Dit is een ongemakkelijk verhaal. Een verhaal over twee partijen, waarin de ene partij er beter vanaf komt dan de andere partij - dat lijkt al snel een partijdig verhaal. Daar houden journalisten niet van. Maar dit is een feitelijk verhaal en dit is het feit: alle Amerikaanse presidentskandidaten zijn leugenaars, alleen sommige meer dan andere. Of het nou is om de kiezers boos te maken of om ze bang te maken: er zijn de afgelopen maanden honderden hele en halve onwaarheden over de Amerikanen uitgestrooid. In interviews, in debatten, tijdens toespraken: de verkiezingscampagnes staan bol van de leugens. En sommige kandidaten zijn er meer bedreven in dan andere. De Republikeinen, om precies te zijn. 'Het is erger dan ooit', zegt Norman Ornstein, een politiek commentator in Washington. Vier jaar geleden schreef hij met collega Thomas Mann een boek waarin zij voor het eerst op de hoofdschuldige wezen. 'De Republikeinse partij is een opstandige outsider geworden. De partij is ideologisch extreem, veracht het sociale en economische regime, minacht compromissen en laat zich niet overtuigen door feiten, bewijzen en wetenschap.' Ornstein is verbonden aan het American Enterprise Institute, de conservatieve denktank die intellectueel onderdak bood aan Ayaan Hirsi Ali na haar vertrek uit Nederland. 'Als je vier of acht jaar geleden op een leugen werd betrapt, kwam je als presidentskandidaat al snel in de gevarenzone terecht. Nu komen ze er veel gemakkelijker mee weg.' Wat is er gebeurd? Donald Trump, dat is wat er is gebeurd. De branieschopper uit New York neemt zijn eigen waarheid mee naar het debat. Omdat hij graag dingen zegt die niemand zegt, zit daar ook van alles tussen wat niet klopt, onhaalbaar is of pure bluf. Het zijn niet alleen leugens: Trump zegt dingen die niet waar zijn, maar ook dingen die nooit waar kunnen worden. Een muur aan de grens en Mexico gaat ervoor betalen? Trump denkt dat hij alles kan maken en dus ook dat hij alles kan zeggen. Maar hij is niet de enige. Sterker nog: in een lijst van PolitiFact, een website die uitspraken controleert op hun waarheidsgehalte, prijkt neurochirurg Ben
Carson bovenaan als grootste leugenaar. Van 25 van zijn gecontroleerde uitspraken wordt 84 procent als grotendeels onwaar, onwaar of een flagrante leugen beschouwd. Trump komt tot 76 procent. Grenzen verleggen 'Ik weet niet zeker of we meer leugens zien dan vroeger', zegt Louis Jacobson van PolitiFact, dat in 2007 door een krant in Florida werd opgericht en een jaar later een Pulitzer-prijs won. 'Het is lastig te kwantificeren, omdat we niet pretenderen volledig te zijn. Maar outsiders als Donald Trump en Ted Cruz zijn wel echt grenzen aan het verleggen.' Hij ontdekte twee weken geleden dat een campagnefilmpje van Trump niet klopt: de beelden van mensen die als krioelende insecten een grens bestormen, komen niet uit Mexico, maar uit Marokko. Wat hij ziet, zegt hij, is dat kandidaten minder reageren op het oordeel van factcheckers. Dat was expres, was de reactie van het team-trump. Jacobson: 'Als wij vroeger iets als onwaar betitelden, probeerden de campagneteams dat nog wel de goede kant op te spinnen. Door wat extra uitleg en context te geven. Dat doen ze nu minder. Ze vinden het minder erg.' 'Vroeger gingen politici in de verdediging als ze op een leugen waren betrapt', zegt Ornstein. 'Ze zeiden dat ze verkeerd geciteerd waren, of iets anders hadden bedoeld. Maar nu ontkennen ze niets. Ze zeggen nooit: oeps, ik heb me vergist. Sterker nog: ze beschuldigen de journalisten die hen hebben ontmaskerd van vooringenomenheid. En bij een volgende gelegenheid herhalen ze de leugen.' Neem Carly Fiorina, die in een debat een documentaire over een abortuskliniek beschreef. Een spartelende foetus werd in leven gehouden om organen te oogsten, zei ze. Al tijdens het debat twitterden factcheckers dat haar verhaal niet klopte. Maar toen haar later werd gevraagd of ze zich had vergist, zei Fiorina: 'Nee, integendeel. Ik heb die beelden gezien. Ik vind het merkwaardig dat al die zogenaamde factcheckers in de mainstream-media zeggen dat dit niet bestaat.' Ook de beelden van juichende moslims in New Jersey op 9/11, door Trump genoemd tijdens een ander debat, zijn nooit gevonden. 'Maar hoe vaker die uitspraak werd ontkracht, hoe meer hij het herhaalde', zegt Greg Sargent, commentator-verslaggever van The Washington Post. 'Hij heeft zijn
campagne gevormd rond leugens. Hij vertelt zijn aanhangers wat zij willen dat waar is.' Historisch stijlverschil Het succes van Trump en Cruz heeft ook de gematigde kandidaat Marco Rubio verleid wilder met de waarheid om te gaan, signaleert Ornstein. Jeb Bush is de enige middenkandidaat die Trump op zijn uitlatingen durfde aan te pakken - en kijk waar het hem heeft gebracht. Hij krijgt nog maar een paar procent in de peilingen. Ook de Democratische kandidaten, Hillary Clinton, Bernie Sanders en Martin O'Malley, liegen af en toe of doen iets wat daarop lijkt. Maar ze doen het een stuk minder, zo blijkt uit Politifacts. Clinton sleept nog wel de e-mailaffaire achter zich aan, het schandaal dat ze als minister van Buitenlandse Zaken haar privémail gebruikte. Daarover heeft ze lang ontwijkende antwoorden gegeven. Maar in de campagne zijn Democraten 'gedisciplineerder' dan Republikeinen, zegt Jacobson. 'Zij hebben misschien meer te verliezen.' Daarnaast is er een historisch stijlverschil tussen Democraten en Republikeinen, signaleert Ezra Klein van het onlinemedium Vox. Democraten houden van gedetailleerde beleidsplannen, Republikeinen houden van grote gebaren. Daarin draait het niet om details, maar om symbolisch bedoelde voorbeelden. Overdrijving ligt op de loer - en dan worden voorbeelden al snel leugens. Hoe moeten journalisten met die uitspraken omgaan? Klein en andere Voxjournalisten, die de campagnes nauwgezet volgen, belegden er vorige week een intern symposium over. Dylan Matthews, die de Republikeinse belastingvoorstellen bekeek, hield daar 'een diep gevoel van nihilisme' aan over. 'Het is overduidelijk dat geen van die plannen zal worden uitgevoerd. De plannen zeggen hooguit iets over de denkrichting in conservatieve kringen.' Maar dat is ook wat waard, vindt Andrew Prokop. 'We kunnen wel lekker sceptisch zijn over de uitvoerbaarheid van Donald Trumps plan om moslimimmigranten te weren, maar hij zegt het en hij is de leidende presidentskandidaat, en dus moeten we zijn woorden serieus nemen.'
Het lijkt erop dat kritische journalisten het in confrontaties met de presidentskandidaten moeilijker hebben. Tijdens een debat georganiseerd door zender CNBC keerden de Republikeinse kandidaten zich massaal tegen de debatleider, omdat die volgens hen te scherpe vragen stelde. Moedermaatschappij NBC mocht daarna geen tweede debat meer organiseren. In New Hampshire is The Union Leader geschrapt als medeorganisator van een debat volgende week. De krant had Trump vergeleken met de lomperik Biff uit Back to the Future. En Trump zelf weigerde deze week mee te doen aan een debat van Fox News, omdat presentator Megyn Kelly hem vijf maanden geleden te hard zou hebben ondervraagd. Ornstein denkt dat journalisten langzaam minder kritisch worden. Volgens Sargent is dat niet aan de hand, in elk geval niet bij de schrijvende pers. 'Als er iets is veranderd, is het dat we agressiever zijn geworden. We blijven hameren op onwaarheden. Maar ja, wie luistert naar ons?' Verzuiling Niet de aanhangers van Trump en Cruz, van Carson en Fiorina. Deze kandidaten en hun verzinsels hebben kunnen opbloeien dankzij een voedingsbodem die de afgelopen twee decennia door de Republikeinse partij is gelegd. De partij heeft haar aanhangers geleerd de mainstream-media te wantrouwen. Factchecks spelen pas een rol wanneer de kandidaten ertegen kunnen foeteren op de hun goedgezinde media-kanalen, de talkshows van Fox News - voor Trump geldt dat nu minder - en de radioprogramma's van Rush Limbaugh en Laura Ingraham. Kritiek van de 'liberal' media werkt daar als een bevestiging van het eigen gelijk. 'Als Amerikaan hoef je geen geluiden te horen die je niet bevallen', zegt Katie Glueck, politiek verslaggeefster van Politico. 'Het medialandschap is zo gefragmenteerd dat je je nieuws kunt kiezen, zoals je je buurt of je kerk kunt kiezen.' Deze verzuiling wordt versterkt door een zelf samengesteld Republikeins menu aan digitale media: volg een website als Breitbart (het Amerikaanse GeenStijl), aangevuld met de juiste Twitter- en Facebookaccounts, en je weet alles wat je moet weten - volgens jezelf. En zo kan het gebeuren dat 23 procent van de Amerikanen niet gelooft dat Barack Obama in Amerika is geboren, en 17 procent daaraan twijfelt.
Ornstein: 'Dit is gevaarlijk voor de democratie. Als je niet start met een gemeenschappelijke set feiten, kun je niet met elkaar discussiëren.' Als de propagandastroom dreigt te worden dwarsgezeten, wordt dat gecorrigeerd. Toen de National Review, het clubblad van klassieke Republikeinen, het vorige week waagde tegengas te geven tegen Trump, werd het blad wreed door de nieuwe populisten terzijde geschoven, als een victoriaanse herenclub die niets van de huidige tijd begrepen heeft - en om te benadrukken dat de gewone man geen boodschap meer heeft aan de elite. 'Wij hebben geen tijd om De Neergang van het Romeinse Rijk te lezen; wij hebben het te druk met het vechten van onze oorlogen, ontstoppen van onze wc's, repareren van onze auto's (...)', aldus John Nolte op website Breitbart. Breitbart nam het ook op voor Trump, toen hij deze week niet deelnam aan het door Fox News georganiseerde debat. De rechtse opstandigen beschouwen hun voormalige favoriete zender nu als onderdeel van de 'martinidrinkende' gevestigde orde. Trump wordt een zuil op zichzelf. Ook Democraten hebben hun eigen zuil. Maar de links-liberale media zijn strenger voor hen. Het was The New York Times die in maart 2015 het nieuws bracht dat Clinton haar privé-e-mail voor staatszaken had gebruikt, en wederom de Times die in de zomer (op basis van Republikeinse bronnen, en foutief) berichtte dat er een strafrechtelijk onderzoek naar Clinton was ingesteld. Ornstein vindt zelfs dat de objectieve media té uitgebalanceerd zijn. 'Ze moeten zich realiseren dat de polarisatie in het land asymmetrisch is. Republikeinen verschillen niet alleen ideologisch van Democraten, ze saboteren de boel ook meer. Daar moeten de media op bedacht zijn.' http://www.volkskrant.nl/buitenland/presidentskandidaten-vs-liegen-eroplos~a4234766/