Handels- en investeringscijfers Nederland-Zimbabwe 1 1. Samenvatting Zimbabwe behoort tot de honderdzeventig belangrijkste exportmarkten van Nederland. De bilaterale goederenhandel met Zimbabwe had in een omvang van ruim 73 miljoen euro. Daarbij beliep de Nederlandse goederenexport 14 miljoen euro. Het is onhelder hoe groot de financiële belangen (FDI) van het Nederlands bedrijfsleven in Zimbabwe zijn. DNB heeft hier geen cijfers over. 2. Economie en buitenlandse handel Het gemiddelde inkomen in Zimbabwe bedroeg in 1.781 USD (gecorrigeerd voor koopkrachtpariteiten (PPP)) 2 per inwoner (14,1 miljoen inwoners) 3, tegenover 1.537 USD in 2011 (EIU, 2016). T.i.: het Nederlandse gemiddelde bbp bedroeg in 49.643 US dollar (PPP). Het bbp van Zimbabwe beliep in volgens EIU 13,9 miljard US dollar. Dit was 1,8% van het Nederlandse bbp (755 miljard US dollar (680 miljard euro)). Volgens EIU krimpt het Zimbabwaanse bbp dit jaar met 2,9%. Voor 2017 voorziet EIU een bbpgroei van 4,5% (volumegroei t.o.v. voorgaand jaar, zie figuur 1). Hierdoor stijgt het Zimbabwaanse bbp per hoofd naar verwachting tot 1.791 USD (PPP) in 2017 (EIU, 2016). Figuur 1 Economische ontwikkeling Zimbabwe % 25 20 15 10 5 0-5 -10-15 -20-25 2011 2012 2013 2014 2016 2017 investeringen bbp-groei Bron: EIU, 2016. 6 >> Als het gaat om internationaal ondernemen en samenwerken 1 Dit overzicht is in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken gemaakt. 2 Dit wil zeggen dat gecorrigeerd is voor de feitelijke koopkracht van een US dollar in het betreffende land. In het ene land kun je voor een US dollar (of euro) meer goederen of diensten kopen dan in een ander land. Ergo, in het ene land kun je van een inkomen van 10.000 US dollar prima rondkomen, terwijl in het andere land dit bedrag amper voldoende is om fatsoenlijke huisvesting voor een half jaar te financieren. 3 In nominale US dollars bedroeg het gemiddelde inkomen 1.002 US dollar (IMF, 2016). 1 van 16
Ondanks de hoge groeicijfers van de afgelopen jaren, is de situatie volgens het IMF (2016) zorgwekkend. De landbouwsector lijdt onder langdurige droogte, oplopende temperaturen en erratic rains (alle symptomen van klimaatverandering), aldus het IMF. Ook de energieproductie en waterleidingbedrijven lijden hieronder. Bovendien staan de prijzen voor grondstoffen (export) onder druk. Eveneens zijn noodzakelijke importgoederen als onderdelen vaak slecht te verkrijgen (door liquiditeits-/deviezenschaarste), wat zich geregeld vertaalt in productiebelemmeringen. Resultaat is een verwachte bbp-krimp van bijna 3% dit jaar. De regering heeft volgens het IMF diverse maatregelen genomen om de economische ontwikkeling te ondersteunen, onder meer gericht op vergroting van het vertrouwen in de financiële sector. Tevens probeert de regering haar middelen effectiever in te zetten. Onderliggend en in een bredere context beschouwd noemen analisten de situatie in Zimbabwe bijzonder zorgelijk door de zwakke economische structuur (inclusief instituties als politie, onafhankelijke rechtspraak, betrouwbaarheid overheid, etc.). De omvang van de economische activiteiten in Zimbabwe is de afgelopen twee decennia per saldo gestaag teruggelopen door macro-economisch en politiek mismanagement (met trefwoorden als staatsterreur, corruptie en incompetentie) onder leiding van alleenheerser Robert Mugabe. Positie op Human Development Index Op de Human Development Index van de VN deze index kijkt breder dan het bbp per hoofd (PPP), namelijk ook naar levensverwachting/gezondheidszorg en analfabetisme/opleidingsniveau staat Zimbabwe 155 e. Nederland staat 5 e, de VS 8 e, Botswana 106 e, Zuid-Afrika 116 e, Zambia 139 e en Mozambique 180 e. Resultaat is dat Zimbabwe tegenwoordig behoort tot de armste landen ter wereld 4. Dit ondanks het grote potentieel van het land (denk aan bodemschatten en landbouw). Daarmee heeft president Robert Mugabe die al meer dan drie decennia op dictatoriale wijze de scepter in het land zwaait, in negatief opzicht een unieke prestatie geleverd, aldus analisten. Hij erfde in 1980 als ministerpresident van de nieuwe regering van het zojuist onafhankelijk (van het Verenigd Koninkrijk) geworden Zimbabwe een land met een van de sterkst ontwikkelde economische structuren van Afrika (BMI (2014). Bovendien beschikte het land destijds over een relatief goed ontwikkeld (effectief) overheidsapparaat. Vandaag de dag is ruwweg 80% van de beroepsbevolking is werkloos. Veel inwoners zijn het land ontvlucht. Degenen die zijn gebleven meestal de relatief minder goed opgeleiden -, moeten letterlijk rondkomen van een hongerloon 5. Alleen een kleine elite rond Mugabe baadt in weelde. Het welvaartscheppende vermogen van Zimbabwe is vooral na 2001 door wanbeleid sterk teruggelopen. Zoals hierboven is beschreven, kende het land bij zijn geboorte een stevige economische basis. Afhankelijk stak de overheid van het nieuwe Zimbabwe ook veel geld in het onderwijssysteem en de gezondheidszorg, wat een positieve uitwerking op het menselijk kapitaal en daarmee op de arbeidsproductiviteit had. Na 1990 liepen deze uitgaven echter weer terug, wat een negatief effect had op het economisch groeivermogen. 4 Buurland Mozambique heeft een nog lager inkomen, terwijl Zambia iets beter scoort. Botswana en Zuid-Afrika hebben daarentegen een aanzienlijk hoger gemiddeld inkomen. 5 Zimbabwanen die in overheidsdienst zijn, krijgen hun inkomen vaak niet meer. Militairen krijgen nog wel hun loon, zij tegenwoordig geregeld te laat, zoals afgelopen juni en juli (EIU, 2016). 2 van 16
Ook de landhervormingen die Mugabe vanaf 2001 op grote schaal doorvoerden, hadden een negatief effect op de arbeidsproductiviteit. Mugabes regering handelde bij het herverdelen van land volgens Zimbabwaanse rechters illegaal en ongrondwettelijk. Bovendien ging hij tegen een meerderheid van de bevolking in die zich in een referendum tegen Mugabes plannen had uitgesproken. Bovendien gebeurde het met toenemende terreur en intimidatie. Landeigenaren/onteigende (blanke) boeren kregen geen of nauwelijks compensatie. Velen van hen namen de wijk naar het buitenland. Daarmee verdween veel kennis, ervaring en ondernemerschapszin uit het land. Het herverdeelde land in totaal 110.000 km2 van de 120.000 km2 landbouwgrond - kwam vaak in handen van personen met niet of nauwelijks boerenkennis (maar wel met uitstekende banden met Mugabe c.s.). Veel nieuwe eigenaren hadden geen interesse in het land te exploiteren. Bovendien werden zwarte boerenknechten die voorheen bij blanke boeren werkten en vaak grote deskundigheid hadden opgebouwd, meestal van de onteigende boerderijen verjaagd. Resultante was instorting van de landbouwproductie. Tegen het einde van het afgelopen decennium heerste hongernood in Zimbabwe. Een derde van de bevolking was afhankelijk van humanitaire voedselhulp (bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/zimbabwe). Twintig jaar eerder was het land nog een grote exporteur van landbouwproducten geweest. Mugabes beleid schrok in toenemende mate steeds meer (potentiële) buitenlandse investeerders af. Het holde de kwaliteit van het vestigings- en investeringsklimaat steeds meer uit. Een illustratie is de ontwikkeling van de nationale munt; deze werd (letterlijk) waardeloos doordat de regering haar uitgaven op grote schaal monetair (via harder laten draaien van de gelddrukpersen) financierde. Mugabe en zijn handlangers lijken al jaren slechts een doel te hebben: het veiligstellen van hun eigen belangen en hun machtspositie. Dit is terug te zien in de 150 e positie van Zimbabwe op de Corruption Perceptions Index van Transparency International deze organisatie wordt vaak de internationale "corruptiewaakhond" genoemd (van in totaal 167 landen, Nederland staat 8 e, zie figuur 4). Daarmee heeft Zimbabwe in vergelijking met diverse Afrikaanse landen, zoals Botswana (71 e ) en Zuid-Afrika (74 e ) een lagere positie. Madagaskar (167 e ) en Mozambique (137 e ) staan lager dan Zimbabwe. Nederland staat op de 28 e positie. Ook breder gezien is het ondernemingsklimaat in Zimbabwe slecht: volgens het World Economic Forum (WEF) staat het land op de 126 e positie qua meest aantrekkelijke vestigings- en investeringsklimaat (zie figuur 2, GCI 2016-2017, Nederland staat 4 e van in totaal 138 landen) 6. 6 IMD (2016) heeft Zimbabwe niet opgenomen op haar ranglijst, de 2016 IMD World Competitiveness Scoreboard (NL staat hierop 8 e ). 3 van 16
Figuur 2 Zimbabwes score op WEF-ranglijst Nederland Botswana Ghana Zuid-Afrika Benin Namibië Kenia Niger Oeganda Tanzania Zambia Zimbabwe Mozambique 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 WEF, 2016. Ook op Doing Business 7 deze ranglijst van de Wereldbank kijkt naar een geringer aantal indicatoren dan die van het WEF scoort Zimbabwe een bijzondere magere 155 e plaats (van in totaal 189 landen, zie figuur 3). Figuur 3 Zimbabwes score op Doing Business-ranglijst Nederland Rwanda Botswana Zuid-Afrika Zambia Namibië Kenia Ghana Oeganda Mozambique Tanzania Zimbabwe Benin World Bank,. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 7 Deze ranglijst meet het gemak waarmee in een land zaken kan worden gedaan. Daarbij wordt onder meer gekeken naar het starten van een bedrijf, het verkrijgen van een bouwvergunning, een elektriciteitsaansluiting en krediet, het registeren van eigendom, de mate van bescherming van investeerders, grensoverschrijdend kunnen handelen en de kosten daarvan en de mogelijkheid om contracten nageleefd te krijgen (functioneren van rechtbank (proceslengte, objectiviteit) e.d.). 4 van 16
Figuur 4 Zimbabwes score op Corruption Perception Index Nederland Botswana Niger Rwanda Namibië Zuid-Afrika Zambia Mozambique Tanzania Kenia Oeganda Zimbabwe Angola 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Transparency International,. Buitenlandse handel Afgelopen twee jaren daalde de Zimbabwaanse invoer en uitvoer stevig in volume (zie tabel 1). Voor dit jaar voorziet EIU opnieuw een daling van de invoer en uitvoer. In 2017 verwacht EIU opnieuw een uitvoerdaling, terwijl de invoer wel groeit. Tabel 1: Buitenlandse goederen- en dienstenhandel, %-volumemutatie t.o.v. voorgaand jaar Uitvoer Invoer 2011 27,1 26,4 2012-16,2-3,6 2013-1,3 3,5 2014-3,1-6,7-6,9-6,7 2016-9,4-2,0 2017-0,5 3,1 Bron: Economist Intelligence Unit, 2016. Belangrijkste handelspartners en positie van Nederland Zuid Afrika is verreweg de belangrijkste handelspartners van Zimbabwe (zie tabel 2A en 2B). Nederland staat daarbij in de top-10 van exportmarkten; we staan op de 9 e positie als belangrijkste Zimbabwaanse exportmarkt (zie tabel 2A). Toch ging in slechts 0,2% van de goederenexport naar Nederland. 5 van 16
Tabel 2A: Voornaamste Zimbabwaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) Importers Exported value in 2013 Exported value in 2014 Exported value in Totale waarde Zimbabwaanse goederenexport 2.640.529 2.304.869 2.436.135 1 South Africa 1.967.889 1.543.354 1.731.896 2 Mozambique 278.278 434.396 368.366 3 United Arab Emirates 172.480 72.286 133.294 4 Zambia 87.094 77.320 83.022 5 Botswana 33.134 21.019 27.747 6 Belgium 20.072 94.049 16.951 7 Namibia 6.002 6.752 12.381 8 Israel 29.811 7.169 12.332 9 Netherlands 780 2.481 4.124 Bron: ITC, 2016. Als goederenleverancier is Nederland voor Zimbabwe het 28 e importland (zie tabel 2B). In kwam bijna 0,3% van de goederenimport uit Nederland. Tabel 2B: Voornaamste Zimbabwaanse importpartners (bedragen x 1.000 euro) Exporters Imported value in 2013 Imported value in 2014 Imported value in Totale waarde Zimbabwaanse goederenimport 5.800.225 4.799.527 5.407.443 1 South Africa 2.754.464 2.057.948 2.076.481 2 Singapore 47.249 878.714 1.205.618 3 China 330.272 300.031 412.759 4 Zambia 197.336 135.206 249.981 5 India 117.975 99.070 214.136 6 Mozambique 150.916 111.663 153.889 7 Japan 104.914 116.497 116.942 8 United Kingdom 1.067.418 156.802 88.462 9 Hong Kong, China 44.190 40.577 81.255 10 United Arab Emirates 76.850 80.421 71.803 11 United States of America 126.021 57.776 62.800 12 Thailand 15.730 39.706 50.640 13 Botswana 132.459 111.343 49.528 6 van 16
14 Mauritius 33.045 40.296 43.181 15 Belgium 12.658 12.210 40.067 16 Malawi 34.568 33.944 40.006 17 Sweden 27.471 54.122 33.079 18 Swaziland 18.713 20.551 32.719 19 Germany 50.569 46.456 32.585 20 Denmark 37.126 26.301 27.428 21 France 30.493 31.297 24.603 22 Korea, Republic of 22.495 21.424 23.311 23 Switzerland 50.237 56.109 22.415 24 Russian Federation 10.219 29.089 22.355 25 Pakistan 40.038 26.039 20.082 26 Namibia 11.343 13.386 17.573 27 Italy 31.795 16.718 16.976 28 Netherlands 27.041 17.224 14.133 Bron: ITC, 2016. Kader - Toelichting bij cijferverschillen totale in- en uitvoerwaarden De diverse tabellen in dit document bevatten (o.a.) de totale uit- en invoerwaarde van Nederlandse goederenhandel met Zimbabwe. De cijfers in tabel 3 en 4 stammen van het CBS. In de tabellen 2A en 2B staan de cijfers met de belangrijkste handelspartners van Zimbabwe. Deze handelscijfers stammen van het ITC (onderdeel van UNCTAD). Helaas blijken deze cijfers af te wijken van de CBS-cijfers. Dit komt vaak voor. De oorzaak is in belangrijke mate terug te voeren op verschillen in meten/betrouwbaarheid van meetmethode. De CBS-cijfers geven o.i. een (veel) getrouwer beeld van de Nederlandse totale handel met Zimbabwe dan die van ITC. Wel geven de ITC-cijfers een goede indicatie van de omvang/importantie van de verschillende Zimbabwaanse handelspartners. Handel vanuit Nederlands perspectief Zimbabwe behoort tot de honderdtien belangrijkste Nederlandse exportmarkten. Onze goederenexport naar Zimbabwe bedroeg in volgens het CBS 14,1 miljoen euro (zie tabel 3, ook voor de samenstelling), tegenover 13,7 miljoen euro in 2008. Zimbabwe was in de eerste helft van 2016 de 168 e exportmarkt voor goederen van Nederland (zie tabel A in de bijlage). Over de periode januari-juni 2016 bedroeg de exportwaarde van goederen 6,2 miljoen euro. Indien de uitvoer zich in hetzelfde tempo ontwikkelt als in de eerste zes maanden, komt de uitvoerwaarde over geheel 2016 uit op 12,4 miljoen euro (tegenover 14,1 miljoen in ). 7 van 16
Tabel 3: Nederlandse goederenuitvoer naar Zimbabwe, bedragen x 1.000 euro (volgens SITC-indeling) 2012 2013 2014 Totale Nederlandse goederenuitvoer 22.919 25.565 17.732 14.133 0 Voeding en levende dieren 961 1.396 1.552 960 1 Dranken en tabak 12 14 60 0 2 Grondstoffen 479 287 294 437 3 Minerale brandstoffen 36.. 0 4 Dierlijke en plantaardige oliën 6 13 11. 5 Chemische producten 1.553 1.743 5.974 6.803 6 Fabricaten 608 797 473 1.696 7 Machines en vervoermaterieel 17.754 19.103 7.910 3.816 8 Diverse gefabriceerde goederen 1.132 1.960 1.337 260 9 Niet afzonderlijk genoemde goederen 377 251 120 161 Bron: CBS, 2016. De Nederlandse goederenimport uit Zimbabwe had in volgens het CBS een waarde van ruim 59 miljoen euro (zie tabel 4, ook voor de samenstelling), tegenover 36 miljoen euro in 2008. Zimbabwe was voor Nederland in het 102 e invoerland van goederen. Tabel 4: Nederlandse goedereninvoer uit Zimbabwe, bedragen x 1.000 euro (volgens SITC-indeling) 2012 2013 2014 Totaal Nederlandse goedereninvoer 60.804 69.615 80.463 59.020 0 Voeding en levende dieren 17.636 24.807 37.200 23.861 1 Dranken en tabak 18.850 31.726 27.271 25.047 2 Grondstoffen 8.328 6.405 6.248 6.059 3 Minerale brandstoffen... 1 4 Dierlijke en plantaardige oliën. 6. 0 5 Chemische producten 0 0 0 5 6 Fabricaten 15.430 6.494 9.508 3.844 7 Machines en vervoermaterieel 479 105 129 94 8 Diverse gefabriceerde goederen 82 70 107 110 9 Niet afzonderlijk genoemde goederen. 2.. Bron: CBS, 2016. Over de periode januari-juni 2016 bedroeg de importwaarde van goederen 23,5 miljoen euro. Indien de invoer zich in hetzelfde tempo ontwikkelt als in de eerste helft van 2016, komt de invoerwaarde over geheel 2016 uit op 47 miljoen euro. Dat zou een daling van 20,4% ten opzichte van zijn. 8 van 16
3. Directe buitenlandse investeringen De gecumuleerde Nederlandse directe buitenlandse investeringen (FDI) 8 (standencijfers en FDI-cijfers exclusief BFI s (Bijzondere Financiële Instellingen 9 )) in Zimbabwe zijn volgens de Nederlandsche Bank (DNB) vertrouwelijk. Dit is het geval als de omvang beperkt is en/of het aantal bedrijven beperkt is. T.i: de totale waarde van Nederlandse FDI in de wereld bedroeg eind 1.018 miljard euro (DNB, 2016). Het VK was in de grootste Nederlandse bestemming van FDI (met 135 miljard euro, stand ultimo ), gevolgd door Zwitserland (109 miljard), de VS (107 miljard euro), Luxemburg (91 miljard), België (66 miljard) en Duitsland (55 miljard). De gecumuleerde waarde van alle FDI in Zimbabwe bedroeg eind bijna 4 miljard US dollar (World Investment Report 2016, standen), tegenover 1,2 miljard US dollar ultimo 2001. De Zimbabwaanse FDI in Nederland waren vertrouwelijk, tenminste voor. Dit is veelal het geval als de omvang gering is en/of het aantal bedrijven beperkt is. DNB mag dan uit privacyoverwegingen niets publiceren, omdat dit anders mogelijk tot individuele ondernemingen te herleiden is. Eind 2014 beliep de waarde vanuit Zimbabwe 4 miljoen euro. T.i.: de totale waarde van alle FDI in Nederland bedroeg eind 693 miljard euro (DNB, 2016). De totale Zimbabwaanse FDI in de wereld bedroeg eind 500 miljoen US dollar (UNCTAD, 2016). Tabel 5: Investeringsrelatie Zimbabwe -Nederland Zimbabwe investeringen in Nederland, excl. BFI's (x miljoen euro) 2012 2013 2014 Standen Vertrouwelijk Vertrouwelijk 4 Vertrouwelijk Nederlandse investeringen in Zimbabwe, excl. BFI's (x miljoen euro) 2012 2013 2014 Standen Vertrouwelijk Vertrouwelijk Vertrouwelijk Vertrouwelijk Bron: DNB, 2016. 8 Directe buitenlandse investeringen (FDI) zijn investeringen door buitenlandse ondernemingen, waarbij de buitenlandse onderneming (mede)zeggenschap verkrijgt over het bedrijf waarin wordt geïnvesteerd. Het kan de vorm hebben van onder meer een participatie (als een joint venture), een totale overname of een geheel van de grond af op te bouwen dochteronderneming. Voor de volledigheid: FDI omvatten geen aankopen van aandelen door beleggers of speculanten. De "stock"- of standencijfers vertegenwoordigen de gecumuleerde waarde van alle in het verleden tot heden gedane FDI. (Deze omvatten de totale waarde van de vorderingen en verplichtingen van ondernemingen ten opzichte van het buitenland op een bepaald moment. De standen omvatten de gecumuleerde transacties, aangepast voor prijs-, wisselkoers- en overige mutaties (waaronder goodwill) en betreffen zowel kapitaaldeelnemingen als alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in rekeningen-courant, storting van werkkapitaal), evenals de aan- en verkoop van onroerend goed). 9 BFI's worden in de volksmond brievenbusfirma's genoemd. Ondernemingen (dus) die veelal om fiscale redenen formeel/juridisch in een land zijn gevestigd zonder dat sprake is van wezenlijke feitelijke economische activiteiten in dat land zelf. DNB omschrijft BFI's (Bijzondere Financiële Instellingen) als "ondernemingen of instellingen, ongeacht de rechtsvorm, welke ingezetenen zijn en waarin niet-ingezetenen, direct of indirect, via aandelenkapitaal of anderszins deelnemen en die tot doel hebben, of zich in belangrijke mate bezighouden met, het ontvangen van middelen van niet-ingezetenen en het doorbetalen daarvan aan niet-ingezetenen" (DNB, 2011). De economische bijdrage van de brievenbusfirma s aan de Nederlandse economie is 3 tot 3,4 miljard euro inclusief alle belastinginkomsten (SEO, 2013). Volgens de Volkskrant (13 oktober ) kent Nederland 14.425 van deze firma s. 9 van 16
Kader - Impact directe buitenlandse investeringen Volgens onderzoek leveren directe buitenlandse investeringen (FDI) vaak een belangrijke bijdrage aan het versterken van de economie en de groei van de welvaart van een land. Cijfers voor Nederland kunnen dit illustreren, te meer omdat Nederland zowel absoluut als relatief veel directe buitenlandse investeringen heeft aangetrokken. Zo zorgen buitenlandse bedrijven voor circa 15% van alle banen in de private sector in Nederland. Het gaat dan om ruim 935.000 arbeidsplaatsen. Ook zijn buitenlandse ondernemingen goed voor ongeveer 26% van de totale toegevoegde waarde van het bedrijfsleven (dit is de bijdrage aan het bbp). Verder zijn buitenlandse bedrijven goed voor 34% van de totale omzet in Nederland en voor 24% van de investeringen in vaste activa. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor 30% van de R&D-uitgaven. Buitenlandse bedrijven zijn innovatiever dan het gemiddelde Nederlandse bedrijf en de arbeidsproductiviteit van hun werknemers ligt op een hoger niveau. Zij betalen hun werknemers doorgaans 10% meer en spenderen meer geld en tijd aan training van hun werknemers dan nationale bedrijven. Bron: CBS, 2016. Den Haag, november 2016 drs. R.J. (Ron) Hogenboom (ron.hogenboom@rvo.nl) Rijksdienst voor Ondernemend Nederland/Concernstaf/Unit Omgevingskennis Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland www.rvo.nl oktober 2016 1 van 16 0
Bijlage Tabel A Ontwikkeling Nederlandse goederenuitvoer naar belangrijkste exportmarkt (bedragen x 1.000 euro, tenzij anders aangegeven) 2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 1 Duitsland 104.470.896 99.222.241 50.124.157 48.145.869-3,9 2 België 47.512.467 44.584.609 22.284.485 21.539.561-3,3 3 Verenigd Koninkrijk 36.751.455 38.109.141 18.876.555 19.554.736 3,6 4 Frankrijk 35.494.085 34.418.403 17.289.834 17.691.128 2,3 5 Italië 18.727.331 17.695.033 9.099.892 8.928.542-1,9 6 Verenigde Staten 18.979.889 18.078.274 9.055.165 8.237.377-9,0 7 Spanje 11.988.523 12.387.415 6.123.027 6.325.131 3,3 8 Polen 9.622.357 10.231.584 5.025.251 5.221.604 3,9 9 China 7.920.224 8.545.106 4.017.539 4.788.422 19,2 10 Zweden 7.793.778 7.822.877 3.896.594 4.177.735 7,2 11 Tsjechië 6.543.745 6.762.601 3.223.097 3.404.472 5,6 12 Zwitserland 5.549.159 5.718.545 2.869.653 2.918.146 1,7 13 Denemarken 5.538.048 5.790.097 2.893.757 2.912.762 0,7 14 Turkije 5.067.135 5.443.748 2.729.884 2.657.170-2,7 15 Oostenrijk 5.104.451 4.992.525 2.531.377 2.560.862 1,2 16 Singapore 3.495.963 3.997.864 2.201.700 2.390.604 8,6 17 Zuid-Korea 3.749.135 4.209.206 1.981.661 2.102.652 6,1 18 Russische Federatie 6.288.751 4.289.865 1.921.821 2.081.918 8,3 19 Finland 4.414.621 4.367.338 2.299.198 2.034.180-11,5 20 Noorwegen 3.764.072 3.817.123 1.986.548 1.965.330-1,1 21 Ierland 3.787.907 3.466.477 1.792.680 1.757.736-1,9 22 Hongarije 2.809.598 3.176.512 1.568.043 1.643.985 4,8 23 Brazilië 2.816.764 2.919.959 1.496.740 1.608.543 7,5 24 Taiwan 2.493.170 2.782.874 1.519.808 1.565.927 3,0 25 Japan 3.320.386 3.487.718 1.667.996 1.535.297-8,0 26 Verenigde Arabische Emiraten 2.794.280 2.961.276 1.431.973 1.427.859-0,3 27 Canada 2.550.763 3.005.507 1.509.192 1.420.317-5,9 28 Portugal 2.670.885 2.582.926 1.306.047 1.265.992-3,1 1 van 16 1
2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 29 Roemenië 1.883.342 2.072.966 974.045 1.249.314 28,3 30 Saoedi-Arabië 2.515.957 2.725.136 1.400.963 1.233.154-12,0 31 Nigeria 2.634.541 2.943841 1.536.031 1.221.164-20,5 32 Australië 2.180.993 2.260.828 1.078.282 1.074.490-0,4 33 Griekenland 2.267.248 2.124.480 1.105.724 1.066.981-3,5 34 Hongkong 2.206.007 2.252.729 1.165.570 1.042.996-10,5 35 Zuid-Afrika 1.770.293 2.111.959 9926.00 960.437-3,2 36 Mexico 2.696.934 2.403.098 1.251.021 938.630-25,0 37 Israël 1.252.637 1.603.602 741.345 927.147 25,1 38 India 1.856.903 1.926.813 988.046 899.339-9,0 39 Slowakije 1.505.845 1.404.159 670.796 757.236 12,9 40 Egypte 1.465.246 1.420.692 690.559 669.489-3,1 41 Maleisië 929.176 1.121.247 526.370 649.697 23,4 42 Thailand 932.514 1.068.450 509.138 538.592 5,8 43 Luxemburg 1.088.854 1.050.247 538.792 487.106-9,6 44 Bulgarije 801.018 924.489 471.867 470.462-0,3 45 Indonesië 682.538 725.963 329.969 464.289 40,7 46 Marokko 806.924 865.014 453.266 455.100 0,4 47 Litouwen 732.696 819.827 422.274 432.507 2,4 48 Vietnam 541.361 806.414 358.959 414.013 15,3 49 Argentinië 851.415 682.481 348.213 412.134 18,4 50 Estland 835.695 722.293 384.389 401.626 4,5 51 Togo 922.489 1.026.934 513.641 388.190-24,4 52 Slovenië 751.531 684.448 335.407 381.383 13,7 53 Gibraltar 406.006 473.530 298.807 380.189 27,2 54 Algerije 1.001.288 1.120.154 525.355 377.410-28,2 55 Iran (Islamitische Republiek) 375.646 455.966 186.972 354.686 89,7 56 Oekraïne 775.766 641.606 278.563 333.846 19,8 57 Koeweit 440.651 626.670 285.299 281.699-1,3 58 Kroatië 456.135 546.488 274.614 275.405 0,3 59 Chili 449.394 502.823 223.805 272.481 21,7 60 Filipijnen 427.868 457.173 215.938 271.874 25,9 1 van 16 2
2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 61 Letland 408.508 482.156 232.468 268.810 15,6 62 IJsland 381.888 453.891 225.967 267.591 18,4 63 Ghana 1.199.538 803.738 541.836 241.578-55,4 64 Kazachstan 407.885 385.441 195.513 214.146 9,5 65 Qatar 383.766 440.497 209.449 213.375 1,9 66 Pakistan 368.021 377.248 192.321 199.983 4,0 67 Nieuw-Zeeland 317.837 366.165 164.427 197.742 20,3 68 Servië 378.638 419.507 177.290 190.856 7,7 69 Colombia 454.418 548.666 281.290 183.154-34,9 70 Libanon 332.292 310.830 143.466 165.094 15,1 71 Guinee 491.477 304.307 134.764 163.474 21,3 72 Tunesië 267.885 273.164 136.546 161.376 18,2 73 Cyprus 504.931 337.045 171.054 156.026-8,8 74 Jordanië 324.473 347.694 174.803 153.567-12,1 75 Senegal 650.326 339.822 125.492 150.204 19,7 76 Oman 317.400 354.423 150.821 142.929-5,2 77 Irak 385.558 288.852 150.569 142.526-5,3 78 Malta 259.720 309.287 123.187 137.018 11,2 79 Caymaneilanden 123.314 173.102 119.411 126.766 6,2 80 Peru 247.184 274.262 143.181 115.209-19,5 81 Kenia 185.977 288.521 179.138 109.545-38,8 82 Curaçao 163.763 216.167 99663 98.478-1,2 83 Bangladesh 151.997 184.479 94129 94.755 0,7 84 Libië (Arabische Republiek) 247.641 195.418 86397 88.979 3,0 85 Wit-Rusland 303.070 209.090 105.900 88.895-16,1 86 Ecuador 222.936 375.106 230.905 82.324-64,3 87 Panama 107.483 162.021 83.647 81.173-3,0 88 Bahrein 147.404 152.087 72.199 80.738 11,8 89 Ivoorkust 201.649 221.210 112.518 80.152-28,8 90 Bosnië-Herzegovina 129.998 143.252 70.460 71.339 1,2 91 Angola 343.995 234.570 122.282 70.728-42,2 92 Venezuela 407.777 436.130 215.878 68.134-68,4 1 van 16 3
2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 93 Sri Lanka 81.783 114.633 30.976 67.508 117,9 94 Suriname 206.432 209.495 115.303 65.598-43,1 95 Cuba 107.102 149.439 63.690 60.046-5,7 96 Azerbeidzjan 283.796 179.374 98.605 57.873-41,3 97 Bahamas 54.574 55.675 19.655 57.795 194,0 98 Dominicaanse Republiek 102.410 112.017 50.020 57.658 15,3 99 Kameroen 135.377 114.969 72.038 50.379-30,1 100 Benin 140.645 125.131 72.328 49.941-31,0 101 Uruguay 91.917 88.443 44.521 49.622 11,5 102 Tanzania (Verenigde Republiek) 106.437 120.944 50.070 48.798-2,5 103 Macedonië 83.196 77.066 37.465 48.655 29,9 104 Trinidad en Tobago 62.819 72.930 29.457 48.187 63,6 105 Mauritanië 266.742 100.585 43.994 47.072 7,0 106 Aruba 86.021 95.996 43.951 46.205 5,1 107 Georgië 103.957 92.279 38.136 45.631 19,7 108 Ethiopië 85.278 82.736 41.094 44.617 8,6 109 Mali 62.210 76.250 30.855 43.705 41,6 110 Congo (Democratische Republiek) 116.248 95.356 46.951 41.785-11,0 111 Costa Rica 68.393 72.673 35.037 41.455 18,3 112 Britse Maagdeneilanden 80.153 23.929 20.341 36.826 81,0 113 Oezbekistan 90.993 83.748 45.132 36.382-19,4 114 Oeganda 52.011 54.771 22.653 34.630 52,9 115 Bolivia 81.612 82.639 41.840 34.623-17,2 116 Paraguay 59.560 68.570 35.324 33.977-3,8 117 Moldavië 64.699 58.231 28.033 31.304 11,7 118 Guatemala 58.374 70.638 30.059 30.136 0,3 119 Congo 130.231 105.277 53.911 29.876-44,6 120 Jemen 311.486 222.821 193.676 29.612-84,7 121 Soedan 88.774 84.148 40.004 29.245-26,9 122 Albanië 43.866 48.197 21.847 28.982 32,7 123 Mauritius 31.898 44.203 20.063 28.439 41,7 1 van 16 4
2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 124 Gabon 140914 108762 57343 26913-53,1 125 Burkina Faso 53734 72280 27481 26888-2,2 126 Antigua en Barbuda 4226 8203 3747 26717 613,0 127 Caribisch Nederland 32479 46841 18745 25845 37,9 128 Montenegro 64443 33599 15361 20633 34,3 129 Equatoriaal-Guinee 61642 276898 26116 20293-22,3 130 Sint Maarten 31631 43016 22016 19434-11,7 131 Honduras 26092 37125 12807 18857 47,2 132 Djibouti 27421 29335 14040 18816 34,0 133 Zambia 38338 40310 23197 18793-19,0 134 Sierra Leone 46904 53896 29239 18142-38,0 135 Syrië 46976 38755 15520 17761 14,4 136 Afghanistan 48860 42631 23043 16729-27,4 137 El Salvador 27035 34095 19249 15575-19,1 138 Liberia 40079 41885 24779 15363-38,0 139 Namibië 49359 26792 14638 14860 1,5 140 Haïti 30135 32084 16022 14849-7,3 141 Birma 18651 18910 9520 14731 54,7 142 Kaapverdië 49912 80892 53903 14574-73,0 143 Armenië 37426 31195 14259 14554 2,1 144 Mozambique 62857 35597 18099 14471-20,0 145 Ceuta 35084 29519 15936 14251-10,6 146 Turkmenistan 55347 65477 22361 13600-39,2 147 Gambia 32260 41390 14903 13237-11,2 148 Jamaica 21872 26105 11370 13180 15,9 149 Guyana 21693 27367 10076 13131 30,3 150 Kosovo 28231 22883 12556 12771 1,7 151 Liechtenstein 22397 20439 10049 11586 15,3 152 Rwanda 26406 23868 12856 11567-10,0 153 Brunei Darussalam 17921 30497 13923 11112-20,2 154 Gebied onder Palestijnse autoriteit 15589 21100 11479 11012-4,1 155 Madagaskar 24617 20515 10090 10836 7,4 1 van 16 5
2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 156 San Marino 31416 26138 15774 10634-32,6 157 Cambodja 17507 27760 14842 9808-33,9 158 Macau 21753 28155 15562 9654-38,0 159 Nepal 15187 14533 6435 9419 46,4 160 Seychellen 15185 13949 5342 9047 69,4 161 Kirgizische Republiek 20705 25941 16536 8959-45,8 162 Niger 30955 30410 16193 8499-47,5 163 Nicaragua 10750 21331 10902 7405-32,1 164 Faeröereilanden 18887 40930 25464 7270-71,4 165 Nieuw-Caledonië 14884 14033 7850 6696-14,7 166 Andorra 17987 16035 7748 6576-15,1 167 Frans-Polynesië 13055 12927 5708 6368 11,6 168 Zimbabwe 17.732 14.133 5.708 6.195 8,5 169 Maldiven 8858 11450 6392 5970-6,6 170 Melilla 7940 7325 3508 5843 66,6 Bron: CBS, 2016 en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, 2016. 1 van 16 6