Inhoudsopgave 1 Inleiding en achtergronden 15 1.1 Doel en leeswijzer 15 1.2 Communicatief modernevreemdetalenonderwijs 17 1.3 Onderwijs in de onderbouw 18 1.3.1 Inleiding 18 1.3.2 Aansluiting basisonderwijs onderbouw voortgezet onderwijs 20 1.3.3 De moderne vreemde talen in de onderbouw 20 1.4 Kenmerken van communicatief modernevreemdetalenonderwijs 23 1.5 Leerplanaspecten 24 1.5.1 Een op taken gebaseerd leerplan 24 1.5.2 Opbouw van communicatief modernevreemdetalenonderwijs 25 1.5.3 Het ontwikkelen van receptieve vaardigheden 30 1.6 Toetsing in de onderbouw 30 1.7 Bibliografische aantekeningen 30 2 Leesvaardigheid 33 2.1 Inleiding 33 2.2 Leerstof voor leesvaardigheid in de onderbouw 36 2.2.1 Inleiding 36 2.2.2 Leesstrategieën 38 2.2.3 Activiteiten in een leesvaardigheidsprogramma 40 2.2.4 Leeskilometers maken 48 2.3 Opbouw van een leesvaardigheidsprogramma 48 2.3.1 Opbouw van taken en strategieën 48 2.3.2 Opbouw van een vrij leesprogramma 53 2.4 Minimale en maximale invulling van een leesvaardigheidsprogramma in de onderbouw 57 2.5 Aanpak 62 2.6 Bibliografische aantekeningen 64
3 Luister- en kijkvaardigheid 67 3.1 Inleiding 67 3.2 Leerstof voor luister- en kijkvaardigheid in de onderbouw 67 3.2.1 Inleiding 67 3.2.2 Luister- en kijktaken 69 3.3 Opbouw van een luister- en kijkvaardigheidsprogramma 80 3.4 Minimale en maximale invulling van een luister- en kijkvaardigheidsprogramma in de onderbouw 81 3.5 Aanpak en voorbeeldoefeningen 82 3.5.1 Inleiding 82 3.5.2 Activiteiten voorafgaand aan het luisteren 83 3.5.3 Activiteiten tijdens het luisteren 87 3.5.4 Activiteiten achteraf 94 3.5.5 Gebruik van beeldmateriaal 95 3.6 Bibliografische aantekeningen 99 4 Gespreksvaardigheid 101 4.1 Inleiding 101 4.2 Leerstof voor gespreksvaardigheid in de onderbouw 101 4.2.1 Inleiding 101 4.2.2 Gesprekken en hulpmiddelen bij het spreken 102 4.2.3 Taalhandelingen 103 4.2.4 Onderwerpen en situaties 104 4.2.5 Compenserende productiestrategieën en het reguleren van gesprekken 104 4.2.6 Het ontwikkelen van de luistercomponent van gespreksvaardigheid 107 4.2.7 Niveau van taalvaardigheid 109 4.2.8 Woordenschat 109 4.3 Opbouw van een gespreksvaardigheidsprogramma 110 4.4 Minimale en maximale invulling van een gespreksvaardigheidsprogramma in de onderbouw 114 4.5 Aanpak en voorbeeldoefeningen 116 4.5.1 Inleiding 116 4.5.2 Oefenmateriaal 116 4.5.3 De rol van de docent 130 4.6 Bibliografische aantekeningen 136
5 Schrijfvaardigheid 139 5.1 Inleiding 139 5.2 Leerstof voor schrijfvaardigheid in de onderbouw 140 5.2.1 Inleiding 140 5.2.2 Tekstsoorten en hulpmiddelen bij het schrijven 140 5.3 Opbouw van een schrijfvaardigheidsprogramma 148 5.4 Minimale en maximale invulling van een schrijfvaardigheidsprogramma in de onderbouw 154 5.5 Aanpak en voorbeeldoefeningen 158 5.6 Bibliografische aantekeningen 163 6 Vocabulaire en grammatica 165 6.1 Inleiding 165 6.2 Vocabulaire 168 6.2.1 Aanbod van vocabulaire 168 6.2.2 Volgorde waarin vocabulaire aangeboden wordt 175 6.2.3 Het leren en verwerven van vocabulaire 176 6.3 Grammatica 186 6.3.1 Inleiding 186 6.3.2 Aanbod van grammaticale structuren 188 6.3.3 Volgorde waarin grammaticale structuren aangeboden worden 192 6.3.4 Aanpak en voorbeeldoefeningen 193 6.4 Bibliografische aantekeningen 201 7 Taal en cultuur 203 7.1 Inleiding 203 7.2 Leerstof 206 7.2.1 Inleiding 206 7.2.2 Keuzecriteria voor onderwerpen 207 7.2.3 Mogelijke onderwerpen 215 7.2.4 Specifieke problemen 217 7.3 Opbouw van een programma 220 7.4 Aanpak en voorbeeldoefeningen 221 7.4.1 Inleiding 221 7.4.2 Autonome aanpak 222 7.4.3 Geïntegreerde aanpak 225 7.4.4 De rol van de docent 226 7.4.5 Het belang van authentiek materiaal 227
7.5 Minimale en maximale invulling van een programma 230 7.6 Bibliografische aantekeningen 235 8 Europees Referentiekader en Taalportfolio 237 8.1 Inleiding 237 8.2 Het Europees Referentiekader 239 8.2.1 De Raad van Europa en het talenonderwijs 239 8.2.2 De systematiek van het Europees Referentiekader 241 8.2.3 Verdere vertakking van niveaus 249 8.2.4 Beschrijvingen van referentieniveaus per taal 250 8.2.5 Pragmatische, linguïstische, socioculturele, strategische en andersoortige aspecten van taalgebruik 253 8.2.6 Het Europees Referentiekader is geen meetlat 256 8.2.7 Ontwikkelingen in Nederland 256 8.2.8 Kritische geluiden 259 8.2.9 Samenvattend: wat moet en kun je met het Europees Referentiekader? 261 8.3 Taalportfolio 263 8.3.1 Het (Europees) taalportfolio in Nederland 263 8.3.2 De website www.europeestaalportfolio.nl 264 8.3.3 De onderdelen van een taalportfolio 264 8.3.4 Leerzame activiteiten 270 8.3.5 Ervaringen met het Europees Taalportfolio in Nederland en toekomstige ontwikkelingen 276 8.3.6 Samenvattend: wat is de meerwaarde van een taalportfolio? 278 8.4 Toetsing 280 8.5 Bibliografische aantekeningen 281 9 Evaluatie en beoordeling 285 9.1 Inleiding 285 9.2 Toetstheorie 287 9.2.1 Vormen van evaluatie 287 9.2.2 Enkele basisprincipes van toetsing 289 9.2.3 Instructies bij toetsopdrachten 291 9.3 Formatieve evaluatie in de onderbouw 292 9.3.1 Inleiding 292 9.3.2 Inzicht in eigen leerproces 293 9.3.3 Leesvaardigheid 299 9.3.4 Luister- en kijkvaardigheid 301
9.3.5 Gespreksvaardigheid 303 9.3.6 Schrijfvaardigheid 307 9.3.7 Vocabulaire en grammatica 309 9.3.8 Taal en cultuur 311 9.3.9 Continue evaluatie 312 9.4 Summatieve evaluatie 316 9.4.1 Inleiding 316 9.4.2 Leesvaardigheid 317 9.4.3 Luister- en kijkvaardigheid 321 9.4.4 Gespreksvaardigheid 323 9.4.5 Schrijfvaardigheid 327 9.4.6 Taaldorp 328 9.5 Bibliografische aantekeningen 331 10 Leren leren 333 10.1 Inleiding 333 10.2 Actief en zelfstandig leren in de onderbouw 333 10.3 Begripsomschrijving 344 10.4 Een groeiproces? 346 10.5 Concrete vormgeving 347 10.5.1 Van zelfstandig werken naar zelfverantwoordelijk leren 347 10.5.2 Taakgericht werken 352 10.6 Bibliografische aantekeningen 358 Bijlagen 363 1 Kerndoelen Engels in de onderbouw 365 2 Kerndoelen Engels in het basisonderwijs 367 3 Kerndoelen moderne vreemde talen basisvorming VO1 (PMVO 1997) 368 4 Gemeenschappelijke referentieniveaus A1 t/m B2: beschrijvingsschema voor zelfbeoordeling 374 5 Kwalitatieve aspecten van gesproken taal niveau A1 t/m B2 377 6 Onderwijsinstanties 379 Literatuur 385 Register 401