VERSLAG KENNISTAFEL RISICOCOMMUNICATIE Datum: 6 september 2010 Locatie: Vergadercentrum Hoog Brabant, Utrecht De volgende bijeenkomst is op 2 november 2010 Deelnemers Naam Organisatie Tel. Nr. e-mail Aanwezig Anne-Marie Vermeulen Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant anne-marie.vermeulen@veiligheidsregiomwb.nl Astrid Schaijk Hulpverlening Gelderland Midden astrid.van.schaijk@hvdgm.nl Atze Schuiringa Provincie Overijssel AJ.Schuiringa@overijssel.nl Barry van t Padje Brandweer Amsterdam Amstelland B.vantPadje@brandweeraa.nl Elsa Tan Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond e.tan@veiligheidsregio-rr.nl Ingrid van den Berg Veiligheidsregio Hollands Midden iberg@ghor.hollands-midden.nl Jessica Pepermans Brandweer Amersfoort j.pepermans@amersfoort.nl Kenneth Goedhard Gemeente Amsterdam k.goedhard@amsterdam.nl Leo Huijs Brandweer Brabant Noord l.huijs@brwbn.nl Liesbeth van Greuningen Milieudienst West-Holland l.vangreuningen@mdwh.nl Lindy Schotman Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond e.schotman@veiligheidsregio-rr.nl Madelon Noordover-Keulen Veiligheidsregio Haaglanden m.noordover@hrh.denhaag.nl Marjo Peters Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant marjo.peters@veiligheidsregiomwb.nl Ronald van Miltenburg Brandweer Gooi- en Vechtstreek ronald.vanmiltenburg@brandweergooivecht.nl Rika Leijstra Hulpverleningsdienst Fryslan R.Leijstra@hvdfryslan.nl Sibyl Kosutic Veiligheidsregio Utrecht S.Kosutic@vru.nl Willemien Bouwers Hulpverleningsdienst Groningen Willemien.bouwers@hvd.groningen.nl Anne-Marie van het Erve Voorzitter vanheterve@inconnect.nl Dagmar van den Brule Secretaris Brule@mmgadvies.nl Naam Organisatie Tel. Nr. e-mail Afwezig Agaat van der Veer Brandweer Flevoland A.vanderVeer@brandweerflevoland.nl Jacco Rodermond Veiligheidsregio Drenthe jacco.rodermond@hvd-drenthe.nl Leon van Eummelen Brandweer Zuid Limburg l.eummelen@brwzl.nl Lodewijk van Wendel de Joode Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Lodewijk.WendeldeJoode@minbzk.nl Maarten van Wieringen Hulpverleningsdienst Groningen m.van.wieringen@hvd.groningen.nl Marieke van Wijk Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant marieke.van.wijk@veiligheidsregiomwb.nl Monique van der Harg Veiligheidsregio Zuid Holland Zuid M.vander.Harg@vrzhz.nl Peter Niekerk Gemeente Almere pmniekerk@almere.nl Naam Organisatie Tel. Nr. e-mail Gast Verslag kennistafel Risicocommunicatie pagina 1 van 9
Naam Organisatie Tel. Nr. e-mail Anna Linmans Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Samenvatting Starttijd Eindtijd Onderwerp Samenvatting 10.00 uur 10.15 uur Opening van de bijeenkomst Anne-Marie van het Erve opent de bijeenkomst en neemt de agenda kort door. Het verslag van de vorige keer (15 juni 2010) wordt doorgenomen en vastgesteld. Mededelingen: Het proefschrift van Annette Klarenbeek, die tijdens de vorige bijeenkomst een presentatie gaf over Disccourse analyse, is nog niet gepubliceerd. De presentatie zal na officiële publicatie op de website van Relevant worden gezet. Rika Leijstra stuurt het artikel Het aan de orde stellen van risico s door crisismakelaars op, dat de essentie van deze presentatie goed weergeeft. 10.15 uur 11.35 uur Rondje regio s De leden van de kennistafel stellen zich voor en vertellen in het kort over de activiteiten die zich in hun organisatie afspelen. Brandweer Gooi- en Vechtstreek Specifiek op het gebied van vervoer gevaarlijke stoffen is getracht een seminar te organiseren over hoe je risicocommunicatie onder de aandacht kan brengen. Helaas was hier niet genoeg animo voor. Men houdt zich de rest van het jaar wel met dit onderwerp bezig. Hulpverlening Gelderland Midden Men is druk bezig, onder andere met het risicoprofiel. Ook wordt er gericht gekeken naar bosbranden en andere incidenten van natuurgeweld op campings in Nederland. Daarnaast is de hulpverlening Gelderland Midden aan het wachten op NL-alert, waarbij de focus ligt op explosiegevaar (met name situaties waar niet geschuild kan worden). Provincie Overijssel Het komende thema is Water. Er is een nieuw project gestart dat zich richt op water gerelateerde risicocommunicatie. De regie hiervoor ligt bij de veiligheidsregio. Daarnaast is de risicokaart vernieuwd en is het gekoppeld aan de Denk Vooruit campagne. Ten slotte wordt er gekeken naar het tot stand brengen van grensoverschrijdende informatie uitwisseling binnen de EU. Hulpverleningsdienst Fryslan Er wordt samen met Actorion gewerkt aan het maken van een plan van aanpak dat moet fungeren als uitvoeringsplan voor de Risicowijzer. Verslag kennistafel Risicocommunicatie pagina 2 van 9
Anders dan andere risicowijzers wordt het een door middel van artikel reeksen opbouwende risicowijzer. De hulpverleningsdienst focust op vier thema s: natuurbranden, water recreatie, paniek in menigten en LPG-tankstations. De thema s worden momenteel ingevuld. Tevens wordt er gekeken naar mogelijkheden om actiever samen te gaan werken met Groningen en Drenthe middels een nog in de kinderschoenen staande televisieprogramma over veiligheid. Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant De veiligheidsregio is nog erg zoekende op dit moment. Met name hoe er op lange termijn om gegaan kan worden met risicocommunicatie en hoe ver daarin gegaan kan worden. Bijvoorbeeld: hoe stel je je als overheid op als het gaat om evenementen? Astrid Schaijk van de hulpverlening Gelderland Midden wil wel een keer een presentatie geven over hoe zij dat hebben aangepakt. Men maakt zich op voor het nieuwe beleid (2011-2014), met name voor het regionaal risicoprofiel. Want hoe ga je je rol als veiligheidsregio invullen en uitvoeren? En hoe ga je om met de rol van de gemeente als spreekbuis voor de burger en de rol van andere stakeholders? Wat er op het moment nog mist is de focus op de bron. Risicocommunicatie is vooral gericht op de volwassen burger, terwijl je eigenlijk al zou moeten beginnen bij kinderen. Risicocommunicatie zou daarom op de schoolagenda moeten komen. Brandweer Brabant Noord Het risicobelevingonderzoek is op dit moment in de afrondende fase. Men worstelt om risicocommunicatie op de bestuurlijke agenda te houden. Gemeenten lijken zich niet echt bezig te willen houden met risicocommunicatie. Bovendien is het de vraag of er budget is voor risicocommunicatie. Veiligheidsregio Hollands Midden Men is bezig risicocommunicatie op de kaart te krijgen. Er is een projectopdracht geschreven dat naar het bestuur toe gaat. Er is geïnventariseerd wat gemeenten doen en waar behoefte naar is. Het blijkt dat gemeenten heel erg ad hoc te werk gaan. Alles wat landelijk wordt aangedragen doen ze wel, maar ze zijn niet erg actief. Veiligheidsregio Utrecht Men werkt momenteel aan een beleidsplan om risicocommunicatie in de regio op de agenda te krijgen. Het blijkt lastig om aan de huidige plannen handen en voeten te geven. Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond De Wereldhavendagen waren dit jaar gefocust op risicocommunicatie. Er was een spel ontwikkeld waarbij de bezigheden van de veiligheidsregio s aan bod kwamen. Zo was er een stand met de Verslag kennistafel Risicocommunicatie pagina 3 van 9
risicokaart en een stand met Denk Vooruit. Op 30 september vindt er een oefening plaats voor buisleidingen scenario. PUEV stopt binnenkort voor risicocommunicatie. De regio concentreert zich daarom op campagnes waar nu geld te vinden is. Bijvoorbeeld bij de campagne Veiligheid Voorop van de brandweer. De veiligheidsregio probeert risicocommunicatie aan dit soort projecten te koppelen. Daarnaast wil de verzekeraar Interpolis ook actief zijn op het gebied van risicocommunicatie en opent verscheidene winkels om mensen te informeren over veiligheid (wat kun je zelf doen) zodat premies omlaag gehaald kunnen worden. Interpolis heeft daarvoor een aantal veiligheidsregio s benaderd, waaronder Rotterdam-Rijnmond, en stelt aan hen geld beschikbaar. Bovendien is er een belevingsonderzoek, dat iedere vier jaar opnieuw wordt uitgevoerd. Veiligheidsregio Haaglanden Ook de regio Haaglanden heeft geen geld voor risicocommunicatie. Er wordt een programmatisch plan geschreven aan de hand van een interne brainstormsessie over hoe risicocommunicatie rond externe veiligheid ingericht kan worden en of dat wel nodig is. Madelon Noordover-Keulen wil dit plan graag in de groep gooien tijdens een volgende kennistafel. Hulpverleningsdienst Groningen In juni is er onder de burgers van een woonwijk een enquête gehouden over hoe redzaam ze zijn. Uit de resultaten bleek dat men over het algemeen wel goed was voorbereid: veel van hen hadden rookmelders en noodpakketten in huis. De campagne je hebt meer in huis dan je denkt krijgt ook een vervolg. Voor deze campagne is er samengewerkt met supermarktketen Jumbo, maar de uitvoering in de winkel bleek achteraf een teleurstelling. Algemene opmerkingen en leerpunten Bij zowel Gelderland Midden en Overijssel vindt er een verschuiving plaats van crisiscommunicatie naar risicocommunicatie. Er wordt meer ingezet op de voorkant. Het probleem is dat het aan het bestuur is om te bepalen waar er op ingezet gaat worden. Het is lastig om risicocommunicatie op de agenda van evenementen te krijgen. Het is een groot belangenspel en er is vaak een strijd. Met betrekking tot risicocommunicatie is de gemeente het uitvoeringsorgaan en is de rol van de veiligheidsregio puur faciliterend. Een goede manier om samenwerking tussen de twee van de grond te krijgen, is om werkgroepen samen te stellen op bepaalde thema s zodat er structureel aan de slag gegaan kan worden met die thema s. De veiligheidsregio kan Verslag kennistafel Risicocommunicatie pagina 4 van 9
hierin fungeren als bemiddelaar. Het meeste geld zit tegenwoordig in projecten. Als er geen geld meer beschikbaar gesteld wordt, moet je creatief zijn en proberen risicocommunicatie aan dit soort projecten proberen te koppelen. De veiligheidsregio is wettelijk verantwoordelijk voor risicocommunicatie, maar tegelijkertijd houdt de financiering voor deze taak op. Maar als het mis gaat wordt de regio er wel op afgerekend. Gevolg is dat gemeenten achterover kunnen leunen terwijl zij wel de verplichting hebben om burgers te informeren. Er zou in plaats van belevingsonderzoek onderzoek gedaan moeten worden naar wat er nodig is om mensen anders te laten denken en handelen. Focus op gedragsthema s in plaats van incidentthema s zou ook interessant kunnen zijn. 11.35 uur 11.45 uur pauze 11.45 uur 12.15 uur Workshop Relevant Het is de bedoeling dat de kennistafel risicocommunicatie tijdens het jaarlijkse Relevant congres a.s. 7 december invulling geeft aan een workshop. Vorig jaar is er een rollenspel gedaan. Voor aankomend congres wordt het volgende besproken: Onderwerp Werkvorm Werkgroep Afspraken Werkgroep Elsa Tan Astrid Schaijk (op voorbehoud) Madelon Noordover-Keulen Anne-Marie van het Erve (voorzitter) 12.15 uur 12.40 uur Strategische visie Risicocommunicatie en vervoer van gevaarlijke stoffen Afspraken Een meer uitgewerkt plan zal tijdens de volgende kennistafel gepresenteerd worden. Anne-Marie van het Erve licht het rapport nader toe. In opdracht van het ministerie van Verkeer en Waterstaat is de strategische visie Risicocommunicatie en vervoer van gevaarlijke stoffen opgesteld. Het rapport is definitief maar moet nog worden voorgelegd aan de minster van Verkeer en Waterstaat. Het doel van het rapport is om een structuur te bieden voor publiekscommunicatie op het gebied van vervoer gevaarlijke stoffen. Deze visie is in samenwerking met stakeholders (overheid en bedrijfsleven) tot stand gekomen. Het rapport maakt onderscheid tussen de afzonderlijke taken van de stakeholdergroepen: Veiligheidsregio s: wettelijke regie Verslag kennistafel Risicocommunicatie pagina 5 van 9
Gemeenten: direct contact met de burger Provincie (IPO): faciliterende rol Ministeries: subsidieverlening, toezicht en handhaving en landelijke campagnes zoals Denk Vooruit Verladers en vervoerders: MVO en risicoreductie Prorail: uitwisselen van informatie met gemeenten Er worden twee communicatiesporen gespecificeerd. Allereerst een generiek communicatiespoor, dat bestaat uit algemene publieksvoorlichting dat een brede landelijke scope kent. Het Rijk is hiervan de afzender. Voorbeelden zijn RTV en Denk Vooruit. Daarnaast is er een specifiek communicatiespoor, dat bestaat uit lokale of regionale inspanningen die gericht zijn op lokale of regionale doelgroepen. De gemeente is hiervan de afzender, eventueel in samenwerking met de veiligheidsregio of risicoveroorzaker. Dit bestaat vaak uit inter-persoonlijke communicatie. De boodschap over vervoer van gevaarlijke stoffen zou moeten bestaan uit vier componenten: 1. De locatie en eigenschappen van de risicobronnen, 2. Wat bedrijven en overheid doen om risico s zo klein mogelijk te maken (risicomanagement), 3. Wat de burger zelf kan doen (of juist laten) om de zelfredzaamheid te verhogen (handelingsperspectief), en 4. Waarom het vervoer van gevaarlijke stoffen noodzakelijk is in onze maatschappij. Er worden een aantal suggesties aan veiligheidsregio s gedaan om de uitvoering beter in te richten. Allereerst wordt voorgesteld om een aantal centrale publicaties uit te geven waarin een overzicht wordt gegeven van de in elke provincie aanwezige hoofdroutes transport gevaarlijke stoffen en hoeveel vervoersbewegingen er ongeveer over de weg, het spoor en de waterwegen zijn. Daarnaast uitleggen wat de kans is en de gevolgen zijn van een ongeluk. Tevens kan andere informatie worden verschaft zoals welke maatregelen genomen worden en hoe hoor ik als er zich een calamiteit voordoet. Ten slotte kan er gecommuniceerd worden over de getroffen veiligheidsmaatregelen en de rampenbestrijding. Veiligheidsregio s kunnen gemeenten helpen door bepaalde informatie beschikbaar te stellen wat verwerkt kan worden op websites, huis-aanhuis bladen en gemeentegidsen. Daarnaast kunnen veiligheidsregio s samenwerking zoeken met regionale omroepen voor bijvoorbeeld thematische programma s. Leerpunten van het rapport zijn onder meer het gericht aan de burger verduidelijken van het belang van vervoer van gevaarlijke stoffen en wat burgers kunnen doen om zelredzamer te worden. Het samen oppakken van risicocommunicatie wordt ook gezien als een belangrijk Verslag kennistafel Risicocommunicatie pagina 6 van 9
leerpunt omdat het effect dan vele malen groter is dan als het alleen landelijk of alleen regionaal opgepakt zou worden. 12.40 uur 13.30 uur Lunch 13.30 uur 14.55 uur Casus Amsterdam-Amstelland Gepresenteerd door Kenneth Goedhart van de gemeente Amsterdam (projectleider Risicocommunicatie) en Barry van t Padje van de brandweer Amsterdam-Amstelland. Zij vertellen over het project wat doe je in de regio Amsterdam-Amstelland. Het project is uitgevoerd in een Amstelveense wijk, gericht op het zelfredzamer maken van de burger. Risicocommunicatie wordt beschouwd als de motor tot zelfredzaamheid. De kernboodschap van het project was weet wat je moet doen als zich een noodsituatie voordoet. De strategie om mensen daar bewuster over na te laten denken had een vraaggerichte benadering (wat zou je (willen) doen?), een laagdrempelig karakter door de risico s te betrekken op de buurt en nadruk gelegd op samen werking met andere organisaties (gebruik maken van lokale en sociale netwerken). Daarnaast is het belangrijk een prikkelende en nuchtere tone of voice te gebruiken en eenvoudig en realistisch taalgebruik te hanteren. Een concreet handelingsperspectief bieden lijkt daarbij ook effectief. Aan de hand van deze strategie zijn, samen met lokale bevolkingsgroepen, een aantal middelen ontwikkeld: Een mailpack met daarin een brief van de burgermeester, De website watdoeje.nl, Risicocafé (buurtbijeenkomst), Cursussen zoals Wat doe je in nood?, Urban survival, EHBO, etc. De resultaten van de effectiviteit van het project, gemeten door middel van een nul-meting en een enquête, toonden aan dat meer respondenten voorbereid denken te zijn en meer verantwoordelijkheden zien voor zichzelf dan voorheen. Ook beschikte een kwart van de respondenten (voorheen 18%) over informatie over en wisten wat te doen tijdens een mogelijke noodsituatie in de buurt. Conclusie: De Wat doe je? campagne kan goed gebruikt worden als regionaal concept voor de risicocommunicatie met burgers. Maar er is meer dan alleen informatie nodig. Een actieve en dienstverlenende opstelling van de overheid zal zelfredzaamheid een goede boost kunnen geven. 14.55 uur 15.40 uur Denk Vooruit Anna Linmans van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) licht de landelijke campagne Denk Vooruit toe en vertelt in het kort over NL-alert. Denk Vooruit Inmiddels zitten er alweer vijf jaren van zelfredzaamheid campagnes op. De eerste twee jaar lag de focus op grote rampen dat, door middel Verslag kennistafel Risicocommunicatie pagina 7 van 9
van banners waarop aankondigende teksten stonden voor het gebeuren van een grote ramp, onder de aandacht van de burger werden gebracht. Deze campagne leidde echter tot weinig verandering in de intentie en het gedrag van de burger. Daarom concentreerde de campagne zich daarna op het noodpakket en rampeninstructies. Hoewel de verandering van intentie daarmee toenam, nam de verandering van gedrag alleen gering toe. In het verlengde hiervan is daarom gekozen voor voorstelbare noodsituaties en de persoonlijke gevolgen daarvan. Afgelopen zomer is deze landelijke campagne van start gegaan, waarbij burgers via onder andere TV- en radiospotjes erop worden gewezen zich voor te bereiden op een ramp. Want op zelfredzaamheid is veel te winnen. De kernboodschap van deze spotjes is: tref maatregelen voor het geval een noodsituatie zich aandient om jezelf te kunnen redden zonder voorzieningen en hulp van buitenaf. De combinatie van humor en spanning moet ervoor zorgen dat het landt bij de burger. We weten een heleboel over zelfredzaamheid, maar ook een heleboel niet. In dit kader worden daarom verscheidene onderzoeken uitgevoerd. Zo subsidieert de overheid twee pilots (Zeeland en Amsterdam) waarbij bepaalde instrumenten worden uitgetest. Centraal staat het vergroten van risicobewustzijn. Daarnaast doet het NIFV onderzoek naar feitelijke rampen zoals Enschede over hoe hulpverleners en burgers elkaars rollen zien. Het bevindingsrapport hiervan verschijnt waarschijnlijk dit najaar. Afhankelijk van de bevindingen wordt er in het vervolg onderzoek gedaan naar of burgers werkelijk zelfredzamer worden door het treffen van voorbereidingen. NL-Alert In het voorjaar van 2011 wordt NL-alert uitgerold. Valkuilen hierbij zijn telefoons die ingesteld moeten worden, waarbij codes van alle in omloop zijnde mobiele telefoons voor handen moeten zijn. Daar is men nu mee bezig. NL-alert kan pas worden geïntroduceerd als het kan worden geïmplementeerd. Veiligheidsregio s moeten er dus klaar voor zijn. Hoe om te gaan met anderstaligen is op dit moment nog een aandachtspunt. Discussie De leden van de kennistafel gaan in op de rol van BZK in relatie tot regionale organisaties. BZK heeft een faciliterende rol, bijvoorbeeld door uniformiteit te bieden dat makkelijk op regionaal of lokaal niveau uitgerold kan worden. De leden zijn echter van mening dat landelijk inspiratie gehaald moet worden door middel van een bottom-up benadering. Zo zorg je voor overeenstemming op regionaal en landelijk niveau. Het is van belang dat de boodschap op landelijk niveau wordt bewaakt en dat kan dan landelijk worden uitgezaaid. Verslag kennistafel Risicocommunicatie pagina 8 van 9
De kennistafel zou graag op de hoogte gehouden willen worden van de vorderingen. Daarnaast wordt er afgesproken dat de landelijke planning van bepaalde campagnes op tijd gecommuniceerd wordt, zodat daar regionaal rekening mee gehouden kan worden. 15.40 uur 15.50 uur Agenda volgende bijeenkomst Zie onderstaande agendapuntenlijstje. 15.50 uur Sluiting Afspraken en acties Rika Leijstra stuurt het artikel Het aan de orde stellen van risico s door crisismakelaars op naar Dagmar van den Brule. Het idee om iemand van het veiligheidsberaad uit te nodigen om toe te lichten hoe risicocommunicatie op de agenda te zetten wordt geopperd. De werkgroep voor de workshop van het Relevant congres zullen op korte termijn bij elkaar komen om de invulling van de workshop nader te bespreken. Een verdere uitwerking hiervan zal tijdens de volgende kennistafel besproken worden. Aafke Schaapherder of Anna Linmans van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) zal aanwezig zijn tijdens de volgende kennistafelbijeenkomst om het vervolg van NL-alert toe te lichten. Agendapunten voor de volgende bijeenkomsten Onderwerp In bijeenkomst Lobbyist Hoe breng ik risicocommunicatie onder de bestuurlijke aandacht? Hoe kan je de bestuurder beïnvloeden? Hoe verkoop je het onderwerp? Presentatie Astrid Schaijk 02-11-2010 Angstcommunicatie NL-alert Pilot Noord-Oost Gelderland Risicocommunicatie EV plan (Madelon Noordover-Keuelen) Workshop Relevant Verslag kennistafel Risicocommunicatie pagina 9 van 9