WERKCOLLEGE PASTORAAT 14 EN 28 OKTOBER 2016 PSYCHISCHE KWETSBAARHEID EN ZINGROEPEN I EN II Zingroepen. Voorbereidingsformulier Samen 1. Thema + motivatie voor het gekozen thema Het gekozen thema voor deze zingroep is samen. Samen is een woord dat we terug vinden in verschillende samenstellingen zoals samenwerken, samenhang, samengaan, tesamen,. Samen staan we sterk is een uitdrukking die een belangrijke boodschap in zich draagt: we zijn niet alleen, we zoeken steun bij de ander maar voelen ons ook geroepen om de ander te steunen. Bij het zoeken van een thema voor deze zingroep reflecteerde ik over mijn eigen leven. Mijn moeder gaat op dit ogenblik door een moeilijke periode. Zij is van nature een sterke onafhankelijke vrouw die nu voornamelijk op andere moet leunen. Een maand geleden onderging zij een operatie waarbij haar knie werd vervangen door en knieprothese. Na de operatie doet een lange revalidatieperiode zijn opwachting. Tijdens deze revalidatie moet ze sterk steunen op mij en mijn vader. Dit is uiteraard niet gemakkelijk voor haar, maar ook voor mij hield dit verandering in: het huishouden doen, om boodschappen gaan, voor haar zorgen,. Gelukkig sta ik er niet alleen voor. Indien ik hulp nodig heb kan ik rekenen op mijn familie, indien het even te veel wordt zal mijn beste vriend een luisterend oor bieden. Ik heb voornamelijk geleerd dat je (in een moeilijke periode) je gesteund weet door de mensen rondom je heen. Daar wil ik tijdens dit gesprek even bij stil staan. De personen die deelnemen aan een gespreks- of zingroep zijn op zoek naar zin of een manier om met hun gedachten, gevoelens of problemen om te gaan. Daarom is het volgens mij belangrijk ook het positieve te bekrachtigen, namelijk het gegeven dat ze er niet alleen voor staan. Zelfs als er buiten de gespreksgroep niemand is, weten ze dat ze kunnen steunen op de leden van de groep en dat zij op hun beurt ook steun kunnen bieden aan de anderen. Ze staan er samen voor. Door ervaringen uit te wisselen van mensen op wie zij kunnen steunen, kunnen anderen op het spoor komen bij wie zij steun zoeken of wie zij steun bieden. Stilstaan bij de gedachte dat niemand er alleen voor staat, kan bemoedigen. 2. Methodiek Ik heb er voor gekozen om het thema te bespreken aan de hand van twee impulsen. Enerzijds gebruik ik het lied Samen zijn we sterk van Stef Bos 1 en anderzijds doe ik beroep 1 Zie bijlage 2
op de tekst Een mooi hart 2. Ik heb voor zowel een lied als een tekst gekozen omdat ik denk dat het zeker aangeraden is te variëren. Te lang blijven stilstaan bij één vorm van werken kan misschien tot oncomfortabele stiltes leiden wanneer geen deelnemer zich nog goed voelt om te reageren. Door over te gaan naar een andere manier van werken, waait er als het ware een frisse wind de gespreksgroep binnen waardoor de deelnemers zich misschien terug kunnen openstellen om hun gedachten/gevoelens te delen. Ik beperk het tot twee impulsen omdat ik iedereen voldoende tijd wil laten om te delen. Indien ik sneller overga van het ene op het andere, kan dit misschien het effect veroorzaken dat deelnemers zich gepusht voelen in het naar voren brengen van iets. Door te kiezen voor twee impulsen hebben ze de tijd om stil te staan bij wat er binnen in hen leeft en dat naar buiten te brengen aan de hand van welgekozen woorden. Het thema samen wil ik introduceren aan de hand van het lied. Het lied verraadt zijn inhoud al door gewoon te kijken naar de titel: samen staan we sterk. De boodschap die het lied uitdraagt is dat niemand alleen staat. Het projecteert een heel algemene invulling van het woord samen. Samen staan we sterk kan verschillende betekenissen hebben. Sommigen beseffen voortdurend dat ze deel uitmaken van een gemeenschap, anderen ontdekken pas in benarde of moeilijke situaties dat ze er niet alleen voor staan. Terwijl het lied afspeelt, kunnen de deelnemers de tekst volgen, deze ligt namelijk in het midden van de cirkel (waarom ik voor een cirkel gekozen heb, verduidelijk ik bij punt zes). Na het beluisteren zal ik de deelnemers uitnodigen om een zin uit te kiezen die hen het meest heeft aangesproken. Ze leggen deze voor zich en krijgen de tijd om stil te staan bij hun keuze. Waarom hebben ze net deze zin gekozen. Dit geeft een mooi beeld van hoe de deelnemers nadenken over het thema samen. Een mooi hart start met het schetsen van een gemeenschap waarin het hart van ieder persoon zichtbaar is voor de ander. Een jongeman pocht dat hij het mooiste hart heeft, aangezien zijn hart nog onbeschadigd is. Het hele dorp is het eens met hem tot plotseling een oude man ten tonele verschijnt. Zijn hart is vol met scheuren, scheuren die hersteld zijn en deels opgevulde gaten. De jongeman spot met de oude man aangezien hij gelooft dat enkel een onbeschadigd hart mooi is. Dan doet de oude man zijn verhaal. Zijn hart is niet meer heel omdat hij al mensen heeft lief gehad. Dit liefhebben houdt ook risico s in. Hij is stukken van zijn hart kwijtgeraakt maar heeft ook veel liefde gekregen van anderen waarmee hij zijn hart kon vullen. Ik heb gekozen voor dit verhaal omdat het de mogelijk creëert tot het op een creatieve manier verdiepen van het thema. Waar ik bij de liedtekst voornamelijk stil stond bij wat samen en samen staan we sterk kunnen betekenen, wil ik de deelnemers nu laten reflecteren over wie er voor hen klaar staat en voor wie zij op hun beurt klaar staan. Aan wie hebben zij een stuk hart weggeschonken en van wie hebben zij een deel van een hart gekregen. Iedere deelnemer krijgt een blad met daarop een perfect, ongeschonden hart. Vervolgens nodig ik ze uit om het hart in te vullen zodat het een spiegel wordt van hun eigen hart. Ze kunnen er groeven in maken om te tonen dat ze mensen hebben liefgehad, dat 2 Zie bijlage 1
ze voor mensen hebben klaargestaan. Ze halen stukjes hart uit hun hart, als teken van liefde en hulp die ze aan anderen hebben gegeven. Op hun beurt kunnen zij ook stukjes hart gekregen hebben van anderen. Het kan zijn dat deze kleiner zijn of groter waardoor ze niet helemaal passen, maar dat is niet erg. Zolang ze maar weten dat er mensen bereid zijn hun hart met hen te delen. Na het tekenen van het eigen hart, vraag ik de groep of ze hun voorstelling van hun hart willen delen met de andere deelnemers. Uiteraard kan het ter sprake komen dat ze ook God als steun ervaren en ook voor Hem ruimte gemaakt hebben in de tekening van hun hart. Ik zal hier niet doelbewust naar peilen, maar indien zij het zelf ter sprake brengen vind ik het zeker een meerwaarde om er verder op in te gaan. 3. Voorbereiding Bij de start van de voorbereiding van de doelgroep ben ik begonnen met te kijken naar mezelf. In welke situatie bevind ik mij momenteel, welke gedachten of gevoelens gaan door mijn lichaam, met welke vragen krijg ik te kampen? Zoals hierboven bij de keuze van thema uitgelegd staat, koos ik ervoor om te werken rond het thema samen. Na het vastleggen van thema ging ik op zoek naar creatieve manieren om het thema te bespreken. Ter voorbereiding voor de zingroep zelf heb ik materiaal verzameld: de tekst, het liedje, een kaars, papier met harten op, potlood, pennen en de lyrics van het lied. De enige structurele toon die in de zingroep te bespeuren is, bestaat uit het tweeluik muziek en tekst. Om het thema samen in zijn algemeenheid te bespreken en na te gaan waarvoor het woord bij de deelnemers staat, laat ik het lied horen. De tekst zorgt er dan weer voor dat de deelnemers het thema meer op zichzelf kunnen toepassen aangezien zij dan zelf op het spoor trachten te komen wie er voor hen is en voor wie zij klaar staan. Reclame of informatie verspreiden verloopt met behulp van de digitale media of gewoon door mond aan mond reclame. 4. Gespreksfacilitator Ik denk dat het bij een zingroep belangrijk is dat de gespreksleider de rol van moderator op zich neemt. Ik ben degene die als het ware het gesprek bewaakt. Bij het lied en de tekst geef ik telkens de aanzet. Wanneer iemand aan het woord is zorg ik er ook voor dat er naar deze persoon met respect geluisterd wordt. Ik denk dat dit ook een belangrijke regel is die vanaf het begin moet vastgelegd worden: als iemand het woord wil nemen moeten we daar respectvol met omgaan. De gespreksleider moet ook aandachtig zijn voor wat de deelnemer verteld. Zo kan ik bijvoorbeeld wanneer ik merk dat de persoon nog iets wil vertellen, maar niet uit zijn of haar woorden komt, even luidop reflecteren over wat deze verteld heeft en hem of haar zo op nieuw op weg helpen. De gespreksleider moet ook aandachtig zijn voor het eigen gedrag, als hij of zij een rust uitstraalt zullen de personen delen in die rust. Het is belangrijk dat de
deelnemers zich welkom maar ook veilig voelen, dit betekent voor mij ook dat wat er allemaal gezegd wordt, niet zal herhaal worden buiten de groep. 5. Verwelkoming De verwelkoming van de groep mag aansluiten bij het thema. Ik start het gesprek met iedereen welkom te heten. Vervolgens vraag ik hen te denken aan een moment van de voorbije week waarbij ze zich gesteund gevoeld hebben of waar zij zelf een andere hebben ondersteund. Hou die gedachte vast. Dit is een positieve noot om aan de gespreksgroep te beginnen. 6. Sfeer creëren en bewaken Het is belangrijk vanaf het begin duidelijk te stellen wat kan en niet kan: elkaar onderbreken bijvoorbeeld past niet binnen de gespreksgroep. Iedereen krijgt de kans om iets te zeggen indien ze dat wensen en dan is het zeker niet aan een andere persoon om degene die aan het woord is te onderbreken. Dat getuigt niet van respect. Door enkele korte regels af te spreken weten de deelnemers waar ze zich aan kunnen verwachten tijdens het gesprek en transparantie is voor mij een eerste stap in het creëren van een geborgen en veilige sfeer. Daarnaast is het ook aangeraden dat de gespreksleider in het begin duidelijk maakt dat wat er allemaal in de groep gedeeld wordt, ook binnen de groep blijft. Er wordt niet alleen op een respectvolle manier omgegaan met elkaar, maar ook met wat er door iedereen gezegd wordt. Tot slot moet de gespreksleider ook beseffen dat deze zelf deelneemt aan het gesprek. Zo zal ik wanneer ik beide methodieken hanteer ook mijn gedachten vertellen aan de groep, zodat zij ook beseffen dat ook ik niet zal oordelen wanneer zij aan het woord zijn. Binnen het thema waar ik het ga over hebben denk ik dat het gesprek zwaarmoedig kan worden wanneer er gesproken wordt over overledenen. Ik zeg niet dat dit zeker zal gebeuren, maar het kan zijn dat wanneer de deelnemers terug denken aan mensen die hen steunen, daar overleden vrienden/familieleden ter sprake kunnen komen. Dan ga ik proberen om hen te doen herinneren aan de mooie momenten van steun die ze nog steeds over de betreffende persoon hebben. Voor mij hangt het creëren van sfeer ook af van de opstelling van de ruimte. Het is aangewezen om de deelnemers te laten plaatsnemen in een cirkel: zo is iedereen voor elkaar duidelijk zichtbaar. Ik zou ook niet meteen werken met stoelen of banken, maar opteren voor kussens of een tapijt. Plaatsnemen in een cirkel op een kussen is meer uitnodigend en legt de drempel gewoon lager dan als je achter een tafel moet plaatsnemen, of wanneer je allemaal op een rijtje zit.
7. Participatie deelnemers + vragen/bijvragen + aanmoedigen/couperen Ik ga er van uit dat iedereen die naar mijn gespreksgroep komt, bereid is om te delen met de andere leden. Ik richt me immers niet op een specifieke groep (bijvoorbeeld patiënten in een ziekenhuis) waar de deelname een verplichting is. Deelname aan de gespreksgroep is vrijblijvend, dus de mensen die er voor kiezen om er naar toe te gaan, zijn in mijn mening ook de mensen die eens willen babbelen of iets kwijt willen. Uiteraard ga ik de deelnemers aan het gesprek niet verplichten om te spreken. Ik denk ook dat dit eerder het omgekeerde effect te weeg zal brengen: te veel druk kan tot een terughoudende positie leiden. Ik tracht hen actief te laten deelnemen door, zoals bij de vorige stap gezegd, hen te laten voelen dat ze zich in een veilige omgeving begeven waar ze niet zullen beoordeeld worden op wat ze vertellen. Ik hoop dat mijn actieve inbreng aan het gesprek hen uitnodigt om ook te delen. Het kan uiteraard zijn dat als ik voel dat de sfeer goed is, ik toch zal proberen om iets los te krijgen uit de deelnemers, door bijvoorbeeld een reflexieve vraagstelling te hanteren: x en y hebben het zo ervaren, heb jij je ooit ook zo gevoeld? Ik moet toegeven dat ik het moeilijk vind om hier al mogelijke vragen of reacties van deelnemers aan het gesprek in een standaard formaat te gieten. Enige richtlijnen in het achterhoofd houden is goed, maar ik denk ook dat spontaniteit en meegaan met wat er in de groep leeft aangewezen is bij de gespreksleider. Het kan uiteraard zijn dat er alsnog mensen zijn die niet willen delen. Ik zal hen daar dan ook niet toe verplichten. Daarbij aansluitend kan het zijn dat het gesprek stil valt. Ik heb nog geen ervaring met het leiden van een gespreksgroep maar volgens mij is het dan interessant om kort te reflecteren over wat er al gezegd is, om zo het gesprek terug op gang te krijgen. Of het kan ook zijn dat ik zelf een ervaring of gedachte deel en zo het gesprek terug wordt opgepikt. 8. De rol van stilte Ik denk dat de stiltes als rustmomenten zeker aangewezen zijn. Zo probeer ik in het begin meteen te starten met een kort stiltemoment waarbij iedere deelnemer aan het gesprek even kan bezinnen en tot rust komen. Je weet uiteraard niet wat ze voor het begin van de gespreksgroep gedaan hebben. Het kan zijn dat ze zich bijvoorbeeld hebben moeten haasten om het gesprek nog te halen. Een moment van stilte/rust aan het begin kan dan de ideale gelegenheid zijn om in de juiste mind-set te komen. Ook stilte na het beluisteren van het lied of het horen van het verhaal lijkt me gepast, zo kunnen de deelnemers de betekenis die zij er uit halen op het spoor komen. Een te lange stilte na het stellen van een vraag zou ik als bedreigend ervaren want de oorzaak ervan zou ik meteen bij mezelf leggen: hebben ze geen voeling met het verhaal/lied, was de vraagstelling onduidelijk,.
9. Tijd + afronden Subtiel kijken naar het uurwerk lijkt me het best om de tijd te bewaken. Je mag dit alleszins niet laten merken aan de deelnemers want dit kan overkomen als desinteresse in wat de persoon die aan het woord is te vertellen heeft. Een tijdsindeling opstellen vind ik moeilijk. Tijdens het lesgeven heb ik al ervaren dat de geschatte tijd voor een gesprek of werkvorm niet altijd beantwoordt aan de tijd die je er toch aan spendeert. Het hangt ook af van de input van de deelnemers. Als ze bijvoorbeeld snel uitgepraat zijn over het lied, zal ik sneller overschakelen naar de tekst. Maar indien ze willen delen en er daardoor meer tijd zal gaan naar het lied dan de tekst dan ga ik dit zeker niet afblokken. Pas wanneer ik enige verveling merk wanneer bij de anderen wanneer iemand te lang aan het woord is, zal ik misschien stappen ondernemen om deze persoon op een vriendelijke manier gewaar te laten worden dat ook de andere iets willen delen. 10. Besluiten Ter afsluiting van deze zingroep had ik graag teruggekeerd naar het begin. Ik ben de zingroep begonnen met het beluisteren van een lied en zou daar ook graag met afsluiten. Zo is als het ware de cirkel rond: de deelnemers starten met een moment van bezinning aan de hand van een lied en kunnen daar ook met eindigen. Op die manier ervaren ze een moment van rust vooraleer het dagdagelijkse leven zich na het afsluiten van de zingroep zich hervat.
Bijlage 1 Een mooi hart Op een mooie zomermiddag verscheen er een jongeman midden op de markt. Met heel veel overtuiging verkondigde de man dat hij het mooiste hart had van heel de streek. Mensen troepten samen om zijn perfect gevormde en gave hart te bewonderen. Er was op zijn hart geen schrammetje of litteken te bespeuren. Iedereen was het erover eens dat ze nog nooit zo een mooi hart gezien hadden. Plots stapte een oude man naar voor die zei: Het hart van deze jongeman is zelfs niet bijna zo mooi als mijn hart. De mensen keken verbaasd naar het hart van de oude man. Het klopte luid, maar zat vol putten en krassen. Uit de putten waren stukken hart uitgehaald. Soms waren er andere stukken in de plaats gekomen. Enkele nieuwe stukken pasten maar andere niet. Vele randen waren gekarteld en halverwege kwam er een stuk hart half uit. In feite ontbraken er zelfs meerdere stukken, zodat er diepe groeven gevormd konden worden. Het volk snapte het niet. Hoe kon deze oude man nu beweren dat zijn hart mooier was? De jongeman begon de oude man zelfs uit te lachen nadat hij de toestand van het hart gezien had. Of he bent blind, of je weet helemaal niet waarover je het hebt, zei hij. Vergelijk je hart met het mijne; dat van jou is een berg van wonden en tranen. Het mijne is ongeschonden. Ja, antwoordde de oude man, jouw hart ziet er misschien wel mooi uit, maar ik zou nooit met je willen wisselen. Elke groeve in mijn hart staat voor een persoon die ik heb liefgehad. Ik geef aan anderen stukken van mijn hart weg. Vaak geven ze me een stuk terug waarmee ik een lege plek in mijn hart kan opvullen. De ruwe randen zijn van stukken die niet helemaal passen. Die heb ik het liefst, omdat ze mij doen denken aan de liefde die ik met anderen deel. Lege plekken herinneren me eraan dat liefde betekent risico nemen. Hoewel deze plaatsen pijnlijk zijn, blijven ze open. Ik hoop dat die mensen op een dag terugkeren om die lege plaatsen op te vullen. Zie je nu wat er echt mooi is aan een hart? De jongeman stond aan de grond genageld terwijl een traan over zijn wang rolde. Hij stapte op de oude man af en scheurde ene stuk uit zijn perfecte jonge hart. Met bevende handen hield hij het vast. De oude man nam het aan, plaatste het op een lege plek en trok zelf een stuk van zijn gehavende hart los om het in de wonde van het jonge hart te plaatsen. Het stuk paste niet perfect, maar de jonge man bewonderde zijn hart dat met de liefde van de oude man erbij mooier was dan ooit. Ze omhelsden elkaar en verlieten samen de markt. JACOBS, HANS, Vlieg, Icarus, vlieg!, Altiora Averbode, Averbode, 2009.
Bijlage 2 Stef Bos Samen zijn we sterk Samen staan we sterk De wereld is zo groot De sterren staan zo ver De hemel is zo hoog Het doet er niet veel toe Hoe koud het jou ook laat Samen ben je meer Je weet het vroeg of laat Het is de eenvoud van de tweevoud Je vindt het niet als je het zoekt Je hoeft er niemand voor te volgen Het komt vanzelf naar je toe Samen staan we sterk Ik heb het nooit geloofd Hield alles op een afstand En woonde in mijn hoofd Tot ik werd overvallen Door een storm op volle zee Ik ben eruit gekomen Maar ik kon het niet alleen Het is de eenvoud van de tweevoud Je vindt het niet als je het zoekt Je hoeft er niemand voor te volgen Het komt vanzelf naar je toe Het ligt onzichtbaar in jouw handen Het is een godsdienst zonder kerk Het is een volkslied zonder woorden Samen staan we sterk