Verslag masterclass Juridisch advies Utrecht, 15 oktober 2013 In het kader van het project Waarom moeilijk doen, als het samen kan? vond op dinsdag 15 oktober 2013 de tweede masterclass plaats. Deze bijeenkomst is onderdeel van een reeks van vier sessies. Hierin kunnen gemeenten en organisaties vragen en kennis over de aanpak van multiprobleemgezinnen delen. Deze keer stond de middag in het teken van het thema juridisch advies. Te gast waren juriste Jolanda van Boven, projectleider Peter Gunst en coördinator CJG Anieck Hoogesteger. Zij spraken voor een goedgevulde zaal met veel kennis en enthousiasme over de rol van privacy bij integrale projecten en de mogelijkheden tot het uitwisselen van gegevens. Het instituut GAK heeft subsidie beschikbaar gesteld voor het project Waarom moeilijk doen, als het samen kan. Met deze subsidie ontwikkelen de NVSI en gemeenten de bestaande oplossingen voor het begeleiden van Multiprobleemgezinnen verder door. Met als doel een efficiëntere gezinsaanpak en een grotere arbeidsparticipatie. De masterclasses zijn bedoeld als kennisplatform voor iedere gemeente of organisatie die kennis wil delen of vragen heeft over de aanpak van multiprobleemgezinnen. Er zal allerlei informatie gedeeld worden in de vorm van handreikingen, verslagen en presentaties. Gegevensdeling; van toestemming naar transparantie Na een korte introductie van Petra Doelen namens de NVSI trapte juriste Jolanda van Boven af met haar presentatie over privacy in de keten. Jolanda van Boven is van mening dat organisaties tegenwoordig veel meer informatie kunnen delen, maar zich nu vaak nog verschuilen achter privacyregelgeving. Deze mening onderbouwt ze met jurisprudentie, wetgeving en haar eigen gezonde verstand. De metafoor die centraal stond tijdens de boeiende presentaties was het oude huis. Hierop staat privacy beroepsgeheim geschreven en er staat een eigen comfortabele stoel. Vanuit deze stoel werken we allemaal vanuit ons eigen domein en grijpen we ook niet eerder in dan wanneer de burger onze hulp nodig heeft. Wanneer de klant niets wil dan doen we ook niks. Gezien de huidige ontwikkelingen en de vorming van de participatiesamenleving is de oude woning volgens Jolanda van Boven onbewoonbaar verklaard. Om de juiste hulp te bieden en problemen preventief op te lossen is domein overstijgende samenwerking nodig. Dit kan alleen wanneer de professionals gegevens van de klant met elkaar gaan delen. Hier stuiten we op het eerste Schotten tussen domeinen moeten worden afgebroken probleem. Hulpverleners hebben namelijk angst om gegevens van hun cliënten te delen.
Vragen & opmerkingen deelnemers: Ook met toestemming cliënt halen we resultaat, Waarom moeten de pijlers van de WBP van tafel? Waarom worden de twee pijlers over toestemming en eisen gevoelige gegevens niet gewoon uit de wet gehaald? De verwijsindex voor risicojongeren is onbetrouwbaar en dient te worden verruimt. Dit is het principe van het oude denken. Veel voorkomende argumenten hiervoor zijn: het hebben van een vertrouwensrelatie het hebben van een beroepsgeheim de cliënt zit er niet op te wachten door gegevens te delen raakt cliënt uit beeld gegevens wisselen kan alleen binnen eigen discipline Deze angsten behoren als het aan Van Boven ligt tot de verleden tijd. De vraag moet ik niet zijn mag ik informatie delen?, maar juist welk doel heeft het de gegevensuitwisseling?. Er is geen bezwaar wanneer je als professional het (verenigbaar) doel voor het delen van informatie over een bepaalde persoon duidelijk hebt. Dit is een andere aanpak en die verreist een nieuw juridisch kader. Dit kader is gevormd door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De regelgeving van het hof gaat boven alles. De ministeries van Veiligheid & Justitie en VWS zijn de aannemers. Voordat het onbewoonbare huis verlaten wordt is het de moeite waard om nog eens te kijken welke verborgen schatten daar nog liggen. In de eerste kamer van het oude huis (oude denken) vinden we het normale juridische leven. De basis voor dit leven ligt in artikel 10 en 11 van de grondwet. Deze bepalingen houden in dat wanneer je als hulpverlener achter de voordeur wil, je een geldige reden nodig hebt. De basis is in het algemeen uitgewerkt in de Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP). De WBP baseert op een aantal pijlers namelijk: verwerken gegevens met toestemming betrokkene extra eisen aan verwerken gevoelige gegevens recht te weten wat er waar vastligt en wat wordt uitgewisseld tussen wie = transparantiebeginsel De eerste twee pijlers dienen van tafel worden geveegd als het aan Jolanda van Boven ligt. De klant hoeft niet meer om toestemming van hun gegevens gevraagd te worden. De hulpverlener dient uit te gaan van zijn of haar eigen professionaliteit en het transparantiebeginsel. Dit houdt in dat je vooraf verteld wat je gaat doen en de klant dit ook vertelt. Als deze dan bezwaar heeft ga je als hulpverlener in gesprek en legt uit welk doel je voor ogen hebt. Hierbij zet je de juridische Werken volgens het transparantiebeginsel biedt weegschaal op tafel. Op deze wijze gemeenten de mogelijkheid gegevens uit te wisselen heeft de gemeente de regie in handen. binnen een integrale aanpak In de gang van het oude huis lag namelijk nog de Wet Publieke Gezondheid. Hierin staan wettelijke bepalingen waardoor gemeenten regie-verantwoordelijk zijn voor de zorg aan de sociaal kwetsbare burger. Bovendien ligt in kamer twee van het huis het bijzondere juridische leven. Deze biedt gereedschap (art. 43 WBP) voor achter in de kofferbak in de vorm van een handreiking voor gegevensuitwisseling in het kader van bemoeizorg en het instrument Samenwerken in de Jeugdketen.
Om het advies van Jolanda van Boven in de praktijk te gebruiken zijn er een aantal paradigmaverschuivingen noodzakelijk. De volgende voorbeelden werden gegeven: Uit de eigen discipline: gegevens delen met degenen die betrokken zijn bij de zorg Aandacht verschuiven naar een vroeger stadium, namelijk daar waar er zorgen zijn, hiermee voorkom je dat er een noodsituatie ontstaat. Niets doen is ook een keuze, waar men ook verantwoordelijk voor is. Burgers kunnen nu ook andersom redeneren; je wist dat ik hulp nodig had, waarom heb je niets gedaan?. Het is een verplichting voor de gemeenten om buiten de domeinen te kijken. Wanneer je het transparantieprincipe gaat gebruiken dient daar wel het juridisch Zwitsers zakmes gebruikt te worden. Zo wordt het doel wat je als professional hebt scherper. De principes van het zakmes zijn: Subsidiariteit; de minst ingrijpende maatregel Proportionaliteit; is er een verhouding tussen de maatregel en het doel Doelmatigheid; is de meest geschikte maatregel getroffen? De Leertuin; Herijking van het juridisch kader. In aansluiting op het verhaal van Jolanda van Boven was het vervolgens Peter Gunst die vertelde over het project dat ze samen zijn gestart. Peter is als projectleider betrokken bij de ontwikkeling van de Leertuin Zorg & Veiligheid. De bedoeling is om het juridische kader te herijken. Dit zijn de pijlers onder de Leertuin: Domein-overstijgend gegevens delen Gegevens delen tussen professionals die bij de verschillende gezinsleden zijn betrokken Vroegsignalering en preventie Van toestemming naar transparantie Het is een systeemgerichte benadering vanuit het principe van 1-gezin-1plan en 1 regisseur. Met behulp van acht stappen kan met de Leertuin invulling gegeven aan afspraken rondom gegevensuitwisseling. Het is van belang om enerzijds de maatschappelijke opgave en anderzijds het juridisch kader aan te laten sluiten op de generieke grondslag; Zorg dat gegevensuitwisseling in de hoofden en harten van mensen komt. samenwerken, zorg en veiligheid. Peter vertelde dat het van belang is om eerst een gezamenlijk gemeentelijk beleid te bepalen. Problemen met bijvoorbeeld onvoldoende ict-afdekking en gebruik van informatie moeten voortijdig opgelost worden. Het is aan te raden om voor het casusoverleg een plan met het integrale team te maken. Hierdoor krijg je een doel voor informatiedeling en is het delen van informatie toegestaan. Uitwisselen van informatie zonder duidelijk doel voor ogen is strafbaar.
Het is zaak dat gegevensuitwisseling in de hoofden en harten van mensen komt. In de hoofden wil zeggen dat men snapt wat het juridisch gezien betekent en dat het gedragen wordt door de organisatie. In de harten houdt in dat de wil en de intentie er is om achter de voordeur te willen kijken en niet alleen binnen je eigen domein bezig te blijven. Door het verbinden van organisaties en logica kan de burger eerder en slagvaardiger geholpen worden. De deelnemers in de zaal kregen vervolgens de gelegenheid om vragen te stellen aan Jolanda en Peter. Hieronder een overzicht van een aantal vragen die naar voren kwamen. Vraag Waarom wordt steeds gewacht op goedkeuring CBP, zijn gemeenten niet afzonderlijk van elkaar bezig het wiel steeds opnieuw uit te vinden? Er is een voorstel gedaan voor een nieuwe wet op informatievoorziening, is deze niet afdoende? Voorheen maakten we naast de verwijsindex ook gebruik van Matchpoint. Zodat er niet zomaar een interventie gedaan werd, maar ook gekeken werd wat de klant zelf wou. Is dit niet wenselijker? Vanuit schuldhulpverlening hebben we vaak te maken met schuldeiser die geen gegevens willen uitwisselen zonder verklaring van de klant, hoe hier mee om te gaan? We hebben te maken met een flink aantal verschillende convenanten. Moet bij iedere toevoeging de individuele medewerker opnieuw laten ondertekenen? Antwoord Dit had inderdaad eerder gemoeten. Momenteel loopt hiervoor een project binnen het ministerie. Tot nu toe wil het ministerie geen toezeggingen doen. Deze wet zou veel vraagstukken op gebied van gegevensuitwisseling oplossen. Het duurt alleen nog een tijd voordat dit kan worden doorgevoerd. Hier kunnen we niet op wachten. De huidige wetgeving biedt voldoende ruimte om nu al aan de slag te gaan. Mee eens, alleen moet je als hulpverlener wel de kennis en expertise hebben voor vele uiteenlopende vraagstukken. Ideaal is een Tshade professional, die diepte ziet, maar ook weet wat de situatie (horizontaal) van de klant is. Als er een goed plan met een duidelijk doel ligt dan zal ook de schuldeiser het belang begrijpen. Nee, zorg ervoor dat je een eenduidig document hebt dat je iedereen laat onderteken. Als er wijzigingen zijn, door bijvoorbeeld nieuw convenant stel je iedereen hiervan op de hoogte. Niet op individueel niveau laten tekenen. Gegevens uitwisselen met behulp van MensCentraal Anieck Hoogesteger is coördinator bij het Centrum voor Jeugd en gezin (CJG) in Goes. Zij deelde haar ervaringen met het uitwisselen van gegevens in de praktijk. Dagelijks probeert Anieck een beeld te krijgen van de betrokkenen partijen en problemen die er spelen. In Goes is hiervoor onder andere een fysiek loket ingericht waar iedereen met zijn of haar zorg- en/of hulpvragen terecht kan. Om de juiste informatie en betrokken in beeld te krijgen maken de medewerkers van het CJG gebruik van MensCentraal. Het systeem maakt het makkelijker om informatie te vinden en het doel duidelijk te krijgen. Dit is zeer wenselijk in een omgeving met veel verschillende professionals en werkwijzen.
Anieck vertelde onder andere over haar ervaring die zij met de GGZ heeft. Deze is dat het soms lastig is GGZ-instellingen te Doelverheldering met verschillende professionals en werkwijzen is een zoektocht, MensCentraal helpt dit te vereenvoudigen benaderen is als het gaat om gegevensuitwisseling. Dit is het beste op te lossen door deze organisaties vanuit de gemeente te benaderen. Het liefst met het dossier onder de hand, dit opent deuren of zet ze tenminste op een kier. Enkele andere tips die Anieck mee gaf: Het beste plan krijg je wanneer je echt met mensen om een tafel zit. Lukt het niet om aan tafel te komen dan is het goed om stukken anoniem in te brengen. Hiermee behoud je de voortgang in het traject. Spreek met elkaar af wat je vastlegt bij bepaalde casuïstiek. Dus bijvoorbeeld alleen multiproblematiek en niet de enkelvoudige/eenvoudige vragen. Laat derden alleen het dat zien en niet het wat. Als aanvulling op het verhaal van Anieck Hoogesteger sloot Janneke Vosse de masterclass af met een korte demonstratie van MensCentraal. Ze liet zien op welke wijze Goes gebruik maat van deze informatieoplossing. Met behulp van MensCentraal kan men daar zien welke partijen er betrokken zijn bij de hulpverlening aan een klant. Eventuele contactpersonen zijn ook zichtbaar. In Goes kan de medewerker van het CJG verder niet zien wat er allemaal gerapporteerd is door andere instanties. Deze mogelijkheid bestaat wel in MensCentraal. Formats NVSI op het gebied van informatie-uitwisseling zijn: Wet Bescherming Persoonsgegevens (CBP) SUWI-wet: Werk en Inkomen, RMC SUWInet-Inkijk: landelijke GBA, UWV, SVB, DUO, Sociale Diensten, etc. Extra voorwaarden Dankzij het ontsluiten van landelijke en lokale bronnen wordt er in MensCentraal een digitaal klantbeeld (dkd) gecreëerd. Zo kunnen onder andere gegevens van het GBA en het UWV ingezien worden. In Goes wordt op lokaal niveau de bron Nedbase ontsloten. Hierdoor wordt inzichtelijk welke hulpverleningsacties, er wanneer en door welke medewerker van het CJG zijn uitgevoerd.