige schaal demonstratiemodel Volledige schaal Operationeel 2 MW www.fukushima-forward.jp/english/index.html www.fukushima-forward.jp/english/photo/img048.html 57

Table 23. FORWARD Phase II project (Bron: website en communicatie van ontwikkelaar). PROJECTNAAM LAND LOCATIE TECHNOLOGIE- ONTWIKKELAAR AXIS TECHNOLOGIE APPARAATMODEL ZEEBODEMBEVESTIGI NG FORWARD Phase II Japan STARTJAAR 2015 EINDJAAR PROJECTSCHAAL APPARAATSCHAAL STATUS PROJECTCAPACITEIT (MW) WEBSITE OPMERKINGEN Foto beschikbaar op: Fukushima 11 consortiumleden waaronder Mitsubishi Heavy Industry - Mitsui Shipyard - Hitachi - Japan Marine United Horizontaal - tegen de wind in en met de wind mee 1 semi-onderwater liggend en 1 advanced spar Sea Angel / HTW5.0 Kettinglijnverankering Volledige schaal kleine serie Volledige schaal Gemonteerd (voor de 7MW turbine) - inkoop voor de 5 MW 7MW+5MW=12 MW www.fukushima-forward.jp/english/index.html www.fukushima-forward.jp/english/photo/images/index_ph057.jpg 58

PROJECTNAAM LAND LOCATIE TECHNOLOGIE- ONTWIKKELAAR AXIS TECHNOLOGIE Table 24. Goto FOWT (Bron: website en communicatie van ontwikkelaar). Goto FOWT Japan Kabashima Island 5 consortiumleden waaronder TODA Corp., Hitachi, Fuji Heavy Industries Horizontaal Spar APPARAATMODEL 2 MW Hitachi (ex FHI) ZEEBODEMBEVESTI GING 2013 STARTJAAR 2013 EINDJAAR PROJECTSCHAAL APPARAATSCHAAL STATUS PROJECTCAPACITEI T (MW) WEBSITE OPMERKINGEN n.v.t. Volledige schaal demonstratiemodel Volledige schaal Operationeel 2 MW www.goto-fowt.go.jp/english/home Dit prototype is voorafgegaan door een 100 kw demonstratiemodel Het lijkt niet gepland om in de nabije toekomst uit te breiden. 59

PROJECTNAAM LAND LOCATIE TECHNOLOGIE- ONTWIKKELAAR AXIS TECHNOLOGIE APPARAATMODEL ZEEBODEMBEVESTIGING Table 25. SWAY (bron: openbare communicatie Sway). SWAY Noorwegen Bergen SWAY STARTJAAR 2011 Horizontale EINDJAAR 2014? PROJECTSCHAAL APPARAATSCHAAL STATUS PROJECTCAPACITEIT (MW) 0,015? WEBSITE OPMERKINGEN Drijvende Spar met de wind meegaande tubine met spanningsstangsysteem 1:6 schaal turbine 1 spanningspoot verankering Prototype op kleine schaal Een 1/6e model Getest in werkelijke omgeving www.sway.no Grote stakeholders in het project zijn Statoil, Statkraft, Norwind, Lyse Produksjon AS 60

Table 26. VolturnUS (bron: openbare communicatie Umaine). PROJECTNAAM VolturnUS LAND VS LOCATIE Castine TECHNOLOGIE-ONTWIKKELAAR University of Maine AXIS Horizontale TECHNOLOGIE Half-afzinkbaar APPARAATMODEL Renewegy VP-20 ZEEBODEMBEVESTIGING STARTJAAR 2013 EINDJAAR n.v.t. PROJECTSCHAAL Prototype op kleine schaal APPARAATSCHAAL Prototype op kleine schaal STATUS Doorlopende tests PROJECTCAPACITEIT (MW) 0,020 MW WEBSITE www.umaine.edu OPMERKINGEN Bron University of Maine Advanced Structures and Composites Center Figure 33. VolturnUS turbine Copyright : University of Maine Advanced Structures and Composites Center [2013] 61