Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) Auteur: Lysbeth de Vries (NISB), Paul van der Meer (NISB), Thom Rutten (NISB), Ronald Huijser (VSG) NISB/2012/62.737/TRN/itd Ede, april 2012 Dit document heeft 17 pagina s
Inhoudsopgave 1. De buurtscan - achtergrondinformatie 3 1.1 De buurt in kaart 1.2 De buurtscan in het kort 1.3 Wanneer de buurtscan inzetten 1.4 Wat kost de buurtscan: geld en tijd? 1.5 Ondersteuning bij de buurtscan 1.6 Opbouw Buurtscan 2. Stap 1. Inzicht in data op buurtniveau 7 2.1 Waarom data op buurtniveau in kaart brengen? 2.2 Selectie maken van relevante data op buurtniveau 2.3 Welke data zijn lokaal (vaak) al beschikbaar? 2.4 Welke databases zijn bruikbaar en wie kan ondersteuning bieden? 2.5 Welke instrumenten zijn interessant om aanvullend data in kaart te brengen? 2.6 Monitoring & Evaluatie 3. Stap 2. Buurtscan: Inzicht in de kracht van de buurt 10 3.1 Waarom? 3.2 Wie betrekken? 3.3 Een analyse van de kracht van de buurt 3.4 Kracht van de buurt: welke instrumenten gebruiken? 3.5 Overzicht mogelijke instrumenten 4. Stap 3. Inzicht in wensen van bewoners 13 4.1 Waarom? 4.2 Hoe om te gaan met bewonersparticipatie 4.3 Instrumenten Bijlage 1: De quickscan buurtscan 2
1. De buurtscan achtergrondinformatie 1.1 De buurt in kaart Lokale partijen staan voor grote maatschappelijke uitdagingen. Lokale overheden, organisaties uit diverse sectoren en bewoners werken op lokaal niveau aan leefbare buurten. Daarbij kan een buurt een stadswijk, dorpskern of deel van een gemeente beslaan. Het inzetten van Buurtsportcoach en de Sportimpuls kan een waardevolle bijdrage leveren aan leefbare, gezonde en sportieve buurten. Om de Buurtsportcoach en de Sportimpuls zo effectief mogelijk in te zetten, is het goed om de uitdagingen in de buurt in kaart te brengen en te weten wat de verwachtingen zijn van lokale organisaties en welke bijdrage ze willen leveren. Daarnaast is het goed om voor draagvlak bij bewoners te zorgen en hen actief te betrekken bij het ontwikkelen en uitvoeren van plannen. De buurtscan biedt hierbij de gewenste ondersteuning. Dit document is de eerste versie van de buurtscan. Op basis van ervaringen uit pilots, ervaringen van gebruikers en nieuwe informatie wordt de buurtscan aangepast. De buurtscan zal, naast download, binnenkort ook als website verschijnen. Hierop wordt de database met bruikbare instrumenten gepresenteerd. 1.2 De buurtscan in het kort Met het programma Sport en Bewegen in de Buurt wil de minister van VWS ervoor zorgen dat de gezonde keuze ook een gemakkelijke keuze wordt. Wanneer mensen gemakkelijker kunnen sporten en bewegen, bijvoorbeeld door aansluiting te zoeken bij werk, school of het veldje om de hoek, worden zij gestimuleerd in een actieve en gezonde leefstijl. Om dat te bereiken berust het programma op twee belangrijke pijlers: een vraaggericht lokaal sport- en beweegaanbod en het stimuleren van meer lokaal maatwerk. Onderstaand stappenplan geeft inzicht in de verschillende stappen om te komen tot een buurtactieplan. De stappen zijn gebaseerd op het lokale proces in de praktijk. In de handleiding buurtactieplan worden alle stappen toegelicht. De stappen volgen elkaar niet noodzakelijk serieel op. Sommige stappen kunnen ook parallel aan elkaar worden uitgevoerd. 3
Samenwerken ondersteuning Visie en relatie bestaand beleid Buurt(en) in beeld Verbinding lokale partijen Lokaal proces Buurtsportcoaches Sportimpuls Buurtactieplan menukaart sportimpuls Uitvoering buurtactieplan Monitoringen evaluatie www.sportindebuurt.nl De buurtscan geeft een overzicht van bruikbare instrumenten en laat zien hoe instrumenten in combinatie gebruikt kunnen worden om de buurt in kaart te brengen. Sommige van deze instrumenten zijn gratis, voor andere dient betaald te worden. Sommige instrumenten kunnen snel worden ingezet, andere vergen een behoorlijke hoeveelheid tijd. Sommige instrumenten kan een gemeente zelfstandig uitvoeren, bij andere is (betaalde) ondersteuning nodig. De buurtscan focust op het thema sport- en bewegen, maar biedt aanknopingspunten om allerlei andere beleidsthema s die op buurtniveau spelen mee te nemen in de analyse van de behoefte van de buurt. 1.3 Wanneer de buurtscan inzetten? De buurtscan en het buurtactieplan vormen de basis voor het inzetten van de Buurtsportcoach en het doen van aanvragen in het kader van de Sportimpuls. Partijen die nu met de buurtscan aan de slag gaan, hebben over een aantal maanden een buurtactieplan dat een uitstekende basis vormt voor het doen van een aanvraag voor de Sportimpuls en het inzetten van (nieuwe) Buurtsportcoaches. Maar er zijn genoeg andere redenen voor het inzetten van de buurtscan: - Bij het doorvertalen van gemeentelijke beleidsnota s naar uitvoeringsplannen op buurtniveau. 4
- Als eerste stap voor de Buurtsportcoach om de buurt beter te leren kennen, voordat hij er mee aan de slag gaat. - Als nulsituatie beschrijving. Over een aantal jaren kan het opnieuw uitvoeren van de buurtscan laten zien of en welke veranderingen er hebben plaatsgevonden. - Als objectief meetinstrument om achterstanden aan te tonen. - Als instrument om een buurt te typeren, zodat onderlinge informatieuitwisseling over vergelijkbare buurten goed mogelijk is. 1.4 Wat kost de buurtscan: geld en tijd? De buurtscan wordt per buurt op maat gemaakt. De gevraagde tijd en financiën zijn afhankelijk van lokale wensen en ideeën over onder andere het inzetten van kostenloze of betaalde instrumenten. Het is mogelijk de buurtscan zonder extra financiën uit te voeren. Het wordt wel sterk aanbevolen om een trekker van het proces aan te wijzen. Dat kan bijvoorbeeld de ambtenaar Sport zijn, de Buurtsportcoach in een wijk of een externe adviseur (binnenkort verschijnt er een overzicht van ondersteuners op www.sportindebuurt.nl). De doorlooptijd van het hele proces, inclusief het opstellen van een buurtactieplan, blijkt in de praktijk circa 3 maanden te zijn. Aangezien de eerste aanvragen in het kader van de Sportimpuls voor 31 juni gereed moeten zijn, is er beperkte tijd om de hele buurtscan te doorlopen. In dat geval is de quickscan buurtscan (zie bijlage) een noodoplossing. 1.5 Ondersteuning bij de buurtscan De uitvoering van de buurtscan dient door een lokale projectgroep / trekker te gebeuren. De buurtscan is zo opgesteld dat de uitvoering op gemeentelijk niveau door een lokale trekker kan worden gecoördineerd. Daarnaast kunt u gebruik maken van ondersteuners binnen Sport en Bewegen in de Buurt (meer informatie hierover verschijnt binnenkort op www.sportindebuurt.nl). Niet alle instrumenten in de database kunnen kosteloos ingezet worden. Bij sommigen is externe ondersteuning mogelijk of zelfs noodzakelijk. Dat staat per instrument vermeld in de database die binnenkort verschijnt op www.sportindebuurt.nl. 5
1.6 Opbouw Buurtscan De buurtscan bestaat uit drie onderdelen: - Inzicht in data op buurtniveau: wat is er al bekend over de demografische ontwikkelingen, sportdeelname, gezondheid, accommodatiegebruik etc. in de buurt? Welke data zijn al lokaal aanwezig en hoe kan de gemeente aanvullende data verkrijgen? - Inzicht in de kracht van de buurt: (onder andere) hoe beweegvriendelijk is de omgeving, hoe werken organisaties uit verschillende sectoren samen, hoe vitaal zijn sport- en beweegaanbieders en wat is de beschikbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van de accommodaties? - Inzicht in wensen van de bewoners: hoe kan ik bewoners in de buurt betrekken bij het opstellen van een buurtactieplan? Wat willen ze en welke bijdragen kunnen ze leveren? De buurtscan maakt gebruik van instrumenten van onder andere sportraden, advies- en onderzoeksbureaus en van landelijke organisaties zoals NISB of Movisie. De gemeente maakt zelf de keuze eventueel samen met bewoners en betrokken organisaties welke analysestappen ze willen doorlopen en welke instrumenten ze daarvoor inzetten. 6
2. Stap 1. Inzicht in data op buurtniveau 2.1 Waarom data op buurtniveau in kaart brengen? Bij het analyseren van de buurt is de eerste stap het in kaart brengen van kwantitatieve gegevens. Daarbij kan er gekeken worden naar de stand van zaken nu, maar ook naar opvallende ontwikkelingen. Een duidelijk overzicht van cijfers biedt gemeenten en professionals een basis bij het opstellen van de buurtvisie. Op deze manier kunnen plannen nog beter afgestemd worden op trends en ontwikkelingen. Uit de pilots blijkt dat vooral in kleinere gemeenten weinig data beschikbaar zijn. Dat hoeft geen probleem te zijn. Door slim gebruik te maken van gemeentelijke basisdata en regionale en landelijke databases kan er vaak toch een basissituatie geschetst worden. Het in kaart brengen van de buurt bestaat uit drie stappen: - Selectie maken van welke data relevant zijn op buurtniveau. - Analyse van de beschikbare data. - Aanvullende data verzamelen (optioneel). 2.2 Selectie maken van relevante data op buurtniveau Voordat u op zoek gaat naar data, is het belangrijk u eerst af te vragen welke data u precies in kaart wilt brengen. Het is goed om te bepalen welke data u in de ideale situatie in kaart zou willen brengen. In de praktijk is dat niet altijd mogelijk doordat data niet beschikbaar zijn of het te kostbaar is om aanvullende data te verzamelen. Bij het samenstellen van de ideale dataset kunt u rekening houden met: - prioriteiten in het gemeentelijk beleid: kijk daarbij niet alleen naar het sportbeleid, maar ook naar het beleid op aangrenzende beleidsterreinen (bijvoorbeeld in het collega-programma). Vaak is er ook interesse van betrokkenen bij andere beleidsterreinen (Jeugd, WMO, Welzijn, Ruimtelijke Ordening (stedelijke ontwikkeling, verkeer, groen)) om de buurt in kaart te brengen; - wensen en ideeën van organisaties: zijn er bepaalde doelgroepen of thema s waar bijv. sport- en beweegaanbieders extra aandacht aan willen besteden dan is het interessant om juist daar data over te verzamelen; - wensen en ideeën van bewoners: mogelijk dat er in een omnibusenquête of vanuit wijkraden wensen zijn geuit die van invloed kunnen zijn op de dataverzameling. In onderstaande tabel is een overzicht gepresenteerd van indicatoren waar u aan kunt denken als u op zoek gaat naar data op buurtniveau. Dit is slechts een indicatie. U kunt lokaal tot een andere lijst komen. Sommige data (zoals aantal uren bewegingsonderwijs / accommodaties) zijn vaak niet op buurtniveau in kaart gebracht, maar wel op gemeentelijk of regio-niveau. U kunt per indicator bekijken of data ook bruikbaar zijn als ze alleen op een hoger niveau dan het buurtniveau in kaart zijn gebracht. Probeer waar mogelijk data uit te splitsen per doelgroep. 7
Demografisch (achtergrondvariabelen) Omvang van de bevolking Samenstelling: - jong/oud; - man/vrouw; - met/zonder beperking/etniciteit; - Sociaal Economische Status (SES); - opleiding. Ontwikkeling van de wijk: - Groei/krimp in de komende jaren? - Per doelgroep uitgesplitst? - Ontgroening / vergrijzing? Overig / eigen ideeën Vitaliteit Beweegnorm: aantal dagen minimaal 30 minuten matig intensief (splits uit per doelgroep) Fitnorm: aantal dagen per week minimaal 20 minuten intensief Overgewicht (percentage mensen met overgewicht) Blessures (meestal niet op buurtniveau beschikbaar) Overig / eigen ideeën Meedoen Uren per week besteed aan sport Beoefende takken van sport Aantal leden per vereniging + ontwikkeling (groei/krimp) Motivatie/ belemmeringen om aan sport te doen (bewonersenquete) Vitaliteit van de vereniging (verenigingsmonitor uitgevoerd?) thema s: bestuur / vrijwilligers / financiële knelpunten / accommodatie / veiligheid etc. Aantal betaalde krachten per vereniging Aandeel jongeren in bezit van zwemdiploma Aantal gymuren / bewegingsonderwijs op scholen (PO / VO) Aantal Combifunctionarissen/ Buurtsportcoaches Interventies / projecten per buurt gericht op meer bewegen / sporten (aantal en omschrijving) Overig / eigen ideeën Mogelijke vindplaats Basisadministratie Basisadministratie Basisadministratie GGD-monitor (eventueel), aanvullend onderzoek Aanvullend onderzoek GGD-monitor Aanvullend onderzoek Aanvullend onderzoek KISS KISS Bewonersenquête / omnibusenquête Door verenigingsmonitor in te zetten (Mulier Instituut) Door verenigingsmonitor in te zetten (Mulier Instituut) Door verenigingsmonitor in te zetten (Mulier Instituut) Gemeentelijke data Gemeentelijke data 8
Accommodaties/ ruimte Locatie / aantal accommodaties binnen/buiten incl. zwemaccommodaties waar de buurt gebruik van maakt (mag dus ook buiten de buurt) Afstand tot accommodaties Tevredenheid over accommodaties Aantal veldjes / courts (Cruyff/ Krajicek) Aantal speelplekken voor jongeren Parken / openbaar groen (kwaliteit/ aantal) Gemeentelijke data Omnibusenquête Gemeentelijke data Gemeentelijke data Gemeentelijke data Overig Afhankelijk van andere relevante beleidsthema s (overlast / leefbaarheid / etc.) kunt u behoefte aan meer data hebben. Neem contact op met de betreffende beleidsambtenaar en bespreek met hem / haar welke data relevant zijn en welke reeds beschikbaar zijn 2.3 Welke data zijn lokaal (vaak) al beschikbaar Bij het in kaart brengen van de buurt kan een gemeente gebruik maken van bestaande data. Indien uw gemeente beschikt over een afdeling onderzoek en statistiek dan is het aanbevelenswaardig met een van hun medewerkers te kijken welke data al beschikbaar zijn. Mogelijke databronnen die op buurtniveau beschikbaar zijn: - Gemeentelijke databronnen (bijv. SWING www.swing.eu). Op www.buurtmonitor.nl vindt u voorbeelden van lokale databases. Vraag na binnen uw gemeente bijv. bij de afdeling onderzoek en statistiek welke data bekend zijn. - Resultaten gemeentelijke omnibusenquêtes of andere onderzoeken die de afgelopen 3 jaar verschenen zijn. - Lokale monitoren gezondheid: GGD en en thuiszorginstellingen doen regelmatig onderzoek naar gezondheid en gezondheidsgerelateerde onderwerpen op lokaal niveau. De indicatoren die lokaal verzameld worden, vindt u hier: https://www.monitorgezondheid.nl/achtergrond.xml. Niet alle indicatoren worden lokaal verzameld. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met uw contactpersoon bij de GGD. - Aanwezige sociale kaarten waarop beweegaanbod in kaart is gebracht - Overzichten van sportaccommodaties (bv sportatlas.nl) 2.4 Welke databases zijn bruikbaar en wie kan ondersteuning bieden? Er is een aantal databronnen die mogelijk zeer interessant zijn voor gemeenten die data op buurtniveau in kaart willen brengen. 9
Wijkscan van de Regionale Ondersteuningsorganisaties in de Eerstelijn (ROS en) Met de ROS-wijkscan is het mogelijk om een diepgaande analyse te maken van een buurt, wijk of gemeente. Tabellen, grafieken en geografische kaarten geven inzicht in de (toekomstige) behoeften van de populatie. Door een confrontatie met het huidige zorgaanbod in de buurt ontstaat er een beeld van de toegankelijkheid en beschikbaarheid van eerstelijns zorg. De volgende gegevens kunnen met de wijkscan boven tafel komen: - Demografische gegevens over leeftijd, inkomen, geslacht etc., afkomstig van bronnen zoals CBS, SCP en de gemeenten. - Gegevens over ziektebeelden, afkomstig uit huisartsenregistraties (LINH, NIVEL). - Door de ROS en bijgehouden gegevens over het aanbod van eerstelijnszorg. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met een adviseur van de ROS-regio in uw buurt (zie hier voor overzicht ROS per gemeente: http://www.lvg.org/?page_id=2100). KISS (Kennis- en Informatiesysteem Sport) via NOC*NSF In de eerste fase van KISS zijn ledengegevens via bonden verzameld en in een database vastgelegd. Beschikbaar zijn: postcode, geboortedatum, geslacht, lidmaatschap bond, start lidmaatschap bij betreffende bond. Namens de sportbonden organiseert NOC*NSF een viertal spreekuren om u direct op weg te helpen met uw lokale situatie. Een verdieping in deze gegevens geeft u meer inzicht in de mogelijkheden voor een Sportimpulsaanvraag. - Dinsdag 3 april van 13:00 uur tot 16:00 uur - Nieuwegein, Huis voor de Sport, Wattbaan 30 - Dinsdag 17 april van 13:00 uur tot 16:00 uur - Eindhoven, Sportformule Eindhoven, J.C. Dirkxpad 7 - Dinsdag 24 april van 13:00 uur tot 16:00 uur - Amsterdam aan de bosbaan bij het bondsbureau van de KNRoeiB. - Dinsdag 8 mei van 13:00 uur tot 16:00 uur - Zwolle, Sportraad Overijssel Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Hanne.Daanen@noc-nsf.nl Daarnaast kunt u eventueel op de site van het CBS (http://www.cbs.nl/en- GB/menu/cijfers/statline/zelf-tabellen-maken/default.htm), RIVM (www.zorgatlas.nl) of de atlas leefomgeving (https://www.atlasleefomgeving.nl/kijken) relevante regionale data vinden. 2.5 Welke instrumenten zijn interessant om aanvullend data in kaart brengen) De buurtscan is bedoeld als een doorlichting van de buurt op basis van bestaande data. Uiteraard kunt u aanvullend data in beeld brengen, maar dit is vaak een kostbare gelegenheid die ook aardig wat extra doorlooptijd in beslag neemt. Als u als gemeente aanvullend data op buurtniveau in kaart laat brengen is het goed hierbij rekening te houden met de Richtlijnen Sportonderzoek (http://www.mulierinstituut.nl/projecten/monitoringprojecten.html). Hier vindt u ook landelijke referentiecijfers. 10
3. Stap 2. Buurtscan: Inzicht in de kracht van de buurt 3.1 Waarom? In stap 2 brengt u de kracht van de buurt in beeld. Deze stap kijkt zowel naar de kwaliteit van de hardware (ruimte, accommodaties) als naar de wensen, ideeën en mogelijkheden van lokale organisaties als naar de lokale interventies die al plaatsvinden. Een sterk lokaal netwerk vergroot de kans op een succesvolle uitvoering van buurtactieplannen. De instrumenten die zijn verzameld en beschreven in stap twee van buurtscan kijken onder andere naar: hoe beweegvriendelijk is de omgeving, hoe werken organisaties uit verschillende sectoren samen, hoe vitaal zijn sport- en beweegaanbieders en wat is de beschikbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van de accommodaties en beweegruimte in de buurt? 3.2 Wie betrekken? Het in kaart brengen van de kracht van de buurt doet u met organisaties uit de wijk. Sowieso betrekt u de sport- en beweegaanbieders (niet alleen verenigingen). Maar daarnaast kunt u ook samenwerkingspartners als scholen, fysiotherapeuten, woningbouwcooperaties, welzijnsinstellingen, jeugdzorginstellingen en lokale woonzorginstellingen uitnodigen. Om tot een goed overzicht te komen is het slim om sportaanbieders te vragen met wie ze al samenwerken en met wie ze zouden willen samenwerken. Denk er aan ook sportaanbieders buiten de wijk uit te nodigen. Sommige sportfuncties (bijv. wintersport, zeilen) zijn namelijk georganiseerd op regioniveau, maar kunnen wel inspelen op behoeften van bewoners in de buurt. Probeer (minimaal) twee bijeenkomsten te organiseren. Bijeenkomst 1: - Bespreken doel van bijeenkomsten en verwachtingen deelnemers. - Bespreken resultaten van inzet diverse instrumenten. - Brainstorm over mogelijke acties. Bijeenkomst 2: - Presenteren van totale analyse en voorstellen voor buurtactieplan. - Koppelen van organisaties aan ambities. - Maken vervolgafspraken (bijv. over aanvragen Sportimpuls). Het is verstandig om deze bijeenkomsten door een goede begeleider te laten leiden. U kunt bijvoorbeeld een ondersteuner inzetten (meer informatie op www.sportindebuurt.nl). Het kan daarbij interessant zijn om ook de samenwerking en het netwerk in de buurt te analyseren met betrokken organisaties. Hier zijn de netwerkanalyse en tijdlijnmethode geschikte instrumenten voor (zie database). 3.3 Een analyse van de kracht van de buurt Het in kaart brengen van de kracht van de buurt kan gebeuren door middel van een SWOT-analyse. In een SWOT-analyse brengt de gemeente de belangrijkste sterke 11
(Strengths) en zwakke (Weaknesses) punten van het huidige sport- en beweegaanbod en sport- en beweegbeleid van de gemeente in kaart. Aan de andere kant analyseert de gemeente de belangrijkste kansen (Opportunities) en bedreigingen (Threats). Het is slim om de SWOT-analyse niet alleen te doen, maar tijdens een bijeenkomst met organisaties in de wijk in te zetten. Laat bijvoorbeeld de aanwezigen in kleine groepjes drie Sterkten, Zwakten, Kansen en Bedreigingen benoemen. Laat groepen focussen op bijzonderheden op die echt onderscheidend zijn. Vul uiteindelijk de uitkomsten van alle groepjes in in een matrix. Laat de aanwezigen vervolgens prioriteren, zodat er 3-5 verschillende items per cel overblijven. 3.4 Kracht van de buurt: welke instrumenten gebruiken Voordat u instrumenten in gaat zetten, is het slim om als trekker van de buurtscan een aantal vragen te beantwoorden: - Welke maatschappelijke thema s spelen in deze buurt. Kan sport en bewegen een middel zijn bij het aanpakken van deze thema s? - Welke organisaties wil ik betrekken bij het in kaart brengen van de kracht van de buurt? - Zijn er al beschrijvingen van wat er in de buurt plaatsvindt? Bijvoorbeeld een sociale kaart met het sport- en beweegaanbod (denk bijv. aan gemeentegids) of een overzicht van lopende interventies. Als u een goed overzicht hebt van de thema s waarop u de buurt in kaart wilt brengen dan kunt u in de database (verschijnt binnenkort) de instrumenten zoeken die helpen bij het in kaart brengen van de buurt. Deze instrumenten kunt u inzetten om de buurt voorafgaand aan de ontmoeting met het netwerk uit de buurt alvast in kaart te brengen. Welke onderwerpen zijn relevant? Voordat u direct op zoek gaat naar data, is het belangrijk u eerst af te vragen op welke onderwerpen u de kracht van de buurt in kaart wilt brengen. In onderstaande tabel is een overzicht gepresenteerd van indicatoren waar u aan kunt denken als u inzicht wilt krijgen in de kracht van de buurt. Dit is slechts een indicatie. De wijk in kaart gebracht Beweegvriendelijkheid van de buurt? Kwaliteit van accommodaties Sociale kaart van de buurt (met sport- en beweegaanbod). Tevredenheid over aanbod. Kracht van het netwerk Hoe is de samenwerking tussen sport- en beweegaanbieders in de buurt Overzicht van sport- en beweeginterventies in de wijk ingezet en betrokken organisaties Rol en betrokkenheid maatschappelijke organisaties in de wijk: lokaal netwerk: scholen, huisarts, fysio en sport- en beweegaanbieders Kracht van sport- en beweegaanbieders? Kracht van de vereniging en andere aanbieders 12
Kwalitatief bestuurlijk/ technisch kader Betrokkenheid bij maatschappelijke activiteiten in de omgeving Relevante beleidsplannen Wat is de kwaliteit van de sportaccommodaties en de beweegvriendelijkheid van de wijk Beschikbaarheid accommodaties en afstand tot accommodaties Gebruik en tevredenheid over accommodaties Beweegvriendelijkheid van de buurt 3.5 Overzicht mogelijke instrumenten In de database zijn de volgende instrumenten opgenomen: - BeweegVriendelijkeWijkscan - Wijkscans (Berenschot, TNO) - Accommodatiescans (Sportservice NH, Andres, Innosport) - Verenigingsmonitor Mulier Instituut - Quickscan samenwerking - Sport- en BeweegScan jeugd - NASB gemeentecheck - Tijdlijnmethode / netwerkanalyse - Beoordelingsinstrument fysieke en sociale kenmerken van de buurt (EUR) - Wijkscan Berenschot - BOS-kompas - Olympische beweegbuurten - Sport- en beweegscan jeugd - Overzichten sociale kaarten (landelijk / provinciaal) - Overzichten accommodaties: sportatlas - Etc. (ook regionale instrumenten o.a. SSNB, SportService Zuid-Holland) De database met meer informatie per instrument verschijnt binnenkort op www.sportindebuurt.nl. In de tussentijd kunt u eventueel meer informatie opvragen via thom.rutten@nisb.nl. 13
4. STAP 3. Inzicht in wensen van bewoners 4.1 Waarom? Bewonersparticipatie is het vroegtijdig betrekken van einddoelgroepen (in dit geval organisaties en bewoners uit een buurt) bij het ontwikkelen van beleid en verbetering van de kwaliteit. Hierbij worden in openheid en op basis van gelijkwaardigheid en onderling debat problemen in kaart gebracht en oplossingen verkend. Veel gemeenten maken weinig gebruik van bewonersparticipatie. En op maatschappelijke thema s zoals welzijn, zorg, sport en gezondheid gebeurt dat nog minder. Toch biedt bewonersparticipatie veel voordelen: - Bewoners actief betrekken kan leiden tot een breder draagvlak, ook voor lastigere beslissingen. - Goed luisteren naar wensen en ideeën van bewoners vergroot de kans op de succesvolle uitvoering van een buurtactieplan. - Bewoners willen actief meepraten over wat er in hun buurt gebeurt. Bewonersparticipatie biedt deze mogelijkheid 4.2 Hoe om te gaan met bewonersparticipatie? Er zijn 6 niveaus van bewonersparticipatie: Informeren: Politiek en bestuur bepalen zelf de agenda voor besluitvorming en houden betrokkenen op de hoogte. Raadplegen: Politiek en bestuur bepalen in hoge mate zelf de agenda, maar zien betrokkenen als gesprekspartners bij de ontwikkeling van beleid. Adviseren: Politiek en bestuur stellen in beginsel de agenda samen, maar geven betrokkenen de gelegenheid om problemen aan te dragen en oplossingen te formuleren, waarbij deze ideeën een volwaardige rol spelen in de ontwikkeling van beleid. Coproduceren: Politiek, bestuur en betrokkenen komen gezamenlijk een agenda overeen, waarna samen naar oplossingen gezocht wordt. De politiek verbindt zich aan deze oplossingen met betrekking tot de uiteindelijke besluitvorming. Meebeslissen: Politiek en bestuur laten de ontwikkeling en de besluitvorming over aan de betrokkenen. Zelfbeheer: Groepen nemen zelf het initiatief om in eigen beheer voorzieningen tot stand te brengen en te onderhouden. In de context van de buurtscan wat immers een analyseinstrument is hebben we het vooral over raadplegen, advies en coproductie. Als gemeente is het belangrijk om het juiste participatieniveau te kiezen. Dat hangt af van de gewenste input, de ruimte die geboden wordt aan anderen om mee te denken en de randvoorwaarden voor het proces (bijv. hoe snel het buurtactieplan klaar moet zijn). Ook is het belangrijk om na te denken over de verwachtingen die u bij bewoners schept. Door bewoners te betrekken wekt u de verwachting dat er ook daadwerkelijk iets gaat gebeuren met hun input. Hier dient u wel de financiële en beleidsruimte voor te hebben. De gemeente Utrecht heeft een eenvoudig instrument ontwikkeld om het juiste participatieniveau te bepalen www.participedia.nl/participatieladder 14
4.3 Instrumenten Er is een aantal instrumenten die u kunt inzetten. Een compleet overzicht van instrumenten vindt u in de database (verschijnt nog). Een aantal instrumenten wordt hieronder kort omschreven (bron: Movisie). Raadplegen Wereldcafé: The World Café is een conversatievorm die samenwerking optimaal stimuleert en goede en breed gedragen ideeën oplevert. Een grote groep mensen geeft in een informele setting makkelijker hun inbreng. Over één onderwerp of vraag wordt aan meerdere tafels gesproken. In een aantal ronden schuiven mensen aan bij diverse gesprekstafels. Brainstorm: Deze techniek wordt gebruikt om in groepsbijeenkomsten opvattingen en ideeën over een bestaand of nog te ontwikkelen dienstenaanbod te genereren. Er zijn diverse brainstormmethodieken. Buurtschouw / buurtsafari: Een buurtschouw kan worden gebruikt om bewoners mee te laten denken en praten over de beweegvriendelijkheid van de omgeving. In een wandeling of fietstocht door een buurt krijgen bewoners, ondernemers en andere belanghebbenden de gelegenheid om aan gemeente en andere professionals (bijv. sportverenigingen, wijkbeheer) te vertellen hoe zij hun woonomgeving beleven. Door mee te lopen met de buurtschouw, kunnen zij hun wensen, ideeën of klachten over de inrichting en gebruik delen. Adviseren Adviesraden en platforms: De adviesraden en platforms bestaan uit vertegenwoordigers uit de doelgroep. De adviesraad kan zowel gevraagd (op verzoek van het college) als ongevraagd adviezen verstrekken. De leden fungeren als klankbord en overleggen regelmatig met de achterban om meningen te peilen en te signaleren welke zaken er spelen. Coproduceren Wijkcontracten: In zogenaamde wijkcontracten zijn de afspraken over wat er de komende twee jaar zal gebeuren ter verbetering van de leefbaarheid vastgelegd. De contracten worden opgesteld door de gemeente, de wijkbewoners en andere partners in de wijk. Meer informatie over bewonersparticipatie Er is een aantal websites met nuttige informatie die u kunt raadplegen: - http://www.vng.nl/burgerparticipatie: deze website van de Vereniging Nederlandse Gemeenten biedt praktijkvoorbeelden, publicaties en ervaringen rond burgerparticipatie. - www.participedia.nl: site waarop de gemeente Utrecht haar kennis en ervaringen met betrekking tot burgerparticipatie deelt. 15
- http://www.iloveburgers.nl/kookboek-congres2011_site.pdf: handboek met informatie over burgerparticipatie en praktische voorbeelden. 16
Bijlage: de quickscan buurtscan De tijdsperiode tot 1 juni (deadline aanvraag Sportimpuls) is te kort om lokaal de hele Sportimpuls te doorlopen. Ook voor eerste ronde aanvragen (tot 1 juni) is het belangrijk dat de aanvraag goed aansluit op de behoefte en de kracht van de wijk. Dit vergroot ook de kans op toekenning. Bij de quickscan wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande gegevens. Met deze gegevens als input worden er 1 of meerdere bijeenkomsten in de buurt georganiseerd om te een goed buurtactieplan te komen, dat dient als aanvraag voor de Sportimpuls. Uit ervaring in diverse gemeenten blijkt dat het slim is een trekker voor dit traject aan te wijzen. Dit kan de gemeente zijn, de lokale sportraad, een vertegenwoordiger van een sterke vereniging of een externe adviseurs van bijvoorbeeld een provinciale sportraad. De eerste stap bestaat uit het in kaart brengen van de buurt. Daarvoor dienen bestaande gegevens in kaart gebracht te worden. Het advies is contact op te nemen met de gemeente en de lokale GGD om te kijken welke data reeds bekend zijn (gemeentelijke basisadministratie, eerder gedane onderzoeken, GGD-monitorgegevens). Deze lijst (https://www.monitorgezondheid.nl/achtergrond.xml) is daarbij een handig hulpmiddel. Organiseer vervolgens een bijeenkomst in de buurt (of als er voldoende tijd en enthousiasme is meerdere bijeenkomsten). Probeer daar in eerder geval de volgende partijen voor uit te nodigen: - Besturen van sportverenigingen - Vertegenwoordiger van de gemeente - De lokale sportraad - Vertegenwoordigers van scholen - Stichting Welzijn Ouderen - Welzijnsorganisatie - GGD - Vertegenwoordiging van bewoners (bijv. wijkraad) - Maar denk ook aan: de woningbouwcoöperatie, het gezondheidscentrum, jeugdzorg, jongerenwerk etc. Begin de bijeenkomst met een presentatie van de cijfers van de buurt. Probeer vervolgens samen met de aanwezigen een keuze te maken voor een of meerdere doelgroepen of thema s. Met de menukaart (www.sportindebuurt.nl) in de hand, is de volgende stap een keuze te maken voor aanpakken die goed bij de buurt passen. Probeer door te prioriteren een beperkt aantal aanpakken te selecteren. Ga vervolgens per aanpak bedenken wat er in de buurt moet gebeuren om de aanpak tot een succes te maken. Het is belangrijk dat iedereen op een brede bijeenkomst input kan geven. Dat kan bijvoorbeeld door met brainstorms te werken waarin alle aanwezigen geeltjes op grote flappen plakken. Of door de groep in kleinere groepjes in te delen. De trekker vertaalt de uitkomst van deze bijeenkomst in een buurtactieplan (www.sportindebuurt.nl) of direct in een Sportimpulsaanvraag. Zorg dat alle aanwezigen nog een keer op de aanvraag kunnen reageren. Dat kan 1-op-1, maar eventueel kan er nog een vervolgbijeenkomst georganiseerd worden. 17