Eerste advies van de Adviesgroep+ Grevelingen en Volkerak-Zoommeer aan de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta Betreft: De ontwikkeling van Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, Rijksstructuurvisie en Programma gebiedsontwikkeling Inleiding Deze notitie geeft het eerste advies van de Adviesgroep+ aan de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta over de Rijksstructuurvisie en het programma Gebiedsontwikkeling. Een eerste advies omdat er aan zowel de Rijksstructuurvisie als het Programma gebiedsontwikkeling nog volop wordt gewerkt. Wij willen de resultaten uit deze trajecten graag in samenhang bezien en u daarna nogmaals van een advies voorzien. In deze notitie leggen wij de resultaten van ons werk tot nu toe en geven wij u specifieke aandachtspunten en gezichtspunten mee, die nuttig kunnen zijn bij de voorbereiding van de Rijksstructuurvisie en de uitwerking van het programma Gebiedsontwikkeling. Hiermee sluiten wij aan bij uw verzoek om met voortschrijdende adviezen te komen. Taak en opdracht Adviesgroep+: werken aan drie vragen De Adviesgroep+ bestaat uit bestuurders van de zeven gemeenten rondom Volkerak-Zoommeer en Grevelingen en vertegenwoordigers van maatschappelijke sectoren (zie bijlage 1 voor de deelnemers). Deze groep werkt onder leiding van een onafhankelijk voorzitter aan drie vragen, die uw Stuurgroep ons heeft voorgelegd, en adviseert hierover aan uw Stuurgroep. De drie vragen zijn: Stand van zaken 1. Wat willen wij geregeld hebben met de Rijksstructuurvisie en het Programma Gebiedsontwikkeling? 2. Wat is onze gezamenlijke visie op het gebied Grevelingen-Volkerak-Zoommeer? 3. Wat gaan wij zelf doen aan het realiseren van deze visie? Wat kunnen wij bijdragen aan de realisatie van het voorkeursalternatief van de Rijksstructuurvisie? Tot op heden hebben we gewerkt aan de beantwoording van de eerste twee vragen. We doen dat in werkbijeenkomsten op wisselende locaties in het gebied (Grevelingendam, Bommenede, Dintelsas, Dordrecht, Middelharnis). Wij zijn ons werk in april begonnen met een startbijeenkomst over het doel en de werkwijze van de Adviesgroep+. Daar was wat discussie over nut en noodzaak over van dit overleg, omdat er zolang gepraat wordt over Grevelingen en Volkerak-Zoommeer. Maar het besef
dat de tijden veranderd zijn en dat de regio samen met het Rijk naar oplossingen moet zoeken, heeft ons doen besluiten het traject te starten. De eerste twee werkbijeenkomsten hebben wij besproken wat wij met de Rijksstructuurvisie geregeld willen hebben en hebben we gewerkt aan de gezamenlijke visie (zie het antwoord op vraag 2). Er was al veel voorwerk verricht door bureau Bosch Slabbers samen met gemeentelijke en Provinciale ambtenaren met het document Verbonden Toekomst. In onze bijeenkomst van mei zijn we begonnen om de visies van de maatschappelijke organisaties eraan toe te voegen. In de bijeenkomst van juni was Donné Slangen, directeur gebieden en projecten van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu bij ons te gast. Daar maakt Donné Slangen duidelijk dat het cruciaal is dat de regio actief meewerkt en bijdraagt aan de Rijksstructuurvisie Als jullie de Rijksstructuurvisie goed kunnen laten landen, is de kans groter dat het wordt uitgevoerd. Combineer slim projecten. Anders denken moet. In de Adviesgroep+ dragen wij actief bij aan deze nieuwe rolinvulling. In de bijeenkomst van september hebben wij de visie in het document Verbonden Toekomst verder aangescherpt; wij hebben nadrukkelijk onderstreept dat de visie uitgaat van de driehoek veilig, veerkrachtig, vitaal. Ook hebben we in deze sessie gewerkt aan de thema s energie, zoetwater en ontwikkelruimte. De resultaten hiervan komen deels in dit advies terug, maar bijvoorbeeld over zoetwater zullen wij pas in het eindadvies adviseren, omdat dit onderwerp ook deel uit maakt van de gebiedsontwikkeling De belangrijkste resultaten staan verder verwoord in de antwoorden op de door u gestelde vragen en in ons advies over het vervolgproces. Vraag 1: wat willen we geregeld hebben? Wij willen graag op korte termijn duidelijkheid over de toekomstige ontwikkelingsrichting van beide Deltawateren. Duidelijkheid van het Rijk over majeure besluiten over waterveiligheid, waterkwaliteit en zoetwater. Wij stellen vast dat de gekozen aanpak, waarbij het Volkerak-Zoommeer en de Grevelingen in onderlinge samenhang worden bezien en de provincies die via het programma Gebiedsontwikkeling zoeken naar financieringsmethoden, die anders zijn dan de gebruikelijke, mogelijk een doorbraak in de besluitvorming kan betekenen. Vooruitlopend op de resultaten van de Rijksstructuurvisie en het traject gebiedsontwikkeling hebben we besproken naar welk alternatief onze voorkeur uitgaat. Alle partijen staan achter getij in de Grevelingen in combinatie met de getijcentrale. Als bergen van rivierwater op de Grevelingen voordelen biedt voor de veiligheid van de omgeving van Dordrecht dan werkt de regio er graag aan mee, bovendien zien we goede koppelmogelijkheden met de getijcentrale. De pompfunctie van de getijcentrale zorgt ervoor dat de berging van rivierwater effectief en veilig kan plaatsvinden. Wij vinden het noodzakelijk dat de waterkwaliteit van het Volkerak-Zoommeer verbeterd wordt, ook om aan de doelen van de Kaderrichtlijn water te kunnen voldoen. Een zout VZM, met daaraan gekoppeld een goede zoetwatervoorziening, biedt de beste mogelijkheden voor een ecologische en economische duurzame ontwikkeling van het meer. Met de ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst Rode Vaart is een belangrijke eerste invulling gegeven aan de zoetwatervoorziening. Ons advies over de beoogde toekomst van de meren is volledig in lijn met eerdere adviezen die de maatschappelijke organisaties afzonderlijk aan de Stuurgroep en aan toenmalig staatssecretaris dhr. Atsma hebben gegeven. Wij spreken de voorkeur uit voor het alternatief waarin Grevelingen en Volkerak-Zoommeer worden verbonden met een doorvaarbare opening in de Grevelingendam. Sowieso biedt een doorlaat,
doorvaarbaar of niet, de grootst mogelijke meerwaarde voor de kwaliteit van water en natuur en voor economisch profijt. Hierbij is het belangrijk dat er een balans is tussen ecologische kwaliteit en economisch gewin. Wij willen u daar in het vervolgproces graag over adviseren. Voor veel van de gebruiksfuncties zijn de keuzes over het toekomstig waterbeheer bepalend voor verdere ontwikkelingsmogelijkheden. Wij vinden het belangrijk dat er in de Rijksstructuurvisie inzicht komt in het (tijd)pad naar het eindbeeld zoals dat geschetst zal worden. Wij zijn overigens gaarne bereid om mee te werken aan een realistisch tijdpad, inclusief de bijbehorende financiering strategieën. Concrete zaken die wij graag willen realiseren zijn: meer duurzame energie (waaronder getijdecentrale en Blue Energy), ruimte voor ondernemers, een goede waterkwaliteit (vaak genoemd), ontwikkeling van steden en dorpen meer gericht op het water, bevaarbaar en bereikbaar water, voldoende zoet water voor onder andere landbouw, drinkwater en proceswater, zout-zoet scheiding Volkeraksluizen, vlotte verbindingen voor het wegverkeer, goede capaciteit en afspraken over Schelde-Rijn verbinding, voldoende loswallen en rustplaatsen voor binnenvaart, veiligheid, goed bevisbaar water (zowel ruimtelijk als vergunningtechnisch), verbinding land en water, gebiedsontwikkeling Brouwersdam, Waterpoort en Grevelingendam, samenwerking en verbinding van projecten. Uiteindelijk zullen we in samenhang met anderen bekijken welke zaken daadwerkelijk gerealiseerd kunnen worden. Vraag 2: wat is onze gezamenlijke visie op het gebied Grevelingen-Volkerak-Zoommeer? Onze visie op het gebied staat beschreven in het document Verbonden Toekomst, dat u als bijlage bij dit advies aantreft. Evenals de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta neemt de Adviesgroep+ de driehoek van de Zuidwestelijke Delta als uitgangspunt. Waterveiligheid, economie en ecologie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Uitgangspunt is dat waterveiligheid en beschikbaarheid van zoet water, samen met een gezonde ecologische kwaliteit, randvoorwaarden zijn voor een gezonde economische ontwikkeling.
Met het opstellen van een gedeelde visie op het gebied Verbonden Toekomst beschrijft de Adviesgroep+ een realistisch toekomstperspectief waarin Grevelingen en Volkerak-Zoommeer in het zout met elkaar verbonden zijn: Grevelingen met getij (centrale) en een zout Volkerak-Zoommeer in open (doorvaarbare) verbinding met elkaar. De Adviesgroep+ biedt deze toekomstvisie aan de Stuurgroep Zuidwestelijke delta aan als bijdrage voor de besluitvorming over de Rijksstructuurvisie. Kernpunten van de visie zijn: Een gezond ecologisch systeem aan de basis, met ontwikkeling van meer dynamische natuur. Het gebied wordt aantrekkelijker voor de recreatie: aanleg van nieuwe eilanden en verbindingen, passende verblijfsrecreatie en publiekstrekkers zoals de getijcentrale Kansen voor visserij en schelpdierteelt in Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, met mogelijk een extra verbinding tussen Zoommeer en de kom van de Oosterschelde Een vitale landbouw, die ook bijdraagt aan de beleving van het landschap Een blijvend soepele doorvaart voor de beroepsvaart op de Schelde-Rijn verbinding Toonzaal van Delta-innovatie: getijdecentrale, Tidal Test Centre, Blue-energy, bellenpluimen en innovaties voor opslag van zoetwater. Op al deze punten staan concrete aanbevelingen in Verbonden Toekomst. Verbonden Toekomst beschrijft het lange termijn perspectief. In het Programma Gebiedsontwikkeling worden korte termijn gebiedsontwikkelingsplannen met financieringsstrategieën ontwikkeld, die bijdragen aan het lange termijn perspectief zoals geschetst in Verbonden Toekomst. De Adviesgroep+ realiseert zich dat de realisering van deze visie niet eenvoudig is. Wij willen in het slotadvies hierop ingaan gebruikmakend van de tussenresultaten van het Programma gebiedsontwikkeling. Vervolgproces In de eerste helft van 2014 komen de Rijksstructuurvisie en het Programma Gebiedsontwikkeling in de afrondende fase (zie bijlage 3, tijdsschema uit nieuwsbrief Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, oktober 2013). Medio januari heeft het Programma Gebiedsontwikkeling de business cases voor de bekkens Grevelingen, Krammer-Volkerak en Zoommeer/Bergen op Zoom klaar. Hierin staat in hoeverre financiering van de maatregelen ten behoeve van getij op de Grevelingen en een zout Volkerak gedekt worden door directe opbrengsten die voortvloeien uit waardecreatie van (rijks)gronden (visserij, energie, toerisme, scheepvaart en ontwikkeling Bergen op Zoom). Het Tidal Test Centre, de businesscase van de getijcentrale en de zoetwatervoorziening maken onderdeel uit van het Programma gebiedsontwikkeling. Op basis hiervan wordt in het Programma Gebiedsontwikkeling een financieringsstrategie opgesteld als an offer you can t refuse. De business cases worden in de tweede helft van januari 2014 aan de Adviesgroep+ gepresenteerd met als doel de koppeling tussen Verbonden Toekomst en het Programma gebiedsontwikkeling verder concreet uit te werken. Wij hopen hiermee bij te dragen aan de financieringsstrategie voor de Rijksstructuurvisie. In januari is ook het 1 e concept van de Rijksstructuurvisie gereed met het voorkeursalternatief, de
MKBA en de regionale effectenstudie. Met bovengenoemde input en de eigen visie kan de Adviesgroep+ aan de slag met de derde vraag: Wat gaan wij zelf doen aan het realiseren van deze visie? Wat kunnen wij bijdragen aan de realisatie van het voorkeursalternatief van de Rijksstructuurvisie? De Adviesgroep+ adviseert hoe te kunnen bijdragen aan de visie op de lange termijn. De Adviesgroep+ bespreekt welke rol en bijdrage de leden zelf kunnen leveren aan het realiseren van de visie. Samenhang en regie Wij achten het noodzakelijk dat er een sterke procesmatige samenhang is tussen het Programma gebiedsontwikkeling en de Rijksstructuurvisie. Met name in het komende half jaar, waarin financiering strategieën worden voorbereid en keuzes worden gemaakt is het belangrijk dat er integrale afwegingen gemaakt worden. Integraal tussen gebruiksfuncties, maar ook tussen de aangrenzende wateren. Daarbij moet het gewenste toekomstbeeld (visie en voorkeursalternatief) leidend zijn. Aan de andere kant betekent dat ook het concreet bespreken van spanningen tussen natuurwinst en economisch profijt. Om een paar voorbeelden te geven: het kan zijn dat het bouwen van een vakantiepark op de Hellegatsplaten veel geld oplevert voor de financiering van de geformuleerde ambitie, maar tegelijkertijd de natuurwaarden ter plaatse onder druk zet. Willen we dat? Een zout Volkerak biedt kansen voor schelpdiervisserij, maar ga je die ruimte volledig benutten of reserveer je een deel van de ruimte voor bijvoorbeeld de recreatie of voor het uitplaatsen van schelpdierpercelen uit de volle Oosterschelde? Over de beantwoording van deze vragen zal de Adviesgroep+ een advies geven in het slotadvies, gebruik makend van de resultaten van het programma Gebiedsontwikkeling.
Figuur 2: illustratie van het denkproces over ontwikkelruimte in de Adviesgroep+ van 19 september 2013 Dit soort vragen maken een integrale en brede afweging noodzakelijk. Uit die brede en integrale afweging volgt uiteindelijk het bod uit de regio. De regie over het regionaal bod ligt bij de drie Provincies, de opdrachtgevers van het Programma Gebiedsontwikkeling. Vraag aan de Stuurgroep: De Adviesgroep+ wil graag actief meewerken aan het regionaal bod en hoort graag van de drie Provincies hoe zij dit proces het komende half jaar denkt vorm te geven en wat de rol van de Adviesgroep+ daarin is. Bijdragen vanuit de regio Wij zijn ons ervan bewust dat de economische tijden veranderd zijn. Rijk en regio zoeken samen naar mogelijkheden om de gezamenlijke doelen te realiseren. Het project Roode Vaart is daar een mooi voorbeeld van, maar ook de realisatie van de zandbuffer Oesterdam, waar Rijk, Natuurmonumenten en de Provincie door slim samen te werken dit project realiseren. Ook voor de ontwikkeling van Grevelingen en Volkerak-Zoommeer zijn wij bereid om op basis van wederkerigheid mee te zoeken naar dergelijke slimme financieringsconstructies en mogelijkheden om procedures te versnellen en te vergemakkelijken.
Bijlage 1: samenstelling Adviesgroep+ Naam Peter de Koeijer Bjorn van der Boom Siemco Louwerse Ralf Joosse Rowena van der Maat Frank Mous Henk Ketelaars Jan Bruurs Wim van der Linde wethouder Louis Koevoets wethouder Bert van Kesteren wethouder Ad van der Weege burgemeester Jan Huisman wethouder Kees van Dis wethouder Gilles Houtekamer wethouder Aart-Jan van der Vlugt Organisatie en belang ZLTO, ook namens LTO-Noord, namens de landbouw Natuurmonumenten, namens de coalitie Delta Natuurlijk, natuur-en milieu Natuur-en recreatieschap de Grevelingen Staatsbosbeheer, namens terreinbeherende natuurorganisaties HISWA, namens watersportsector Namens Visstandbeheercommissies van de Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, namens de visserijsector EVIDES, drinkwater KvK ZW-Nederland, namens bedrijfsleven Koninklijke Schuttevaer, namens binnenvaart Gemeente Moerdijk Gemeente Steenbergen Gemeente Bergen op Zoom Gemeente Reimerswaal Gemeente Tholen Gemeente Schouwen-Duiveland Gemeente Goeree-Overflakkee Voorzitter en secretariaat Thom van der Weijden Nelie Houtekamer Eva Kuit Karen Kroese voorzitter secretaris gespreksleider workshops verslaglegging
Bijlage 3: processchema Stuurgroep Zuidwestelijke Delta