Klik om de stijl te bewerken Nederlandse geschiedenis van de prehistorie tot de vroege middeleeuwen 1
Data 26 sep 1 Inleiding, overzicht / de prehistorie 3 okt 2 Germaanse stammen en hun leefgewoonten 10 okt 3 De romanisering 17 okt 4 Val van het Romeinse Rijk 24 okt Geen college 31 okt 5 De Franken: Merovingers 7 nov 6 De Franken: Hofmeiers 14 nov 7 De Friezen: handel en koningen 21 nov 8 Karel de Grote 28 nov 9 Geestelijk leven 700-1000 5 dec 10 Noormannen, rijksdelingen 2
overzicht vier semesters Semester 1 Van prehistorie tot vroege middeleeuwen Semester 2 Middeleeuwen (900 1477) Semester 3 De Republiek (1477 1813) Semester 4 Negentiende en twintigste eeuw 3
Auteursrecht Auteursrecht Onderwijs geven zonder het gebruik van afbeeldingen is niet mogelijk. Een pdf-versie van dit Powerpoint-bestand wordt exclusief aan een beperkte groep van cursisten ter beschikking gesteld. De maker van deze presentatie is geprobeerd heeft geprobeerd alle afbeeldingen en teksten waarop nog auteursrecht zou kunnen rusten, te verwijderen uit het pdf-bestand dat aan de cursisten digitaal ter beschikking wordt gesteld. Mochten er desondanks rechthebbenden zijn die vinden dat hun belang wordt geschaad, dan verzoeken wij u vriendelijk contact op te nemen met ondergetekende, zodat de betreffende afbeelding of tekst kan worden verwijderd. Hoor! Geschiedenis Feico Houweling feico@xs4all.nl
overzicht met 2 delen 1. Begripsbepaling: Wat is Nederland en wat is geschiedenis? 2. De prehistorie 5
overzicht met 3 delen 1. Begripsbepaling: Wat is Nederland en wat is geschiedenis? 2. Kort overzicht van de colleges 3. De prehistorie 6
titel: wat is Nederland Begripsbepaling: Wat is Nederland? Etnisch / taalkundig Geografisch Cultureel Politiek 7
etnisch-taalkundig Begripsbepaling: Wat is Nederland? Etnisch / taalkundig Geografisch Cultureel Staatkundig Historisch: Fries Saksisch West-Frankisch Oost-Frankisch (Ripuarisch) Talen en dialecten in Nederland (kaart: Wikipedia) 8
geografisch Begripsbepaling: Wat is Nederland? Etnisch / taalkundig Geografisch Cultureel Staatkundig 16 e eeuw 20 ste eeuw 9
cultureel Begripsbepaling: Wat is Nederland? Etnisch / taalkundig Geografisch Cultureel Staatkundig Grote rivieren: RK / protestants Generaliteitslanden RIVM, De Nationale Atlas Volksgezondheid 10
staatkundig Begripsbepaling: Wat is Nederland? Etnisch / taalkundig Geografisch Cultureel Staatkundig Rechts: Bosatlas v.d. Nederlandse Geschiedenis, 2011, p. 23 11
bodemarchief Begripsbepaling: Wat is geschiedenis? Materiaal: archeologische vondsten ( bodemarchief ) Hardinxveld-Giessendam Vondst graf vrouw uit midden-steentijd (12.500 7.000 jaar v.chr.) 40-60 jaar 1,58 m diverse kinderen geen gezondheidsproblemen afgesleten tanden hond Trijntje, fotograaf nb Omgeving: resten visgraten, kano s, peddels, stenen bijlen, boog 12
bodemarchief band keramiek Begripsbepaling: Wat is geschiedenis? Materiaal: archeologische vondsten ( bodemarchief ) Bandkeramiek: patronen vertellen over de volkeren Atelier voor Prehistorisch Aardewerk (AprA) 13
geschreven bronnen: runen Begripsbepaling: Wat is geschiedenis? Materiaal: geschreven bronnen Runen: Het stokje van Westeremden 14
titel overzicht colleges NL 1 Overzicht van de colleges 15
overzicht NL 1 1 Inleiding, overzicht en bronnen / de prehistorie 2 Germaanse stammen en hun leefgewoonten 3 De romanisering 4 Val van het Romeinse Rijk / Volksverhuizingen 5 De Franken: Merovingers 6 De Franken: Hofmeiers 7 De Friezen: handel en koningen 8 Karel de Grote 9 Geestelijk leven 700-1000 10 De verdeling van het rijk 16
college twee: indus 2 Germaanse stammen en hun leefgewoonten 17
college drie: romanisering 3 De romanisering Tabula Peutingeriana 18
college vier: volksverhuizingen 4 Val van het Romeinse Rijk / Volksverhuizingen 19
college vijf: Merovingers 5 De Franken: Merovingers ca. 496 Doop van Clovis 20
college zes: hofmeiers 6 De Franken: Hofmeiers Childerik III 693-754 21
college zeven: Friezen 7 De Friezen: handel en koningen Tot 650 Vroege Friese koningen ca. 580-630 Adulfus - Audwulf Friesland Oost-Anglia Oostzeegebied Wulfingen Wulfingas Ylfingen 22
college acht: Karel de Grote 8 Karel de Grote A solis ortu usque ad occidua Littora maris planctus pulsat pectora Heu mihi misero! Van zonsopgang tot aan de westelijke stranden der zee, verscheurt gejammer de harten. Wee mij arme! 742-814 Karel de Grote 23
college negen: geestelijk leven 9 Geestelijk leven 700-1000 Bonifatius (Winfried) ca. 672-754 24
college 10: verdeling van het rijk 10 De verdeling van het rijk 843 Verdeling van Verdun Kaart: F. Houweling 25
titel: de prehistorie De prehistorie 26
Rijndelta 9000 vchr Rijndelta ca. 9000 v.chr. Einde laatste ijstijd: ca. 14.700 geleden Kaart: Wikimedia Commons 27
het genoom van Nederland Van wie stammen wij af? Het Genoom van Nederland: Onderzoek in oktober 2008 onder diverse groepen scholieren naar de genetische oorsprong van de huidige Nederlanders. Conclusies: 77,5 % jager/verzamelaar - 35000 jaar geleden naar Europa (Paleolithicum) 20 % boer - 7000 jaar geleden in de Nieuwe Steentijd (Neolithicum) naar Nederland Kaart: Wikimedia Commons 2,5 % recente immigrant 28
de steentijd Het Paleolithicum (de Steentijd) paleo = oud lithos = steen 300.000 12.500 v.chr. (einde laatste ijstijd) Eerste sporen menselijke bewoning in Lage Landen - vuurplaatsen - vuistbijlen Stenen vuistbijl, 120.000 50.000 v.chr. Foto: F. Houweling, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 29
vondsten Maasvlakte Tweede Maasvlakte Vondsten pleistocene zoogdieren (ca. 30.000 jaar v.chr.) Kaart: Havenbedrijf Rotterdam 30
midden en nieuwe steentijd Neolithicum 12.500 2.500 v.chr. Opwarming klimaat water stijgt Overgang jagers naar landbouwculturen Gereedschap wordt geavanceerder: Benen speerpunten en harpoenen (ca. 9.000 v.chr.) Foto: F. Houweling, Rijksmuseum voor Oudheden, Leiden 31
Neolitische (r)evolutie Eerste sedentaire gemeenschappen: woningen akkers weiden keramiek Vanaf ca. 11.000 v.chr. Vanaf ca. 6.000 v.chr. Midden-Oosten West-Europa Auteurs: Jos Bazelmans, Michiel van der Meulen, Henk Weerts en Peter Vos ISBN: 9789-03-513-639-7 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Prometheus, 2012 http://archeologieinnederland.nl/bronnen-en-kaarten/paleogeografische-kaarten 32
Swifterbandcultuur 5.300 3.400 v.chr. Swifterbantcultuur 1950-60: vondst 14 nederzettingen aan oevers toenmalige Overijsselse Vecht Jagers/verzamelaars die ook aan akkerbouw gingen doen ( natte boeren ) Gemeenschappen 40-80 personen Visvangst, veeteelt, tarwe, gerst Verdwenen door wateroverlast? Foto: Stichting Prehistorische Nederzetting Flevoland 33
Visfuik Bergschenhoek Visfuik, gevonden bij Bergschenhoek Tijd: 4.300 4.200 v.chr. (Swifterbandcultuur) Vangst van aal, baars, snoek en karper Foto: F. Houweling, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 34
Vlaardingen cultuur 3.500-2.500 v.chr. Vlaardingencultuur 1958: vondst resten jagers/verzamelaars - bijlen (hout en bot) - naalden - kano s - veeteelt - granen - visresten (o.a. grote steur) Geweihamer met steelgat www.geschiedenisvanvlaardingen.nl/ Rechthoekige, ronde en ovale woningen Verspreiding: Zuid-Holland Zuid, elders tot in Swifterbant 35
beker culturen Ca. 4.900 1.800 v. Chr. Bekerculturen Ca. 3.400 2.900 v. Chr. Ca. 3.200 2.800 v. Chr. Ca. 2.900 2.600 v. Chr. Ca. 2.600-1.800 v. Chr. Trechterbekers (Hunebedden) Standvoetbekers Geheel versierde bekers Klokbekers Vindplaatsen: - Swifterband - Drenthe - Veluwe - Limburg 36
trechterbeker 4.350 2.700 v.chr. Trechterbekercultuur In Nederland vanaf 3400 v.chr. Hunebedbouwers (Megalieten) Hunebed, Borger-Odoorn, www.geschiedenisleraar.info/ 37
band keramiek Ca. 5.300 4.900 v. Chr. Bandkeramiek Limburg ( NL en B), Duitsland Vaak bolvormige potten met golvende lijnen Bandkeramische pot, grafvondst Elslo, aardewerk Foto: F. Houweling / Rijksmuseum van Oudheden, Leiden Atelier voor Prehistorisch Aardewerk (AprA) 38
Bekers uit RvO Geheel versierde beker (ADO, All Over Decorated) Garderen (2900-2600 v.chr.) Foto: F. Houweling / Rijksmuseum van Oudheden, Leiden Veluwse klokbeker Lunteren (2500-2000 v.chr.) Foto: F. Houweling / Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 39
periodisering Periodisering aan de hand van vondsten Ca. 4.900 1.800 v. Chr. Bekerculturen Ca. 2.000-700 v. Chr. Bronstijd Ca. 700-12 v. Chr. IJzertijd 40
bronstijd Ca. 2.000-700 v. Chr. Bronstijd Brons: koper + tin (10-30 %) harder en lager smeltpunt Lunteren: aambeelden, dolken Voorburg: bijlen Drenthe: handelsroute Oostzee/Scandinavië Keltische stammen (vermenging, overname taal en cultuur) Bijlen uit de Bronstijd (ca. 1600-1500 v. Chr.) Foto: Rijksmuseum van Oudheden 41
Paalgraf Oss Paalgraven Oudste: 3.500 2.500 v.chr. Latere: ca. 700 v.chr. (Hallstatt-cultuur) Mogelijk rituele functie Weinig grafvondsten (veel gebroken) Paalkransheuvel bij Oss (gerestaureerd, foto Wikipedia) 42
ijzertijd Ca. 700-12 v. Chr. IJzertijd (Hallstatt-cultuur) Brons (koper + tin) IJzer gietwerk smeedwerk Import vanuit Wales, Duitsland, Ardennen Oost-Nederland en Brabant: Moerasijzererts (ijzeroer, schaars) Foto: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 43
de vorst van Oss kaart Het vorstengraf in Oss 1933 Ontdekking door Jan Cunen (stadsarchivaris) Hoogte 3m Diameter 54m 2009 Ontdekking tweede vorstengraf en groepen grafheuvels 2011 Ontdekking grafveld bij Uden Bezichtigen: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden Museum Jan Cunen, Oss Museum voor Religieuze Kunst, Uden 44
de vorst van Oss zwaard Het vorstengraf in Oss Grafheuvel ca. 600 v.chr. opgeworpen uit plaggen Grafgiften: Bronzen wijnemmer ( situla ) uit Alpengebied, gebruikt als urn Kromgesmeed ijzeren zwaard versierd met goud (Keltisch) Mes, scheermes, paardenbitten, bijl, spelden etc. Foto: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 45
Kelten De Kelten Ca. 400 v.chr. in Nederland Strijdvaardig Hoge cultuur Geen politieke eenheid Hallstatt ca. 800 500 v.chr. La Tène ca. 450 100 v.chr. Kaartbasis: www.wikipedia.nl 46
raatakkers Raatakkers (Celtic Fields) Bronstijd en midden-ijzertijd (tot ca. 250 voor Chr.) Bovenlaag ontgonnen Plaggen opgeworpen langs akkerrand Ermelo Tekening Ulco Glimmerveen in opdracht van het Vlaardings Archeologisch Kantoor 47
samenvatting prehistorie Samenvatting Tot ca. 10.500 v.chr. Paleolithicum (vroege steentijd, jagers) 10.500 2000 v. Chr. Neolithicum (introductie landbouw, keramiek) Ca. 2.000 700 v. Chr. Bronstijd Ca. 700 12 v. Chr. IJzertijd 12 v.chr. 270 Romeinse tijd Stammen: kleine gemeenschappen niet of semi-permanent later kleinschalige landbouw vaak crematie grafgiften 48
overzicht NL 1 met deel twee 1 Inleiding, overzicht en bronnen / de prehistorie 2 Germaanse stammen en hun leefgewoonten 3 De romanisering 4 Val van het Romeinse Rijk 5 De Franken: Merovingers 6 De Franken: Hofmeiers 7 De Friezen: handel en koningen 8 Karel de Grote 9 Geestelijk leven 700-1000 10 Noormannen, rijksdelingen 49