Meer dan Botten van Dieren o 1 Hoi! Ik ben Veerle Linseele, archeozoöloge. "Op de opgravingen te Tell Tweini in Syrië, onderzoek ik de resten van dieren die tussen het andere archeologische materiaal gevonden worden. Er zijn twee speciale vondstplaatsen die ik hier met jullie wil onderzoeken. Op de 1 ste plaats werden naast drie ronde kookinstallaties de botten gevonden van verschillende dieren. Door deze te onderzoeken kunnen we mogelijk achterhalen wat de mensen daar vroeger als voedsel bereidden. Op een 2 de plaats hebben de archeologen een graf gevonden. Rond het skelet van een mens vonden ze botten en een schedel van dieren. Hopelijk kunnen we achterhalen van welke dieren deze resten afkomstig zijn." Eerst even kijken hoe het er op het opgravingsveld uitziet. Wat is er opgegraven? Waar komen de dierlijke resten die we onderzoeken vandaan?
2 1. ARCHEOZOÖLOGISCH ONDERZOEK A. W@ is d@?! Wat is archeozoölogie............... Waarom worden dierenbotten gedetermineerd? Wat kunnen ze ons vertellen? Som enkele voorbeelden op...................... B. Herkennen van bot Op een opgraving vinden archeologen enkel hard been terug. De andere soort, zacht been (kraakbeen), is minder sterk en vergaat onder de grond heel snel. Hard been mag dan hard zijn, het bevat verrassend veel holten. Onder een microscoop of zelfs met een vergrootglas lijkt het wel een harde spons. In de aarde op een opgravingen vinden archeologen heel veel verschillende resten. Het been herkennen ze aan de vorm, de hardheid en de kleur. http://salut-ltd.com/imagegallery/bonestructure.jpg C. Hoe bepaal je het bottype? Veerle aan het woord: Bottype = de vorm van het bot vb. wervel "Als ik op een opgraving kom, krijg ik van de archeologen alle resten van dieren die ze op verschillende plaatsten gevonden hebben. De eerste taak die ik dan heb is het bepalen welk type elk bot is. Veel types ken ik als archeozoöloge uit het hoofd, voor andere gebruik ik lijsten met afbeeldingen van alle verschillende soorten botten. Enkele botten hebben we voor verder onderzoek meegenomen uit Tell Tweini"
3 1. Nummer op het bot: 2. Schets de botten die je hebt gekregen (vergeet de afmetingen niet): 3. Bepaal aan de hand van de determinatiesleutel het bottype! (STAP 1 & 2 van Zoekkaarten) Het bottype van bot 1 is...... Het bottype van bot 2 is...... Het bottype van bot 3 is...... 4. Kleur deze botten in op de figuur.
D. Bepaal welk dier het is o 4 Gebruik weer de determineersleutel (STAP 3 van Zoekkaarten). Kleur het juiste been bij het juiste dier. Dat heb je zeer goed gedaan waarde collega! Maar dit is niet alles. Je weet nu al het bottype, het dier, maar ken je ook de tafonomie?!
5 E. Botten zeggen meer dan je denkt! Bepaling van de leeftijd Hoe jonger, hoe meer kraakbeen er aanwezig zal zijn. De vergroeiing van de schacht en de uiteinden helpt ook om de leeftijd te bepalen. Op welke leeftijd beide vergroeien is bij de meeste dieren bekend. Wanneer ze nog niet vergroeid zijn is het dier nog jong. Wanneer ze wel vergroeid zijn is het een ouder dier. Een precieze leeftijd is echter niet te bepalen. Geslachtsbepaling Botten van vrouwelijke en mannelijke dieren verschillen qua grootte en vorm, maar deze zijn vaak moeilijk op te sporen. Bij enkele dieren zijn er duidelijke verschillen aanwezig. Vb. mannelijke paarden hebben hoektanden, het gewei bij een mannelijke ree of hert, het penisbeen bij honden en wolven, de vorm van het bekken, de vorm en grootte van hoornpitten bij schapen en geiten, Bepaling van grootte Schacht Nog niet vergroeid Uiteinde SCHMID E., Atlas of Animal bones, 1972 Dit kan je doen aan de hand van de langere en grotere beenderen van dieren vb. opperarmbeen, dijbeen, enzovoort.... Archeozoölogen hebben onderstaande tabel opgesteld. Als je de afmeting van één van de botten van een dier kent, kan je met de cijfers uit de tabel de grootte van het dier berekenen. Rund (mannelijk) Rund (vrouwelijk) Rund (onbepaald) Schaap Geit Varken Hond Schouderblad - - - - - 3,80 - Opperarmbeen - - 4,14 4,28 3,86 4,05 3,43-26,54 Spaakbeen - - 4,30 4,02 3,98 5,26 3,18+19,51 Ellepijp - - - 3,22-3,97 2,78+6,21 Middenhands-beentje 6 6,3 6,15 4,89 5,75 - - Bekken - - - - - 3,04 - Dijbeen - - 3,23 3,53 3,45 3,65 3,14-12,96 Scheenbeen - - 3,45 3,01 2,97 3,92 2,92+9,41 Middenvoets-beentje 5,3 5,6 5,45 4,54 5,34 - - Werkwijze 1. Je meet de lengte van je bot. 2. Je zoekt in de tabel het bot en het dier.
6 3. Vermenigvuldig de lengte van het bot met het getal in de tabel.!!! Hou rekening met de volgorde van de bewerkingen (Eerst x dan + of - ). 4. Het getal dat je bekomt is de schofthoogte van het dier. Schoft Bereken de schofthoogte van één van jouw botten. 1. Lengte =...cm 2. Soort dier en bot =...... 3. Cijfer tabel =... 4. Berekening =...... 5. Schofthoogte =...cm Schoft hoogte http://nl.wikipedia.org/wiki/schouderhoogte Pathologie of ziekteleer. Door het bestuderen van botten kan je nagaan of het dier ooit ziek is geweest en/of het ooit verwondingen heeft opgelopen, bijvoorbeeld door pijlen. Aan het heupgewricht kan je zien of het gaat om een lastdier. Indien er zware slijtage te zien is, is de oorzaak vaak zware lichamelijke arbeid zoals het trekken van de ploeg. Tafonomie is......... Bekijk de botten uit Tell Tweini, zijn er sporen van menselijke handelingen op terug te vinden? Ja? Welke?... Welke betrekking zouden deze foto s kunnen hebben op de tafonomie? Noteer dit onderaan de foto.............
7 2. RESULTATEN "Nu we weten wat er op de twee locaties op de opgravingen gevonden werd, moeten we kijken wat we kunnen doen met deze informatie. De kookinstallaties maken deel uit van een huis. Weten we nu of het een huis van rijke of arme mensen was? Het graf met de resten van de dieren erin, wat kunnen we daar uit afleiden? Ik stel voor dat we het kort opschrijven in een verslagje" Je hebt resten van dieren onderzocht uit Tell Tweini die op welbepaalde plaatsen gevonden werden. Gebruik onderstaande vragen en de resultaten van het onderzoek om enkele conclusies te trekken. - Welke dieren en delen van dieren werden gebruikt rond de kookinstallaties in het huis gevonden te Tell Tweini? - Getuigen de onderzochte dierenresten van voedselconsumptie of niet? - Wat deden de resten van dieren in het graf?