milieu ja ar verslag

milieu ja ar verslag 2 011 www.zorgpartnersfriesland.nl 1

WEST-TERSCHELLING 2 3 Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) Noorderbreedte, persoonlijke zorg en wooncomfort TZUMMARUM 1 Kollum 1 NOARDBURGUM 4 HURDEGARYP 1 MCL Henri Dunantweg 2 8934 AD Leeuwarden Telefoon: (058) 286 66 66 www.mcl.nl MCL Harlingen Achlumerdijk 2 8862 AJ Harlingen Telefoon: (0517) 499 999 www.mcl.nl MCL Dialysecentrum Súdhaghe Thialfweg 44 8441 PW Heerenveen Telefoon: (0513) 656 680 www.sudhaghe.nl MCL Dialysecentrum Meckama State Tsjerk Hiddesstraat 42 9291 AM Kollum Telefoon: (0511) 457 892 Noorderbreedte Henri Dunantweg 2 8934 AD Leeuwarden Telefoon: (058) 286 66 66 www.noorderbreedte.eu Zorgcentrum Abbingahiem Jansoniusstraat 4 8934 BM Leeuwarden Telefoon: (058) 286 58 58 www.abbingahiem.nl Zorgcentrum Bennema State Rijksstraatweg 165 9254 DE Hurdegaryp Telefoon: (0511) 457 900 www.bennemastate.nl Zorgcentrum Bornia Herne Borniastraat 40 8934 AD Leeuwarden Telefoon: (058) 286 56 56 www.borniaherne.nl Zorgcentrum De Batting Achlumerdijk 2 8862 AJ Harlingen Telefoon: (0517) 499 999 www.debatting.nl Zorgcentrum De Spiker Saltryperlaan 1 8861 VD Harlingen Telefoon: (0517) 490 250 www.despiker.nl Zorgcentrum De Stilen Longway 2 8881 CN West-Terschelling Telefoon: (0562) 446 400 www.destilen.nl Zorgcentrum Erasmushiem Trosdravik 2 8935 CK Leeuwarden Telefoon: (058) 288 15 55 www.erasmushiem.nl H Ziekenhuis 1 Verzorgingshuis HARLINGEN H 1 5 2 Gecombineerd Verzorgingshuis/Verpleeghuis 3 Verpleeghuis/Somatisch 4 Verpleeghuis/Psycho-geriatrisch 5 Verpleeghuis/Somatisch/ Psycho-geriatrisch LEEUWARDEN H 3 4 1 1 GROU 1 heerenveen H S a men v o or zorg ZNB MCL NOORDERBREEDTE ** sinds 1 januari 2012 is het concern uitgebreid met ziekenhuis De Tjongerschans in Heerenveen en Lemmer. Zorggroep Noorderbreedte heet vanaf die datum Zorgpartners Friesland. Meer informatie op www.zorgpartnersfriesland.nl. Zorgcentrum Nieuw Mellens Borniastraat 32 8934 AD Leeuwarden Telefoon: (058) 288 82 22 www.nieuwmellens.nl Zorgcentrum Meckama State Tsjerk Hiddesstraat 42 9291 AM Kollum Telefoon: (0511) 457 800 www.meckamastate.nl Zorgcentrum Nieuw Toutenburg Zomerweg 75 9257 ME Noardburgum Telefoon: (0511) 479 479 www.nieuwtoutenburg.nl Zorgcentrum Nij Bethanië Nij Bethanië 1 8851 EJ Tzummarum Telefoon: (0518) 481 241 www.nijbethanie.nl Zorgcentrum Nij Friesma Hiem De Waring 6 9001 HZ Grou Telefoon: (0566) 623 035 www.nijfriesmahiem.nl MFC Grou Oostergoostraat 52 54 9001 CM Grou Telefoon: (0566) 629 940 www.nijfriesmahiem.nl/mfc-grou Ymedam Ymedam 34 8918 LX Leeuwarden Ymedam 1-31 8918 LZ Leeuwarden Telefoon: (058) 267 40 05 www.noorderbreedte.eu/ymedam Woonvorm Florastate Holwortel 37 8935 LH Leeuwarden Telefoon: (058) 284 71 90 www.florastate.nl Molenaar Klein Hospice Saltryperlaan 1 8861 VD Harlingen Telefoon: (0517) 490 117 www.noorderbreedte.eu/ molenaarkleinhospice Noorderbreedte Expertisecentrum Telefoon: (058) 280 30 30 www.noorderbreedte.eu/ expertisecentrum Noorderbreedte Thuiszorg Telefoon: (058) 280 30 30 www.noorderbreedtethuiszorg.nl Noorderbreedte Klantenservice Postbus 1292 8900 CG Leeuwarden Telefoon: (058) 280 30 30 www.noorderbreedte.eu/ klantenservice Ja a r d o cum en t 2011 Jaardocument 2011 2 3 Colofon Dit milieujaarverslag 2011 is tot stand gekomen onder verantwoordelijkheid van de Raad van Bestuur en de afdeling Voorlichting en Communicatie van Zorgpartners Friesland. Tekst Drs. O.L. Nooitgedagt-Gudiño, MBA, KAM-coördinator Vastgoedbedrijf Zorggroep Noorderbreedte Vormgeving Groot Haar + Orth en Voorlichting en Communicatie Zorgpartners Friesland, Leeuwarden Juni 2012 3

INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 6 1. PROFIEL ZORGGROEP NOORDERBREEDTE 7 2. MILIEUDOELSTELLINGEN ZORGGROEP NOORDERBREEDTE 8 Zorggroep Noorderbreedte** 2.1 Duurzaam Inkoopbeleid 9 2.2 Mobiliteitsconvenant 9 2.3 Interne en externe communicatie 9 3. MILIEUWETGEVING 11 4. MILIEUMANAGEMENT/ BHV EN INTEGRALE (BRAND)VEILIGHEID 12 5. RESTSTOFFENMANAGEMENT 13 5.1 Overzicht afvalstromen Ziekenhuiszorg 20010 2011 14 5.2 Overzicht afvalstromen Noorderbreedte 2011 16 6. ENERGIEMANAGEMENT 17 6.1 Energiebeleid Zorggroep Noorderbreedte 17 6.2 Energievoorziening Zorggroep Noorderbreedte 18 6.3 Energie-efficiency Projecten binnen Zorggroep Noorderbreedte 18 6.4 Energieverbruik Ziekenhuiszorg Jaar 2010/2011 21 6.5 Energieverbruik Noorderbreedte Jaar 2010/2011 23 ** Sinds 1 januari 2012 is het concern uitgebreid met ziekenhuis De Tjongerschans in Heerenveen en Lemmer. Zorggroep Noorderbreedte heet vanaf die datum Zorgpartners Friesland. 7. WATER- EN AFVALWATERBEHEER 26 7.1 Overzicht Waterverbruik Zorggroep Noorderbreedte 27 7.2 Legionella-preventie 28 8. OVERIGE MILIEUEFFECTEN 29 Drs. O.L. Nooitgedagt-Gudiño, MBA KAM-coördinator Vastgoedbedrijf Zorggroep Noorderbreedte Leeuwarden, juni 2012 8.1 Geluidshinder 29 8.2 Luchtverontreiniging 29 8.3 Bodembescherming 29 8.4 Opslag van gassen en gevaarlijke stoffen 30 8.5 Omgaan met en registratie van gevaarlijke stoffen 31 8.6 Helihaven MCL 32 9. ENERGIE-, VEILIGHEIDS- EN MILIEUPROGRAMMA 2012 33 4 5

VOORWOORD 1. PROFIEL ZORGGROEP NOORDERBREEDTE Voor u ligt het milieujaarverslag 2011 van Zorggroep Noorderbreedte. Hierin doen we verslag over het concern en de beide onderdelen Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) en Noorderbreedte. De gevraagde informatie wordt in principe verstrekt op concernniveau en waar nodig op onderdeelniveau. Sinds 1 januari 2012 maakt ook ziekenhuis De Tjongerschans onderdeel uit van het concern, dat vanaf die datum Zorgpartners Friesland heet. Dit verslag gaat over het concern in de oude samenstelling. Over 2011 brengt De Tjongerschans een eigen (milieu)jaarverslag uit. In dit verslag treft u een overzicht aan van onderwerpen en ontwikkelingen op milieugebied die voor onze organisatie van belang zijn. Doel van dit milieuverslag is een beeld te geven van Zorggroep Noorderbreedte als organisatie en de gevolgen van haar activiteiten op het gebied van milieu en de samenleving. Wij zijn dagelijks aan de slag met duurzaamheid op verschillende fronten; van partnerships en bijzondere projecten tot innovatie en productvernieuwing. Onze maatschappelijke verantwoordelijkheid vertaalt zich in de manier waarop we omgaan met thema s als veiligheid, gezondheid, kennisontwikkeling en personeelsmanagement. Wij leveren een bijdrage aan de leefbaarheid in de plaats of regio waarmee we zijn verbonden. Wij staan open voor samenwerking en partnerschappen en delen waar mogelijk onze kennis en ervaringen. Zorggroep Noorderbreedte is een sterk groeiende organisatie en ziet het als een uitdaging om deze groei te realiseren, binnen alle randvoorwaarden op milieugebied. Wij verrichten een aanzienlijke inspanning om schadelijke gevolgen, die kunnen ontstaan door onze bedrijfsvoering, te voorkomen. Relevante onderwerpen hierbij zijn: energieverbruik, afvalmanagement, geluid, emissies naar lucht, water en bodem en integrale (brand)veiligheid. Bij dit alles mogen wij niet vergeten dat het gaat om mensenwerk. Steun van onze medewerkers is noodzakelijk om een verantwoord milieubeleid te realiseren. Zorggroep Noorderbreedte streeft naar een open communicatie met omwonenden, overheden en andere maatschappelijke groeperingen en instellingen. Dienaangaande maken wij onze inspanningen inzichtelijk via: Een energiebesparingplan, dat een overzicht geeft van streefdoelen, middelen en maatregelen ter beheersing en beperking van het energiegebruik; Een jaarlijks milieuprogramma en milieujaarverslag, waarin getallen op milieugebied worden gepresenteerd en inzicht wordt verschaft in de geleverde prestaties ten opzichte van het milieubeleid; Inzicht in het milieubeleid, interne milieuzorg en milieuprestaties o.a. ten behoeve van wet- en regelgeving en de NIAZ (Nederlands Instituut Accreditatie Ziekenhuizen), accreditatie Medisch Centrum Leeuwarden en PREZO voor Noorderbreedte. Zorggroep Noorderbreedte levert ziekenhuiszorg en ouderenzorg in Friesland. De ziekenhuiszorg wordt verleend in het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) en MCL-Harlingen. Ook zijn er dialysecentra in Heerenveen en Kollum. Sinds 1 januari 2012 maakt ook ziekenhuis De Tjongerschans onderdeel uit van het concern dat vanaf die datum Zorgpartners Friesland heet. Het MCL is een topklinisch opleidingsziekenhuis en ontwikkelt zich tot regionaal centrum voor medisch specialistische zorg met een aanbod van zorg, diagnostiek, behandeling en ondersteuning. 'Noorderbreedte persoonlijke zorg en wooncomfort' levert ouderenzorg en bestaat uit veertien zorgcentra in Noard-Fryslân: De Batting en De Spiker in Harlingen, De Stilen op Terschelling en Nij Bethanië in Tzummarum; Bornia Herne, Nieuw Mellens, Abbingahiem, Erasmushiem, Ymedam in Leeuwarden en MFC Grou en Nij Friesma Hiem in Grou; Nieuw Toutenburg in Noardburgum, Bennema State te Hurdegaryp en Meckama State in Kollum. Daarnaast heeft Noorderbreedte kleinschalige woonvormen voor bijzondere doelgroepen, Noorderbreedte Thuiszorg en een hospice in Harlingen. Vanuit de zorgcentra wordt zorg, wonen en service geboden aan mensen uit de wijk of het dorp. De Zorggroep biedt kwalitatief hoogwaardige zorg en staat voor vernieuwing en verbetering van de dienstverlening. Om een zo breed en gevarieerd mogelijk zorgpakket te kunnen leveren, werkt Zorggroep Noorderbreedte samen met zorgpartners en zorgverzekeraars binnen en buiten Friesland. De Zorggroep is een zorgzame, toegankelijke en krachtige organisatie die uiteindelijk maar één doel heeft: haar patiënten en bewoners het beste geven op het gebied van zorg. Met circa 5000 medewerkers is Zorggroep Noorderbreedte één van de grootste zorgaanbieders van Nederland. Onder kwaliteit wordt in zorginstellingen vooral de kwaliteit van patiëntenzorg verstaan. Door erkenning van de maatschappelijke verantwoordelijkheid dient milieuzorg zich echter ook aan als een primair zorgterrein. De kwaliteit van patiëntenzorg en de kwaliteit van milieuzorg zijn met elkaar verbonden. In dit verband kunnen wezenlijke veranderingen in de kwaliteit van de milieuzorg derhalve alleen maar worden bereikt in samenhang met verbeteringen in de totale kwaliteit van de organisatie. Het milieubeleid onderhoudt een nauwe relatie met de aspecten ARBO en veiligheid. Diverse processen binnen onze organisatie worden integraal aangestuurd in samenwerking met de KAHMpartners (Kwaliteit, ARBO, Hygiëne en Infectiepreventie en Milieu) voor het MCL en voor wat betreft Noorderbreedte in samenwerking met de ARBO-dienst en het expertisecentrum van Noorderbreedte. Voor het overleg op ondernemingsniveau, behandelt de Ondernemingsraad (OR) van Zorggroep Noorderbreedte voorgenomen regelingen van de ondernemer inzake veiligheids-, gezondheids- en welzijnsaangelegenheden. 6 7

2. MILIEUDOELSTELLINGEN ZORGGROEP NOORDERBREEDTE Zorggroep Noorderbreedte is zich bewust van de verantwoordelijkheid die zij heeft tegenover patiënten, bezoekers, medewerkers en de omgeving als het gaat om het milieu. In februari 2011 is de Beleidsnotitie Duurzaamheid en Milieuprestaties Zorggroep Noorderbreedte door de Raad van Bestuur bekrachtigd. Middels deze notitie worden milieudoelstellingen en inspanningen in kaart gebracht, zodat er transparantie ontstaat en Zorggroep Noorderbreedte kan laten zien dat zij maatschappelijk verantwoord bezig is. Het zogeheten Deltaplan Energiebesparing (verzamelnaam voor een aantal streefdoelen, middelen en maatregelen ter beheersing en beperking van het energieverbruik en het meer inzetten van duurzame technologieën) is in deze beleidsnotitie geïntegreerd. Door middel van de volgende doelstellingen wil Zorggroep Noorderbreedte de zorg voor het milieu zoveel mogelijk in alle aspecten en effecten van de bedrijfsvoering tot uiting laten komen: Het naleven van wettelijke voorschriften en richtlijnen; Het beperken van afval binnen de inrichting; Het beperken van energie- en waterverbruik; Het verantwoord gebruiken van milieubelastende stoffen; Het inbedden van duurzaam inkopen binnen onze organisatie; Het verankeren van het concept duurzaam bouwen in het bouwbeleid van ZNB; Het introduceren van de BREEAM-methodiek als instrument om de duurzaamheid van onze gebouwen te monitoren en te verbeteren; Het integreren van milieuaspecten in het bedrijfsbeleid. Door zorg en behandeling van patiënten worden binnen de Zorggroep milieubelastende activiteiten veroorzaakt, waarbij emissies vrijkomen als gevolg van o.a. energieverbruik, huishoudelijk afval, specifiek ziekenhuisafval, papier- en kartonafval, oude medicijnen en afvalwater. Wij streven naar een multidisciplinaire aanpak en integrale afstemming van operationele en beleidszaken m.b.t. kwaliteit, ARBO, integrale (brand) veiligheid en milieu. Tevens streven wij naar integrale samenhang en consistentie tussen alle processen (met inbegrip van bouwtechnische/ kritische processen en milieugevaarlijke stoffen) binnen de reguliere bedrijfsvoering. Goede milieuzorg vindt bij onze organisatie op een systematische wijze plaats. Dit betekent dat een milieubeleid is vastgesteld, en dat dit milieubeleid planmatig en volgens vastgelegde afspraken wordt uitgevoerd, periodiek geëvalueerd en waar nodig verbeterd en / of aangepast. Een goede, dus proactieve milieuzorg, die zorgt voor minder verbruik van producten en stoffen, meer gebruik van milieuvriendelijke producten en een doelmatige scheiding en hergebruik van afvalstoffen. Wat het energiebeleid betreft, worden maatregelen waar een milieuoverweging aan ten grondslag ligt toegepast en uitgevoerd, met als doel de milieueffecten tot een redelijkerwijs beoogd minimum te beperken. Hierbij wordt rekening gehouden met economische, financiële en maatschappelijke omstandigheden. Om te voldoen aan milieuregelgeving en andere verplichtingen is energiebesparing zowel uit milieuoogpunt als vanwege kostenbesparing een must. Door de sterk stijgende energieprijzen komen duurzame oplossingen meer in beeld. Zorggroep Noorderbreedte gaat zich extra inspannen om bij komende nieuw- en verbouwprojecten gebruik te maken van duurzame technologieën. 2.1 Duurzaam Inkoopbeleid Bij het inkoopbeleid neemt de aandacht voor milieuaspecten verder toe. De milieueisen, de kosten, de kwaliteit en de service bepalen de uiteindelijke keuze. Onder de naam 'Eclipse' heeft een aantal ziekenhuizen in Nederland de inkoopkrachten gebundeld. Ook Zorggroep Noorderbreedte is lid van deze alliantie. Door gezamenlijk leveranciers te benaderen en het inkoopproces te stroomlijnen, kunnen de ziekenhuizen slimmer en efficiënter inkopen. Daarnaast wordt regionaal samengewerkt in het Inkoopoverleg Friese Ziekenhuizen (IFZ). Het terugdringen van verpakkingsmateriaal is hier een belangrijk onderdeel van. Een verder element vormt de aandacht voor milieuaspecten bij de inkoop van installaties, materialen en producten, een duurzame samenwerking met de toeleveranciers en een duurzaam energiebeleid. Het beleid van onze organisatie betreffende energie-inkoop is gebaseerd op leveringsbetrouwbaarheid, contractflexibiliteit en uiteraard de prijs-kwaliteitverhouding. ZNB heeft als richtlijn vastgesteld dat op het gebied van energie moet worden gestreefd naar de inkoop van duurzame vormen van energie. Zodoende heeft de Zorggroep al tot 2013 groene stroom (Eco Power) ingekocht. ZNB heeft een inhaalslag gemaakt door voor langere termijn de volumes in te kopen met een flexibele prijs. In IFZ-verband (Inkoop Friese Ziekenhuizen) wordt gezamenlijke energie ingekocht. 2.2 Regionaal Mobiliteitsconvenant ZNB heeft zich begin 2010 gecommitteerd om in samenwerking met de Gemeente Leeuwarden en andere regionale partijen o.a. de Provincie Friesland, in eerste instantie mee te werken aan het vastleggen van uit te voeren mobiliteitsmaatregelen in een regionaal mobiliteitsconvenant. Dit zijn maatregelen gericht op lokaal en regionaal mobiliteitsmanagement op de korte en lange duur, met het oog op terugdringen van automobiliteit, kostenbesparing, arbeidsproductiviteit en milieubelasting. Begin 2011 is de directie akkoord gegaan met een verdere uitwerking van de voorstellen die gedaan zijn met betrekking tot de uitvoering van het mobiliteitsconvenant. Als resultaat van het totale pakket aan maatregelen wordt 10% minder autogebruik nagestreefd. Dit zal tijdens de dagdiensten in een periode van twee jaar worden gerealiseerd. Ook moet door het stimuleren van fietsen en OV-gebruik het bewustzijn ten aanzien van gezondheid, vitaliteit, duurzaamheid en bereikbaarheid bij de medewerkers worden vergroot. Door middel van een nul- en eindmeting dient te worden aangetoond of de maatregelen het gewenste effect hebben behaald. 2.3 Interne en externe communicatie De organisatie van Zorggroep Noorderbreedte kent verschillende overlegorganen. Naast managementoverleg vindt periodiek overleg plaats met leidinggevende teams binnen diverse sectoren en diverse units. Veiligheids-/, milieu-/ en arboaspecten worden er regelmatig aangekaart. Daarnaast is het milieubeleid van ZNB erop gericht d.m.v. scholing en voorlichting, het milieubewustzijn van medewerkers bij de uitvoering van hun werkzaamheden te vergroten. De milieucoördinator is het interne en externe aanspreekpunt op milieugebied. 8 9

Milieu staat verder op de agenda van diverse interne overlegorganen, zoals de ondernemingsraad en de Arbo & milieucommissie. Tevens dient het milieujaarverslag als aanzet om gerichter milieucommunicatie op te zetten met medewerkers, stakeholders en overige belanghebbenden. Milieuzorg wordt meer en meer geïntegreerd in alle onderdelen binnen onze organisatie. Ook in de middellange termijnplannen van de diverse onderdelen wordt aandacht besteed aan milieuzorg. Het personeel wordt nauw betrokken bij de uitvoering van het milieubeleid. Door de integratie van het milieumanagementsysteem in de normale bedrijfsvoering heeft een ieder binnen ZNB hiermee te maken. Zorggroep Noorderbreedte is al vele jaren lid van het Milieu Platform Zorgsector (MPZ) en bijeenkomsten worden actief bezocht, waarmee een bijdrage geleverd wordt aan landelijke acties om tot een beter milieubeleid binnen de zorgsector te kunnen komen. In samenwerking met het MPZ en SMK (Stichting Milieukeur) heeft ZNB meegewerkt aan het ontwikkelen van een ecolabel Milieuthermometer Zorgsector voor ziekenhuizen, om structurele milieuzorg, milieuwinst en transparantie in de zorgsector te realiseren. De instellingen zijn met dit instrument tevens te certificeren voor brons, zilver en goud. Per 1 april 2012 zijn de schema s van ziekenhuizen en GGZ, verpleeg- en overige zorginstellingen samengevoegd tot het schema Milieuthermometer Zorg. De eisen, en de formulering van de eisen zijn daarin voor alle instellingen op een lijn gebracht. Dit maakt de criteria eenduidiger voor alle zorginstellingen en het beheer voor de vereniging in de toekomst eenvoudiger. MCL wint Groene Pluim 2011 De groene pluim is een aanmoedigingsprijs, die Stichting Bomenridders jaarlijks uitreikt aan personen, bedrijven of instellingen, die zich bijzonder hebben ingezet voor de bomen en het groen in Leeuwarden. Het MCL plantte op 11 november 2011 uit eigen beweging 65 iepen op gemeentegrond. Hierbij draagt het MCL bij aan een prettiger en gezonder klimaat voor bezoekers en passanten van het MCL. De vrienden van het MCL, het Leeuwarder Ondernemers Fonds en de stichting Hermes droegen bij aan de kosten en het AOC en de gemeente Leeuwarden zorgden voor de realisering van de aanplant. 3. MILIEUWETGEVING Vergunningen en periodieke inspecties Zorggroep Noorderbreedte wil in alle opzichten voldoen aan de wet- en regelgeving op milieugebied. De snelle groei van de Zorggroep heeft geleid tot continue aanpassingen in de bedrijfsvoering. Hiervoor waren aanpassingen en uitbreidingen van de (milieu)omgevingsvergunningen noodzakelijk. Voor Zorggroep Noorderbreedte gelden de volgende vergunningen: Omgevingsvergunning Wet milieubeheer / Activiteitenbesluit; Vergunning Wet verontreiniging oppervlaktewater; Vergunning Kernenergiewet voor het MCL (gebruik van radioactieve stoffen en ioniserende straling uitzendende apparatuur); Vergunning Grondwaterwet (onttrekken en infiltreren van grondwater voor de ondergrondse energieopslag). In het kader van de hiervoor genoemde vergunningen vinden er regelmatig controles plaats. Er zijn interne controles door het ziekenhuis zelf en externe controles die uitgevoerd worden door de vergunningverlenende instanties. In de loop van het jaar 2011 zijn er bij diverse locaties van zowel MCL als Noorderbreedte inspecties uitgevoerd m.b.t. het naleven van de voorschriften, behorende bij de omgevingsvergunning (milieu/ lozingsvergunning). Bij locaties waar er tekortkomingen werden geconstateerd, zijn de nodige corrigerende maatregelen genomen om aan de gestelde voorschriften te voldoen. Begin 2011 is het Asbestbeheersplan Zorggroep Noorderbreedte opgesteld met als doel een veilig gebruik van asbesthoudende gebouwen binnen ZNB mogelijk te maken. Vervolgens zijn verscheidene asbestinventarisaties bij diverse locaties uitgevoerd, saneringsplannen opgesteld en waar nodig beheersmaatregelen geïmplementeerd. 10 11

4. MILIEUMANAGEMENT/ BHV EN INTEGRALE (BRAND)VEILIGHEID 5. RESTSTOFFENMANAGEMENT Binnen het Vastgoedbedrijf van Zorggroep Noorderbreedte valt het milieubeheer, energiebeheer en integrale (brand)veiligheid onder het aandachtsgebied van de KAM-groep. Dit omvat onder andere verantwoordelijkheden als het verzorgen en beheren van vergunningen, reststoffenmanagement, energiemanagement, Bedrijfshulpverlening (BHV) en integrale veiligheid. Het Vastgoedbedrijf zorgt tevens vanuit de KAM-groep voor de opbouw en instandhouding van een parate BHV-organisatie en een proactieve integrale veiligheid voor MCL en Noorderbreedte. Gezien de noodzakelijke samenhang van BHV, functionele bestemming van gebouwen en bouwtechnische veiligheid, is een integrale aanpak wenselijk. Het Vastgoedbedrijf initieert ontwikkelingen vanuit het vakgebied die van invloed zijn op het middellange en lange termijnbeleid van de totale organisatie; o.a. het ontwikkelen en formuleren van beleidskaders die richtlijngevend zijn voor het instellingsbeleid op het gebied van milieu-/energiezorg, BHV en integrale (brand)veiligheid. Er wordt continu gewerkt aan de brandveiligheid van de gebouwen. Met grote regelmaat vindt overleg plaats met de (locale) brandweer en gemeente om de brandveiligheid van de diverse gebouwen op peil te brengen en er voor te zorgen dat dit gehandhaafd blijft. De RI&E s (Risico Inventarisatie & Evaluatie) m.b.t. brandveiligheid voor diverse afdelingen en locaties zijn geactualiseerd. Toetsen en oefeningen worden in stappen opgebouwd naar behoefte en complexiteit. Resultaten van toetsen, oefeningen en incidenten worden geëvalueerd in de stuurgroepen BHV van MCL en Noorderbreedte. Bijna iedere week zijn er in ons eigen oefencentrum basistrainingen Brandveiligheid georganiseerd. Daarnaast zijn er diverse grote en kleinere oefeningen gehouden, waarbij verschillende scenario s zijn geoefend. Zo is er bijvoorbeeld geoefend in het evacueren van bewoners in de ouderenzorg met sleepmatrassen en is een grote brand in een onderzoeksruimte nagebootst, waarbij de afdeling volledig werd ontruimd. Tijdens calamiteiten is communicatie vaak een knelpunt, daarom is communicatie in 2011 een belangrijk onderdeel van de trainingen en oefeningen geweest. Ook zijn er BHV-praktijktoetsen afgenomen, waarbij medewerkers op de eigen afdeling of locatie getoetst zijn in de BHV kennis en vaardigheid. Bij calamiteiten zal, naast de operationele inzet van de BHV, op beleidsniveau een crisisteam bijeenkomen. De leden van dit team hebben een training besluitvorming in crisissituaties gevolgd. Hierbij is de samenwerking gezocht met de GHOR (Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen). Na de training is een leerzame oefening gehouden in het MCL, waarbij een interne calamiteit is gecombineerd met het opschalen van acute zorg, zoals dit bij het ZIROP gebeurt. Binnen Noorderbreedte is een vervolg gegeven door een aanvang te maken met integraal veiligheidsbeheer en intensivering van de samenwerking met de GHOR. Voor Noorderbreedte is beleid ontwikkeld rondom brandveiligheidsbeleid van (aanleun)woningen. In een aantal pilots zal e.e.a. verder uitgewerkt worden. In 2011 is het interne incidentenmeldpunt (MOS) meerdere malen gebruikt om incidenten in het MCL te melden. Voor Noorderbreedte zal in 2012 een pilot starten om te komen tot werkvergunningen, met als doel om het algehele niveau van veiligheid tijdens werkzaamheden te vergroten. In de expertisegroep Veiligheid van het Vastgoedbedrijf worden de incidenten vanuit bouw en beheer/onderhoud geanalyseerd en op vervolgacties getoetst. Met MID/ICT zijn nadere afspraken gemaakt rondom demarcatie en incidentafhandeling. Gezamenlijk is geconstateerd dat er in toenemende mate sprake is van ketens waarmee een integrale risicobenadering voor de hand ligt. In 2011 is met Klinische Fysica een pilot gestart om te komen tot integrale risicoanalyses. In 2012 zal dit een nader vervolg krijgen. Per instelling is een faciliterende afdeling verantwoordelijk voor de dagelijkse uitvoering van het gescheiden inzamelen en aanbieden van afval. Door middel van het plaatsen van aparte "reststoffeneilanden" op gangen en spoelruimtes op verpleegafdelingen, wordt het de medewerker zo gemakkelijk mogelijk gemaakt om het afval direct te scheiden. Via voorlichting en instructies bij de inzamelplekken worden de medewerkers gewezen op de gewenste afvalscheiding. Zorggroep Noorderbreedte onderscheidt verschillende afvalstromen. Het gaat hier om bedrijfsafvalstromen (huishoudelijk afval, glas, papier en karton), gevaarlijke afvalstromen (specifiek ziekenhuisafval, chemische afvalstoffen, afvalolie, batterijen, etc.) en voornamelijk bij Noorderbreedte (ouderenzorg) het inzamelen en afvoeren van incontinentiemateriaal. Er wordt gestreefd naar zoveel mogelijk recycling en zomin mogelijk stort en verbranding. Bij het inzamelen en afvoeren van gevaarlijke stoffen wordt continue aandacht besteed aan veiligheid, de juiste verpakking en classificatie, etikettering, aanbrengen van opschriften, stuwage en voorlichting aan medewerkers. Per instelling is een faciliterende afdeling verantwoordelijk voor de dagelijkse uitvoering van het gescheiden inzamelen en aanbieden van afval. Structurele controle, registratie, rapportage en bijsturing zijn elementen die vallen onder het dagelijkse beheer van het reststoffenmanagement. De registratie van hoeveelheden en kosten maakt het mogelijk periodiek de balans op te maken, waardoor ontwikkelingen tijdig kunnen worden bijgestuurd. Op grond van wijzigingen en aanscherping in het Landelijk Afvalbeheersplan (LAP), zijn er de nodige aanpassingen doorgevoerd om te voldoen aan deze nieuwe wettelijke voorschriften. Afgelopen jaar is tevens extra aandacht besteed aan het opslaan en het inzamelen van voornamelijk gevaarlijke stoffen. De procedures over afvalinzameling zijn geactualiseerd en er zijn afvalkaarten gemaakt van de diverse afvalstromen binnen onze organisatie. Het handboek afvalinzameling is digitaal beschikbaar voor de gehele organisatie via het documentbeheersysteem Quality On-Line. Bij Noorderbreedte wordt bij het merendeel van de locaties het incontinentiemateriaal als zodanig ingezameld en aangeboden voor hergebruik. Bij de locatie Meckama State is begin het jaar 2011 gestart met het apart inzamelen van dit materiaal. In IFZ-verband (Inkoop Friese Ziekenhuizen) wordt gezamenlijk de afvalinzameling en verwerking ingekocht. Afvalpreventie Vanuit logistiek oogpunt wordt gestreefd naar het verminderen van het aantal handelingen in de totale logistieke keten. Het terugdringen van verpakkingsmateriaal is hier een belangrijk onderdeel van. Zowel het product als de verpakking krijgen extra aandacht. Bij verpakkingen liggen mogelijkheden om de voorwaarden aan te scherpen. Het gaat dan om eisen m.b.t. de mate van recycling, samenstelling en retourname van het verpakkingsmateriaal. Ook het gebruik van rolcontainers in plaats van wegwerppallets wordt gestimuleerd. Bij de keuze van schoonmaakmiddelen wordt rekening gehouden met de milieuvriendelijkheid van de aangeboden stoffen en het gebruik van doseersystemen, waardoor overdosering wordt voorkomen. Een aantal middelen wordt in bulkverpakking en/of sterk geconcentreerd aangeleverd. 12 13

5.1 Overzicht afvalstromen Ziekenhuiszorg 2010 2011 De afvalproductie van het jaar 2010/2011 van de locaties die vallen onder de ziekenhuiszorg is in onderstaande tabel opgesomd. Deze instellingen zijn: MCL-Leeuwarden (gehele locatie, inclusief het deel van het Radiotherapeutisch Instituut Friesland, Revalidatie Friesland, Geestelijke Gezondheidszorg, Bornia Herne (excl. het incontinentie materiaal), medisch archief, DIA-gebouw en het specifiek ziekenhuisafval van het KCL). MCL Harlingen (inclusief het deel van het verpleeghuis De Batting). Afvalstromen MCL Leeuwarden MCL Harlingen/De Batting Jaar 2010 Jaar 2011 Jaar 2010 Jaar 2011 Huishoudelijk afval kg 695.086 695.240 118.500 140.000 Grof bedrijfsafval kg 10.840 5.620 - - Papier en kartonafval (incl. folie) kg 127.603 121.462 7.800 7.800 Vertrouwelijk papier kg 59.112 59.369 1.296 2.053 Glasafval kg 12.488 5.220 3.726 3.888 Chemisch afval kg 7.964 7.061 1.977 929 Specifiek ziekenhuisafval kg 115.959 112.762 925 812 Swill kg 81.948 104.526 9.600 8.640 Incontinentiemateriaal kg - - 23.400 19.500 N.B. De totale afvalproductie van het jaar 2011 is licht verhoogd, dit als gevolg van een toename van dagbehandelingen en poliklinische ingrepen. De gegevens omtrent het specifiek ziekenhuisafval van het MCL zijn excl. het afval van de bloedbank, aangezien dit afval en overig afval van de bloedbank vanaf begin 2011via een andere route dan het MCL wordt ingezameld en afgevoerd. Vanaf vorig jaar wordt de afvalproductie MCL (alleen het deel MCL Leeuwarden en MCL Harlingen) aan de gewogen patiënteenheden gerelateerd. Dit als gevolg van de eis van de Inspectie Gezondheidszorg, om deze gegevens in het kader van de prestatie indicatoren voor ziekenhuizen op deze wijze weer te geven. Totale afvalproductie in kg / gewogen patiënteenheden: 936.993 kg / 707.476 patiënteenheden = 1,32 kg / gewogen patiënteenheid Waarvan Specifiek Ziekenhuisafval: 113.210 kg / 707.476 patiënteenheden = 0,16 kg / gewogen patiënteenheid Het aantal patiënteenheden is een gewogen optelling van het aantal gewogen opnamen, het aantal gewogen eerste polikliniekbezoeken, het aantal verpleegdagen en het aantal dagverplegingsdagen. De wegingsfactoren zijn: Gewogen aantal opnamen : 10 Aantal verpleegdagen : 0,49 Aantal dagbehandelingen : 3,4 Gewogen aantal eerste polikliniekbezoeken : 1,22 De berekening van het aantal gewogen opnamen en het aantal gewogen eerste polikliniekbezoeken gebeurt conform de definitie zoals gehanteerd in de Richtlijn functiegerichte budgettering algemene ziekenhuizen (CTG 2001); in plaats van het aantal afgesproken verrichtingen wordt het werkelijke aantal aangehouden. Jaar 2010 Jaar 2011 Gewogen aantal opnamen 33.767 34.184 Aantal verpleegdagen 172.415 167.487 Aantal dagbehandelingen 28.348 30.923 Gewogen aantal eerste polikliniekbezoeken 141.554 146.255 GEWOGEN PATIËNTEENHEDEN 691.230 707.476 14 15

5.2 Overzicht afvalstromen Noorderbreedte 2011 6. ENERGIEMANAGEMENT Afvalstromen Bedrijfsafval Papier Glas Incontinentie Materiaal Swill KCA/ SZA 6.1 Energiebeleid Zorggroep Noorderbreedte Nieuw Toutenburg kg. / jaar 76.590 Abbingahiem 56.840 Nieuw Mellens 81.836 Erasmushiem 42.023 Nij Friesma Hiem ltr. / container 2500 (2x) 2x /wk 1100 (1x) 2x /wk 240 (16x) 3x /wk 660 (2x) 3x /wk 770 (1x) 3x/wk 660 (10x) 3x /wk 500 (2x) 3x /wk 2500 (1x) 3x /wk 2500 (1x) op afroep 13.000 2500 (1x) Nij Bethanië 15.300 1000 (3x) kg. / jaar ltr. / container 5.100 1100 (2x) 9.964 4.059 6.084 2.450 1100 (1x) 2x /wk 240 (16x) op afroep 240 datazeker (1x) op afroep 240 (5x) 660 (2x) 240 datazeker (2x) op afroep 770 (3x) 240 (1x) Op afroep 1100 (1x) 1100 (1x) op afroep kg. / jaar ltr. / container 2.106 900 (1x) 1x / 4wk - via de gemeente 1.944 900 (1x) 1x / 4wk 2.268 900 (2x) 1x /8wk 810 900 (1x) 1x /8wk - V 648 900 (1x) 4x /jaar kg. / jaar ltr. / container 30.600 2500 (2x) 23.463 660 (12x) 31.980 500 (12x) 22.464 2500 (1x) 1100 (1x) 1x/wk 7.900 660 (2x) 8.216 660 (2x) kg. / jaar 6.636 kg. / jaar 808/ 169 5.556 155/- - - 7.140-3.223 - - - Energiezorg is inmiddels ingebed in de bedrijfsvoering van onze organisatie. Wezenlijke aspecten hiervan zijn planning, monitoring, informatievoorziening, management en het vastleggen van verantwoordelijkheden. Net als arbo-, milieu- en kwaliteitszorg vergt een energiezorgsysteem een voortdurende herhaling van de Plan, Do, Check, Act -cyclus. Naast het voldoen aan milieuregelgeving en aangegane verplichtingen zoals de MJA, preventie van energieverspilling en het streven naar continue verbetering, is energiebesparing zowel uit kosten- als milieuoogpunt een must. Wat het energiebeleid betreft, worden maatregelen waar een milieuoverweging aan ten grondslag ligt toegepast en uitgevoerd, met als doel de milieueffecten tot een redelijkerwijs beoogd minimum te beperken. Hierbij wordt rekening gehouden met de economische, financiële en maatschappelijke omstandigheden. In het kader van het Deltaplan Energiebesparing 2009-2013 wordt op natuurlijke momenten, zoals bij nieuwbouw, renovatie en bij installatietechnische vervangingsinvesteringen, naast traditionele oplossingen ook het toepassen van duurzame oplossingen onderzocht en middels een businesscase doorgerekend. Per project wordt op maat een zo duurzaam en efficiënt mogelijk energieconcept opgesteld en uitgevoerd. Dit alles gebaseerd op het concept van de Trias Energetica : 1. Beperken van de energievraag c.q. de zorg voor een goede bouwkundige schil met hoge isolatiewaarden, zodat de kans op energieverlies tot een absoluut minimum wordt beperkt; 2. Duurzame energieopwekking; 3. Toepassen van efficiënte technieken en zuinig en efficiënt gebruik maken van fossiele bronnen om aan de resterende energiebehoefte te voldoen. De Spiker 51.500 2500(2x) 2x/wk De Stilen 24.100 5 m3 (1x) 384-240 datazeker (1x) op afroep 5 m3 (1x) 1.944 900 (1x) 1x /4wk 4.985 - - 15.600 2500 (1x) geen aparte afvoer - - 3.160 -/50 Als duurzame oplossing wordt o.a. gedacht aan verbetering van de isolatiewaarde van gevels, vloeren en daken, maar ook meerlaagse beglazing, CO2 gestuurde ventilatieroosters, warmteterugwinning, zonnewering, bodemopslag, warmtepomptechnieken met gratis koeling, lage temperatuurtrajecten, zonnepanelen, GBS-systemen, LED-verlichting, etc. Bennema State 30.500 5 m3 (1x) 11.840 5m3 (1x) 3.240 3m3(1x) op afroep 22.176 1100 (3x) - - Vanaf 2008 is gezien de ontwikkeling van de energiekosten, gestart met gezamenlijke inkoop van energie voor de Friese ziekenhuizen. Voor het MCL en alle locaties van Noorderbreedte is al tot het jaar 2013 groene stroom ingekocht. Meckama State 40.040 1100 (8x) 1 x /wk 10.400 1100 (4x) 648 900 (1x) op afroep 6.864 geen aparte afvoer 7.475 -/ 3.073 Ymedam 8.164 770 (2x) 1x/wk 1.716 660 (1x) 1x/wk - - 5.616 Bornia Herne afvoer via MCL-zuid 33.346 V = afvoer naar lokale verenigingen KCA = klein chemisch afval SZA = specifiek ziekenhuisafval 660 (1x) 1x/wk 240 (1x) 1x/wk 2500 (2x) 240 (4x) op afroep - - - -/364 16 17

6.2 Energievoorziening Zorggroep Noorderbreedte Zorggroep Noorderbreedte gebruikt aardgas voor verwarming via CV-ketels, luchtbevochtiging via stoomketels en warmteopwekking via warmtekrachtinstallaties (WKK) die tevens elektriciteit produceren. Elektriciteit wordt o.a. gebruikt voor luchtbehandeling, koeling, verlichting en computergebruik. De geproduceerde warmte wordt gebruikt voor verwarmingsdoeleinden en een deel van de geproduceerde elektriciteit wordt teruggeleverd aan het lokale elektriciteitsnet. De energiepost bestaat voor een groot deel uit elektriciteit voor verlichting (50%), apparatuur (21%) en gasverbruik voornamelijk voor verwarming (76%). Aan de ene kant worden er verschillende energiezuinige technieken toegepast. Aan de andere kant neemt het voorzieningenniveau steeds meer toe (meer apparatuur, dus meer koeling). In de afgelopen jaren is de invoering van ICT-voorzieningen in een stroomversnelling gekomen. Röntgenfoto s, scans en medische informatie worden in toenemende mate gedigitaliseerd. Dit stelt hoge eisen aan de ICT-infrastructuur, de servers en de randapparatuur (meer pc s, meer beeldschermen). Dit is duidelijk merkbaar door een verhoging van het elektriciteitsverbruik en een toename van de koellast. 6.3 Energie-efficiency Projecten binnen Zorggroep Noorderbreedte MCL Leeuwarden In het kader van het structuurplan MCL zal een nieuw OK-complex gebouwd worden op een andere plek dan de huidige. Met betrekking tot deze nieuwbouw waarin de high-tec ruimten van het MCL zullen worden ondergebracht, is het afgelopen jaar hard gewerkt aan het ontwikkelen van een technisch infrastructuur masterplan, met als doel een gebouw te ontwerpen waarin lucht, warmte, koude en stroom zo duurzaam mogelijk ingezet zullen worden. In de ruimten waar de huidige OK s gevestigd zijn, zullen verpleegafdelingen en poliklinieken worden ondergebracht, waarbij de huidige installaties afgestemd zullen worden op de nieuwe gebruikers. Hierdoor zal het energieverbruik in dit bouwdeel afnemen t.o.v. het huidig gebruik. In dit plan wordt verder de huidige en toekomstige energiebehoefte afgezet tegen de bestaande technische infrastructuur, om zodoende eventuele knelpunten aan het licht te brengen welke dienen te worden opgelost, zodat de continuïteit op een betrouwbare energievoorziening voor de komende jaren weer is gegarandeerd. Er zijn verder binnen het MCL een aantal energiebesparende maatregelen uitgevoerd, met als doel het energieverbruik te beperken en het comfort te vergroten, zoals: - Toepassen van een luchtwarmtepomp voor verwarming en koeling bij de nieuwe spoedapotheek; - Toepassen van een Twin-coil warmteterugwinsysteem in de luchtbehandelingkast van het KCL; - Het toepassen van dubbele beglazing in de gevel van de centrale keuken. Verder is er binnen het MCL hard gewerkt aan het uitbreiden van de noodstroominstallatie. In 2011 zijn twee nieuwe noodstroomaggregaten van elk 1000 kva aangeschaft. LED-verlichting De afgelopen twee jaar is er veelvuldig aandacht besteed aan LED-verlichting en de toepassing daarvan binnen zowel het MCL als bij Noorderbreedte. Aangezien er veel scepsis was vanuit de organisatie, de media en leveranciers, zijn een aantal pilot-projecten op poten gezet, om zelf de vooren nadelen van LED-verlichting in beeld te brengen. In de parkeergarage MCL is zowel bij het bestaande als het nieuwe gedeelte LED-verlichting toegepast. Bij de locatie Meckama State van Noorderbreedte zijn een aantal wandlampen in de gangen voorzien van LED-verlichting en hetzelfde geldt voor een gang van de Dunantflat en een willekeurige kantoor bij het MCL en in de verbouwde bouwdelen van MCL Harlingen/De Batting. Bij al deze projecten zijn metingen gedaan en ervaringen opgevraagd bij de gebruikers. De resultaten zullen in het eerste kwartaal van 2012 compleet zijn, zodat halverwege 2012 besluitvorming kan plaatsvinden. Afhankelijk van de evaluatie van de resultaten, zal een bredere toepassing van LED-verlichting mogelijk zijn. Vervanging energiecentrale MCL Harlingen/ De Batting Dit project is inmiddels grotendeels afgerond. Door efficiënter om te gaan met de beschikbare energievoorziening, het koppelen van de bestaande technologieën, potentiële productie van duurzame energie en nieuwe energietoepassingen kon invulling worden gegeven aan een energie-efficiënter gebruik van MCL Harlingen. In dit project zijn onder andere de volgende zaken gerealiseerd: nieuwe HR-beglazing, nieuwe HR - CV-ketels, revisie van de bestaande WKK, ventilatie voorzien van warmteterugwinning en nieuwe regeltechniek en LED-verlichting. Halverwege 2012 zal ook nog een warmte- koudeopslag gekoppeld met een warmtepomp worden aangelegd, met als doel zowel aan de koude- als warmtebehoefte te voldoen. Dit concept zal niet alleen veel energie besparen maar het comfort voor de gebruikers ook verbeteren. Duurzaam Programma van Eisen Noorderbreedte Bij reeds afgeronde en/of lopende nieuw-/verbouwprojecten is veel ervaring opgedaan met duurzaam bouwen. In dit kader zijn diverse duurzame energieconcepten ontwikkeld en uitgevoerd. Op dit moment wordt er gewerkt aan het bijstellen van het programma van eisen techniek Noorderbreedte. Deze zal gericht zijn op meer duurzaamheid en energie-efficiency, met als doel een eenduidig beleid op te stellen die richting moet geven aan duidelijke en eenduidige keuzes omtrent duurzame energie- /installatieconcepten, voor nieuw- en/of grootschalige verbouw. Nieuwbouw De Stilen De nieuwbouw De Stilen is de laatste fase ingegaan. Het oude gebouw is inmiddels gesloopt. In oktober 2012 zal de nieuwbouw helemaal afgerond zijn. Voor het project Duurzaam zorgcentrum De Stilen Terschelling werden een aantal maatregelen toegepast om de CO2 uitstoot te beperken en de energieprestatie-coëfficiënt onder de norm te brengen o.a. door drielaagse beglazing, CO2-gestuurde ventilatie, een zonneboiler, zonnecollectoren, HF- verlichting met daglichtregeling, automatische zonwering en LED-verlichting. De energieprestatie is hiermee bijna op het niveau gebracht zoals deze volgens het bouwbesluit op 2012 voor nieuwe gebouwen geldt. Hiervoor is op grond van de Subsidieregeling Wet op het Waddenfonds door het Vastgoedbedrijf namens Noorderbreedte subsidie aangevraagd en toegekend. 18 19

Nieuwbouw MFC-Grou In het centrum van Grou is hard gewerkt aan de realisatie van het Multifunctioneel Centrum (MFC). In dit centrum zijn o.a. 7 groepswoningen gerealiseerd voor bewoners van Noorderbreedte. Daarnaast zijn er woningen gerealiseerd voor cliënten van Talant en is er een ruimte in het MFC voor een thuiszorgorganisatie en kinderopvang. Hoewel het ontwerp aan de laatste energie-eisen voldeed, heeft Noorderbreedte tijdens het bouwproces besloten extra energiebesparende maatregelen mee te nemen. Zo is er o.a. voor gekozen om de meer traditionele verwarmingsinstallatie te vervangen door een warmtepomp met warmte-/koudeopslag. Verder is er een alternatief gezocht voor de traditionele wijze van ventileren in de vorm van CO2 gestuurde ventilatie. De bouw is inmiddels afgerond en het pand is volledig in gebruik. Nieuwbouw MFC-Franeker Ook in het centrum van Franeker worden plannen ontwikkeld voor nieuwbouw van een multifunctioneel centrum. Naast 6 groepswoningen voor bewoners van Noorderbreedte worden ook een 7-tal huurwoningen gerealiseerd. Daarnaast zijn er ruimten opgenomen in het plan voor recreatie, activiteiten en kantoren. Een van de uitgangspunten voor het ontwerp was een zo energiezuinig gebouw te ontwerpen. Aan een vijftal bedrijven is gevraagd hun visie te presenteren om aan deze doelstelling te kunnen voldoen en invulling te geven aan voorwaarden zoals: -energie nul-prestatie -trias energetica -duurzaamheid Op dit moment is het ontwerp nagenoeg gereed. Naast warmte-/koudeopslag en extra isolerende maatregelen in de buitenschil zijn er ook zonnepanelen in het ontwerp meegenomen. Project Energiebesparing ActiZ-onderzoek De Spiker In het kader van dit project is er reeds in 2010 een energiebesparingsonderzoek bij deze locatie uitgevoerd. Maatregelen die uit dit onderzoek zijn aanbevolen, zowel technisch als economisch haalbaar, zijn o.a. het toepassen van LED-verlichting, thermostatische regelventielen en spaarlampen. De implementatie van deze maatregelen heeft vanwege besluitvorming geruime tijd stilgelegen, maar zal in 2012 worden uitgevoerd. Zo zal er LED-verlichting op de bewonerskamers worden geïnstalleerd en zullen de radiatorkranen op de gangen worden vervangen door thermostaatkranen. Nieuwbouw Erasmushiem De voorbereiding van de nieuwbouw is in volle gang. De geplande start van de bouw is eind 2012. Er is voor deze locatie al een duurzaam en efficiënt energieconcept uitgewerkt, en bij de aanbesteding worden er reeds keuzes gemaakt met betrekking tot het toepassen van duurzame technieken en energiebesparende maatregelen. 6.4 Energieverbruik Ziekenhuiszorg Jaar 2010 / 2011 Het energieverbruik van het jaar 2010/2011 van de locaties die vallen onder de ziekenhuiszorg is in onderstaande tabel opgesomd. Deze instellingen zijn: MCL-Leeuwarden (gehele locatie, inclusief Bornia Herne en Nieuw Mellens). Om meettechnische redenen behoren zowel het warmteverbruik van Abbingahiem als het elektriciteits- en gasverbruik van het Klinisch Chemisch Laboratorium, Radiotherapeutisch Instituut Friesland, Revalidatie Friesland, Bloedbank en Geestelijke Gezondheidszorg hier ook toe); MCL Harlingen (inclusief het deel van het verpleeghuis De Batting). Energieverbruik MCL Leeuwarden MCL Harlingen/De Batting Jaar 2010 Jaar 2011 Jaar 2010 Jaar 2011 Gas Totaal (ketels+wkk) m 3 6.186.031 5.709.823 698.550 509.959 Gasverbruik Ketels m 3 2.249.460 1.642.097 536.127 506.715 Gasverbruik WKK m 3 3.936.571 4.067.726 162.423 3.244 Elektriciteit Inkoop kwh 2.827.929 2.924.994 1.527.189 1.897.601 Opgewekte elektriciteit kwh 13.876.284 14.444.870 453.340 8.763 Opgewekte warmte GJ 46.754 51.186 2.534 54 Geleverde elektriciteit kwh 763.335 757.222 35.776 789 Elektriciteit eigen gebruik kwh 15.940.878 16.612.642 1.944.753 1.905.575 MCL-Leeuwarden: De WKK-installatie heeft iets meer productie gedraaid, doordat deze meer draaiuren heeft gemaakt dan in het voorgaande jaar. Er is een lichte stijging in het elektraverbruik van het MCL, als gevolg van bouwactiviteiten en meer koelverbruik van het complex. MCL-Harlingen: De WKK-installatie heeft in 2011 alleen stand-by gestaan voor noodstroom en heeft geen productie gedraaid. Hierdoor zijn de cijfers moeilijk vergelijkbaar met die van het voorgaande jaar. Het elektraverbruik is wel licht gedaald. Verder is er veel geïnvesteerd in energiebesparende maatregelen, wat na afronding van dit traject duidelijk merkbaar zou moeten zijn in het energieverbruik van deze locatie. Verbouwing Abbingahiem De voorbereidingen zijn ook in volle gang. Deze locatie zal in 2012 worden verbouwd en wacht op planvorming. De doelstellingen zijn dat het pand aan de laatste vereisten moet voldoen. Het gebouw krijgt comforttechnisch een boost en het energieverbruik zal door zowel bouwkundige aanpassingen als het toepassen van duurzame technieken zoveel mogelijk worden teruggedrongen. 20 21

Energetisch Verbruiks Kengetal (EVK) De gebruikte energie in de vorm van elektriciteit, gas en warmte wordt hieronder weergegeven in MJ/m 2. Het verbruik van warmte en gas is daarbij gecorrigeerd naar de buitentemperatuur. Het Energetisch Verbruiks Kengetal (EVK) vertegenwoordigt het totale energiegebruik per m 2 vloeroppervlak. Oppervlakte (m 2 ) EVK (MJ/ m 2 ) Locatie 2010 2011 2010 2011 MCL-Leeuwarden 153.884 153.866 951 1.051 MCL-Harlingen / De Batting 22.275 22.725 943 937 Gemiddelde 950 1.037 6.5 Energieverbruik Noorderbreedte Jaar 2010 / 2011 Elektriciteitsverbruik (kwh) Energieverbruik Jaar 2010 en 2011 Gasverbruik (m 3 ) Warmte (GJ) Zorgcentrum Jaar 2010 Jaar 2011 Jaar 2010 Jaar 2011 Jaar 2010 Jaar 2011 Abbingahiem * 596.180 580.645 - - 9.046 7.980 Bennema State 492.005 518.279 177.974 161.686 - - Bornia Herne 431.690 406.065 - - 5.640 4.975 De Stilen 195.315 141.947 142.384 89.926 - - Erasmushiem ** 1.000.968 1.038.944 379.723 273.505 2.760 3.188 Nieuw Mellens 500.138 536.292 - - 6.749 6.292 Nij Bethanië *** 207.538 206.532 156.096 134.530 - - Nij Friesma Hiem 232.570 228.499 98.980 80.852 - - Ymedam**** 46.927 64.399 23.340 20.908 - MFC-Grou***** - - - - - - * Berekende waarde m.b.v. graaddagen, is tevens excl. leidingverliezen. ** Incl. energieverbruik aanleunwoningen *** Incl. gasverbruik van de 8 aanleunwoningen op de 1 ste verdieping **** Verbruik op basis van facturatie. Er zal intern worden onderzocht waarom het verbruik gestegen is. ***** Nieuwe locatie. Onvoldoende meetdata. Energieverbruik Jaar 2010 en 2011 Energieverbruik Nieuw Toutenburg De Spiker Meckama State* Jaar 2010 Jaar 2011 Jaar 2010 Jaar 2011 Jaar 2010 Jaar 2011 De EVK van MCL Leeuwarden laat zien dat er iets meer energie is verbruikt per m 2. Dit als gevolg van een lichte stijging van het elektraverbruik. De EVK van MCL-Harlingen laat zien dat er relatief gezien minder energie is verbruikt per m 2. Dit als gevolg van de verbouwing op Harlingen, waarbij efficiëntere ventilatiekasten zijn toegepast en er HR-beglazing in de gevels is aangebracht. Gas Totaal (ketels+wkk) 923.579 751.957 178.042 165.120 231.272 196.915 Gasverbruik Ketels 566.092 498.970 95.741 88.981 165.321 148.381 Gasverbruik WKK 357.487 252.987 82.301 76.139 65.951 48.534 Elektriciteit Inkoop 384.359 416.677 297.897 295.189 595.865 577.421 Opgewekte elektriciteit 1.083.100 753.720 248.341 221.134 184.363 145.180 Opgewekte warmte 6.148 4.385 1.375 1.336 1.023 776 Geleverde elektriciteit 654.475 418.454 137.324 131.062 46.905 38.765 Elektriciteit eigen gebruik 812.984 751.943 408.914 385.261 733.323 683.836 * Incl. energieverbruik aanleunwoningen, excl. de 18 wooneenheden in de nieuwbouw 22 23

Energetisch Verbruiks Kengetal (EVK) De gebruikte energie in de vorm van elektriciteit, gas en warmte wordt hieronder weergegeven in MJ/m 2. Het verbruik van warmte en gas is daarbij gecorrigeerd naar de buitentemperatuur. Het Energetisch Verbruiks Kengetal (EVK) vertegenwoordigt het totale energiegebruik per m 2 vloeroppervlak. Oppervlakte (m 2 ) EVK (MJ/ m 2 ) Locatie 2010 2011 2010 2011 Abbingahiem 13.525 13.525 711 759 Bennema State 13.732 13.732 417 460 Bornia Herne 7.977 7.977 779 822 De Spiker 8.349 8.349 567 624 De Stilen 4.781 3.260 818 917 Erasmushiem * 20.980 20.980 683 693 Meckama State ** 11.895 11.895 602 585 Nieuw Mellens 7.043 7.043 1.047 1.189 Nieuw Toutenburg 19.806 15.666 1.039 1.337 Nij Bethanië *** 6.541 6.541 644 680 Nij Friesma Hiem 3.577 3.577 849 853 Ymedam - 1.315-604 Gemiddelde 735 797 * incl. energieverbruik aanleunwoningen ** incl. energieverbruik aanleunwoningen, excl. de 18 wooneenheden in de nieuwbouw. *** excl. gasverbruik/ m 2 van de 8 aanleunwoningen op de 1 ste verdieping Bij alle locaties is te zien dat er minder warmte is geproduceerd of is afgenomen voor de verwarming van het gebouw door het fors lager aantal koudedagen. Voor Erasmushiem is tevens fors minder gas afgenomen omdat er meer warmte vanuit de WKK van Essent is afgenomen. Vanuit duurzaamheidsoogpunt is er in 2011 besloten om het contract voor de warmte uit de WKK van Essent te verlengen in 2012 en 2013. Tevens zijn er n.a.v. inspectie werkzaamheden nog diverse leidingen onder de vloer geïsoleerd. Voor De Stilen is een duidelijke terugloop in het gasverbruik te zien vanwege het feit dat er grote delen van het gebouw zijn gesloopt gedurende 2011. Het energieverbruik per m 2 is wel licht gestegen t.o.v. vorig jaar, als gevolg van de sloopwerkzaamheden en de aangepaste correctie van warmte en gasverbruik naar de buitentemperatuur (aanzienlijk minder koudedagen). Nieuw Toutenburg: Door de sloop van het Fort is goed te zien dat het energieverbruik van Nieuw Toutenburg flink is teruggelopen en dat de WKK hierdoor minder heeft gedraaid. De aanwezige luchtkanalen zijn gereinigd, wat betekent dat deze hygiënisch schoon zijn en dat er minder weerstand is, waardoor de ventilator minder elektra verbruikt. In het gebouwenbeheersysteem is een update uitgevoerd waardoor het op afstand beter monitoren en bijsturen tot de mogelijkheden behoort. De verwachting is dat dit tot betere inzet van de installaties zal leiden. Het energieverbruik per m 2 is wel fors gestegen t.o.v. vorig jaar, als gevolg van de sloop van het Fort en de aangepaste correctie van warmte en gasverbruik naar de buitentemperatuur. De Spiker: De verbruiken van de Spiker tonen een mooi constant beeld en laten een lichte daling in het gasverbruik zien door het minder aantal koudedagen. Het energieverbruik per m 2 is echter gestegen i.v.m. het gecorrigeerde gasverbruik t.o.v. vorig jaar. Dit om tot een goede vergelijking te komen tussen nu en voorgaande jaren. De WKK heeft in 2011 goed gedraaid en met een hoog rendement elektra opgewekt. Verder is in 2011 het eerste deel van de besparende maatregelen uitgevoerd, door het vervangen van alle radiatorkranen op de gangen door thermostaatkranen. Hierdoor wordt niet alleen het klimaat verbeterd, maar zal ook het warmteverbruik buiten het stookseizoen verminderen. Meckama State: De WKK van Meckama State heeft netjes gepresteerd. Er is een lichte daling van het energieverbruik te zien, als gevolg van het minder aantal koudedagen. Verder is er LED-verlichting toegepast in de gangen van de aanleunwoningen, met als hoofddoel het besparen op elektraverbruik. Bennema State: Bij deze locatie is onderzoek verricht in samenwerking met Green Energy om het besparingspotentieel op elektraverbruik d.m.v. spanningsoptimalisatie te realiseren. Green Energy heeft op dit vlak verschillende technieken ontwikkeld om mogelijk tot 8% te kunnen besparen op de elektra-inkoop. Uit nader onderzoek is gebleken dat het toepassen van deze technieken, zowel uit financieel als technisch oogpunt, niet zonder risico s is. Omwille van deze bezwaren is besloten deze technieken niet toe te passen binnen Bennema State en/of andere instellingen. Verder zijn er in verschillende ruimten klimaataanpassingen geweest. Door de aircotemperatuur omhoog te brengen kan hier nu worden bespaard op de inzet van de airco. Daarnaast zijn de aanwezige luchtkanalen gereinigd, waardoor de ventilator minder elektra verbruikt. Nieuw Mellens: De luchtbehandelingkast voor het hoofdgebouw is vervangen, wat moet leiden tot een betere luchtkwaliteit. Daarnaast moet de LBK (luchtbehandelingkast) minder elektra verbruiken, doordat de kast minder weerstand biedt en er een ventilator met een hoger rendement is toegepast. NB: Ter referentie is er voor gekozen om ook de EVK-getallen van 2008 te presenteren. Over de gehele linie laten de Noorderbreedte locaties een lichte stijging van het energieverbruik per m2 zien. Dit als gevolg van het gecorrigeerde gasverbruik t.o.v. vorig jaar (fors lager aantal koudedagen), zodat een reële vergelijking kan worden gemaakt. Bornia Herne: De aanwezige luchtkanalen zijn gereinigd, waardoor de ventilator minder elektra verbruikt. Daarnaast zijn er diverse afzuigventilatoren vervangen voor een nieuwer en efficiënter type. Ymedam: Het energieverbruik/ m 2 ligt tegen de verwachtingen in boven het gemiddelde en vraagt om aandacht. In de loop van 2012 zal worden onderzocht wat de oorzaak hiervan is. 24 25