M00408 Buitenlandse investeringen door het MKB Toenemende investeringen in lagelonenlanden of op kousenvoeten naar buurlanden? Jolanda Hessels Maarten Overweel Zoetermeer, 13 oktober 004
Buitenlandse investeringen door het MKB De afgelopen drie jaar heeft ruim twee procent van het Nederlandse MKB geïnvesteerd in het buitenland. Ondanks recente berichten over een vermeende toename van buitenlandse investeringen investeert nog steeds een relatief klein deel van het MKB in het buitenland. Er lijkt geen sprake te zijn van een massale uittocht van MKB-bedrijven uit Nederland. Daarbij valt op dat bedrijven toch vooral investeren in onze buurlanden en niet zozeer in de lagelonenlanden, zoals te verwachten zou zijn op grond van recente berichtgeving in de media. Nederlandse MKB-bedrijven investeren in het buitenland vooral in de verkooporganisatie. Daarnaast wordt naar verhouding vaak geïnvesteerd in productie en innovatie & ontwikkeling in het buitenland. In de helft van de gevallen richten MKB-bedrijven een eigen bedrijf of vestiging op in het buitenland. Slechts in een beperkt aantal gevallen is er een bedrijf in het buitenland overgenomen. Dit blijkt uit resultaten van het MKB- Beleidspanel. Leeswijzer Nederland is een van de grootste buitenlandse investeerders in de wereld. Nederland is verantwoordelijk voor 4% van de totale uitgaande investeringen 1. Er zijn voortdurend aanwijzingen dat buitenlandse investeringen aan belang toenemen voor het MKB. In 1996 voorspelde de OECD al dat het aandeel van het MKB in directe buitenlandse investeringen toe zou nemen, aangezien er voor sommige MKB-bedrijven sprake was van een snellere toename van hun buitenlandse investeringen dan het geval was voor grotere bedrijven. In een recente publicatie van het Ministerie van Economische Zaken 3 wordt gesteld dat er momenteel een groei is te zien van investeringen door het MKB in Oost-Europa. Vanwege de toenemende roep om informatie over buitenlandse investeringen door het MKB heeft EIM hier onlangs onderzoek naar gedaan. In juli 004 heeft EIM aan een groep van 1.884 MKB-bedrijven in het MKB-Beleidspanel 4 gevraagd of zij de afgelopen drie jaar geïnvesteerd hebben in het buitenland. De voorliggende rapportage geeft verslag van de resultaten van deze meting. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Omvang directe buitenlandse investeringen Bestemming van directe buitenlandse investeringen Type investering en activiteiten waarin wordt geïnvesteerd in het buitenland. 1 UNCTAD (003), World Investment Report. OECD (1996), Small Firms as Foreign Investors: Case Studies from Transition Economies, Centre for Co-operation with the Economies in Transition, Parijs. 3 Ministerie van Economische Zaken (003), Trends in exportfinanciering, Den Haag. 4 Het gaat om een steekproef van bedrijven die representatief is voor het MKB als geheel.
Omvang directe buitenlandse investeringen Buitenlandse investeringen staan momenteel sterk in de belangstelling Buitenlandse investeringen door het Nederlandse bedrijfsleven zijn een zeer actueel onderwerp. Vrijwel dagelijks verschijnen er berichten in de krant over het verdwijnen van de maakindustrie, of het verplaatsen van R&D-activiteiten naar het buitenland. Buitenlandse investeringen worden vaak geassocieerd met het weglekken van werkgelegenheid. Recentelijk was er veel ophef over de TAOM-regeling 1, omdat deze MKB-bedrijven zou aanzetten om werkgelegenheid te verplaatsen naar het buitenland. Een klein deel van de MKB-bedrijven investeert in het buitenland Uit de meting onder het MKB-Beleidspanel blijkt dat slechts een klein deel (ruim %) van de Nederlandse MKB-bedrijven de afgelopen drie jaar investeringen in het buitenland heeft gedaan. Er lijkt op basis van deze cijfers vooralsnog dus geen sprake te zijn van een groot belang van directe buitenlandse investeringen voor het MKB. Het aandeel bedrijven dat investeert is ook laag in vergelijking tot deelname van het MKB aan andere vormen van internationalisering, zoals export (18%) en import (6%). Evenals bij andere vormen van internationalisering het geval is lijkt er een positief verband te zijn tussen bedrijfsgrootte en het doen van buitenlandse investeringen. tabel 1 Internationalisering door het Nederlandse MKB % van Nederlandse MKB-ondernemingen Importeren 6% Exporteren 18% Directe Buitenlandse Investeringen % Grensoverschrijdende samenwerking: Samenwerking met alleen buitenlandse bedrijven Samenwerking met zowel buitenlandse als Nederlandse bedrijven 9% % 7% Buitenlandse investeringen worden vaak gecombineerd met andere internationale activiteiten Er lijkt een samenhang te zijn tussen het doen van buitenlandse investeringen en andere internationale activiteiten. 84% van de MKB-bedrijven die investeren in het buitenland doet daarnaast aan import, export en/of werkt samen met buitenlandse bedrijven. Het ontbreekt aan kennis over wat de exacte relatie is tussen directe buitenlandse investeringen en andere internationale activiteiten. Het is vooralsnog onduidelijk of directe 1 Subsidieregeling Technische Assistentie Opkomende Markten. Het gaat om een subsidieregeling voor Nederlandse MKB-ondernemingen die willen investeren in ondernemingen in opkomende markten. Percentage dat in de afgelopen drie jaar buitenlandse investeringen heeft gedaan. 3
buitenlandse investeringen bijvoorbeeld vooral voor substitutie of juist voor een versterking van export zorgen. 1 Niet alleen industriële bedrijven investeren in het buitenland Buitenlandse investeringen worden vaak vooral in verband gebracht met industriële sectoren. Tegenwoordig is er ook veel aandacht voor buitenlandse investeringen door bedrijven in de zakelijke dienstverlening. Het gaat dan bijvoorbeeld om het verplaatsen van callcentra of ICT-afdelingen naar lagelonenlanden. Voor het Nederlandse bedrijfsleven als geheel geldt dat het gros van de directe buitenlandse investeringen wordt gedaan door de dienstensector, en in mindere mate ook door de industrie. Voor het MKB valt het grote aandeel investerende bedrijven in de handel op. Verder lijkt het aandeel bedrijven in de industrie dat in het buitenland investeert voor het MKB lager te zijn dan voor het Nederlandse bedrijfsleven als geheel. figuur 1 Buitenlandse investeringen door het MKB naar sector 16% 14% Industrie Handel Vervoer 6% 9% 35% Zakelijke dienstverlening Overige sectoren Bestemming van directe buitenlandse investeringen Het MKB investeert vooral in buurlanden en niet in lagelonenlanden Wat opvalt is dat de bedrijven vooral investeren in nabijgelegen landen. België en Duitsland zijn veruit de belangrijkste investeringslanden. Het lijkt erop dat MKB-bedrijven het net als bij export toch vooral dicht bij huis zoeken. Opvallend is dat lagelonenlanden, met uitzondering van Tsjechië en Roemenië, vrijwel niet genoemd worden. 1 In het najaar zal EIM een studie uitvoeren waarin de samenhang tussen diverse vormen van internationalisering nader onderzocht wordt. UNCTAD WID Country Profile: Netherlands, www.unctad.org; cijfers gaan over 001 en zijn gebaseerd op DNB-Statistieken. 4
figuur Belangrijkste landen voor buitenlandse investeringen door het MKB (% van MKB-bedrijven dat de afgelopen drie jaar heeft geïnvesteerd in het buitenland) Roemenië Frankrijk Tsjechië Duitsland België 0% 5% 10% 15% 0% 5% Type investering en activiteiten waarin wordt geïnvesteerd in het buitenland MKB-bedrijven kiezen vaak voor de oprichting van een eigen bedrijf of vestiging in het buitenland Van de MKB-bedrijven die investeren in het buitenland kiest ongeveer de helft (51%) voor de oprichting van een eigen bedrijf of vestiging. Dit lijkt vooral een veel voorkomende strategie te zijn voor bedrijven in de handel en de industrie. Ruim viervijfde van de investerende bedrijven in de industrie en ruim de helft van de investerende bedrijven in de handel kiest voor de oprichting van een eigen bedrijf of vestiging. Veel minder vaak (9%) komt het voor dat MKB-bedrijven een buitenlands bedrijf overnemen. Deelnemingen komen relatief vaak voor. 37% van de investerende bedrijven heeft een deelneming in een buitenlandse onderneming. Ook worden joint ventures aangegaan. In 3% van de gevallen is er sprake van een joint venture met een Nederlandse en/of buitenlandse partner. Een deelneming of joint venture is mogelijk een stap in het proces van volledige overname van een bedrijf. Opvallend is dat MKB-bedrijven niet lijken te kiezen voor een fusie met een buitenlandse onderneming om de schaal te vergroten. tabel 1 Buitenlandse investeringen door het MKB naar type investering % van MKB-bedrijven dat de afgelopen drie jaar heeft geïnvesteerd in het buitenland oprichting eigen bedrijf/vestiging in het buitenland 51% overname 9% deelneming 37% fusie - joint venture met Nederlandse of buitenlandse partner 3% investeringen tussen moeder- en dochterbedrijf 7% overig 9% 5
Het MKB investeert vooral in de verkooporganisatie in het buitenland De afgelopen drie jaar hebben MKB-bedrijven met name geïnvesteerd in de verkooporganisatie in het buitenland. Ook is naar verhouding veel geïnvesteerd in buitenlandse productie en innovatie & ontwikkeling. In alle sectoren investeren bedrijven in de verkooporganisatie. In buitenlandse productie wordt met name geïnvesteerd door bedrijven in de industrie en ook, zij het in mindere mate, door bedrijven in de handelssector. Bijna een derde van de in het buitenland investerende MKB-bedrijven geeft aan geïnvesteerd te hebben in innovatie & ontwikkeling. Het gaat vooral om bedrijven in de zakelijke dienstverlening. Het zijn ook vooral bedrijven in deze sector die investeren in marketing en boekhouding. figuur 3 Buitenlandse investeringen door het MKB naar activiteit (% van MKBbedrijven dat de afgelopen drie jaar heeft geïnvesteerd in het buitenland) 60% 50% 40% 30% 0% 10% 0% Verkooporganisatie Inkooporganisatie Productie Innovatie en Ontwikkeling Marketing Boekhouding Overig 6