Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het landschap onder de. - Rivieren in de steentijd. Henk Weerts

Transcriptie

1 Rijksdienst voor het Cultureel l Erfgoed Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Het landschap onder de Noordzee - Rivieren in de steentijd Henk Weerts h.weerts@cultureelerfgoed.nl

2 Het landschap onder de Noordzee Scheepswrakken Vliegtuigwrakken Zoogdierbotten Archeologie in verdronken landschappen

3 Het landschap onder de Noordzee Doggerland ; paleogeografische reconstructie door bewerking 3D seismische data van olie & gaswinning (University of Birmingham e.a.; 2007); nu ook op Nederlands deel van het continentaal plat (TNO Geologische Dienst van Nederland e.a.) North Sea Prehistory Research Management Framework (NSPRMF; Hans Peeters e.a.; 2008) SPLASHCOS Drowned Landscapes (2010)

4 Opbouw Waarom? Hoe? Het landschap onder de Noordzee Waar? Wat?

5 Waarom? Havenbedrijf Rotterdam breidt Maasvlakte uit in zee (Maasvlakte 2) 240 millioen m 3 zand is / wordt uit de Noordzee gebaggerd om Maasvlakte 2 op te spuiten In de haven zelf wordt een verbindingskanaal uitgebaggerd tot 22.5 m waterdiepte In beide gevallen worden complete verdronken landschappen vernietigd Waarvan we zeker weten dat er in de oude en midden steentijd mensen in hebben rondgelopen

6 Waarom? Europees Verdrag van Valetta (1992) vereist zorg voor het archeologisch erfgoed Definitief in Nederlandse wetgeving verwerkt in 2007 Op zijn minst onderzoek naar de landschappen die zijn / worden vernietigd Overeenkomst tussen het Havenbedrijf Rotterdam NV en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2008

7 Hoe? Reservering van 3 miljoen EURO voor archeologisch (en daaraan gerelateerd geologisch en paleontologisch) onderzoeksprogramma door het Havenbedrijf Rotterdam Verschillende projecten, meerdere instituten (Deltares, TNO Geologische Dienst van Nederland, Universiteit Leiden, Museum Naturalis Leiden, Natuurhistorisch Museum Rotterdam, BOOR) en vele onderaannemers Samenwerken levert meer op!

8 Hoe? Reservering van 3 miljoen EURO voor archeologisch (en daaraan gerelateerd geologisch en paleontologisch) onderzoeksprogramma Verschillende projecten, meerdere instituten (Deltares, TNO Geologische Dienst van Nederland, Universiteit Leiden, Museum Naturalis Leiden, Natuurhistorisch Museum Rotterdam, BOOR) en vele onderaannemers Begeleidings Commissie: Havenbedrijf Rotterdam N.V., Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, BOOR, PUMA (= aannemers consortium dat MV2 aanlegt) Logistiek uitdagend; water dieptes m, getij, golven, stroming, druk verkeer van zeer grote schepen

9 Onderzoek de uitvoerders Havenbedrijf Rotterdam financiering, i i coördinatie, logistiek via PUMA Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed begeleiding, coördinatie Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam (BOOR) begeleiding, coördinatie, archeologie ADC zeven van grondmonsters opgraving Yangtzehaven Universiteit Leiden archeologie, geologie, paleontologie Deltares paleogeografie, geologie TNO Geologische Dienst van Nederland geologie g Natuurhistorisch Museum Rotterdam paleontologie Museum Naturalis Leiden paleontologie

10 Hoe onderzoeken we dit allemaal? Heel veel boringen Met op zee ook nog seismisch onderzoek

11

12

13 Kaart: Peter Vos, Deltares. Overgenomen uit: Vos, P.C., J. Bazelmans, H.J.T. Weerts en M. van der Meulen (red.), Atlas van Nederland in het Holoceen (Bert Bakker, Amsterdam, 2011)

14 Kaart: Peter Vos, Deltares. Overgenomen uit: Vos, P.C., J. Bazelmans, H.J.T. Weerts en M. van der Meulen (red.), Atlas van Nederland in het Holoceen (Bert Bakker, Amsterdam, 2011)

15 Kaart: Peter Vos, Deltares. Overgenomen uit: Vos, P.C., J. Bazelmans, H.J.T. Weerts en M. van der Meulen (red.), Atlas van Nederland in het Holoceen (Bert Bakker, Amsterdam, 2011)

16 Kaart: Peter Vos, Deltares. Overgenomen uit: Vos, P.C., J. Bazelmans, H.J.T. Weerts en M. van der Meulen (red.), Atlas van Nederland in het Holoceen (Bert Bakker, Amsterdam, 2011)

17 Kaart: Peter Vos, Deltares. Overgenomen uit: Vos, P.C., J. Bazelmans, H.J.T. Weerts en M. van der Meulen (red.), Atlas van Nederland in het Holoceen (Bert Bakker, Amsterdam, 2011)

18 De Noordzee niet altijd een zee! v.chr v.chr. Naar: Gaffney, V., K. Thomson en S. Fitch (eds.), Mapping Doggerland. The Mesolithic landscapes of the Southern North Sea (Birmingham, 2007)

19 Het landschap onder de Noordzee Rivieren in de steentijd, Reconstructie van landschappen in de oude steentijd door Marc Hijma e.a., 2012

20 Het landschap onder de Noordzee Rivieren in de steentijd IJstijdrivier onder Maasvlakte 2 met rivierduin Foto: H.J.A. Berendsen

21 Het landschap onder de Noordzee Rivieren in de steentijd Deltarivier in de midden steentijd onder de Yangtzehaven Foto: H.J.A. Berendsen

22 Waar? 1. Zandwingebied 2. Buitencontour 1 3. Yangtzehaven 2 3 Kaart: Marc Hijma

23 Wat? Rivieren in de steentijd 7000 v.chr. > v.chr v.chr. Jaartallen: Marc Hijma > v.chr.

24 Wat? Zandwingebied Botten verzamelen met een vissersboot Spectaculaire resultaten; land en zee zoogdieren Vele publicaties door Jelle Reumer, Dick Mol & anderen 14 C datering veelal 30, ,000 BP (= oude steentijd) Zowel voor de zee (walvis) als voor de land zoogdieren (voornamelijk mammoet) problematisch! Oorzaak: waarschijnlijk ghost-dates cf Busschers et al

25 Wat? Zandwingebied Landschapsonderzoek; side-scan sonar & vibra-core boringen Baggeren is al bijna voltooid; onderzoek is gericht op landschapsreconstructie Serie boringen zorgt voor stratigrafie; allemaal oude steentijd Palaeo-milieu, daterings en (micro)paleontologisch onderzoek Zorgt voor context (Wim Westerhoff & anderen, Thijs van Kolfschoten & anderen)

26 Wat? Buitencontour Onderzoek van het zand: Met de hand zoeken van botten & artefacten t Ook mechanisch; beach cleaning Natasja den Ouden, Wil Borst & anderen

27 Wat? Buitencontour Onderzoek van het zand: We hebben een idee hoe elk stukje van de buitencontour kan worden gekoppeld aan een baggertocht (x, y, z)

28 Wat? Yangtzehaven Landschapsonderzoek (en opgraving) klaar Ondiepe seismiek, i sonderingen, vele boringen (vibra-core; ongestoorde monsters ca. 4 m diep) Voorlopige analyse van het landschap Peter Vos e.a. (ook volgende dia s)

29 Wat? Yangtzehaven Model van het Pleistocene oppervlak met gebieden met een hoge archeologische verwachting

30 Wat? Yangtzehaven Model van het Pleistocene oppervlak met gebieden met een hoge archeologische verwachting Twee mogelijke rivierduinen (1, 3) Één mogelijke restgeul (2) 1 Nader onderzoek in gebieden 2 1 en 2 3

31 Wat? Yangtzehaven Model van rivierduin in natte delta 1 2 Opgraving in 3 putten

32 Dank voor uw aandacht!

33 Wat? Geologische setting Kaart en profiel: Marc Hijma

34 Wat? Geologische setting BP 9100 BP Palaeogeografie: Freek Busschers, Marc Hijma

35 Wat? Zandwingebied Ander belangrijk probleem: de meeste vondsten komen uit het zandwingebied zonder lokatiecontext Alleen de meest recente vistochten hebben exacte positionering idee van context

36 Wat? Zandwingebied Ander belangrijk probleem: de meeste vondsten komen uit het zandwingebied zonder lokatiecontext Alleen de meest recente vistochten hebben exacte positionering idee van context

37 Wat? Zandwingebied Gedetailleerde info van de recente vistochten is beschikbaar (Wil Borst e.a.)

38 Wat? Yangtzehaven Eerste resultaten seismisch onderzoek (1)

39 Wat? Yangtzehaven Eerste resultaten seismisch onderzoek (2)

40 Wat? Yangtzehaven Eerste resultaten seismisch onderzoek (2)

41 Vooruitzichten Nog vele resultaten worden verwacht; Geologische context t voor al het paleontologisch l onderzoek, Een gedetailleerde OSL stratigrafie offshore, Aanvulling van de gedetailleerde kennis van de Holocene Rijn delta ontwikkeling offshore, Aanvullende en nieuwe kennis van Paleo- en Mesolithisce jagersverzamelaars offshore én in de Yangtzehaven Presentaties in 2011, 2012 & later Groot publieksboek in 2013